Interdykt

Marian Alfons Mychra

Interdykt

Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 2/1-2, 73-300

KS. M A R IA N -A L FO N S M Y R C H A

I N T E R D Y K T

§ 1. Pojęcie i podział interdyktu

I. P o j ę c i e i n t e r d y k t u

1.

Nazw a. P olskie słow o in te rd y k t pochodzi od słow a łaciń­

skiego „ in te rd ic tu m ” , a to od „ in te rd ic ere ” — „p ro h ib ere”, со

oznacza zakazyw ać, zabraniać. W p raw ie kanonicznym naz­

w a ta p rz y ję ła się n a oznaczenie jed n ej

z k a r kościelnych.

P o jaw ia się ona jak o te rm in ściśle tech n iczn y w późniejszym

okresie działalności ustaw odaw czej Kościoła. W sta ro ż y tn y m

K ościele n ie używ a

się

tego

te rm in u n a o k reślen ie k a ry

w znaczeniu

in te rd y k tu .

N ie

przeszkadza to jed n ak , aby

w ty m okresie k a ra ta ju ż b y ła znana i stosow ana. T ylko w ów ­

czas używ a się in n ej term inologii, jak: „v estro b a n n o ”, „ex­

com m unicatio” , „ a n a th e m a ” ,1 Ze słow em „ in te rd y k t” w

zna-1 P o r. K o b e r F., Das In te r d ik t, w A rc h iv f. k a th o lisc h e K ir ­ c h e n rech t, Bd. 21, 1869, 16, 21 sq.; H i n s c h i u s P., Das K irch e n rec h t

d er K a th o lik e n u. P ro te sta n te n in D eutschland, V, 19 sq., 22, dop. 1, 2;

H a a s F., Das In te r d ik t, B o n n 1929, 1—33; W e r n z F ., J u s d ec re ta ­

liu m , P r a t i 1913, VI, 222, η. 216; W e r n z F . - V i d a l P., J u s canonicum ,

ed. 2, R om ae 1951., V II, 319, n. 292. S u a r e z F. De censuris, M ogun- tia e 1606, disp. X X X II., sect. 1 n. 1, 2; R e i f f e n s t u e l A., Ju s ca­

nonic u m , M o nachii 1714, lib. V, tit. 39, η. 180, 181; S c h m a l z g r u e ­

K S . M A R I A N M Y R C H A

[

2

]

ezeniu k a ry sp o ty k a m y się dość często w źró d łach p raw a X

w iek u 2. Słow u te m u n a d a je się coraz ściślejsze znaczenie

a p raw o D e k re ta łó w san k cjo n u je je jak o te rm in urzędow y na

oznaczenie jed n e j z k a r kościelnych3. K odeks p raw a kanonicz­

nego, idąc w ty m w zględzie śladam i daw nego praw a, z a trzy ­

m u je nazw ę „ in te rd y k t” — „ in te rd ic tu m ” n a określenie je d ­

nej z cen zu r kościelnych. T em u zagadnieniu pośw ięca kano­

n y 2268— 2277 z a w a rte w a rt. II, część II księgi V, K odeksu

p raw a kanonicznego.

2.

Pojęcie. O k reślen ie in te rd y k tu p o d aje n a m praw odaw ca

w k an o nie 2268 § 1: „ In terd ictu m e st censura qua fideles, in

com m u n in o n e Ecclesiae p erm a n en tes, p ro h ib en tu r sacris quae

in canonibus, q u i seq u u n tu r, e n u m e re a n tu r.

§ 2. Prohibitio fit vel directe per in te rd ic tu m personale,

cu m personis ipsis u su s e o ru m bon o ru m in terdicitu r; vel in ­

directe per in te r d ic tu m locale, c u m certis in locis eorundem

dispensatio vel perceptio v e ta tu r ”.

W m y śl k an o n u 2268 § 1 in te rd y k t je s t to k ara, m ocą k tó ­

rej w ie rn i pozostający w w spólnocie kościelnej, pozbaw ieni

są pew nych ściśle ok reślonych p ra w 4 lu b czynności św iętych

(sacris).

2 P o r. ep. 93 G e rb e rti (a .995): ’’in te rd ic to v e s tro ” ; A le x a n d e r I I (a. 1065): „ in te rd ic e re d iffe ra s ” ; G regorius V III (a. 1074) „u n iv ersam F ran ciam ... I n te rd ic ite ”. W e r n z F., J u s d e c re ta liu m , V I, 223, dop. 442; W e r n z - V i d a l , Ju s can o n icu m , V II, 320, dop. 4.

3 P o r c. 20, X, V, 40 (Innocent. III , а. 1198—1205); „Q u a eren ti, q u id p e r c e n su ram ec clesiasticam d e b e a t intelligi, q u u m huiu sm o d i clau su lam in n o stris lite ris apponim us, resp o n d em u s, quod p e r eam non solum in te rd ic ti, sed su sp en sio n is e t e x c o m m u n ica tio n is se n te n tia уаДеа! intelligi, n isi iudex d isc re tu s, r e r u m et p e rso n a ru m c ir­ cu m sta n tiis in d a g atis, f e r a t q u am m agis v id e rit e x p e d ire .” c. 5, X, II, 2

4 P or. R o b e r t i F., De d elictis e t poenis, 424, n. 348; W e r n z - V i d a l , Ju s canonicum , V II, 320, n. 293; W e r n z F., Ju s decreta liu m , VI, 223, n. 217: „ In te rd ic tu m ex ju r e D e c re ta liu m et d isc ip lin a n u n c v ig e n te e s t c e n su ra ecclesiastica, q u a p ro h ib e tu r u su s o m n iu m d iv i­ n o ru m officio ru m e t a liq u a ru m sa c ra m e n to ru m e t se p u ltu ra e eecle- slatice, q u a te n u s usus est et om n ib u s fid e lib u s com m unis.” S u a r e z F., D e censuris, disp. X X X II, sect 1, η. 1, 3, 4; H i l a r i u s a S e x t e n ,

-A.

In te rd y k t w d efin icji z a w artej w K odeksie określony

jest jak o cen zu ra. Z tej ra c ji sto su je się do niego w szystko,

co w yżej b y ło pow iedziane o cenzurach. N iem niej jednakże,

zgodnie z kan. 2291, l- o — 2-o, m oże b y ć k a rą odw etow ą (poe­

na vindicativa). T a o statn ia je s t w ów czas, gdy in te rd y k t w y­

m ierzony je s t n a czas ściśle o k reślony albo n a zawsze (in p e r­

petuum ), albo w ed łu g u zn an ia przełożonego (ad b eneplaci­

tu m sup erio ris)5.

W ty m w zględzie K odeks p raw a kanonicznego je s t zgodny

z d a w n y m praw em , k tó re p rzy zn aw ało in te rd y k to w i c h a ra k ­

te r c e n z u ry lub k a ry odw etow ej6.

w e c k I., D ie k irc h lic h e n S tra fg eze tze , M ainz 1899, § 51 sq.; L e g a M.,

P raelectiones in te x tu m iu ris canonici, De d elictis e t poenis, ed. 2,

R om ae 1910, 235, 236, n. 168: „ In te rd ic tu m d e fin itu r: c e n su ra rem o ­ v en s ch ristiifid e le s a p a rtic ip a tio n e q u o ru m d am re ru m s a c ra ru m ” . S u a r e z F., De censuris, disp. X X X II, sect. 1, η. 4 t a k o k re śla in te r ­ d y k t: „C en su ra ecclesiastica p ro h ib e n s u su m q u a ru n d a m re ru m d iv i­ n a ru m u t fid e lib u s com m unem , q u a te n u s ta lis est.” O p i e l i ń s k i J. O ce n zu ra ch ko ścieln ych , P o z n a ń 1894, je s t to cen zu ra, p ew nym osobom w p e w n y c h m iejscow ościach z a b ra n ia k o rzy sta ć z officia divina, od m a­ w ia n ie k tó ry c h sa k ra m e n tó w i pogrzebu kościelnego” .

s P o r. S o l e J. De delictis e t poenis, R om ae 1920, 166, n. 233; V e r m e e r s c h A. - C r e u s e n J., E p ito m e ju ris canonici, M ech- lin a ie -R o m ae 1946, ed. 6, III , 285, n. 471; B e r u t t i Ch., In stitu tio n e s

iu ris canonici, V I, D e d elictis e t poenis, T a u rin i-R o m a e 1938, 184,

n. 66; C o r o n a t a M., I n s titu tio n e s iu ris canonici, IV, D e d elictis et poenis, ed. 4, T a u rin i-R o m a e 1955, 227, n. 1782; C a p p e l l o F. De

censuris, ed. 4, T a u rin i-R o m a e 1950, 373, n. 462: „ In te rd ic tu m est

poena ec clesia stica q u a p ro h ib e tu r u su s d iv in o ru m o fficiorum et aliq u o ru m S a c ra m e n to ru m et s e p u ltu ra e ecclesiastice, q u a te n u s usus est e t o m n ib u s fid e lib u s com m unis”. D ’ A n i b a l e J., S u m m u la th e -

logiae m oralis, R om ae 1897, I, n. 367; B u c c e r o n i J., C o m m en ta rii de casibus reserva tis, de censuris, d e const. A p ostolicae S e d is” etc.,

R om ae 1899, II, n. 123; D e M e e s t e r A., J u ris canonici e t ju ris

canonico-civilis co m p e n d iu m , ed. 2, B rugis 1928, III, p a r s 2, 202, 203,

n. 1768; P é l i é P., L e d ro it p én a l de l'Église, P a r is 1939, 149, 150, n. 96, 97; T o r q u e b i a u P. - N a z R. - D e C l e r c q C. - J o m b a r t E.,

T ra ité d e d ro it canonique, P a r is 1954, IV, 663, n. 1055:

‘ P o r. W e r n z F. Ju s d ecreta liu m , VI, 223, n. 217; L e g a M., De

delictis e t poenis, 235, η. 168; W e r n z - V i d a l , J u s canonicum , V II,

70

1.

