Józef Łapiński
Kodeks Kanonów Kościołów
Wschodnich : (próba
charakterystyki)
Prawo Kanoniczne : kwartalnik prawno-historyczny 35/1-2, 247-255
1992
Prawo Kanoniczne 35 (1992) nr 1— 2
O. JÓZEF ŁA PIŃ SK I OFMConv.
KODEKS KANONÓW KOŚCIOŁÓW WSCHODNICH
(Próba charakterystyki) *
T r e ść : W stęp. 1. Historia Kodeksu Kanonów Kościołów W schodnich. 2. Budowa Kodeksu — CCEO. 3. Idee przewodnie Kodeksu. Zakończenie.
W stęp
Codex C anonum Ecclesiarum O rientalium — ta k b rzm i oficjalna nazw a
tego zbioru p raw o d aw stw a w schodniego w jęz. łaciń sk im — z o stał ogło szo n y przez p ap ież a J a n a P aw ła II K o n s ty tu c ją A p o sto lsk ą S acri Canones d n ia 18 p a ź d z ie rn ik a 1990 ro k u — w litu rg iczn e św ięto św. Ł u k a sz a E w an g elisty . Z kolei 25 p aź d ziern ik a 1990 ro k u p ap ież p rze d staw ił n ow y K odeks W schodni b isk u p o m zg ro m ad zo n y m n a 28 sesji p le n arn ej 8 zw y czajnego zg ro m ad zen ia ogólnego S ynodu generalnego, pośw ięconego
F orm acji K a p ła ń sk ie j w świecie współczesnym . W sp o m n ia n y K odeks
zaczął obow iązyw ać w szy stk ich w iern y ch K ościołów W schodnich K a to lickich od 1 p aź d ziern ik a 1991 r. — od liturgicznego św ię ta O pieki M atki Bożej. P re z e n tu ją c K odeks W sch o d n i b isk u p o m , ja k o przedstaw icielom całego K olegium biskupiego z g ro m a d zo n y m n a S ynodzie, pap ież stw ie r dził expresis verbis, że te n K odeks n ależy u w ażać za in te g ra ln ą część całego p raw o d aw stw a K ościoła K atolick ieg o , ja k o je d en Corpus Iu ris
Canonici. J e s t on — pow iedział O jciec św. — o s ta tn im z trze ch z a sa d n i
czych d o k u m e n tó w kościelnych, ogłoszonych w okresie o sta tn ic h siedm iu la t, k tó re k o d y fik u ją całkow icie sy stem p ra w n y obow iązu jący w K ościele pow szechnym . P ierw szym z ty c h d o k u m e n tó w był K odeks P ra w a K an o nicznego o b rzą d k u łacińskiego ogłoszony w ro k u 1983, n a s tę p n y m K o n s ty tu c ja A p o sto lsk a P astor P o n u s z 28 czerw ca 1988 r., w p ro w a d za jąc a now ą s tr u k tu r ę K urii R zym skiej o raz trze ci, a zarazem o s ta tn i d o k u m e n t z a m y k a ją c y k o d y fik ac ję całego sy stem u praw nego w K ościele pow szech n y m , je s t K odeks K anonów K ościołów W sch o d n ich . N ależy stw ierdzić, że prom ulgow anie K odeksu W schodniego je s t epokow ym w yd arzen iem ,
* Artykuł opracowano na podstawie: Codex Canonum Ecclesiarum Orienta lium, w: AAS, an. et vol. L X X X II, 18 Octobris 1990, nr 11; Richard P ö t z , Die K odifikation des Katholischen Ostkirchenrechts, w: Handbuch des Katholischen
Kirchenrechts, Regensburg 1983, s. 57— 65; E. E id , Prezentacja Kodeksu K a
nonów Kościołów Wschodnich, w: L’osservatore Romano, 27. X. 1990, s. 7;
J a n P a w e ł II, Przemówienie z racji promulgacji Kodeksu Kanonów Kościołów
o znacza bow iem w prow adzenie po raz pierw szy w h istorii K ościoła, jednego integ raln eg o sy stem u praw n eg o , a zarazem w spólnego dla w sz y s t
kich w iern y c h K atolickich Kościołów E schodnich.
