Forma odlewnicza odkryta na stanowisku 4 w Gieczu

(1)

Elżbieta Indycka

Forma odlewnicza odkryta na

stanowisku 4 w Gieczu

Studia Lednickie 9, 221-231

(2)

S T U D I A L E D N IC K IE IX L e d n ic a 2 0 0 8

E L Ż B IE T A IN D Y C K A

M u z eu m P ie rw sz y c h Piastó w n a L ed n icy

FORMA ODLEW NICZA ODKRYTA NA STANOW ISKU 4 W GIECZU

Stanowisko 4 w Gieczu położone jest na niewielkim wyniesieniu, tuż przy dolinie jeziora, w odległości około 60 m na północ od grodziska w Gieczu. We wczesnym

średniowieczu teren ten stanowił ważny element gieckiego zespołu osadniczego. Przeprowadzone dotychczas badania na tym stanow isku1, pozwoliły na rozpoznanie jego południowej części. N a tym obszarze odsłonięto wczesnośredniowieczne cmentarzysko, którego czas funkcjonowania określony został na okres od drugiej połowy XI wieku do końca wieku XII (Indycka 2005). Poniżej poziomu w ystępowania pochówków odsłaniane są rozległe struktury o nierozpoznanej dotąd funkcji. Na podstawie wstępnej obserwacji materiałów ruchomych czas użytkowania tych obiektów datować można na okres od końca wieku VIII do początków wieku XI. Duża ilość różnorodnych materiałów ruchomych2, pozyskanych z tych obiektów jest w trakcie opracowywania.

W śród artefaktów znalezionych w wypełnisku jednego ze wspomnianych wyżej obiektów znalazł się przedm iot określony jako „płytka wapienna? z ornamentem?”. Jednakże po szczegółowej jego obserwacji okazało się, że mamy do czynienia z wyjątkowym znaleziskiem, mianowicie z formą odlew niczą do wyrobu ozdób3. N a podstawie obserwacji słabo zachowanego rysunku negatywu ozdoby, stwierdzić można, że forma ta służyła do wyrobu zawieszek półksiężycowatych — zwanych również lunulami.

Techniki i formy odlewnicze omówione zostały w literaturze przedmiotu (m.in. Gradowski 1980; Kóćka-Krenz 1993, 1988; M ałachowska 1998), gdzie też opisano podstawowe typy form odlewniczych: formy składane twarde (dwu- i wielodzielne) i

1 P ie rw sz e p race p rze p ro w a d z o n o w roku 1959 (In d y c k a 20 0 0 ), p o n o w n ie p o d jęte w ro k u 1999 trw a ją do dziś

2 D o ty c h c za s o p u b lik o w an o n iek tó re m ate ria ły z b adań c m e n ta rz y sk a (S ik o rsk i A ., Ind y ck a E. 2 0 0 5 ; M iciak M . 2 00 5 ; Ś w ie tlik P. 2 0 0 5 ; Ju stu s H. 20 0 5 )

3 Pan i P ro fe so r H a n n ie K o c k a -K re n z s e rd e c z n ie d z ię k u ję za u d o stę p n ie n ie m ateriałó w , ry su n k ó w i cen n e uw agi.

(3)

formy na wosk tracony. Wykonywano je z różnych rodzajów skał (piaskowiec, wapień, i in.), a także z brązu.

Najczęściej, zwłaszcza do wyrobu drobnej biżuterii (kabłączki, zawieszki, itp.), stosowano formy dwuczęściowe, składające się z dwu dopasowanych płyt z negatywowym odbiciem przedmiotu. Łączono je za pom ocą czopów, lub obwiązywano w oznaczonych miejscach. W takiej formie uzyskać można było przedmiot obustronnie zdobiony.

Używano również form dwudzielnych składających się z płytki z negatywową odbitką przedmiotu i płytki płaskiej; gotowy wyrób miał wówczas ornament tylko na jednej stronie.

Najprostszą była forma jednoczęściowa z wyrytym negatywem, w której ogrzewano grudki metalu lub do której bezpośrednio wlewano roztopiony metal; w takich formach uzyskiwano płaskie, również jednostronnie dekorowane ozdoby.

Znalezione na ziemiach polskich formy odlewnicze szczegółowo opracowała Hanna Kócka-Krenz (1988).