P o w sta je p y tan ie, czy każdy

rodzaj

in te rd y k tu jest

cenzurą?

P y ta n ie to dręczyło już a u to ró w piszących przed

K odeksem 7, N iek tórzy ja k W ernz8, uw ażali, że cen zu rą może

być ty lk o in te rd y k t p erson aln y, podczas g d y in te rd y k t ogólny

lok aln y i p e rso n a ln y są to raczej zarządzenia ad m in istracy jn e,

o ch arakterze, k a rn y m ,

k tó re

pozbaw iają

pew n ych dóbr.

Z te j ra c ji in te rd y k t p e rso n a ln y sp ecjaln y m ógł być w y m ie­

rzony ty lk o za w łasn ą w inę (ob p eccatu m propium ), pozosta­

łe zaś m ogły być nałożone niew innym , za w iny innych.

K odeks p raw a kanonicznego n a d a je c h a ra k te r cenzury każ­

dem u rodzajow i in te rd y k tu (por. kan. 2255 § 2, 2268, 2274 § 1),

lecz jego sk u tk i tra k tu je jak o pozbaw ienie (privationes) p ew ­

n y c h d ó b r, jeśli chodzi o niew inn y ch (kan. 2271)9, którego do­

m aga się dobro ogółu.

Przeciw nie, in te rd y k t p erso n a ln y sp ecjalny nie m oże być

k a rą odw etow ą .W ynika to z kan. 2291, l-o , 2-o, gdzie praw o ­

daw ca w yliczając ro dzaje in te rd y k tu , k tó re są k a ra m i odw e­

to w ym i nie w ym ienia in te rd y k tu p ersonalnego specjalnego.

Z tego w ynika, że te n o statn i n ie m oże być k a rą odw etow ą10.

2.

In te rd y k t, aczkolw iek je s t cen zurą, różni się od eksko­

m u n ik i i suspensy. E kskom unika w yklucza ze sp ó ln o ty w ie r­

n y c h a in te rd y k t — pozostaw ia, pozbaw iając skazanych ty lk o

pew ny ch d ó b r. In te rd y k t ró żn i się tak że od suspensy, ponie­

w aż ta o statn ia zab ran ia spraw ow ać obrzędy, św., in te rd y k t

n ato m iast — n ie pozw ala k orzystać z p ew n y ch dóbr. K onse­

kw encją tego jest,

że suspensa doty czy ty lk o duchow nych,

in te rd y k t zaś — w szystkich w iernych, to je s t zarów no d u ­

chow nych ja k i św ieckich11.

7 P o r. D ’ A n n i b a l e , J., S u m m u la , I, n. 370; H i l a r i u s a S e x t e n , T ra c ta tu s de censuris ecclesiaticis, 83; B a l l e r i n i -P a l m i e r i , O pus theologicum m orale, -P r a t i 1889, V II, 183.

8 P o r. W e r n z P., J u s d ecreta liu m , V I, 224, dop. 452.

* P o r. H a a s A., Das I n te r d ik t, 19—26; J o m b a r t É., In te rd ic i,

w D ictio n n a ire de d ro it canonique, P a ris 1953, V, fa se X X X , col. 1465,

1466.

10 P o r. R o b e r t i F., De d elictis et poenis, I, p a rs II, 424, n. 348. u P ö r. H a a s A., D as In te r d ïk , 28—33;

R o b e r t i F. De d elictis e t poenis, I, p a rs, II, 424, n. 348; W e r n z F., Ju s d ecreta liu m , V I, 223, n. 217;

В.

Przedm iot.

P rzed m io t in te rd y k tu stanow ią: obrzędy

św ięte (officium divinum ), sa k ra m e n ta św., pogrzeb kościelny.

W ty m zakresie przedm io t in te rd y k tu znan y b y ł p ra w u przed-

kodeksow em u12. K odeks p ra w a kanonicznego rozszerza zakres

przed m io tu na praw a, urzędy, p en sje, ja k też i ju ry sd y k c ję

kościelną13.

II.

P o d z i a ł i n t e r d y k t u

Rozróżniam y in te rd y k t p erso n aln y

(personale) i lok aln y

(locale),

zależnie od tego,

czy bezpośrednio

dotyczy

osób,

k tó ry m k o rzy stan ie z pew nych d ó b r duchow ych je s t zabro­

nione, czy pośrednio, gdy w p ew n y ch m iejscach zabronione

jest ko rzy stan ie z d ó b r duchow ych (kan. 2268 § 2.)14.

O ba ro d za je znane b y ły p raw u przedkodeksow em u, k tó re

przew idyw ało

jeszcze trzeci rodzaj in te rd y k tu m ieszanego

(in terd ictu m m ixtum ), zw anego inaczej

„ a m b u lato riu m ”15.

W e r n z - V i d a l , Ju s canonicum , ДЩ, 320, 321, η. 293;

F e r r a r i s L., P ro m p ta B ibliotheca, P a risiis 1883, IV, v. I n te r ­ dictum , 759;

S u a r e z F., De censuris, disp. X X X II, sect. 1.

R e i f f e n s t u e l A., Ju s canonicum , lib. V, tit. 39, n. 182. 12 P or. C. 16, V, 11 in. V I—o;

c. 24, V, 11, in V I-o ; c. 17, V, 11, in V I-o ;

c. 10, V, 11, in V I-o : „ P ra e se n ti g e n e ra li d ec la ra m u s edicto, b e n e fi­ cium ra la x a tio n is ad cau telam , q u o ad in te rd ic ti se n ten tias, in civitates, c a s tra vel q u a e lib e t a lia loca sive te r r a s aliq u a s g e n e ra lite r p ro m u l­ gatas, locum a liq u a te n u s no n h a b e re ”.

P o r. I n te r d y k ta p e rso n a ln e i m iejscow e w y m ierzo n e n a m ia sta : A d rię i G a la tin ę , A A S, (1), 1909; 766; A A S (5), 1913 517.

13 P o r. R o b e r t i F., De delictis e t poenis, I, p a rs II, 439, n. 360; D’A η n i b a 1 e J., S u m m u la , I, n. 372.

14 P o r. K an. 2268 § 2: „ P ro h ib itio f it vel d irec te p e r in te rd ic u m p e r ­ sonale, cum p erso n is ipsis usus eo ru m bo n o ru m in te rd ic itu r; v e l in ­ d ire c te p e r in te rd ic tu m locale, cum c e rtis in locis eo ru n d e m d isp e n ­ sa tio vel p erc e p tio v e ta tu r .”

is P o r. 10, 16, 17, V, 11, in V I-o ; c. 1, V, 8 in C lem ; W e r n z F., Ju s d ecreta liu m , VI, 224, n. 218;

78

[6]

B y ł to in te rd y k t p erso n a ln y lokalny. O bow iązyw ał on osobę

d o tk n ię tą tą k a rą i dotyczył m iejsca, w k tó ry m dana osoba

p rze b y w ała 16.

Po ra z p ierw szy, tego ro d zaju in te rd y k t pojaw ia się za p a ­

pieża K alik sta II w ro k u 110917.

K odeks p raw a kanonicznego in te rd y k tu m ieszanego nie zna.

1. In te rd y k t lokalny m oże być ogólnym

(generale)

lub

p a rty k u la rn y m (p articu lare), zależnie od teg o czy rozciąga

się n a całe te ry to riu m rzeczpospolitej, diecezji, p arafii, m iasta,

albo czy je s t ograniczony do kościoła, kaplicy, ołtarza, cm en ­

tarz a (kan. 2268 § 1, 2272 § 1— 3)18.

2. I n te rd y k t p e rs o n a ln y może być ogólny lu b sp ecjalny

(generale vel speciale), zależnie od tego, czy dotyczy w szyst­

kich członków osoby m o raln ej

(kapituły)

lub społeczności

(diecezii, p arafii), albo ty lk o poszczególnych osób fizycznych

K o b e r F., Das I n te r d ik t, w A rc h iv f. kat., K., Bd. 21, 291 sq.: L e g a M., De delictis e t poenis, 236, n. 169;

В e r a r d i C., C o m m en ta ria in ius ecclesia sticu m u n iv e rsu m , M e­ d io la n i 1847, II, Dis. 3, с. 8, § C e te ru m ;

F e r r a r i s L., P ro m p ta B ibliotheca, IV, 759, 760;

R e i f f e n s t u e l A., Ju s canonicum , lib. V, tit. 39, η. 183;

ιβ L o k aln e i p e rso n a ln e były in te rd y k ty w y m ierzone n a m ia sta A d rię i G a la tin ę . P o r. A A S , 1909 (1), 765—766; A A S . 1913 (5), 517—518;

l i P o r. H i n s c h i u s P., K irch e n rec h t., V, 31;

R o b e r t i F., De delictis e t poenis, I, p a r s II, 425, dop. 1; „ In ­

te rd ic tu m m ix tu m q u o n d am a d h ib itu m est etia m ad in s ta r am issionis pacis g erm a n ic a e ; d ic tu m est quoque a m b u la to riu m cum afficieb a t q u e m lib e t locum in quo p e rso n a in te rd ic ta in v e n ie b a tu r.”