1. Historia Kodeksu Kanonów Kościołów Wschodnich
Chcąc lepiej zrozum ieć d u ch a K odeksu K anonów K ościołów W sch o d nich , n ależy bliżej zapoznać się z jego h isto rią . H isto ria tego K odeksu b y ła b ard z o długa. J u ż podczas S oboru W a t. I — p ara leln ie do d y sk u sji n ad k o d y fik a c ją p raw a dla K ościoła łacińskiego — d y sk u to w an o rów nież sp raw ę k o d y fik ac ji p raw a K ato lick ich K ościołów W schodnich (w ty m czasie — K atolickiego K ościoła W schodniego). P ro je k t te n je d n a k nie b y ł k o n ty n u o w a n y . D opiero po p ro m u lg a cji CIC w 1917 r. — p o d ję to tę ideę na nowo. Z asadniczą rolę odegrało tu zainteresow anie K ato lick ich K ościołów W schodnich kodeksem łacińskim , oraz p o trz e b a opraco w an ia p o d o b n y ch norm p raw n y ch do ty c h , k tó re z o stały w y d an e dla K ościoła o b rzą d k u łacińskiego. H isto ria zaś k o d y fik ac ji om aw ianego zb io ru — K odeksu K anonów Kościołów W sch o d n ich trw a ła k o n k re tn ie aż 63 la ta . Z ap o c zą tk o w ał ją papież P ius X I d n ia 3 sie rp n ia 1927 r., podczas a u d iencji, k tó re j udzielił kard y n ało w i Luigi Sincero. W roku 1929 z o stała u tw o rzo n a K om isja K ard y n ałó w pod przew odnictw em k a rd y n a ła P io tra G asparriego, k tó ra w sposób k ry ty c z n y opraco w ała m a te ria ły źródłow e oraz zaczęła od ro k u 1930 w y d aw ać Fontes C odificationis O rientalis. K o m isja ta w roku 1935 zo stała p rze m ian o w a n a na P ap ie sk ą K om isję do red a k cji K odeksu W schodniego P ra w a K anonicznego (P o n tific ia
C om m issio ad redigendum Codicem Iu r is C anonici O rientalis), przez со
w kroczono w fazę o p racow yw ania sc h e m a tu . J u ż w m arcu 1948 r. w yżej w y m ie n io n a K o m isja p rze d sta w iła P iusow i X II k o m p le tn y sc h em a t K odeksu W schodniego, k tó ry zaw ierał 2666 kanonów . J e d n a k S ch em at te n p o d d a n o k ry ty c e , poniew aż zauw ażono w nim niebezpieczeństw o la ty n iz a c ji w nowej form ie. W k ońcu doszło do kom prom isu. P apież P iu s X I I prom ulgow ał ty lk o c z te ry d ziały p ra w a , a m ianow icie te , k tó re b u d ziły n ajm n ie j k o n tro w ersji. I ta k w roku 1949 przez m o tu p ro p rio
Crebrae A llatae su n t — praw o m ałżeńskie, w 1950 r. przez m o tu p ro p rio So llicitu d in em nostram — praw o procesow e, w roku 1952 przez m o tu
p ro p rio Postquam A postolicis L itte ris — praw o zakonne i m a ją tk o w e oraz w 1957 r. przez m o tu p ro p rio Cleri Sa n ctita ti — praw o osobow e. O głoszone c z te ry d ziały p ra w a przez P iu sa X I I sta n o w iły około 60% całości p ro jek to w a n eg o K odeksu W schodniego. N a 2666 k anonów zo stało p ro m u lg o w an y c h 1590. N a stę p n y papież J a n X X I I I w swej encyklice
A d P etri Cathedram w roku 1959 za p o w iad a odnow ę Vaggiornamento
d y sc y p lin y całego K ościoła, w ty m i K ościoła W schodniego. Zaś d e k re t S oboru W a t. II O rientalium E cclesiarum z roku 1964 p o d k reśla ją c po trz e b ę rozw oju K ościołów W sch o d n ich , zaw iera niejako ogólny zary s przyszłego K odeksu K ato lick ich Kościołów W sch o d n ic h ” . N astęp n y m e ta p e m om aw ianej k o d y fik acji b y ła d ziałalność pap ieaż P aw ła V I, k tó ry
w roku 1972 u sta n o w ił P ap ie sk ą K om isję ao sp raw Rew izji K odeksu W schodniego P ra w a K anonicznego (P o n tific ia Com m issio Codicis I u r is
C anonici O rientalis recognoscendo), k tó re j za d a n ie m było p rzeprow adzenie
refo rm y całego p raw o d aw stw a W schodniego doty czczas opublikow anego, ja k te ż nieopublikow anego w op arciu o n a u k ę V at. II, zw łaszcza d e k re tu soborow ego O rientalium Ecclesiarum . R eform a t a m iała uw zględniać z je d n ej s tro n y a u te n ty c z n e tra d y c je w schodnie, a z d rugiej zaś stro n y d o trz y m a ć w ierności nauce Soboru W a t. II.
W roku 1980 K o m isja o p racow ała p ro je k t now ego K odeksu d la K a to lickich K ościołów W schodnich, k tó r y sk ła d ał się z 28 ty tu łó w , do k tó ry c h d o dano n a stę p n e dw a, ta k że w sum ie p r o je k t sk ła d ał się z 30 ty tu łó w . T ak o p rac o w a n y p ro je k t w raz ze szczególnie drażliw ą K o n s ty tu c ją A po sto lsk ą Constitutio hierarchica Ecclesiarum O rientalium w 1982 r. w k ro czył w e ta p denua recognitio, k tó ry trw a ł do k o ń ca 1985 ro k u . Po szerokich k o n su lta c ja c h m . in. z p rzedstaw icielam i całej h ierarch ii K ato lick ich Kościołów W sch o d n ich , a n aw e t i K ościoła P raw osław nego, p rz y g o to w a n y sc h em a t z o stał d o k ła d n ie p rz e d y sk u to w a n y przez K om isję w d n iu
17 p aź d ziern ik a 1986 r. O sta tec zn y sc h em a t ju ż z niezm ienionym ty tu łe m
Codex C anonum Ecclesiarum O rientalium ja k o Schem a novissim u m iu xta placite p a tru m com m issionis em endatum atque S u m m o P o n tifici presenta- tu m u k az ał się w sty c zn iu 1989 ro k u . T en n ajn o w szy sc h em a t papież
J a n P aw eł II, po d o k ład n ej analizie, z a tw ie rd z ił d n ia 14 w rześnia 1990 ro ku — w litu rg iczn e św ięto P odw yższenia K rz y ża św., a 18 p aź d ziern ik a tegoż sam ego roku uroczyście go p rom ulgow ał, ja k o K odeks K anonów K ościołów W sch o d n ich — CCEO.