Forma odlewnicza, która jest głównym przedmiotem niniejszego artykułu, znaleziona została w obrębie zniszczonego paleniska, usytuowanego na stropie znacznie większego obiektu. Biorąc pod uwagę jego pozycję stratygraficzną i w stępną analizę materiału czas jego funkcjonowania określić można na okres od X do początków wieku XI.

O m aw ianą formę (ryc. 1:1 A, IB) wykonano z wapienia, surowca nietrwałego, podatnego na niszczące warunki środowiska, ale jednocześnie łatwego w obróbce.

R yc. 1 G iecz, w oj. W ielk o p o lsk ie. F o rm a o d lew n ic z a z w a p ie n ia (ry s. J. W ierzbicki

(4)

F O R M A O D L E W N IC Z A O D K R Y T A N A S T A N O W I S K U 4 W G IE C Z U

223

Zachowała się ona w złym stanie: płytka jest ułamana, natomiast jej powierzchnie m ają liczne ślady zwietrzenia w postaci dość głębokich nieregularnych wgłębień - zniszczenia tego typu powstać mogły także podczas ogrzewania płytki (Gradowski

1980).

Na wierzchniej stronie (A) widoczny jest lejkowato ukształtowany wlew dla metalu, który przecina poziomy rowek szerokości ok. 0,3 cm, długości ok. 2,5cm, wyryty wzdłuż górnej krawędzi płytki. Tuż pod rowkiem widoczny jest negatyw całej ozdoby, o szerokości ok. 2,3 cm, wysokości ok. 1,7 cm. Znaczne zniszczenia formy niestety utrudniają pełną rekonstrukcję negatywu zawieszki. N ie można jednoznacznie stwierdzić czy - i jakiego rodzaju dekoracja zdobiła powierzchnię lunuli, a także czy - i jaki element zdobniczy znajdował się w dolnej, wewnętrznej stronie, na co wskazuje zagłębienie w centralnej części negatywu.

Spodnia część płytki (B) opracowana została podobnie, na tej jednak stronie widoczna jest tylko część negatywu ozdoby - dalsza jej część jest ułamana. Tu jednak można zauważyć nieco głębsze trzy dołki, które na gotowym wyrobie przyjmowały postać niewielkich guzków. Dołki rozmieszczone są w miarę równomiernie, poczynając od środkowej części lunuli i wzdłuż jej zewnętrznej krawędzi.

Trudno jednoznacznie określić funkcję poziomych rowków wyrytych przy górnych częściach zawieszek. Nie spełniały one funkcji kanałów odpowietrzających, ponieważ nie były doprowadzone do krawędzi płytki, przypuszczać więc można, że były elementem składowym ozdób, możliwe, że w ten sposób formowano uszka do zawieszania. M iałyby one średnice: 0,7cm i 1,1 cm - w ydają się więc nieproporcjonalnie duże w stosunku do niewielkich rozmiarów lunul. Poza tym otwór, przez który przeciągano nić do zawieszania ustawiony byłby prostopadle do krawędzi zawieszki, w przeciwieństwie do większości zawieszek, w których taki otwór jest równoległy do jej krawędzi. Pod tym względem lunule z Giecza, a także z Kuraszewa (Musianowicz 1960) są przykładami uszek ukształtowanych odmiennie - pomijając nieliczne zawieszki z przebitym otworkiem,

Biorąc pod uwagę dane na temat klasyfikacji form odlewniczych, stwierdzić można, że form a z Giecza była form ą dwudzielną, o czym świadczy lejkowaty kanał wlewowy, który nie był konieczny w przypadku form najprostszych. Jej zamknięcie stanowiła zapewne płytka płaska. Formę z Giecza cechuje również i to, że negatyw ozdoby wyryto na obu jej powierzchniach, jednak nie mogły być one używane jednocześnie, bowiem drugi kanalik wlewowy wycięto przy innej krawędzi. Z gieckiej formy odlewniczej uzyskiwano dwa rodzaje zawieszek półksiężycowatych.