W e r n z F., J u s d ec re ta liu m , VI, 224, n. 218: „...in terd ictu m m ix tu m , sive a m b u la to riu m , quod s e q u itu r p erso n a m u b ic u m q u e ista p ra se n s fu e rit. Q uod in te rd ic tu m ce rte est locale a tq u e etiam fo rm a ­ lite r a u t v ir tu a lite r p eso n alé” .

S u a r e z F., De censuris, disp. X X X II, sect. 2, η. 3; K o b e r F., Das In te r d ik t, w A rc h iv f.k.K ., Bd. 21, 302 sq.; L e g a M., De delictis e t poenis, 236, n. 169.

18 P o r. H a a s A., Das In te r d ik t, 33—42;

J о m b a r t É., In te r d it из D ictionnaire de d roit canonique, V.

((М Й**

(кап. 2255 § 2); może n astąp ić k u m u lacja obydw u rodzajów

in te rd y k tu (kan. 2274 § 4).

In te rd y k t p erso n aln y sp ecjaln y dzieli się jeszcze na dwie

grupy: n a in te rd y k t p erso n aln y , w ścisłym teg o słow a zna­

czeniu (kan. 2275) i na in te rd y k t o k reśla n y m ian em „ab in­

gressu ecclesiae”

— z a b ra n ia ją cy w ejścia do kościoła (kan.

2277)19.

Podział pow yższy zn any b y ł p ra w u przedkodeksow em u20.

Ze w zględu n a przedm iot (ratio n e obiecti) dzielim y in te rd y k t

na całk o w ity (totale) i częściow y (partiale). P ierw szy zabrania

korzystania ze w szy stk ich dóbr w y m ienio n y ch w definicji,

d rugi — ty lk o z p ew n ych d ó b r21. D lateg o in te rd y k t „ab ingres­

su ecclesiae” jest postacią in te rd y k tu częściow ego22.

19 P o r. W e r n z - V i d a l , J u s canonicum , V II, 321, n. 294; C o r o n a t a M., I n s titu tio n e s iu ris canonici, IV, 228, п. 1783; B e r u t t i Ch., In stitu tio n e s iu ris canonici, VI, 184, п. 66; C a p p e l l o P., De censuris, 375, п. 464;

so Р ог. с. 16, V, 11 in V I-o ; „S i s e n te n tia in te rd ic ti p ro fe ra tu r in cleru m : ...Q uum vero , alicu iu s te r r a e p o p u lu s in te rd ic to n o ta tu r .”

c. 8, V 7 in V I-o : „...Qui v ero c o n tra p ra e su m p se rin t, p r a e te r alias p o en as a iu r e s ta tu ta s in g ressu m ecclesiae sibi n o v e rin t in te rd ic ­ tum ....”

W e r n z F., J u s d ecretalium , VI, 224, n. 218;

S u a r e z F., De censuris, disp. X X X II, sect. 1, п. 11;

K o b e r F., D as In te r d ic k t, w A rc h iv f.k.K ., Bd. 21, 292 sq.;

H o l l w e c k S., Die kirc h lic h e n S tra fg eze tze , § 51, dop. 3; B o n a c i n a M., De censuris, disp., V, p. 1, п. 1 sq. H i l a r i u s a S e x t e n , De censuris, 83; 21 P o d zia ł te n zn a n y b y ł i d a w n e m u p ra w u k anonicznem u. P or c. 16, 24, V, 11, in V I-o ; c. 8, V, 7 in V I-o; c. 9, X , II, 24; K o b e r F., Das I n te r d ik t, w A rc h iv f.k.K ., Bd. 21, 303;

S u a r e z F., De cen su ris F., disp. X X X II, sect. 1, п. 37; H o l l w e c k J., Die kirc h lic h e n S tra fg eze tze , § 53, dop. 1; R o b e r t i F., De delictis et poenis, 425, n. 349;

W e r n z - V i d a l , Ju s ca nonicum , V II, 321, n. 294;

C o r o n a t a M., In stitu tio n e s iu ris canonici, IV, 229, n. 1783; C a p p e l l o F., De censuris, 375, n. 464;

80

_[

8

]

In te rd y k t ty m się ró żn i od ekskom uniki, a upodabnia się

do suspensy, że jego sk u te k je st podzielny, zależny od woli

przełożonego, k tó ry go w ym ierza23.

Ze w zględu n a sposób

w y m iaru

dzielim y

in te rd y k t na:

,,a iu re e t ab hom in e”24.

§ 2. Rozwój historyczny interdyktu

I. P o c h o d z e n i e

Co się tyczy pochodzenia in te rd y k tu to należy uśw iadom ić

sobie to, co b yło poprzednio pow iedziane odnośnie ekskom uni­

ki. N ależy tu odróżnić u p raw n ien ie Kościoła do istosowania po­

wyższej k ary , od sam ej k a ry . Je śli chodzi o u p raw n ienie K o­

ścioła do w y m iaru k ar, to nie m a n ajm n iejszej w ątpliw ości, iż

opiera się ono n a p raw ie Bożym, udzielonym przez C h ry stu sa

P ana św. P iotrow i, w e w ładzy kluczy.

N atom iast in te rd y k t

w sensie k a ry popraw czej, czy odw etow ej lub po jętej jako

„.privatio ecclesiastica” ze sw oim i sk u tk a m i jest pochodzenia

kościelnego1.

23 P or. C o r o n a t a M., In stitu tio n e s iu ris canonici, IV, 228,

η. 1782;

В а 11 е г i n i-P a l m i e r i, O pus th e l. m orale, V II, n. 381; D’A n n i b a l e J., S u m m u la , I, n. 370;

C a p p e 11 o F., De censuris, 373, 374, n. 462;

S u a r e z F., De censuris, disp. X X X II, sect. 3, η. 4;

S c h m a l z g r u e b e r F., J u s ecclest., lib. V, tit. 39, n. 362; 24 P o r. S u a r e z F., De censuris, disp. X X X II, sect. 3, n. 6; W e r n ż F., Ju s decreta liu m , VI, 225, n. 218;

K o b e r F., ■ Das In te r d y k t, w A rc h iv f.k.K., Bd. 22, sq.

4 P o r. W . e r n z F., Ju s d ecreta liu m , VI, P r a t i 1913, 225, η. 219: „Q u a re p o te sta s E cclesiae in flig e n d i in te rd ic tu m sine d u b io n ititu r iu re divino, u t p a te t ex am p lissim a concessione S. P e tro fa c ta ; sed in s titu tio in te rd icti, p ro u t est c e n su ra vel p o en a vel p riv a tio eccle­ sia stic a cum suis sp ecialib u s effectib u s in foro E cclesiae a p p lica ta ex iu re hum an o est re p e te n d a ”.

W e r n z F., V i d a l P., Ju s canonicum , T om us V II, J u s p o e­ nale ecclesiasticum , e d itio a lte ra , R om ae 1951, 322, n. 295;

U stanow ienie i stosow anie tej k a ry przez Kościół n ie sprze­

ciw ia się spraw iedliw ości, an i je s t nadu ży ciem p ra w a k a ra n ia

p rzy sługu jąceg o Kościołowi, ja k to b łęd n ie m n iem ał K o b er2.

Z daniem tegoż a u to ra in sty tu c ja in te rd y k tu n ie da się pogo­

dzić z zasadam i spraw iedliw ości, o p a rte j na p raw ie n a tu r a l­

n ym , albow iem teg o ro d zaju k a ra o b ejm u je zarów no w innych,

ja k i niew innych. K a ra n ie n iew innych jest sprzeczne z pod­

staw ow ym i zasadam i p raw a n atu raln eg o .

Pogląd pow yższy

zw alcza W ernz3, jak o sp rzeczn y z zasadam i p raw a kanonicz­

nego i zasadam i dogm atycznym i. K ościół pozbaw ia n iejed n o ­

k ro tn ie pew n y ch d ó b r duchow ych osoby n iew inn e; n ie po j­

m u je je jed n a k jak o karę, lecz jed y n ie jak o zarządzenie adm i­

n istra c y jn e w y d a n e ze w zględu na dobro ogółu. Tem u zarzą­

d zeniu ze w zględu n a osiągnięcie

zam ierzonego celu przez

Kościół m uszą poddać się tak że i niew inni. O kreśla się je

m ianem „p riv atio ” , a n ie „poena” .

P odobnie

b łęd n y pogląd głosili:

Schiappoli oraz H

in-schius4. A u to rzy ci d o p a tru ją się w yłącznie celów p olitycz­

n y c h we w prow adzeniu i stosow aniu pow yższej k a ry przez

Kościół.

Poglądow i tem u p rzeciw staw ił się tak ż e W ernz5

w ykazując, że n ie m a on żadnego u zasad n ien ia ani praw nego,

a n i faktycznegoo a jeist w łaściw ie gołosłow nym tw ierdzeniem .