P rzew idziane je s t rów nież o pracow anie p ra w a specjalnego i ty m c z a so wego ( iu s speciale et ad tem p u s) dla ty c h w iern y c h K ościołów E sch o d n ich , k tó rz y p o z o s ta ją poza te ry to riu m ich w łasnej ju ry sd y k c ji.
O m aw iany K odeks je s t w sp ó ln y dla w szy stk ich 21 K ościołów W sch o d nich, k tó re za ch o w u ją p ełn ą k o m u n ię ze S to licą A p o sto lsk ą. W szy stk ie te K ościoły w y w odzą się z pięciu K ościołów M atek , czyli z pięciu głów nych tra d y c ji o b rzą d k o w y c h : a le k sa n d ry jsk ie j, a n tio ch e ń sk ie j, orm iań sk iej, ch aldejskiej i b iz a n ty jsk ie j czyli k o n sta n ty n o p o lita ń sk ie j.
A te ra z k ilk a uw ag o sta n ie poszczególnych grup o b rząd k o w y ch . N a pozór m oże się w yd aw ać, że te in fo rm acje o poszczególnych tra d y c ja c h o b rzą d k o w y c h w ty m a rty k u le są zbędne, poniew aż w ja k iś sposób o dcho d zą od głów nego te m a tu , to je d n a k dla całości p ro b le m a ty k i zw iązanej z now ym kodeksem , a zw łaszcza z jego p o d m io tem , k tó ry m są ży w o tn ie d ziałające K ościoły W schodnie, w y d aje się, że czym ś p o ży tec zn y m będzie zap o zn an ie się bliżej z a k tu a ln y m s ta n e m ty c h Kościołów .
O tóż spośród 21 K ato lick ich Kościołów W schodnich do tra d y c ji a lek sa n d ry jsk iej należą dw a: k o p ty jsk i i etio p sk i; do tr a d y c ji antio ch eń sk iej w chodzą trz y : sy ry jsk i, m aronicki i m a la n k a rs k i; do tra d y c ji orm iańskiej należy ty lk o o b rzą d ek o rm iań sk i; do tr a d y c ji ch aldejskiej rów nież dw a: chald ejsk i i m a la b a rsk i; zaś do tra d y c ji najm łodszej — b iz an ty jsk iej n ależy 13 K ościołów, m ianow icie: m elchicki, u k ra iń sk i, ru m u ń sk i, italo
--alb a ń sk i, słow acki, białoruski, b u łg a rsk i, w ęgierski, grecki, ru te ń sk i, jugosłow iański, ro sy jsk i i alb ań sk i.
Z w yżej w ym ien io n y ch 21 K ato lick ich K ościołów W schodnich, 6 z nich sta n o w ią p a tr ia tc h a ty . I ta k : p a tria r c h a t k o p ty js k i z siedzibą w K airze, p a tr ia r c h a t m elchicki z siedzibą w D am a sz k u , p a tria r c h a t chald ejsk i z siedzibą w B agdadzie oraz tr z y p a tr ia r c h a ty z siedzibą w B ejrucie: p a tr ia r c h a t sy ry jsk i, m aronicki oraz o rm ia ń sk i. N a to m ia s t K ościół u k ra iń sk i stan o w i a rc y b isk u p stw o w iększe. K aż d y z ty c h Kościołów p o sia d a w łasne praw o, a jednocześnie w szy stk ie m a ją w spólne p o d s ta w owe dziedzictw o praw ne, o p a rte n a k a n o n a c h u chw alonych przez pierw szych sześć soborów pow szechnych.