Formy odlewnicze do wyrobu lunul są unikatowymi znaleziskami na ziemiach polskich, znane są dotychczas tylko z czterech stanowisk. Ponieważ kilkakrotnie były szczegółowo opisane nie ma potrzeby po raz kolejny powielać tych informacji. Ograniczę się jedynie do podania podstawowych informacji i oraz ich rysunku. Oprócz formy z Giecza są to okazy z następujących stanowisk:

2. Damice, woj. krakowskie, grodzisko, IX - X w. (ryc. 2)

Wykonana z wapienia, jednostronna - Informator 1970, Małachowska 1998 1. Płock, na terenie W zgórza Tumskiego, wg Pyrgały (1957) z XII w; wg 60)

(5)

Wykonana z piaskowca forma dwustronna do wyrobu dwóch rodzajów ozdób 3. Barczewko, woj. olsztyńskie, podgrodzie, XI w. (ryc. 4)

W ykonana z wapienia, forma dwustronna do wyrobu czterech rodzajów ozdób - Antoniewicz 1955, Kócka-Krenz 1988, M ałachowska 1998)

R yc..3 P ło ck , w oj. m az o w ie c k ie . K a m ie n n a fo rm a o d lew n ic z a (rys. D. Jag ło w sk a).

(6)

225

Analizując cechy formalne wymienionych form (również egzemplarza z Giecza), zauważyć można, że częściej do ich wyrobu używano wapienia. Z wyjątkiem formy z Damie były to formy dwustronne. Odtworzenie sposobu mocowania płytki wierzchniej jest utrudnione, jedynie na formie z Płocka widoczne są wgłębienia na czopy. W obec tego przypuszczać można, że w pozostałych przypadkach wierzchnią płytkę obwiązywano sznurkiem/drutem. Obie strony form nie mogły być używane jednocześnie, bowiem kanały wlotowe dla roztopionego metalu nie były umieszczone przy tej samej krawędzi formy.

W przypadku formy z Giecza na obu stronach są negatywy jednego typu ozdoby, aczkolwiek o różnych wariantach, a na formie z Płocka wyryto negatywy dwu różnych ozdób. Natomiast na obu stronach formy z Barczewka (podobnie jak i na innych formach odlewniczych znanych z ziem polskich (Kóćka-Krenz 1988) wyryto negatywy kilku ozdób.

Nietrudno zauważyć, że z każdej formy uzyskiwano inne warianty zawieszek półksiężycowatych. Z formy z Giecza uzyskiwano lunule o prostym kształcie i ornamentyce, z Płocka o prostym kształcie, lecz o wyjątkowej dekoracji. Natomiast formy z Damie i Barczewka dostarczały zawieszek kształtem i ornam entyką zbliżonych do lunul typu I.

Formy odlewnicze do w yrobu lunul, znalezione na ziemiach polskich są to egzemplarze jednostkow e, które służyły do wyrobu różniących się dość istotnie zawieszek półksiężycowatych, trudno zatem je porównywać; zbliżony jest jedynie czas ich występowania IX - XI (XII) stulecia.

Z ziem polskich znane są liczne znaleziska zawieszek półksiężycowatych (Kóćka- K renz 1993- tam dalsza literatura). Zostały one opracowane przez Sylwię M ałachowską (1998), która za główne kryterium ich klasyfikacji przyjęła technikę wykonania:

typ I - zawieszki wycinane ze srebrnej blachy, typ II - zawieszki wykonane techniką odlewu.

Istotne uwagi na tem at zawieszek typu I, w kontekście skarbu z Zawady Lanckorońskiej, pióra Heleny Zoll-Adamikowej znajdujemy w najnowszym opracowaniu tegoż skarbu (Zoll-Adamikowa i in. 1999). Charakterystyczne zawieszki typu pelta a także formy odlewnicze do ich wyrobu omówił W ładysław Duczko (2003; 2006).

Zawieszki półksiężycowate typu I na ziemiach polskich występowały ju ż od końca wieku IX do XII stulecia, natomiast lunule o prostszych formach używano od 2 poł X do XIII wieku (Kóćka-Krenz 1993, Małachowska 1998).

Lunule obu typów były elementami naszyjników razem z paciorkami - głównie ze szkła lub wykonanymi ze srebrnej blaszki. W yjątkowe są dwie kompletne kolie zawierające każda po 4 lunule rozdzielane paciorkami, odkryte na cmentarzysku w Daniłowie Małym (Koperkiewicz 2004)

Dyskusja na temat genezy tego typu ozdób ma w ieloletnią tradycję (por. Gąssowska 1979, K óćka-K renz 1993, M ałachowska 1998 - tam dalsza literatura). Przyjmuje się bizantyjską i południow o-ruską proweniencję zawieszek półksiężycowatych. Znaleziska form odlewniczych, jak i ozdób wykonanych tą techniką pozwalały na

(7)

sugestię, że niektóre z nich wytwarzano także na ziemiach polskich (Holowińska 1959, Kócka-Krenz 1993).