N adużycia p op ełn iane w prak ty ce, zwłaszcza p rz y w y m ia­

rze pow yższej k a ry przez przełożonych niższych, w szczegól­

ności odnośnie długości trw a n ia in te rd y k tu , n ie m ogą uzasad­

S u a r e z F., De censuris, M o guntiae 1606, disp. II, sect. 1, n. 1: „N o n n u lli D octores, p ra e se rtim J u r is p e r iti ita lo q u u n tu r, u t dican t, vel om nes ' cen su ras, vel aliq u as saltem esse de iu re divino. A lii vero sim p lic ite r n eg a n t esse illa m c e n su ram de iu re divino. Quod sim p lici­ t e r et a b so lu te e s t veru m ...” P or. ta k ż e a s se rtio 2, 3.

2 P o r. K o b e r F ., D as In te rd ik t, w A rc h iv f. k a th o l. K irc h e n ­ rech t, 1869, Bd. 22, 32 sq.

3 Por. W e r n z F., Ju s d ecreta liu m , V I, 225, n. 219.

4 Por. S c h i a p p o l i D., D iritto p enale canonico, M ilano 1905, n. 172; H i n s c h i u s P., D as K irc h e n re c h t d e r K a th o lik e n u. P ro te sta n te n in

D eutschland, V, 23.

5 P o r. W e r n z F., Ju s d e c re ta liu m , VI, 225, dop. 161. P r a w o K a n o n i c z n e — ·6

82

_[10].

niać w adliw ego celu,, przypisyw anego K ościołow i lub p a p ie ­

żom, ty m w ięcej, że c i o statn i n ieje d n o k ro tn ie w ystępow ali

przeciw ko tego ro d za ju nadużyciom 6. K ościół poprzez tę k a rę

osiągał często zb aw ienne sk u tk i duchowe.. Pow yższe stw ie r­

d zają n a w e t ci, k tó rz y odm aw iali Kościołowi słuszności stoso­

w ania tej k a ry , ja k np. K o b er7.

II.

C z a s w p r o w a d z e n i a i n t e r d y k t u

j a k o k a r y

Je śli chodzi o czas, w jak im K ościół zaczął stosować in te r­

d y k t, nie m a pod ty m w zg lęd em zgodności u autorów .

In te rd y k t, w sensie zakazu pew nych rzeczy lub praw , je st

in sty tu c ją bardzo daw ną. Ś lad y jego w w yżej w ym ienionej

form ie, z n a jd u jem y u H ebrajczyków 8,

G rekó w i R zym ian9.

W praw ie rzym sk im s ły n n e b y ły in te rd y k ty pretorsfcie. M ia­

ły on e copraw da in ne i szczególne znaczenie, je d n a k często

b y ły stosow ane10.

W źródłach p raw a kanonicznego spotyk am y liczne p rz y k ła ­

dy, w k tó ry ch , w zorem p ra w a

rzym skiego,

w szelki zakaz

określa się m ian em — in te rd y k tu 11.

e P or. c. 24, V, 11 in V I-o.

7 P o r. K o b e r F., Das In te r d ik t, A rch iv f. k ath . K irch e n re ch t. X X II, 29.

8 P o r. I, E s d r a s 10, 8.

9 P o r. D e m o s t e n e s , O rationes, 505, 14. C a e s a r , De bello gallico, 6, 13, 6.

10 P o r. In st. IV, 15, „De in te rd ic tis. S e q u itu r, u t d espiciam us de in te rd ic tis seu actionibus, q u as p ro his e x rc e n tu r. e r a n t a u te m in te r ­ d ic ta fo rm a e a tq u e conceptiones v erb o ru m , q u ib u s p ra e to r a u t iube- b a t a liq u id f ie r i a u t f ie r i p ro h ib eb a t, quod tu m m a x im e fac ieb a t, cum de possessione a u t q u a s i possessione in te r aliquos co n te n d e b a tu r...”’

D. 43, 1. „De in te rd ic tis sive e x tra o rd in a riis actionibus, quae pro his c o m p e tu n t” .

D. 48, 22. „De in te rd ic tis et rela g a tis et d e p o rta tis ” .

n P o r. A l e x a n d e r I I (1065 a.); „ In te rd ic e re non d iffe ra s”. G r e g o r i u s V III (1074 a.) „ u n iv e rsa m F ranciam .... in te rd ic ite ” . R o b e r t i F., D e d elictis e t penis, I, p a r s II, 415, 416; n. 347;: W e r n z F., Ju s d ecreta liu m , VI,. 22, 223, n. 216.;.

In te r d y k t ja ko kara. W jak im czasie w K ościele u stala

się p ra k ty k a w y m iaru in te rd y k tu , jak o k a ry , n ie m a zgodno­

ści w śród kanonistów . Je d n i w idzą go ju ż w pierw szych w ie­

kach Kościoła, ściśle m ówiąc w IV w ieku. Za ty m poglądem

żdaje się przem aw iać zarządzenie w y d an e przez papieża S y l­

w e stra I, w 324 rok u , u sta la ją c e czasokresy, w jak ich sp ra w ­

ca m a by ć upom inany, a n astęp n ie po u p ływ ie ich w ezw any

do sądu i po p raw n y m udow odnieniu m u p rzestępstw a, k a­

ra n y ekskom uniką. P apież poleca n a jp ie rw po ojcow sku p rz e ­

stępcę upom nieć, a gdy to nie odniesie sk u tk u , w ciągu n a ­

stępny ch siedm iu dni zabronić m u w stę p u do kościoła oraz

odm ówić m u p raw a udziału w obrzędach Bożych12.

In n y m

p rzy k ład em

in te rd y k tu perso n aln eg o m a być ekskom unika

w ym ierzona przez b isk upa A uxiliusa, na K łasy cjan a i jego ro ­

dzinę, za p rzestęp stw o popełnione przez K łasy cjana. P o stępo ­

w anie w ym ienionego b iskupa n ap ię tn o w a n e zostało przez św.

A ug u sty n a13. In n i p rzesu w ają p o w stan ie in te rd y k tu jak o ka­

ry, na czasy późniejsze, na IX, X a n a w e t X I w iek i n a n a ­

stępne. W śród tak ie j rozbieżności poglądów należy oddzielnie

omówić in te rd y k t p e rso n a ln y i lokalny.

1.

I n te r d y k t osobow y — in te rd ic tu m personale.

In te rd y k t

pojęty jak o k ara, w ścisłym słowa tego znaczeniu, pojaw ia się

w K ościele w IV w iek u w postaci in te rd y k tu personalnego.

S u a r e z F., De censuris, disp. 32, sect. 1, η. 2.

J о m b а г t E., In te rd it, w D ictionnaire de d roit canonique, V, F ascicu le X X X, col. 1464.

12 P o r. c. 2, C. V, q. 2: „ P ra e se n ti d e c re to censem us u t in p rim is p a te r n a lite r v o c e n tu r et p e r sep tem dies e x p e c te n tu r n u lliu s, eccle­ siasticae r e i in te r d ic ta lic en tia. H uius vero e x p e c ta tio n i a d d a n tu r septem dies ite rd ic ta E cclesiam in tr a n d i lic e n tia e t o m n ia d iv in a of- ficia au d ien d i. P o s t v e ro a d d a n tu r duo dies q u ib u s a p ace et com ­ m unione s a n c ta e E cclesiae sin t suspensi. D ein d e vero ite ru m aliis d u o ­ bus d ieb u s su b eadem e x p e ctatio n e d e p o rte n tu r. Q uibus un o die su - perad ito , om n i e x sp ec tatio n e v e lu ti iam d esp erata , reu s m ox a n a th e ­ m a tis gladio f e r ia t u r ” .

« P o r. M i g n e , P L 33, 1066;

R i c h t e r , W., De origine e t e v o lu tio n e in te rd ic ti, T ex tu s et d ocum enta; S eries theologica 12, 13; R om ae 1934, n. 12, p. 5.

84

_[

_]

P ogląd

tak i

głosił

D evoti14.

Zgadza się z nim, H inschius,

W ernz, R oberti, V id al15.

In te rd y k t p erso n a ln y w ystępow ał

w ty m czasie pod nazw ą ekskom uniki częściowej (suspensio!16.

Mocą te j k a ry przestęp ca zaw ieszany b y ł w praw ach, k tó re

przy słu g iw ały w szystkim w ierny m .

T erm inem „suspensio”

ok reśla się jeszcze in te rd y k t osobisty, w zb ra n ia ją c y w stępu

do kościoła (ab in g ressu ecclesiae) w L iber S e x tu s B onifacii

V I II 17. In te rd y k t powoli p rzy b iera w łasn ą postać i w w ieku

X II— X III zostaje o statecznie odłączony od ekskom uniki18.

2.

In te r d y k t m iejscow y. Co isię ty czy pow stan ia in te rd y k tu

m iejscow ego, jak o k a ry w Kościele, m iędzy a u to ra m i istn ieje

rozbieżność poglądów . M ożna tu rozróżnić trz y teorie:

1.

D evoti19 oraz inni autorzy, w idzą ślady in te rd y k tu m iej­

scowego w Kościele już w IV w ieku.

14 p o r_ D e v o t i J., In s titu tio n u m ca n o n ica ru m lib. 4. R om ae 1785, lib. IV, tit. 19, § 3, dop. 23.

is P o r. H i n s c h i u s P., op. cit. V, 31, 13, IV, 706, 713 sq.; W e r n z F., Ju s d ecreta liu m , VI, 227, η. 219;

R o b e r t i F., De delictis et poenis, I, p a rs II, 416, n. 347: „P oe­ n a in te rd ic ti stric te su m p ta iu re canonico saec. IV a p p a re t su b specie in te rd ic ti p e rso n a lis.”