S ta n liczbow y w iern y ch zg ru p o w an y c h w pięciu głów nych tra d y c ja c h o b rząd k o w y ch p rze d sta w ia się n a s tę p u ją c o : do o b rzą d k u a le k s a n d ry j skiego n ależ y w sum ie około 270 ty s. w iern y c h , do o b rzą d k u a n tio c h e ń skiego około 4 m in 350 ty s. w iern y c h , do o b rz ą d k u orm iańskiego 160 ty s. w iern y ch , do o b rz ą d k u chaldejskiego 3 m in 100 ty s., do o b rz ą d k u b iz a n ty jsk ieg o około 4 m in, ale bez w iern y ch K ościoła U nickiego na U krainie, ży ją c y c h do n ied aw n a w u k ry ciu . W sum ie w szystkich w iernych K a to lickich K ościołów W schodnich je s t około 12 m ilionów — bez unitó w , k ie d y do o b rzą d k u łacińskiego (w a rto tu p rzy p o m n ieć) w K ościele p rz y należy p o n a d 850 m in w iernych. N ależy tu podkreślić, że w ierni K a to li ckich K ościołów W schodnich w całym K ościele K ato lick im sta n o w ią niew ielki p ro ce n t, d lateg o słusznie d e k re t soborow y Ecclesiarum O rienta
liu m , a za nim K odeks K anonów K ościołów W schodnich p o d k reśla p o
trz e b ę szczególnej tro sk i całego K ościoła o rozw ój ty c h o brządków . J e d n y m z zasadniczych celów om aw ianego K odeksu je s t zapew nienie w aru n k ó w p raw n y ch , a b y K ościoły W schodnie m ogły w całej pełni z a chow yw ać i rozw ijać sw oją specyficzną tożsam ość. W zw iązku z ty m — m iędzy in n y m i — stw orzono now e je d n o stk i a d m in istra c y jn e i d u sz p a ste rsk ie d la ty c h w iernych, k tó rz y m ie sz k ają poza te ry to ria m i p o zo sta ją cy m i p o d ju ry s d y k c ją ich rodzim ych Kościołów .
K odeks ja k o w spólny dla w szy stk ich K ościołów W sch o d n ich , stan o w i sp e c ja ln ą w a rto ść w zoru w życiu i d ziałalności nie ty lk o K ato lick ich K ościołów W schodnich, lecz dla całego K ościoła K atolickiego. O dnosi się to szczególnie do sp raw y zjednoczenia ch rześcijan i ca ło k sz tałtu p ra c y apostolskiej K ościoła. B ędąc je d n y m i w spólnym , b ardziej u w y d a tn ia w sp ó ln o tę w szy stk ich Kościołów W sch o d n ich , przez co u ła tw ia p a s to ra ln ą ich działalność, zm ierza ją cą do d o b ra duchow ego w iernych, p rzy rów no czesnym p rze strzeg a n iu p raw a p a rty k u la rn e g o , tw orzonego przez sy n o d y poszczególnych Kościołów. K odeks K anonów Kościołów W schodnich obow iązuje w szy stk ich kato lik ó w w schodnich, gdziekolw iek oni p rz e b y w a ją n a świecie, p odobnie ja k K odeks łaciń sk i, o bow iązujący w szy stk ich łacin n ik ó w .
W K odeksie dla Kościołów W sch o d n ic h z o sta ła p o d k reślo n a m e n ta l ność o raz k u ltu r a poszczególnych naro d ó w chrześcijańskiego W sch o d u , k tó re w y m a g a ją często in n y c h sfo rm u ło w ań , aniżeli te , k tó re z n a jd u ją się
w za ch o d n im K odeksie. K ażd y k an o n i p a ra g ra f tego K odeksu z o stał s ta ra n n ie p rz e d y sk u to w a n y i o sta te czn ie sfo rm u ło w an y p rz y w spółpracy h ierarch ó w K ato lick ich K ościołów W schodnich w św ietle n au k i S oboru W a t. I I. W d y sk u sji z o stały rów nież uw zględnione w ielowiekow e dośw iad czenia chrześcijańskiego W schodu.
2. Budowa Kodeksu — С С E O
O sta te c z n y t y t u ł tego zbioru Codex C anonum Ecclesiarum O rientalium — K odeks K ano n ó w K ościołów W schodnich z a m ia st ty tu łu w y stę p u jąc eg o w pierw szym schem acie Codex Iu r is C anonici O rientalis, n aw ią zu je bez pośrednio do tra d y c ji w schodniej i soborow ej. T y tu ł te n w sk azu je n a k o n k re tn y p rze d m io t K odeksu, a ty m p rze d m io te m są k an o n y oraz n a jego ż y ją c y i d z ia ła ją c y p o d m io t, k tó ry m są K ościoły W schodnie. N ależy podkreślić, że t a nazw a w y stę p u je ju ż w p ra c a c h kom isji k o d y fik ac y jn ej z ro k u 1930. O becna nazw a zb io ru , p o d k re śla ją c a bezpośrednio jego p rze d m io t II C anoni w yraźniej n aw ią zu je do w szy stk ich zbiorów w schod n ich p ra w a k anonicznego, k tó re są ta k b ard z o c h a ra k te ry sty c z n e dla ch rześcijańskiego W schodu. K odeks K an o n ó w K ościołów W schodnich m a zupełnie in n ą budow ę, aniżeli K odeks łaciń sk i. Dzieli się bow iem na ty tu ły , a nie n a księgi. P od ział n a ty tu ły był z a le ca n y przez p ap ież y od p o c z ą tk u