Kwestią poruszaną w literaturze przedmiotu jest również symboliczne znaczenie przypisywane tym ozdobom. Przyjmuje się, że dominująca była ich funkcja magiczna, traktuje się je przede wszystkim jako amulety, związane m.in. z kultami księżycowymi.

Podstawową była ich funkcja dekoracyjna, były ozdobą nie tylko kobiet, ale też dzieci i mężczyzn. Były również elementem dekoracyjnym uprzęży końskiej (por. Gąssowska 1979, Kóćka-Krenz 1993, M ałachowska 1998 - tam dalsza literatura).

Zawieszki półksiężycowate (typ II) wykonane z różnych surowców (brąz, ołów, żelazo) techniką odlewu, są niezbyt liczne na ziemiach polskich. Charakteryzuje je przy tym duże zróżnicowanie formalne i stylistyczne. Znajdowano je na przede wszystkim (w przeciwieństwie do lunul typu 1, znanych głównie ze skarbów) na cmentarzyskach, osadach i podgrodziach. Część stanowisk, na których odkryto lunule koncentruje się na Podlasiu. Pozostałe natomiast (występujące po zachodniej stronie Wisły), rozproszone są od północnych po południowe krańce zachodniej części kraju (por. Małachowska 1998, ryc. 31). Zawieszki półksiężycowate występowały na naszych ziemiach w okresie od IX - XIII w., zatem w okresie, na który datowane są też formy odlewnicze do ich wyrobu. W ielokrotnie zwracano uwagę, że nie znaleziono jak dotąd zawieszek wykonanych w opisanych wyżej formach. Znane są natomiast przykłady „seryjnego” ich wyrobu w formach np. zawieszki z Gdańska (Hołowińska

1959), czy Daniłowa Małego (Koperkiewicz 2004).

Jak wyżej wspomniano, z gieckiej formy uzyskiwano dwie różne lunule - (oznaczone umownie jako A i B). Ze względu na zniszczenia formy wnioskowanie na temat zawieszki A, jest utrudnione. W ykluczyć nie można, że mogła ona mieć formę zbliżoną do lunuli z Gniezna (Kostrzewski 1939)- o ząbkowato wyciętej dolnej części. Ponadto, ostrożnie zakładając, że w centrum gieckiej formy, od wewnątrz znajdował się dodatkowy element (np. krzyżyk, guzek), to analogiczne okazy znajdujemy wśród zawieszek z cmentarzyska w Daniłowie Małym, woj. białostockie. Natomiast do zawieszki, В najbardziej zbliżona zarówno pod względem formy, jak i ornamentu jest lunula z Drohiczyna (Musianowicz 1969). Lunule o podobnym zdobieniu, lecz różniące się formą, znaleziono też w Smolugach (M ałachowska 1998), we W rocławiu - na Ostrowiu Tumskim (Kóćka, Ostrowska 1956), w Czersku (Bronicka-Rauhut 1998), Jeglińcu (Iwanowska 1991), Daniłowie Małym (Koperkiewicz 2004), Swięcku- Strumianach (M ałachowska 1998).

Na wszystkich tych lunulach występuje ornament w postaci guzków w różnych kombinacjach. Dekorację zawieszki z W rocławia dodatkowo wzbogacono o bordiurę w postaci drobnych kresek wzdłuż obu krawędzi.

Z form odlewniczych z Damie i Barczewka uzyskiwano zawieszki o kształcie i zdobieniu charakterystycznym dla typu I - świadczy to o bezpośrednim naśladownictwie techniką odlewu lunul ze srebrnych blach, zdeponowanych w skarbach i to zarówno w zakresie formy jak ornamentyki. Znaleziska odlewanych zawieszek tego typu są jednak nieliczne - znane są one z Naszacowic (2 poł. IX - l p o ł X w.), Radomia (2 poł. X w.) i Buczka (1 poł XI w.). Jak wynika z powyższego, okres występowania form z Damie i Barczewka oraz lunul typu 1 i ich imitacji w odlewie jest

(8)

227

zbliżony. W ażna kwestia - czy wszystkie lunule typu II są prostym naśladownictwem zawieszek typu I, czy też ich pierwowzoru należy jeszcze szukać - wymaga dalszych, szczegółowych badań.