W e r n z F. — V i d a l P., Jus canonicum , V II, 324, n. 295;

« P o r. Cone. Illib e r. (a. 300—306), c. 54, 57; Cone. V enetic., (a. 465), c. 13, 14;

W e r n z F., Ju s d ecreta liu m , V I, 227, dop. 478.

J о m b a r t E., In te rd it, D ictionnaire de d ro it canonique, V,

fase. X X X ,col. 1464.

17 P o r. c. 20, V, 11 in V i-o: ,,Is cu i est ecclesiae in te rd ic tu s in g res­ sus, q u u m sib i p e r consequens c e n se a tu r in ip sa d iv in o ru m c e le b ra tio in te rd ic ta , irre g u la ris efficitu r, si c o n tra in te rd ic tu m h u iu sm o d i d i­ v in is in ea se in g e ra t, in suo agens officio sicut p riu s T alis quoque, si hoc in te rd ic to d u ra n te d ecedat, no n d e b e t in ecclesia v e l coem ete­ rio ecclesiatico, n isi p o e n itu e rit, sepeliri. S an e sic u t excom m unicatio, sic a b officio vel ab in g ressu ecclesiae la ta suspensio a u t ipsius e ffe c tu s p e r ap p e lla tio n e m seq u en te m m in im e s u s p e n d u n tu r”.

18 P or. R o b e r t i F., De delictis et poenis, I, p a rs II, 416, n . 347; por. ta k ż e 374, n. 324.

2. S k ra jn ie p rzeciw n y pogląd w yznają: De Dominis, Mo-

rin u s, B ingham , V an Espen, cyto w an i przez K obera20, ffin -

schius, Schiappolli21. W edług ty c h a u to ró w in te rd y k t pojaw ia

się dopiero pod koniec X, a w łaściw ie w X I w ieku.

3. P o śred n ią opinię w y raża F le u ry 22. Z daniem tego au to ra,

p rzy k ła d y in te rd y k tu m iejscow ego ogólnego zn a jd u jem y w VI

w ieku, ale zasadniczo, stosow anie ekskom uniki i in te rd y k tu

w zrosło dopiero po G rzegorzu V II. Za ty m poglądem w y po ­

w iada się K o b er23, W ernz24, R o b erti25, V idal i inni. Pogląd

ten, m oim zdaniem , należy uznać za słuszny dla r a c ji niżej

przytoczonych. A rgu m enty , p o d an e przez obie sk ra jn e opinie,

nie są p rzek on y w ujące.

D evoti, n a uzasadnienie swego poglądu, pow ołuje się n a kan.

37 A postolski26 o raz n a 270 list św. Bazylego27. Oba d o k u m en ­

ty, ja k to słusznie zauw ażył W ernz28, nie w y k azu ją w sposób

przekonyw ujący, że ju ż w IV w iek u stosow ano in te rd y k t lo­

k a ln y jak o karę. W kan. 37 je s t raczej m ow a o ekskom unice

a św. Bazyli, poza ekskom uniką, w sk azu je jed y n ie n a po ku tę

publiczną, lecz nie w spom ina o zaw ieszeniu nabożeństw , jako

karze za popełnione przestęp stw o .

Co w ięcej, odpraw ianie

20 P o r. K o b e r F., In te r d ik t, w A rc h iv f. k a th . K irc h e n ­ recht, Bd. 21, 8.

21 P o r. H i n s c h i u s P ., op. cit. IV, 804 sq ; V, 19 sq.;

22 P o r. F 1 e r y, In st. can. P. III, c. 21. § 2; cyt. W e r n z F., VI, 226, dop. 465.

23 P o r. K o b e r F., op. cit. 21, 8.

24 P o r. W e r n z F., J u s d ecreta liu m , V I, 226, 227, n. 219. 25 P o r. R o b e r t i F., D e d elictis e t poenis, I, p a rs II, 416,

n. 347: „ In te rd ic ti localis p rim a ex e m p la r e p e riu n tu r e x e u n te saec. V I”.

W e r n z - V i d a l , J u s canonicum , V II, 323, 324, n. 295;

J о m b a r t E., I n te r d it, w D ictionnaire de d ro it ca n o n iq u e , V, fasc. X X X , col. 1464.

H a a s A., D as I n te r d ik t, B o n n 1929, 1—3. 2® P o r. Η e f e 1 e, Conc. Gesch., I, 812.

27 P o r. M i g n e , P. Gr., X X X II, 1002.

86

_[14]

ty c h su p o n u je29. N ie m a też znaczenia a rg u m e n t przytoczony

przez Devotiego, a zaczerp n ięty z k an o n u fałszyw ie przy p isy ­

w anem u synodow i w „A g ath an en si” w r. 5 0 6 30, ja k też i kan. 8

synodu w M oguncji, odbytem u w r. 851 lub 8 5231, albow iem

k an o n y ty ch synodów m ówią o czym in n y m 32.

Nie ostoi .się tak że pogląd sk ra jn ie przeciw ny, przy zn ający

w prow adzenie in te rd y k tu w K ościele na X lub X I wiek. A r­

g u m en ty przytoczone przez K obera33, w połączeniu z in n y m i

dowodam i, w y k azu ją w sposób dość oczyw isty, stosow anie in ­

te rd y k tu w K ościele ju ż w VI w ieku. M ożna n ajw y żej p rz y ­

jąć, że w X i X I w ieku, ze w zględu na szczególne okoliczno­

ści czasu, w y m iar in te rd y k tu m iesjcow ego stał się częstszym

i że in te rd y k t znalazł wówczas gru n to w n iejsze opracow anie

p raw n e 34.

N astęp ujące dow ody p rzy taczają au to rzy n a .stosowanie już

w VI w iek u w Kościele in te rd y k tu m iejscow ego.

G rzegorz

z T u r (G regorius T u ro nen sis35) pddaje, że w 566 r. książę Chił-

d e ry k (C hildericus) z a ją ł posiadłość w iejską, należącą do K o­

ścioła w A ix (A quenesis). W zw iązku z ty m b ezpraw n y m czy­

n e m księcia, b isk u p zarządził:

„N on hic accenditur lum en,

29 P o r. H i n s c h i u s , IV, 804, dop. 10;

K o b e r F., D as In te r d ik t, A rc h iv f. k a th . K irch e n re ch t, 21, 4 sq.;

so c. 2, X, V, 34: „Ex concilio A gathensi. S i quis p resb y te r, negli-gens v ita e suae, p ra v is exem plis m a ła de se su sp ic a ri p e rm ise rit, et p o pulus, a b episcopo iu ra m e n to seu b an n o C h ris tia n ita tis ad stric tu s, in fam iam eius p a te fe c e rit, c e rtiq u e accu sato res crim in is eius d e fu e ­ r in t, a d m o n e a tu r p rim o seorsum ab episcopo, d ein d e sub duobus vel trib u s· te stib u s, et, si n o n e m e n d a v e rit (in co n v en tu p resb y te ro ru m ) episcopus eum p u b lic a in c re p a tio n e ad m o n eat. S i v ero nec sic se co r­ r e x e rit, ab officio su s p e n d a tu r u sq u e ad condignam satisfactio n em , ne po p u lu s fid eliu m in eo sc an d a lu m p a tia tu r ”.

si Рог. И e f e 1 e, Conc. Gesch., IV, 179 sq.

за P or. K o b e r F., Das In te r d ik t, A rc h iv f. k ath . K irc h e n ­ rec h t, Bd. 21 6 sq.

33 P or. H i n s c h i u s P., V, 19;

K o b e r F., Das In te r d ik t, A rchiv..., 21, 19. 34 P or. W e r n z F., V I, 226, 227, n. 219.

35 P o r. G r e g o r i u s T u r o n e n s i s , De gloria confessorum ,

neque psalm orum , m odulatio canitur, gloriosissim e sancte, n i­

si prius ulciscaris servos tu o s de im ininicis suis, resque tibi

violenter ablatas ecclesiae sanctae restituas. Haec cu m lacri­

m is a ffa tu s sen tes cu m acutis aculeis su p er tu m u lu m proie -

,cit et clausis ostiis alias in ingressu collavit”.

Tenże sa m G rzegorz z T u r opowiada, że arcy b isk u p P re ta x t

od p raw iający Mszę św. w dzień W ielkiej Nocy, w r. .586, zo­

sta ł za b ity z rozkazu F re re g u n d y ,

k rólow ej

Rothom agensi.

K iedy zaś jed e n ze starszy ch dostojników (senioribus) za ten

czyn ostro z ła jał królow ę, w k ró tce został o tru ty . W ówczas to

Leodovaldus, b isk up z B eyeux (Baiocassiunus) n ak azał zam k­

nąć w szystkie kościoły, ażeby n aró d n ie m ógł w nich brać

udziału w u roczystych nab o żeń stw ach dopóty, dopóki n ie zo­

stanie w y k ry ty spraw ca p rzestęp stw a — „ecclesis Rothom a-

gensis clausit u t in his p opulus sollem nia h uius auctor ex-

scpectaret donec indagatione com m u n i rep eriretu r h uiu s a uc­

tor sceleris”.