p ra c k o d y fik a c y jn y c h , ja k o coś co je s t w łaściw e dla Kościołów W sch o d n ich . Zw łaszcza papież P ius X I na au d ien c ji udzielonej K om isji K o d y fik ac y jn ej d n ia 8. I I. 1937 ro k u , p o d k reśla ł p o trze b ę podziału K odeksu W schodniego n a ty tu ły , a nie n a księgi. O sta tec zn ie w skład K odeksu K anonów Kościołów W schodnich w chodzi 1546 kanonów , k tó re dzielą się n a 30 ty tu ły . T y tu ły zaś z o sta ły ułożone w edług isto tn e j w ażności m a te ria łu . W te n sposób o m a w ian y k odeks nie z a cz y n a się od norm g e n e raln y c h p raw a, ja k to m a m iejsce w obu kod ek sach łaciń sk ich (z ro k u 1917 i 1983), ale po p rzy to c ze n iu 6-ciu kanonów w stę p n y ch (ca nones p rae lim in a res), przechodzi do k o d y fik ac ji zasadniczego m a te ria łu p raw nego, u ję teg o w n a stę p u ją c y c h po sobie ty tu ła c h . O to su m a ry c z n a tre ść poszczególnych ty tu łó w k o deksu:
T y tu ł I — W ie rn i oraz ich praw a i obowiązki (k an . 7— 26). T y tu ł II —
K ościoły s u i iu ris i obrządki (k an . 27— 41). T y tu ł I II — N ajw yższa władza Kościoła (k a n . 42— 54). T y tu ł IV — K ościoły Patriarchalne (k an . 55—
150). T y tu ł V — K ościoły A rc y b isk u p ie W iększe (k an . 151— 154). T y tu ł VI — K ościoły M etropołitalne i in n e K ościoły su i iu ris (k an . 155— 176). T y tu ł V I I — E parchie i b isk u p i (k an . 177— 310). T y tu ł V III — E xar-
chaty i egzarchowie (k an . 311— 321). T y tu ł IX — K onferencje hierarchów różnych Kościołów su i iu ris (k an . 322). T y tu ł X — D uchow ni (k an . 323—
398). T y tu ł X I — Św ieccy (k an . 399— 409). T y tu ł X I I — M n is i, za ko n
n icy i in n e in sty tu ty życia konsekrowaneeo (k an . 410— 572). T y tu ł X I I I — Stow arzyszenia wiernych (k an . 573— 583). T y tu ł X IV — Ewangelizacja narodów (k an . 584— 594). T y tu ł X V — N a u c za n ie Kościoła (k a n . 595—
T y tu ł X V II — Ochrzczeni akatolicy, którzy n aw iązali pełną jedność z K o
ściołem K a to lickim (k an . 896— 901). T y tu ł X V III — E ku m e n izm (кап.
902— 908). T y tu ł X I X — Osoby i a kty praw ne (k an . 909— 935). T y tu ł X X — U rzędy (k an . 936— 978). T y tu ł X X I — W ładza rządzenia k an . 979— 995). T y tu ł X X I I — R e k u rsy przeciw dekretom ad m in istra
c y jn y m (k a n . 996— 1006). T y tu ł X X I I I — Dobra doczesne Kościoła
(k an . 1007— 1054). T y tu ł X X IV — S ą d y w ogólności (k an . 1055— 1184). T y tu ł X X V — Proces sporny (k an . 1185— 1356). T y tu ł X X V I — N ie
które procesy szczegółowe (k an . 1357— 1400). T y tu ł X X V I I — S a n kc je karne w Kościele (k an . 1401— 1467). T y tu ł X X V I I I — Proces k a r n y
(k an . 1468— 1487). T y tu ł X X I X — U staw a, zw yczaj i a kty a d m in istra
cyjne (k a n . 1488—-1539). T y tu ł X X X — P rzedaw nienie i obliczanie czasu
(k an . 1540— 1546).
3. Idee przewodnie Kodeksu
O m aw ian y K odeks po d k reśla s ta n odrębności p raw a w łasnego — su i
iu ris poszczególnych Kościołów W sch o d n ich , k tó re ró żn ią się m iędzy
so b ą o d rę b n ą litu rg ią oraz w łasn ą h ie ra rc h ią . D latego sz a n u ją c ich le g a ln ą ró żnorodność w y n ik a ją c ą z tr a d y c ji oraz p o d y k to w a n ą w a ru n k a m i w spółczesnym i, o dsyła często do p ra w a p a rty k u la rn e g o , stanow ionego przez sy n o d y poszczególnych K ościołów (por. k a n . 64, 70, 71). W te n sposób K odeks p ra g n ie podkreślić w ielką rolę synodów n a płaszczyźnie sta n o w ie n ia p raw a p a rty k u la rn e g o poszczególnych obrząd k ó w . P o n a d to K odeks p rzez w łączenie kanonów d o ty c z ą c y c h B iskupa R zym u, K olegium B iskupiego, a ta k ż e u p raw n ie ń i obow iązków w iern y c h ch rz eśc ija n
(C h ristifid e le s), co było p rze d m io te m p rac g ru p y m ieszanej coetus m ix tu s —
k o n su lto ró w obu kom isji do rew izji ko d ek su łacińskiego i w schodniego, z a w arł L e x Ecclesiae fu n d a m en ta lis. Z godnie z tr a d y c ją K ościołów W sch o d nich zachow uje podział na d u ch o w n y c h (k a n . 323), zakonników (k a n . 410) i św ieckich (k an . 399). K odeks n aw ią zu je tu do K o n sty tu c ji D o g m aty czn ej o K ościele L um en G entium n r 31, gdzie w y stę p u je w y ra ź n a w zm ian k a 0 trze ch sta n a c h w K ościele.