Dotychczas na terenie gieckiego zespołu osadniczego nie odkryto zawieszek w ykonanych w formie odlewniczej znalezionej na stanowisku 4. Jedyne zawieszki półksiężycowate, znalezione w najbliższej okolicy Giecza, reprezentowane przez lunule typu I, pochodzą ze skarbu Dzierżnica II, datowanego na 2 poł X wieku (Kóćka- Krenz 1993). Miejsce jego znalezienia oddalone jest od grodu w Gieczu o około 2,5 km.

Zawieszkę półksiężycowatą, w ykonaną techniką odlewu znaleziono natomiast w Gnieźnie (Kostrzewski 1939). Gnieźnieńska lunula ma prostą formę półksiężyca, o szeroko rozstawionych rogach, ząbkowato wycięta od dołu, o nie zdobionej powierzchni, z dwoma otworkami w górnej części zawieszki. Jej kształt bardzo przypomina zawieszkę znalezioną w Krakowie - Nowej Hucie (Chachulska -L edw os

1986).

Kolejne, bliskie terytorialnie stanowisko na którym odkryto zawieszkę półksiężycowatą, to cmentarzysko w Białym Piątkowie (pow. Września). Znaleziono tu fragment lunuli z blaszki brązowej zdobionej gęsto wytłaczanymi guzkami - możliwe, że jedynym i elementami dekoracji4. Zawieszka ta reprezentuje inny typ tych ozdób, więc nie można tego egzemplarza porównać z negatywami lunul z Giecza.

W ymienione znaleziska, wyczerpują listę lunul z najbliższych okolic Giecza. Przy tym zwrócić należy uwagę, że Giecz położony jest na terytorium, na którym znaleziono wiele skarbów, w których składzie znajdowały się charakterystyczne lunule wycinane ze srebrnej blaszki.

W obec tego, iż znanych jest tylko kilka form służących do odlewania zawieszek półksiężycowatych, braku ozdób w nich wykonanych, a także znacznego zróżnicowania lunul wytwarzanych techniką odlewu, trudno o jednoznaczne wnioski. Jednak podsumowując powyższe dane zauważyć można, że trzy z czterech form wykonano z wapienia, surowca łatwego w obróbce, ale też mniej trwałego. Podobnie jak inne formy odlewnicze, tak i omawiane formy pochodzą z różnych części kraju (Kóćka-Krenz 1988). Datowane są na okres od IX po XI/XII wiek, i - co charakterystyczne - znajdowano je głównie w osadach i na podgrodziach.

W formach odlewniczych używanych na ziemiach polskich częściej wytwarzano zawieszki o prostych kształtach (Gniezno, Strzemieszyce, W olin - Wzgórze M łynówka, Wrocław, Czersk), których głównym elementem zdobniczym były guzki. Niektóre zawieszki półksiężycowate wykonane techniką odlewu m ają bardziej skomplikowane kształty, np. lunule z Gdańska, Czekanowa, Daniłowa Małego, Kuraszewa.

Lunule odlewane znajdowano głównie na cmentarzyskach i grodach. Podstawowym surowcem do ich wyrobu byt ołów i brąz. Z racji tego, ze ołów jako surowiec do wyrobu biżuterii nie był zbyt popularny, ponieważ brudził ciało i odzież (por. uwagi nt. złotnictwa wrocławskiego Kazimierczyk 1970 s. 166-168) można

4 F ra g m e n t tej lunuli H. K o c k a -K re n z u z n a ła za im ita c ję za w iesz e k typu I, n a to m iast S. M ała c h o w sk a z a lic zy ła j ą d o ty p u II, m im o , że n ie w y k o n a n o je j te c h n ik ą odlew an ia.

(9)

przyjąć, że niektóre znajdowane w grobach lunule ołowiane stanowiły „zamiennik” zawieszek wytwarzanych ze szlachetnych kruszców.

Nie znaleziono dotąd jednakow ych zawieszek półksiężycowatych na stanowiskach w różnych częściach kraju, mimo iż z jednej formy uzyskiwano wiele egzemplarzy, np. zawieszki z Gdańska czy Daniłowa Małego (por. też uwagi na temat zawieszek typu

pelta, wytwarzanych techniką odlewu a znajdowanych na terenach znacznie od siebie

oddalonych - Duczko 2003, 2006). Prowadzi to do wniosku, że lunule wytwarzane techniką odlewu na ziemiach polskich były przeznaczone głównie na rynek lokalny. Fakt ten daje również podstawy, by przypuszczać, że wytwarzane były przez miejscowych, a nie wędrownych rzemieślników (Kocka- Krenz 1988). Potwierdzać to może też fakt, że znajdowano je głównie na cmentarzyskach oraz sugestia, że wkładane do grobu stanowiły „zamiennik” biżuterii wykonywanej z kruszców lepszej jakości.