K iedy zaś trz e j b isk u p i prosili, ażeby został

u k a ra n y p rzy z n a ją c y się do zabójstw a, o trzy m ali odpowiedź:

„ut

n u n q u a m

in

ecclesia illa M elantius q ui p rius in loco

P ra etextato subragatus fu e ra t,

sacerdotis fu n g e re tu r o ffi­

cium ”^ .

In ny p rzy k ła d p o d aje G rzegorz z T u r (Turonensis) dotyczą­

cy tego okresu. Córka k ró la C hrodyłda

zap rag n ęła

zostać

przeoryszą k laszto ru „P ictav ien si”, w ów czas to p rz y pom ocy

ludzi zbrodniczych w trąco n o do w ięzienia m atk ę tegoż klasz­

toru. B iskup poprzez posłów ośw iadczył królow i: „Relinque

abbatissam u t in his diebus in hoc carcere non d etineatur;

alioquin non celebrabo pascha D om ini, neq u e b a p tism u m in

hac urbe u llu s ca tech u m en us obtinebit, n isi abbatissa quo te ­

n etu r iu b ea tu r absolvi”Ά1.

se P o r. G r e g o r i u s T u r o n e n s i s , H isto ria F ra n co ru m 8,

31, M ignę, PI. 71, 471; M G H Ser. R er. M er. I, 346.

37 P o r. G r e g o r i u s T u r o n e n s i s , H istoria F ra n co ru m 10, 15. M i g n ę , P L 71, 545; M GH Ser. R er. M er. I, 424.

R o b e r t i F ., De d elictis e t poenis, I, p a rs II, 416, dop. 7; W e r n z F ., J u s d e c re ta liu m , V I, 227, dop. 477;

K o b e r F ., Das In te r d ic t, A rc h iv i . k a th . K irc h e n re c h t, Bd. 21, 10 sq.;

88 K S . M A R IA N M Y H C H A _{[ Щ}

3.

P osługiw anie się in te rd y k te m , jak o środkiem k a rn y m i to

bardzo skutecznym , w z ra sta n a przełom ie VI do X I w iek u38.

P rzy czy n ił się do tego w znacznej m ierze papież G rzegorz VII

(1073— 1085), k tó ry udzielił biskupom F ra n c ji w ładzy zaw ie­

szania obrzędów św ięty ch w poszczególnych diecezjach

za

przestęp stw a popełnione przez Filipa I39. Tenże papież, za za­

b ó jstw o dokonane z polecenia k ró la Bolesław a Śm iałego na

osobie św. S tanisław a, b iskupa krakow skiego, w y m ierzy ł in­

te rd y k t lo k aln y n a całą pro w in cję g n ieźnieńską40.

S zczytow ym p u n k te m

w y m iaru in te rd y k tu m iejscow ego

były: w iek X II i X III. W y starczy przytoczyć t u n a stę p u ją c e

przykłaldy: S te fa n biskup P a ry ż a , w ro k u 1129, rzu ca in te r-

d y k t n a sw oją diecezję, z pow odu postępow ania k ró la L u dw i­

ka Starszego (grossus) przeciw staw iającego się w ykorzenianiu

H i n s c h i u s P., Das K irch e n rec h t der K a th o lik en , IV. 805;

V, 19;

J о m b a r t E., I n te r d it, w D ictionnaire de d ro it canonique, V,. fase. X X X , col. 1464;

H a a s A., Das In te r d ik t, 2, 3.

38 S ły n n y je s t in te rd y k t rzucony p rze z b isk u p a H in k m a ra n a całą d iecezję w ro k u 869, z pow odu uw ięzien ia jego p rzez kró la. W sp ra w ie tegoż in te rd y k tu a rc y b isk u p R a in s (Rem ensis) po stan o w ił: „vobisque m in istris ecclesiae L au d e n sis p aro c h ia e p ra e fa ta a u c to rita te p ra e c i­ pio u t e t in M issaru m ce le b ra tio n ib u s, et in c e te ris o fficiis ta m d iu r ­ nis q u am n o ctu rn is, e t in d istrib u tio n e — sa c ra m e n to ru m — sed e t in b ap tiza n d is p a rv u lis, e t in su scip ien d is p o e n ite n tia m in d ig e n tib u s, et, in su b v e n ien d is v ia tic o — et in sepelien d is m o rtu is — co n su lere s tu ­

d e a tis”. M i g n e , P L 216, 512; M a n s i , 16, 810.

In n y p rz y k ła d re fe ru je A d a m a ru s C abanensis. H isto ria ru m lib r i

III, 35: „A ld u in u s episcopus L em ovicensis (Limoge) a. 994, — no v am

o b se rv a n tia m c o n s titu it sc. ecclesias e t m o n a ste ria cessare a d iv in o c u ltu e t sa n cto sacrificio e t pop u lu m q u a s i p ag a n u m a divinis la u d i­ bus cessare, et h a n c o b se rv a n tia m ex com m unione cen seb at. M i g n e , P L, 141, 52; M gh S crip, 4, 132; P o r. ta k ż e R o b e r t i F., De delic­

tis, I, p a rs, II, 417, dop. 1;

33 P o r. H a r d u i n , V I, 1264, ep. 1, 2, 5.

4I> Por. R o b e r t i F., D e d elictis e t poenis, I, p a r s II, 418, n. 347;

C r n i c a A., M odificationes in tr a c ta tu m de censuris p e r C .

pew nych n ad u ży ć41. In n o cen ty II w r. 1142 w y m ierza in te rd y k t

m ieszan y (am bulatorium ) na m iejsca, w k tó ry c h zn ajd zie się

k ró l

L udw ik M łodszy42.

A leksan d er III,

w r. 1170— 1171,

naklaida in te rd y k t na w szystkie posiadłości H e n ry k a II, króla

A nglii43.

N ajczęstsze zastosow anie m iał in te rd y k t za pap. Innocen­

tego III (1198— 1216). Tenże papież, w p ierw szym ro k u swe­

go panow ania, rzuca in te rd y k t n a m iasto K rem o n ę44 oraz na

królestw o Léon (Legionense), za n ie p ra w n e zaw arcie m ałżeń­

stw a przez k róla A lfonsa z księżniczką K a sty lii B eren g arią45.

W in terd y k cie lokalnym , trw a ją c y m dw a lata , w ym ierzonym

przez tegoż papieża, znajdow ała się F ra n cja , dopóki k ró l F i­

lip A u g u st nie połączył się z p raw ą żoną In g erb u rg ą 46. L ega­

towi R einerow i poleca ten ż e papież, ażeby k ró lestw o N aw ary

obłożył in te rd y k te m , jeżeli w rzeczyw istości k ró l tegoż kró ­

lestw a um ów ił się z M au ram i w y stąp ić przeciw ko królestw u

K asty lii47.

« P o r. M i g n ę , P L 182, 149.

42 P o r. R o b e r t i F., De d elictis et poenis, I, p a rs II, 418, n. 347;

V a c a n d a r d , S a in t B ernard, P a r is 1895, I, 780. cyt. R o b e r t i , o. p. 418, dop. 4.

G o d e f r o y .L., In te rd it, w D iet. de theol. cath. V II, 2282. c. II, X , IV, 1;

43 P o r. J o m b a r t E., I n te r d it, w D iet. de d ro it canonique, V,

fase. X X X , col. 1464, 1465: „En 1198, la F ra n c e f u t m ise e n in te rd it p a r le le g at de C apoue d an s la b u t de f o rc e r P h ilip p e A u g u ste a a b a n ­ d o n n er A gnes d e M e ra n ie p o u r re v e n ir a son epouse legitim e, re s u l­ t a t o btenu au b o u t d e d eu x an s.”

H a a s A., Das In te r d ik t, 4—6.

44 P o r. M i g n e , P L 214, 433; R e g esta I

ер.

R eg esta I ep. 92, II ep. 75, V II ep. 67 i 94. 46 P o r. M i g n e , PL, 214, 95.

R egesta I I ep. 197, I I I ep. 11; G esta In n o c e n ti III, c. 51 sq.;

J o m b a r t E., In te rd ic t, w D ictionnaire de d roit canonique, V, fase. X X X , col. 1465.

« P or. M i g n e , P L 214, 80; R egesta I ep. 92.

90

_[18]

W średniow ieczu sp o ty k am y

dość

często in te rd y k ty w e

F ran cji,

H iszpanii,

Italii, rzadziej w A nglii, Szkocji, Danii.

W nieznacznej ilości p o jaw iają się one w Niemczech. Ogólnie

mówiąc, ta m gdzie b iskupi spraw ow ali tak że w ładzę św iecką

(tem poralem ) n ie zachodziła po trzeb a sięg ania do k a r duchow ­

ny ch 48.