W o p arc iu o ro d zim ą tr a d y c ję w sch o d n ią oraz o d y re k ty w y S oboru W a t. II K odeks u sta n a w ia spraw iedliw ą rów now agę m iędzy w ład zą w łasn ą — o so b istą, a kolegialną p a tria rc h y . N ależy podkreślić, że K odeks z je d n ej stro n y g w a ra n tu je p a tria rsz e p e łn ą w ładzę osobistą, ja k o z n a k 1 czy n n ik jedności w z a rząd z an iu K ościołem P a tria rsz y m , to je d n a k z d r u giej s tr o n y zabezpiecza sk u teczn o ść w ład z y sy n o d a ln ej. P rzedsięw zięcia p a tria r c h y n a synodzie są przedsięw zięciam i sy n o d u , k tó re m u p a tria rc h a zaw dzięcza sw oją szczególną rolę. W te n sposób sy n o d a ln a k o n s ty tu c y j ność, k tó ra stanow i zasa d n icz ą s tr u k tu r ę Kościołów W sch o d n ich , z n a lazła swe odbicie w K odeksie. K od ek s K anonów K ato lick ich K ościołów W schodnich zdecydow anie p o d k reślił i zabezpieczył in s ty tu c ję sy n o d u , k tó r a je s t i p o zo stan ie nierozerw alnie złączona z in s ty tu c ją p a tria r c h a tu , a k tó ra zarazem stanow i ta k b ardzo c h a ra k te ry s ty c z n ą cechę o rien
stycznego sposobu za rz ą d z a n ia K ościołem . W p ra w d z ie ju ż S obór W a t. II w sw ych d e k re ta c h : O K atolickich Kościołach W schodnich i O E ku m e n iźm ie p o d k reśla p o trz e b ę p o w ro tu , a zarazem um ocnienia tra d y c ji o rien tali- stycznej we w szy stk ich K ościołach W schodnich, to je d n a k uw ażne s t u d ium obydw u d ek re tó w sp raw ia w rażenie, że sy n o d a ln a k o n sty tu c y jn o ść ty c h Kościołów zeszła niejako na drugi plan , a m ianow icie na korzyść ak c en to w a n ia in s ty tu c ji p a tria rsz e j. D opiero now y K odeks, o czym była m ow a w yżej, w p ro w ad za t ę rów now agę p o m ięd zy w ład z ą o so b istą w ko le g ialn ą p a tria rc h y . W ta k im ujęciu u w idacznia się p o zy ty w n a treść w ład zy p a tria rc h y , ja k o Pater et C aput swego p a tria rc h a ln e g o K ościoła (por. kan . 55).
P ap ież J a n Paw eł 11 podczas swego p rzem ów ienia z racji prom ulgacji K odeksu K ano n ó w K ościołów W schodnich stw ierdził, że p ragnie „ p rz e d sta w ić ” now y K odeks ta k ż e w szy stk im K ościołom praw o sław n y m . P o d kreślił, że z o sta ł on o p rac o w a n y z w uzględnieniem w szy stk ich zasad e k u m enizm u, z n ależ n y m szacunkiem do p raw a i że nie m a w nim żadnego przepisu, k tó r y s ta łb y n a przeszkodzie w spólnem u dążeniu „K ościołów s io strz a n y c h ” ku jedności (por. k an . 903). K od ek s pośw ięca te m u z a g a d nieniu o d rę b n y ty tu ł — X V I I I , za w ierając y 7 kanonów , od kan. 902 do k an . 908. C h a ra k te r ek u m en iczn y K odeksu w pełni odp o w iad a założeniu Soboru W a t. II, k tó r y w swoim dekrecie O E. n r 1 i 24 stw ie rd z a, a b y W schodnie K ościoły K atolickie „ro z w ijały się i z now ą siłą a p o sto lsk ą sp ełniały pow ierzone sobie za d an ie zarów no d la d o b ra dusz, ja k też ze w zględu n a szczególny obow iązek p o p ie ra n ia jedności w szy stk ich ch rze ścijan, szczególnie w schodnich” . K odeks p o d a je rów nież dyspozycje dotyczące rozw oju d o b ry ch sto su n k ó w w y znaniow ych z braćm i a k a to li kam i, zw łaszcza w schodnim i.
