v . 53/1— 4: 187— 206, 1983 K r a k ó w 1985
R om an O SIK A
FORMACJE MIEDZIONOSNE W POLSCE
(1 Fig.)
C o p p e r-b e a rin g form ations in Poland
(1 Fig.)
Roman O s i k a : Copper-bearing form ations in Poland. Sum m ary. Ann. Soc. GeoL Po- lo n ia e , 53/1—4: 187— 206, 1983 Kraków.
A b s t r a c t : Copper-bearing form ations occurring w ithin the P olish territory are described. A m ong them, o n ly th e Z echstein copper-bearing sh a les are of e c o n o m ic a l im portance. The other form ations, sh o w in g p ersp ectiv e v a lu e are sed im en ta ry or s e d i
m en tary-volca n ic (6) in nature and are co n n ected w ith intrusions or m etam orphic co m p le x e s (3).
K e y w o r d s : copper ore d ep osits, e co n o m ic importance, Poland.
Roman Osika: ul. R o k o so w sk a 27 m. 71, 02-348 W arszaw a.
m anuscript received: A u g u st 1980 accepted: J u ly 1982
T r e ś ć : Scharakteryzow ano form acje m ied zio n o śn e w P o lsce , z których formacja łu p k ó w m ied zion ośn ych ma zn a czen ie p rzem y sło w e. Inne form acje, o znaczeniu p ersp ek ty w iczn y m , reprezentow ane są przez form acje o sa d o w e i o sa d o w o -w u lk a n iczn e (6) oraz form acje zw iąza n e z intruzjami i m etam orfizm em (3).
WSTĘP
Spośród k ilku nastu t y p ó w i p o d ty p ó w złóż rud m ied zi z n a n y c h w ś w ie c ie p o d s ta w o w e z n a c ze n ie p r z e m y s ło w e m ają złoża: p orfirow e, o s a d o w e i o sa d o w o -w u lk a n ic z n e , p ir y tó w m ie d z io n o ś n y c h i m a g m o w e ,
sztynu l a — m onoklina przedsudecka, l b — peryklina Żar, 1 c — synklin orium p ó łn o c - nosudeckie; 2 — Formacja u tw o r ó w do ln eg o cech szty n u i triasu z m ineralizacją m ied zio wą w sy n e k lin ie p ie k o szo w sk ie j — Góry Ś w ięto k rzy sk ie; 3 — Formacja permokar- bońska z m ineralizacją m ied zio w ą w n iecce śró d su d eck iej, Sudety; 4 — Formacja iłó w kruszconośnych d ew on u ś r o d k o w e g o , G óry Ś w ięto k rzy sk ie; 5 — Form acja o sa d o w o - -w ulkaniczna z m ineralizacją m iedziow ą w pó łn o cn o -w sch o d n im obrzeżeniu G órnośląs
k iego Z agłębia W ę g lo w e g o ; 6 — Formacja zie lę ń c o w o -k e ra to fir o w a strefy k a cza w sk iej w Sudetach; 7 — Formacja o sad o w o -w u lk a n iczn a w en d u W sc h o d n ie j Polski; 8 — For
m acja porfirów w a r y sc y jsk ic h i p o stw a r y scy jsk ich w synklinorium śródsudeckim ; 9 — Formacja ultram afitów i m afitó w w Sud etach i bloku przedsudeckim ; 10 — Formacja prekam bryjskich o rtoam fibolitów (10 a) i m afitów (10 b) NE Polski. B — G łó w n e reg io n y g e ologiczn e: I — S u d ety i blok przedsudecki — w a ry scy d y ; II — zapadlisko g órno
ślą sk ie — w a r y sc y d y ; III — G óry Ś w ię to k r zy sk ie — p aleozoid y; IV — K arpaty — alpi- dy; V — zapadlisko przedkarpackie — alpidy; VI — platforma w sch o d n io -eu ro p ejsk a — prekam bryjska; VII — platform a Środkow ej i Zachodniej Europy — paleozoiczna. C — W g łę b n y rozłam tek to n iczn y (linia Teisseyra-T ornquista) — granica m ię d z y platformą
prekam bryjską (VI) i p aleozoiczn ą (VII)
Fig. 1. The location of copper-bearing areas in Poland. A — Copper-bearing areas of econ om ical value: 1 — The Lower Z echstein copper-bearing shale formation: a — Fore- sudetic M onocline, b — Żary Pericline, c — North Sud etic Synclinorium ; 2 — Copper- m ineralized Lower Z echstein and Triassic dep osits of the P ie k o szó w sy n clin e (Holy Cross Mts.); 3 — Permo-Carboniferous copperbearing formation in the Intrasudetic Trough (Sudetes); 4 — M id dle-D evonian copper-bearing c la y s formation in the H o ly Cross M ts ; 5 — S ed im en tary-volcan ic form ation in the NE margin of the Upper Silesia n C oal Basin; 6 — G reenstone-keratophyre form ation of the K aczaw a Mts. (Lower Silesia);
7 — V endian sedim entary v o lca n ic formation of Eastern Poland; 8 — V ariscan and p ost-V ariscan porphyry form ation in the Intrasudetic Trough; 9 — Ultram afic and m afic form ation in the Sudetes and Fore-Sudetic block; 10 — Precambrian ortho-am phibolites (a) and m afites (b) in NE Poland. B — Main g e o lo g ic a l units: I — Su d etes and Fore- -Sudetic block (V ariscides); II — Upper Silesia n Coal Basin (V ariscides); III — H o ly Cross M ountains (Paleozoides); IV — Carpathians (Alpides); V — Carpathian Foredeep (Alpides); VI — Easteuropean Platform (Precambrian); VII — M iddle and W e s t Euro