Dodać należy, że po u sta le n iu się in te rd y k tu , jako sam o­

dzielnej k a ry w X I w iek u o raz częstszym

jego

stosow aniu

w p rak ty ce, począw szy od w ieku X II papieże sta ra ją się ła­

godzić ostrość, a w szczególności zakaz udzielania sa k ra m en ­

tów św. w ie rn y m i odpraw iania n abożeństw 49. Do ty ch złago­

dzeń ustaw ow ych dochodzą liczne przyw ileje, u d zielane bądź

to n aczelnikom

p a ń stw 50,

b ąd ź to zakonom 51,

k tó re rygor

■*8 P o r. R o b e r t i F., De d elictis et p o en is, I, p a rs II, 418, n. 347. « с. 11, X, IV, 1; (A lek sa n d er III, 1173— 1175 r.);

с. 43, X, V, 39 (In n o cen ty III, 1209 r.); с. 11, X, V, 38 (In n o c en ty I II, 1198—1216 r.);

с. 25, X , V, 33 (cap. 58 Conc. L a te ra n . IV w r. 1215); с. 57, X, V, 39 (G rzegorz IX , 1227— 1234 r.);

с. 19, V, 11 In * V I-o (B onifacy V III, 1294— 1303);

Const. „ In e fa b ile ” z r. 1429, § (M arcin V, 1417— 1431 r.). W e r n z F., J u s d ecreta liu m , V I, 227, 228, n. 219;

K o b e r F., Das In te r d ik t, w A rc h iv f. k a th . K irc h e re c h t, Bd. 21, 25 sq. 39 sq.;

so P or. D e v o t i J. In st. can. lib. IV, tit. 19, § § 4, 5; K o b e r F., D as In te rd iç t,..A i.

si p o r. 24, X , V, 33 — (cap. 57 Conc. L ater. IV, a. 1215) dotyczący p rzy w ile ju udzielonego zakonom n a sp raw ie n ie pogrzebu kościelne­ go członkom zak o n u o raz osobom, k tó re d o b ra zapisały n a zakon,

a z m arły w czasie in te r d y k tu o raz p ra w a o d p ra w ie n ia ra z w ro k u w kościele n ab o żeń stw w m ie jsc u o b ję ty m in te rd y k te m m iejscow ym .

c. 11, V, 7 in V I-o: „L icet vobis concessum e x istâ t, u t in te rd ic ti tem pore, ia n u is clausis, ex co m m u n icatis et in te rd ic tis exclusis, voce su b m issa d iv in a c e le b ra re possitis: ad ta m e n aliquos, e tia m isi aliu n d e v e n e rit, n isi su p e r hoc p riv ile g ia ti ex ista n t, re c ip ere n u lla ra tio n e debetis. Q uum c o n c e d itu r sin g u la ri personae, u t m odo praem isso te m p o re in te rd ic ti c e le b ra re v a le a t vel a u d ire d iv in a : eius fam iliare s dom estici ad au d ie n d u m cum ea e t c e le b ra n d u m sib i d iv in u m offi­ cium lic ite a d m ittu n tu r. Non sic au tem in fa m ilia rib u s alicu iu s con­ v e n tu s seu collegii e s t censendum . I lli enim , n isi p riv ile g ia ti fu e rin t,

daw nego praw a w znacznym stopniu um n iejszy ły i złagodzi­

ły. Jak o szczególne zauw ażyć należy, że zarów no w „L iber

S e x tu s” , „ K le m e n ty n a c h ”, „ E x tra v a g a n te s” in te rd y k ty „latae

se n te n tia e ”, zaciągane „ipso fac to ” są zjaw iskiem częstszym ,

niż w poprzednich zbiorach52. F orm a w y m ierzan ia in te rd y k -

tów „ la tae s e n te n tia e ”, analogicznie do in n y ch cenzur, je s t po­

chodzenia późniejszego53.

W w ieku X IV i XV n a s k u te k rozluźnienia d yscy plin y ko­

ścielnej stosow anie in te rd y k tu uległo znacznem u zm niejsze­

niu. P ap ieże w ty m okresie grożą tą karą, zwłaszcza p rz y n a ­

glając do połączenia się książąt chrześcijańskich przeciw ko

Turkom , lecz w p ra k ty c e najczęściej jej n ie w y m ierzają54.

4.

S o b ó r T r y d e n c k i nie zm ienił daw nego p raw a odnoś­

nie in te rd y k tu . P o tw ierd ził n ato m ia st w szystkie d aw n e in te r­

d y k ty zarów no lo k aln e55 jak i p erso n aln e56, dodając d w a now e57.

52 e. 5, V in V I-o : „... C ivitas v ero q u ae v is a lia p ra e te r U rbem , q u a e ta lia fa c ie n ti v e l fa c ie n tib u s seu p ra e su m e n tib u s in his consilium v e l a u x iliu m d e d e rit a u t fav o rem ,vel in fra m ensem saltem ta lite r deliq u en tes, p r o u t ta n ti fa c in o ris en o rm itas exegerit, et fa c u lta s ei a d fu e rit, no n d u x e rit puniendos, p o n tific a li et su p ra sit eo ipso d ig n ita te p riv a ta , et n ih ilo m in u s re m a n e a t in te r d ic ta ” .

c. 1, V, 8 in Clem .: „Si q u is su a d e n te diabolo... C ivitas autem , q u ae p ra e m issa vel eo ru m aliq u o d in episcopum su u m com m iserit,

in terd icto , donec sa n isfac erit, su b ia c e a t m em o rato ...”

c. 1, I, 1 in E x tra v . Com.: R egna, te r r a e et loca q u a lib e t su-biecta eisdem ta m d iu s in t eo ipso ecclesiastico su p p o sita in te rd icto , quam d iu in h u iu sm o d i co n tu m ac ia d u x e rin t p ersisten d u m ...”

53 P o r. W e r n z F., Ju s d ec re ta liu m , VI, 228, n. 219;

K o b e r F., Das In te r d it, A rc h iv f. k a th . K irc h e n re c h t, Bd. 22, 32 sq.

s t ρ 0Γι R o b e r t i F., De d elictis et poenis, I, p a rs II, 419, n. 347; G o d e f r o y L., In te rd it, w D ic tio n n a ire de Theol. cath. V II, v. in terd it, 2282.

55 P o r. Conc. T rid e n t, sess. 6, c. 1 de réf.; sess. 7, c. 10 de réf.; se P o r. Conc. T rid e n t, sess. 6, c. 1 de réf.; sess. 7, c. 7 de réf.; 57 P o r. Conc. T rid e n t, sess. 6, c. 1 de réf.: „....C rescente vero contum acia, u t se v e rio ri sa c ro ru m canonum ce n su rae su b iicia tu r, m e tro p o lita n u s su ffrag a n eo s episcopos absentes, m e tro p o lita n u m vero absentem s u ffra g a n e u s episcopus a n itiq u io r residens, sub po en a in te r ­ d ic ti in g ressu s ecclesiae eo ipso in c u rr e n d a in f ra tr e s m enses p e r

92

_[20]

W p ra k ty c e n ie w szystkie in te rd y k ty b y ły przestrzegane,

aczkolw iek teo rety czn ie biorąc obow iązyw ały one w dalszym,

ciągu. Do najczęściej łam an y ch in te rd y k tó w zalicza się ogólny

in te rd y k t lokalny. P rzy czy n y tego d o p atry w ać się n ależy

w obniżeniu w iary w śró d zw ierzchników , ja k i lu d u chrześci­

jańskiego, n iem niej ta k ż e w różnorodności religii, pan u jącej

na te re n a c h o b jęty ch in te rd y k te m lokalnym . W zw iązku

z ty m słusznie zauw aża W ernz38, że w w y p ad k u , gdy nie

p a n u je żyw a w ia ra w narodzie i jego zw ierzchnikach, i jeśli-

n ie je s t w y znaw ana i p rak ty k o w a n a jed n a religia chrześci­

jań sk a w cały m państw ie, w ów czas m ało skuteczna je s t owa

kara, co w ięcej, raczej szkodzi i n ak ład a n iew inn ym tylk o

w ielkie ciężary.

D la ra c ji w yżej przytoczonych sta je się zrozum iałym , d la ­

czego in te rd y k t ogólny m iejscow y, w y m ierzo ny przez P aw ła

V w r. 1606 na rzeczpospolitą W enecką i przez K lem ensa X I

w r. 1719 n a pew n e diecezje Sycylii, nie o siągn ął w p ełn i

sw ego sk u tk u 59. In n o cen ty X I rzu c ił tak że szczegółowy in te r­

d y k t lo k aln y na kościół św. L udw ika, w k tó ry m — ekskom

u-Sess. 7, c. 10 de ref.: „Non. lic e a t c a p itu lis ecclesia ru m sede v ac an te in f ra a n n u m a die v ac atio n is o r d in a n d i licentiam , a u t lite ra s d im i­ ssorias seu rev e re n d as, u t a liq u i v ocant, ta m ex iu ris com m unis dispositione, q u am etiam cu iu sv is . p riv ile g ii a u t co n su etu d in is vigore alicui, q u i b en eficii ec clesia tic i re c e p ti sive re c ip ie n d i occasione a r c ta tu s non fu e rit, concedere. Si secus fia t, ca p itu lu m c o n tra v en ie n s ecclesiatico su b ia ce t in te rd ic to , ”

P o r. ta k ż e Cone. T r i d e n t , sess. 26. c. 12 de re g u la r.: „C en su rae et in te rd ic ta , n ed u m a sede ap ostolica em an ata, sed etiam a b o rd in a riis p ro m u lg a ta, m a n d a n te episcopo a re g u la rib u s in eorum ecclesiis p u ­ b lic e n tu r a tq u e s e rv e n tu r.”