W now ym K odeksie K anonów K ościołów W schodnich zo stał ta k ż e p o d k reślo n y c h a ra k te r m isy jn y ty c h K ościołów . W k a z a n ia d o ty czące a p o sto lstw a m isyjnego, o p a rte na tra d y c ji różn y ch K ościołów W sch o d nich, m ogą w yw rzeć sk u te c z n y w pływ na ew angelizację ty c h ludów i n a r o d ó w — niechrześcijan, z k tó ry m i w spólnie z a m ie szk u ją te sam e te r y to ria. K odeks p o d k reśla c z y n n y u dział la ik a tu w życiu K ościoła, np. św ieccy m ogą m ieć u d ział w sądow nictw ie kościelnym w c h a ra k te rz e sędziów , ad w o k ató w , n o ta riu sz y , obrońców w ęzła i p ro m o to ra spraw iedliw ości k an . 253, 262— 263, 1141, 1099).
N o rm y K od ek su p o tw ie rd z a ją rów nież to , co n a u k a K ościoła k a to lickiego o tw arcie głosi n a te m a t pod staw o w y ch praw każdej osoby lu d z kiej i każdego ochrzczonego. P ra w d o ty c zą cy c h nie ty lk o istn ie n ia osoby ludzkiej, ale ta k ż e jej rozw oju. M ając na uw adze szczególną s tr u k tu r ę K ościołów W sch o d n ich , K odeks u w y d a tn ia te ż za sa d ę pom ocniczości w życiu i działalności poszczególnych K ościołów . Z godnie z tr a d y c ją w schodnią K odeks w zakresie p ra w a karn eg o nie przew id u je k a r latae
sententiae.
K odeks K anonów Kościołów W sch o d n ich szczególną tr o s k ą o ta cz a ty c h w iern y ch , k tó rz y z n a jd u ją się cho ciażb y czasowo p o za te ry to riu m
w łasn y ch p a tria rc h a tó w , a rc y b isk u p stw w iększych, czy te ż po za g ra n i cam i w łasnej m etropolii. D la nich pow ołano do życia nowe je d n o stk i a d m in istra c y jn e , a m ianow icie ep a rch ie i e z g a rc h a ty podległe b isk u p o m lu b in n y m h ierarch o m m ian o w an y m bezpośrednio przez S tolię A p o sto l sk ą. S p ra w u ją oni sw o ją w ładzę p a s te rs k ą n a m ocy p ra w a specjalnego, z atw ierdzonego przez najw y ższy a u to r y te t K ościoła, ja k im je s t sam p ap ież (por. k a n . 174— 176, k an . 148 § 1— 3). J e s t to p ra k ty c z n a rea liza cja d y sp o zycji z a w a rty c h w num erze 4 d e k re tu soborow ego O rientalium Ecclesia
rum , k tó ra b rzm i: „T o też na ca ły m świecie n ależy tro szczy ć się o za ch o
w anie oraz o rozw ój w szystkich K ościołów p a rty k u la rn y c h , i d lateg o należy tw o rzy ć nowe p ara fie i w łasn ą h ierarch ię, gdzie tego d o m a g a się dobro duchow e w iern y c h ” . N a to m ia s t ta m , gdzie nie m o żn a z pow odu ja k ie jś w ażnej p rzy c zy n y , często n a tu ry p o lity cz n ej, u sta n o w ić je d n o s te k d u sz p a ste rsk ic h i a d m in istra c y jn y c h , w ierni ty c h te re n ó w są p o d d an i tro sce d u sz p aste rsk iej m iejscow ych o rd y n a riu sz y łacińskich, ja k to m iało m iejsce jeszcze do n ie d aw n a w Polsce, gdzie po 11 w ojnie św iatow ej w ierni o b rzą d k u b iz a n ty jsk o -u k raiń sk ie g o byli pod p o rząd k o w an i o rd y n a riuszow i łaciń sk iem u , ja k im b y ł zm a rły p ry m a s P olski k a rd . S tefan W y szy ń sk i, a po nim k ard . J ó z e f G lem p. N a to m ia s t w ierni o b rzą d k u o rm iańskiego w Polsce po dzień dzisiejszy są pod p o rząd k o w an i prym asow i P olski.
W K odeksie K anonów K ościołów W schodnich w y stę p u je szereg in n y c h in s ty tu c ji p raw n y ch c h a ra k te ry sty c z n y c h d la chrześcijańskiego W sch o d u , cho ciażb y in s ty tu c je sy n o d aln e, a zw łaszcza synod sta ły , k tó ry zupełnie je s t o bcy k a n o n isty c e łaciń sk iej.
Z asugerow ane tu fig u ry p raw n e oraz in n e w y stę p u ją c e w o m a w ian y m K odeksie, cz ek a ją n a d alszą pogłęb io n ą an alizę kan o n iczn ą. Ze zro z u m iałych w zględów , je s t rzeczą niem osliw ą p rze d staw ić je w y czerp u jąco w ra m a c h jednego ogólnego a rty k u łu .