Dotychczasowe badania wykopaliskowe, przeprowadzone na terenie gieckiego zespołu osadniczego nie dostarczyły informacji na temat wytwórczości złotniczej na terenie gieckiego zespołu osadniczego, i to zarówno jeśli chodzi narzędzia, jak i gotowe wyroby. Znaleziona na stanowisku 4 forma odlewnicza jes t więc wyjątkowym śladem miejscowej wytwórczości złotniczej. Dodać jednak należy, że podczas badań wykopaliskowych na stanowisku 4 odkryto również fragmenty tygielków odlewniczych, bryłki surowca, wytopki metali kolorowych, poświadczających znajomość technik odlewniczych, jednak nie były one przedmiotem szczegółowych analiz. Tego typu przedmioty św iadczą jednak wyraźnie o lokalnej wytwórczości - niestety, dotychczas nie odkryto warsztatu, w którym zajmowano się obróbką metali kolorowych.

Możliwie pełna interpretacja tego typu znalezisk ma ważne znaczenie dla stwierdzenia istnienia oraz określenia charakteru, poziomu i rozwoju lokalnej wytwórczości w zakresie obróbki metali kolorowych, a także do badań nad działalnością rynku lokalnego i dalekosiężnego, a co za tym idzie także recepcji wzorów i kontaktów kulturowych.

BIBLIOGRAFIA

A n to n iew ic z W.

1955 N ie k tó re d o w o d y k o n tak tó w s ło w ia ń sk o -p ru sk ich w o k resie w c z e sn o śre d n io w iec z n y m w św ietle ź ró d e ł arc h e o lo g ic z n y c h , W A 2 2 , s.2 3 3 -2 7 7 .

B ro n ick a -R a u h u t J.

1998 C m e n ta rz y sk o w c z e sn o śre d n io w iec z n e w C z e rsk u , W arszaw a.

C h a c h u lsk a - L edw os

1986 M a te ria ły w c z e sn o śre d n io w iec z n e z e sta n o w isk 17, 18 i 20 w K rak o w ie - N o w ej H u cie (P le sz ó w ), M a te ria ły A rc h e o lo g ic zn e N o w ej H u ty 10, s. 107-128.

D u c z k o W.

20 0 3 T h e w a y s th in g s m ov ing : S taraja L a d o g a -B irk a - S taré M ësto - G ra d e śn ic a ,[w :] M . D u lin icz (red .) S ło w ia n ie i ich sąsied zi w e w c z e sn y m śre d n io w ie cz u , s. 127-131.

(10)

229

G ą sso w sk a E.

1979 B iz a n cju m a z ie m ie p ó łn o cn o - zach o d n io - sło w ia ń sk ie w e w c z e sn y m śre d n io w ie cz u . S tu d iu m a rc h e o lo g ic z n e , W ro c ła w -W arsz aw a -K ra k ó w -G d a ń sk , s. 110, 141.

G rad o w sk i M.

1980 D a w n e zło tn ictw o . T e c h n ik a i te c h n o lo g ia . W a rszaw a, s. 55-61.

H o ło w iń sk a Z.

1959 W c ze sn o śred n io w ie c zn e rze m io sło z ło tn icz e w G d a ń sk u , [w :] G d a ń sk w c z e s n o śre d n io w iec z n y , t. 1, G d a ń sk , s. 55-1 0 5 .

In d y ck a E.

2 0 0 0 Z b adań nad cm e n ta rz y sk a m i g iec k ie g o k o m p le k su o sa d n ic z e g o , S L 6, s. 69-90.

20 0 5 a W c ze sn o śred n io w ie c zn e c m e n ta rz y sk o w G ieczu , stan 4 , w oj. w ie lk o p o lsk ie -d o ty ch c z a so w e w y n ik i b a-dań. S L 8,s. 175-195.

2 0 0 5 b U n ik a to w y w c z e sn o śre d n io w iec z n y ry le c d o p isa n ia z G ie c za , [w :] L ap id es V iv en tes. Z ag in io n y K rak ó w w ie k ó w śred n ich . K się g a d e d y k o w a n a P ro fe so r K le m e n ty n ie Ż u ro w sk iej. K rak ó w .

Iw a n o w sk a G.