58 P o r. W e r n z F., J u s d ec re ta liu m , VI, 228, n. 219; W e r n z-V i d a 1, J u s canonicum , V II, 325, 326, n. 295. 5» H a a s A., Das In te r d ik t, 12, 13;

J о m b a r t E., In te rd it, w D ictionnaire de d roit canonique, V, fasc, X X X , col. 1465;

S u a r e z F., De censuris, disp. X X X V I, sect. 3, η. 5 sq., 10 sq. K o b e r F., Das In te r d ik t, w A rc h iv e f. k a th . K irc h e re c h t, Bd 21, 49.

nikow any przez tegoż papieża poseł L udw ika XIV b rał udział

w uroczystej M szy św.

5. K o n sty tu c ja „Apostolicae S ed is” z dn. 12 października

1869 r . w ylicza n iek tó re in te rd y k ty z p raw a powszechnego

„latae se n te n tia e ”

i

orzeka,, że in te rd y k ty ustanow ione na

soborze T rydenckim , albo dotyczące w y b o ru papieża lub w ew ­

n ę trz n y c h rząd ów zakonów, czy też jakichkolw iek in sty tu tó w

kościelnych, m ają i n a przyszłość moc obow iązującą.

W yżej

w ym ieniona K o n sty tu c ja n ie dodaje żadnego now ego in te r­

d y k tu lokalnego a w y m ien ia ty lk o p erso n aln e60.

Pow yższe

uw agi

w ykazują,

że

m y ln e je s t zdanie tych,

k tó rz y m niem ają, że w o statn ich w iekach in te rd y k t p rzestał

być in te g ra ln ą częścią kościelnego p raw a karn ego 61. Przeczy

także te m u p ra k ty k a w ieku X IX i n a w e t X X . W 1860 r.

b iskup M etzu obłożył in te rd y k te m w szy stk ie kościoły swojej

diecezji,

w

k tó ry c h

T ab ern acu lu m

n ie

było

opatrzone

w drzw iczki szczelnie zam y k ające się. W ty m sam ym cza­

sie jed en z biskupów niem ieckich zam ierzał interdykow ać

katolików żyjących ty lk o w cy w iln y m m ałżeństw ie. Papież

P iu s IX zarządził w d n iu 12 m arca 1875 r., że kościoły kato­

lickie, w k tó ry c h ta k zw ani staro k ato licy odp raw iali nabo­

żeństw a, podlegają specjaln em u in te rd y k to w i „ la ta e sen ten ­

ce

„§

1. I n te rd ic tu m R om ano P o n tific i speciali m odo re se rv a tu m ipso iu re in c u rru n t U n iv ersitate s, C ollegia et C a p itu la, qu o cu m q u e nom ine n u n c u p e n tu r, a b o rd in a tio n ib u s seu m a n d a tis eiusdem R o m an i p o n ­ tificis p ro temvsore e x iste n tis ad u n iv e rsa le f u tu ru m C oncilium ap p e la n tia .

2. S c ie n te r c e le b ra n te s vel c e le b ra ri fa c ie n te s d iv in a in locis ab O rd in ario , vel deleg ato Ju d ic e, vel a J u r e in te rd ic tic a S acra m en ta , vel eccclesiasticam s e p u ltu ra m ad m itte n te s, in te rd ic tu m ab ingressu E cclesiae ipso iu re in c u rru n t, donec ad a rb itriu m eius, cuius s e n te n ­ tia m co n tem p seru n t, co m p e te n te r sa tisfec erin t.

D en iq u e q uoscum que alios S a cro sa n ctu m C oncilium T rid e n tin u m suspensos a u t in te rd icto s ipso iu re esse d e c r e v it,. Nos p a ri m odo su s­ p en sio n i vel in te rd ic to eosdem obnoxios esse v olum us et d ec la ra m u s.”

el P o r. B e n e d i c t u s X IV , De synodo dioec., lib. X, cap. 1, n. 3. A rch iv f. k. K., X IX ,348.

K S . M A R IA N M Y R C H A _[

₂₂

tia e ”. B iskup M erm illod w r. 1875 rzu c ił in te rd y k t na księży

apostołów genew skich62.

A czkolw iek rzadziej, niem niej także i w ostatnich czasach

stosow ana była k a ra in te rd y k tu . I ta k , pap. P iu s X, za św ięto-

kradzkie targn ięcie się n a osobę biskupa, w y m ierz y ł w dn.

30. X. 1909 r. in te rd y k t ogólny zarów no lokalny, ja k i perso­

n alny , n a m iasto A drię i jej okolicę63. P o n ad to tenże papież

rzuca in te rd y k t lo k aln y na m iasto G alatinę, za św iętokradzki

napad na arcy bisk u p a H y d ru n tin a 64.

III.

W a r u n k i w y m i e r z a n i a

i n t e r d y k t u

N iezbędnym w a ru n k ie m w y m iaru in te rd y k tu b yło popełnie­

nie przestęp stw a, k tó re z p u n k tu w idzenia obiektyw nego i su ­

biektyw nego m u sia ło być ciężkie.

1.

Bezpraw ie. P rzestęp stw a, za k tó re wymierzano- in te rd y k t

ogólny lo k aln y czy p erso n aln y , zwłaszcza w średniow ieczu, b y ­

ły różne. N ajczęściej p rzestęp stw em ty m b y ły czyny b u n to w ­

niczych książąt,

p rzestęp stw a popełnione przez społeczność,

a skierow an e przeciw ko Kościołowi lub państw u, do k tó ry c h

poskrom ienia nie w ystarcza zw ykła k ara, w ym ierzona je d ­

nostkom . W społeczeństw ie średniow iecznym „p ar excellen ce”

chrześcijań sk im pozbaw ienie dóbr duchow nych poprzez k a rę

in te rd y k tu było nadzw yczaj sk u teczn y m środkiem do poskro­

m ienia przestępczych

ludzi i

do przyw rócenia porządku

społecznego.

O siąganie

powyższego

celu

uspraw iedliw iało

w pełn i stosow anie powyższego środka k arnego przez Kościół,

82 P or. O p i e l i ń s k i J., O cenzurach kościeln ych , 335, n. 223. A rc h iv f. k. Κ., X X IX , 434.

«3 P o r. A A S , 1909 (1), 765 sq. 84 P o r. A A S , 1913, (5), 517.

R o b e r t i F., De delictys e t poenis, I, p a rs II, 419, n. 347; W e r n z F., J u s d ec re ta liu m , VI, 228, dop. 491;

W e r n z - V i d a l , J u s canonicum , V II, 326, dop. 52;

J o m b a r t E., In te r d it, w D ictionnaire de droit canonique, V,. fac. X X X , col. 1465;

k tó ry godził się i to lerow ał niedogodności (privationes), jakie

zm uszone b y ły znosić osoby niew inne, w w y pad ku w y m ierze­

nia in te rd y k tu ogólnego m iejscow ego czy osobowego. Ta

to le ran c ja ze s tro n y Kościoła uspraw iedliw ia się ty m , że

dobro jed no stk i m usi być podporządkow ane d ob ru ogólnem u,

a to o sta tn ie w ym aga, ażeby in te rd y k t ogólny b y ł p rzestrze­

g any przez w szystkich zarów no w innych, ja k i niew innych,

jeśli m a osiągnąć sw ój cel85.

C elem in te rd y k tu ogólnego jest w ykorzenienie przestępstw a,

które przyn o si szkodę publiczną oraz n a p ra w a publicznego

zgorszenia, ja k ie pow stało na s k u te k popełnionego p rzestęp s­

tw a, zw łaszcza, je śli zostało ono, dokonane przez zw ierzchni­

ka lub w iększą część społeczności. S tąd in te rd y k t w ym ierzano

niekiedy jak o odw et, częściej, jak o środek zm ierzający do po­

praw y i trz y m an ia w k arb a c h przestępców . U w ażano, że po­

praw a ty c h ostatn ich szybciej n astąp i, jeżeli przełożeni będą

widzieli, że z ich w in y podw ładni są n arażen i na znoszenie cięż­

kich i bolesnych dolegliw ości66.

2.

W ina.

Z p u n k tu w idzenia subiektyw nego dom agano się

zawsze w zasadzie dużej w iny, w y stęp u jącej po stronie tego,

kto b y ł k a ra n y in te rd y k te m .

Mówię, w zasadzie,

albow iem

w n iejed nako w y m stopniu w e w szystkich rod zajach in te rd y k tu

m usiała w y stąp ić w ina po stro n ie ty ch, k tó rzy dotknięci byli

tą karą.

a.

I n te r d y k t personalny sp ecjaln y nie m ógł być w ym ierzo­

ny bez zaistn ien ia w in y i to w d użym stopniu u spraw cy

czynu bezpraw nego. W ym óg ten b y ł bezw zględny i nie do­

puszczał żadnych w y jątk ó w , a to z uw agi na to, że celem

tego in te rd y k tu je s t p opraw a i u k a ra n ie przestępcy87. W ym iar

es P o r. R o b e r t i F., De delictis e t poenis, I, p ars II, 422, n. 347. 86 P o r. B e n e d i c t u s X IV , De synodo dioec., lib. X, с., 1, η. 1—3;

W e r n z F., Ju s d ec re ta liu m , VI, 233, η. 223. W e r n z - V i d a l , Ju s canonicum , V II, 333, η. 299.

67 P o r. S u a r e z F., D e censuris, disp. X X X y i, sect. 3, η. 1 sq., 10 sq.: „Dico ergo prim o, in te rd ic tu m p e rso n a le speciale non p o te st in aliq u em f e r r i nisi p ro p te r p ro p ria m culpam eius, quam o p o rtet essę m o rtalem :...”