Zakończenie
P ro m u lg a c ja K odeksu K ano n ó w K ościołów W schodnich po ogłoszeniu w 1983 r. K odeksu P ra w a K anonicznego K ościoła łacińskiego oraz po przep ro w ad zen iu refo rm y K urii R zym skiej przez K o n sty tu c ję A p o sto lsk ą
P astor O onus z d n ia 28 VI 1988 r., za k o ń cz y ła d efin ity w n ie odnow ę
p raw o d aw stw a całego K ościoła K atolickiego. J e s t to całkow icie zgodne z p o stu la ta m i S oboru W a t. II oraz z d ąż en iam i o sta tn ic h pap ieży , a m ia nowicie J a n a X X I I I , P aw ła VI oraz J a n a P aw ła II. Dzięki K odeksow i K anonów K ościołów W schodnich poszczególne K ościoły W schodnie b ęd ą m ogły odnow ić nie ty lk o znajom ość sw oich tra d y c ji i d y sc y p lin y , ale p rze d e w szy stk im b ęd ą m ogły d o strze c w łaściw ą sw ą rolę i m isję b u d o w y K ró lestw a C h ry stu sa w K ościele pow szechnym . K odeks te n m oże b y ć p raw dziw ym vehiculum caritatis w służbie całego K ościoła, w nosząc swój w kład w budow ę św ia ta o p a rte g o n a spraw iedliw ości, p o koju i w olności, a przede w szy stk im n a m iłości. O jciec św. J a n P aw eł II w czasie
swego przem ów ienia z racji p rom ulgacji K odeksu m ocno zachęcał, a b y w szystkie f a k u lte ty P ra w a K anonicznego p o d ję ły rzeteln e stu d iu m 0 c h a ra k te rz e porów naw czym obydw u K odeksów ut in F acultatibus
iu ris C anonici idoneum provehatur stu d iu m com parativum amborum Codicum. W y d z ia ły P ra w a K anonicznego w ża d en sposób nie m ogą
czuć się zw olnione z tego ro d za ju p oszukiw ań. K ap ła n i zaś p ra c u ją c y w d u sz p a ste rstw ie w inni być d o k sz tałcan i w ty m przedm iocie p o d czas kursów d u sz p aste rsk ich , dni sk u p ie n ia i p rz y inn y ch sposobnych o k az ja ch . P ap ie ż w ezwał, a b y w szyscy chrześcijanie przy jęli te n K odeks w d u ch u w ia ry z w ielką u fnością i p rze k o n an ie m , że jego p ra k ty c z n e zastosow anie w życiu przyniesie całem u K ościołow i wiele p o ż y tk u 1 sa ty sfa k c ji. D o ty cz y to szczególnie norm , k tó re odnoszą się do d o b ra całego K ościoła. W śród ty c h norm z n a jd u ją się p rzepisy określające zak res w ład zy h ierarch ó w Kościołów W schodnich su i iu ris, ograniczo nej do p ew nych te ry to rió w oraz kanonów reg u lu ją c y c h sp ra w ę p rzy n a leż ności o brządkow ej dzieci, pochodzących z rodziców , k tó rz y p rzy n a leż ą do różnych obrząd k ó w . K odeks K anonów K ościołów W schodnich w kan . 34 w y m ag a w te j sy tu a c ji zgodnej decyzji obo jg a rodziców . J e d n a k przep isy te m ogą b y ć u zu p e łn ia n e lub m o dyfikow ane w oparciu o iu s speciale i ad tem pus, zgodnie z praw em p a rty k u la rn y m sta n o w io n y m przez sy n o d y poszczególnych o brządków . K onferencje B iskupów ja k o k o m p e te n tn a w ładza na d a n y m te ry to riu m m a zapew nić nie ty lk o pokojow e w spół życie m iędzy w iernym i różnych obrząd k ó w , co w ięcej, m a stw o rzy ć z wielości fo rm obrząd k o w y ch je d n ą ro dzinę B ożą, k tó ra m iłuje się w za jem n ie w C hrystucie.
N ao czn y m zastosow aniem tego p o s tu la tu w życie je s t p rze k aza n ie przez K o n feren cję E p isk o p a tu Polski kościoła w P rzem y ślu , będącego w łasnością o b rz ą d k u łacińskiego, dla w iern y c h o b rzą d k u b iz a n ty jsk o - -ukraiń sk ieg o , k tó ry m w zm ian k o w an y kościół przez k ilk a la t będzie służył ja k o k a te d ra .
Wnioski końcowe
1. W y d z ia ły P ra w a K anonicznego w in n y pow ołać w spólną k om isję specjalistów do p rze k ład u K odeksu, om aw ianego w ty m a rty k u le , na ję zy k polski (ja k to m iało m iejsce p rz y p rzek ład zie K odeksu łacińskiego). 2. P iln a p o trz e b a pogłębionego stu d iu m porów naw czego obu kodeksów oraz in s ty tu c ji p raw n y ch , c h a ra k te ry s ty c z n y c h dla K odeksu W sch o d niego. 3. W se m in a ria ch d u chow nych w Polsce, zarów no diecezjalnych ja k i za k o n n y c h , poszerzyć w y k ład p raw a kanonicznego o K odeks K a n o nów K ościołów W schodnich (chociażby w ja k im ś ogólnym zarysie). Рог. O E. n r 5.