1991 B a d a n ia g ro d zisk a w e w si Je g lin ie c gm . S z y p lisz k i, w oj. S u w alsk ie p rz e p ro w a d z o n e w latach 1984 - 1 9 8 6 , R o c z n ik B ia ło sto c k i 17, s. 3 7 7 - 3 8 4 .

J u stu s H. M .

2 0 0 5 In itial d e m o g ra p h ic o b s e rv a tio n s o f th e G ie c z C o lle c tio n : S e x an d a g e -a t-d e a th a sse ssm e n t o f sk eletal rem ain s e x c av a te d a t G z 4 b etw e en 1 9 99-2003, S L 8, s. 197-204.

K a m iń sk a J.

1956 C m e n ta rz y sk o w c z e sn o śre d n io w iec z n e w B u czk u , P iM M A iE Ł SA 1, s., 96 - 1 1 6 .

K az im ie rc z y k J.

1970 W ro cław lew o b rz e ż n y w e w c z e sn y m śre d n io w ie cz u , cz. II, W ro cław - W a rsz a w a - K rak ó w , s. 166-168.

K ie rz k o w sk a E.

1966 S p ra w o z d a n ie z p ra c te re n o w y c h p ro w a d z o n y c h w R ad o m iu w latach 1 9 5 9 - 1 9 6 4 , S p A r 18, s. 2 0 7 -2 1 8 .

K ó ćk a - K re n z H.

1988 T h e b e g in n in g s o f m etal c a stin g o n P o lish territo rie s in th e E a rly M id d le A g e (6th - 13th cen t.), [w:] T ru d y V M e źd u n a ro d n o g o K o n g re sse A rc h e o lo g o v -S lav isto v , t. 2, K iev , s. 83 -89. 1993 B iż u te ria p ó łn o c n o -z a ch o d n io -sło w ia ń sk a w e w c z e sn y m śre d n io w ie cz u , P o zn ań , s. 84-90,

23 6 -2 3 9 .

K ó ćk a W ., O stro w sk a E.

1956 W y n ik i p rac w y k o p a lisk o w y ch w e W ro c ła w iu na O stro w iu T u m sk im w latach 1953 i 1954, S p A r 2 , s. 85 - 9 5 .

K o p e rk ie w ic z A .

2 0 0 4 „D u sz e m alu c z k ie ” z D a n iło w a , [w:] W . D z ie d u sz y c k i, J. W rzesiń sk i (red ) F u n eralia L e d n ick ie. S p o tk a n ie 6. P o zn ań , s. 122.

K ostrzew sk i B.

1939 P rz ed m io ty b rąz o w e , o ło w ian e, sre b rn e i z ło te z G n ie z n a, [w:] G n ie z n o w za ra n iu dziejó w (o d V III d o X III w ie k u ), P o znań , tabl. LII: 6, 16.

(11)

M a rc in ia k J.

1960 C m e n ta rz y sk o sz k ie leto w e z o k resu w cz e sn o śre d n io w iec z n e g o w S trz e m ie sz y ca c h W ielkich, p ow . B ęd zin , W A 5, s. 4 - 1 9 8 6 , tab l. III; 2.

M a ła c h o w sk a S.

1998 W cze sn o śred n io w ie c zn e z a w ieszk i p ó łk się ż y co w a te z n a le z io n e na tere n ie z ie m p o lsk ic h , A P 4 3 ., s. 35-45.

M ic ia k M .

2 0 0 5 G ro d z e n ie n a c m e n ta rz y sk u w G ieczu , w o j. w ie lk o p o lsk ie , na tle p o d o b n y c h c m e n ta rz y sk na zie m ia c h p o lsk ic h w e w cz e sn y m śre d n io w ie cz u . P o zn ań , (m a sz y n o p is p ra c y m ag istersk iej w a rc h iw u m IP U A M ).

M u sia n o w ic z K.

1960 G ra n ic a m az o w ie c k o - d reh o w ic k a n a P o d lasiu w e w c z e sn y m śre d n io w ie cz u , W A 5, s.226, tab l. V III: 12.

Po leski J.

1992 P o d staw y i m eto d y d a to w a n ia o k resu w c z e s n o śre d n io w iec z n e g o w M a ło p o lsce , K rak ów .

P y rg a ła J.

1957 K a m ie n n a fo rm a o d lew n ic z a z P ło c k a, W A 2 4 , s. 3 7 0 - 371.

R ad w ań sk a T

1971 D am ice, p o w . M ie c h ó w , IA , B a d a n ia 1970, s. 163-164.

R z e ź n ik P.

2 0 0 6 P ro b le m tez a u ry za c ji m is że la z n y c h ty p u ślą sk ieg o w św ie tle stu d ió w źród ło z n a w c z y c h tzw . sk a rb ó w jed n o ro d n y c h , F A P 4 1 , s. 175-204.

S ik o rsk i A ., In d y ck a E.

20 0 5 T k a n in y z c m e n ta rz y sk a s z k ie leto w e g o w G ieczu , gm . D o m in o w o , w oj. w ie lk o p o lsk ie , (stan. 4), S L 8, s. 20 7 -2 2 1 .

S zafrań sk i W.

1983 P ło c k w e w cz e sn y m śre d n io w ie cz u . W ro cław - W a rsz a w a -K r a k ó w - G d a ń sk - Ł ó d ź . S. 93-94.

Ś w ietlik P.

2 0 0 6 W c ze sn o śred n io w ie c zn e cm e n ta rz y sk o w G ieczu . A n a liz a w y p o sa ż e n ia g ro b o w e g o . P oznań '(m a szy n o p is p rac y m ag istersk iej w arc h iw u m IP U A M )

Z o ll-A d a m ik o w a H ., D ek ó w n a M ., N o s e k E . M .

1999 T h e E arly M ed iev al H o ard fro m Z a w a d a L an c k o ro ń sk a (U p p e r V istu la R iv er), W arszaw a, s.96- 1 0 0 ,1 5 1 -1 5 2 .

AUF DER FUNDSTELLE 4 IN GIECZ GEFUNDENE GUSSORM

ZUSAM M ENFASSUNG

Bei d e n A u sg ra b u n g e n a u f d e r F u n d stelle 4 in G ie c z w u rd e ein F ra g m e n t e in e r G u ssfo rm g efu n d e n . Sie w urd e in ein em v o n O b je k te n g efu n d e n , die u n terh a lb d es A u ftre ten sh o riz o n ts d e r G rä b e r fre ig ele g t w u rd en . D e r s tra tig rap h isc h e K o n te x t des O b jek ts u n d e in e V o ra n a ly se d e r b e w e g lic h e n F u n d e lä s s t zu, es in den Z e itra u m v o m 10. b is A n fa n g des 11. Jh. z u datieren .

(12)

231

D ie a u s K a lk ste in a u sg efü h rte G u ssfo rm hat sich in sc h le c h te m Z u sta n d e rh alten . A u f den beiden F läch en d e r K a lk sle in p la tte s in d d ie N e g a tiv e d e r H alb m o n d a n h ä n g e r - d e r L u n u la en - ersich tlich .

D ie D aten b e tre ffs K la ssifiz ieru n g d e r G u ssfo rm e n b e rü c k sich tig en d k ann m an festste lle n , d a ss d ie Form au s G ie c z e in e z w e ite ilig e F o rm w ar, w o v o n d e r k e g e lfö rm ig e A n g u ssk a n a l z e u g t, d e r bei e in fachsten Fo rm en n ich t n ö tig w ar.

D ie F o rm au s G ie c z ch a ra k terisie rt sic h au ch d a d u rc h , d ass d a s N e g a tiv d e r V e rz ie ru n g a u f beiden G u ssfläch en g e ritzt w u rd e , d ie a b e r n ich t g le ic h z eitig g e n u tz t w e rd e n k o n n ten , w eil d e r z w e ite A n g u ssk anal bei e in e m an d e re n R an d a u s g esc h n itte n w ar.

N e b e n den F o rm en au s D am ice, P ło c k u n d B arc ze w k o ist d ie F o rm a u s G ie c z das v ierte E x e m p la r d er G u ssfo rm e n , d ie z u r A u sfü h ru n g d er H alb m o n d a n h ä n g e r d ien te n , a u f po ln isc h e n G eb ieten .

ABBILDUNGEN

A bb. 1. G iecz, W oi. G ro ß p o len . G u ssfo rm a u s K a lk ste in (g ez. J. W ierzb ick i)

A bb. 2. D a m ic e , W o i. K le in p o le n . G u ssfo rm a u s K a lk ste in (gez. J. W ierzb ick i a u fg ru n d v o n A b b ild u n g a u s d e r P u b lik a tio n v o n S. M a ła c h o w sk a 1998)

A bb. 3 P łock, W oi. M a so w ie n . G u ssfo rm a u s S tein (gez. D. J a g ło w sk a )