pean Platform (Paleozoic). C — d e ep -sea ted fracture zone (Teisseyre-T ornquist line),, separating Precambrian (VI) and P aleozoic (VII) platform s
T a b e l a 1 — T a b l e 1 S tw ierd zon e i przypuszczalne form acje m iedzionośne w P o lsce
W iek T ypy i forma złóż Strefy form acyjno-strukturalne
F C echsztyn
ormacja o sa d o w a o stw ierdzonej p(
Złoża stratyfikow ane, Cu roz
proszone w kom p lek sie czarnycn łupków
srsp ek ty w iczn o ści
1. D o ln o cech szty ń sk a formacja m iedzionośna m o n o k lin y p rzedsudeckiej, p ery k lin y Żar i n ie ck i północno-su- deckiej
Form Permo-trias
lacje m ied zio n o śn e o przypuszczaln Złoża stratyfikow ane, Cu rozpro
szone w k om p lek sie łupkow ym
ej p e r sp e k ty w ic z n o śc i
2. Perm o-triasowa form acja me- talogeniczn a z a ch o d n ieg o o b
rzeżenia Gór Ś w ięto k rzy sk ich Permo-karbon Złoża stratoidalne form acji mie-
d ziow o-m olib denow ej, rozpro
szone w utw orach ilasto-piasz- c zy sty c h , m o la so w y c h
3. Perm okarbońska formacja zapadliska C entralnych C zech i n ie ck i śródsudec- kiej
D ew on Złoża stratoidalne, Cu zw iązane z k om plek sem czarnych łupków w obrębie strefy d y slo k a cy jn ej
4. Formacja iłó w kruszconoś- n ych d e w o n u w Górach Św ięto k rzy sk ich
Starszy paleo- zoik
Złoża stratoidalne i ż y ło w e Cu, Zn, Pb formacji o sa d o w o -w u lk a - nicznej
5. Formacja o sa d o w o -w u lk a n i- czna staropaleozoicznej stre
fy g e o sy n k lin a ln e j NE obrze
żenia GZW (m onoklina ślą- skokrakow sk a)
Starszy paleo- zoik
Złoża stratoidalne i ż y ło w e Cu, Zn, Pb, Ba form acji o sa d o w o - -w ulkanicznej
6. Formacja zieleń co w o -k era to i- firowa starop aleozoiczn ej strefy g e o sy n k lin a ln e j Gór K aczaw skich
W e n d Złoża stratoidalne Zn, Pb z fluo
rytem w utw orach tery g en icz- nych, i ż y ło w e złoże Cu z w ią zane z trapami
7. W en d y jsk a form acja osado- w o-w u lkan iczna w sch o d n iej P olsk i
W a r y s c y d y
Form acje zw iązane z intruzjami i Złoża stratoidalne i ż y ło w e m ie dzi z m olibdenem
m etam orfizm em
8. Formacja porfirowa
Prekambr Złoża form acji m iedziow o-nik lo- w ej, rudy rozproszone i m a sy w ne
9. Formacja intruzji ultrazasa- d o w y ch i z a sa d o w y c h w Su detach i na Bloku Przedsu- deckim
Złoża rozproszone i ż y ło w e mie- d zio w o-n ik lo w e
10. Formacja prekam bryjskich ortoam fibolitów NE Polski.
Formacja p roterozoiczn ych skał z a sa d o w y c h NE P olsk i
g łó w n ie z w ią za n e ze sk ałam i u ltra za sa d o w y m i i z a sa d o w y m i. W P o lsce z n a c ze n ie p r z e m y s ło w e m ają złoża o s a d o w e r ep re ze n to w a n e przez fo r
m a cje łu p k ó w m ie d z io n o ś n y c h d o ln e g o c ech szty n u . N a ob szarze D o ln e g o Śląska form acja ta jest c z ę ś c io w o rozpozn ana w kat. C2 i k a te g o ria c h w y ż s z y c h , natom iast dla p o zo sta łej c z ę ś c i o k r e ślo n o z a s o b y p e r sp e k ty w ic z n e w kat, D x i D2. N a p o d sta w ie p r zesła n ek g e o lo g ic z n y c h i oznak z ło ż o w y c h do form acji o p rzy p u szcza ln ej p e r s p e k ty w ic z n o ś c i za liczo n o w P o ls c e 9 stref form acyjn o-stru k tu raln ych , p r z e d sta w io n y c h w tabeli 1. Sześć z nich rep rezen tu je form acje o s a d o w e i o s a d o w o -w u lk a n ic z n e a trzy z w ią za n e są z pro cesa m i m a g m o w y m i i m etam orfizm em . P o ło ż e n ie ty c h form acji na tle jed n o stek g e o lo g ic z n y c h P olski p r z ed sta w io n o na fig. 1.
' FORMACJA MIEDZIONOSNA O STWIERDZONEJ PERSPEKTYWICZNOŚCI
C e c h s z t y ń s k a f o r m a c j a ł u p k ó w m i e d z i o n o ś n y c h
Form acja łu p k ó w m ie d z io n o ś n y c h jest ro zw in ięta w d o ln y m cech - s z ty n ie w obrzeżen iu w a r y s c y d ó w śro d k o w ej Europy. W P o ls c e w y s t ę p u je ona na m o n o k lin ie p rzed su d eck iej, p e r y k lin ie Żar i w n ie c c e pół- n o c n o s u d ec k ie j, a w NRD w n ie c c e m a n sfeld zk iej i s a n g er h a u se ń s k iej.
Łupki m ie d z io n o ś n e stw ie rd zo n o r ó w n ie ż w cen tralnej n ie c c e H a n o w eru i na w sch o d n im obrzeżen iu Gór Ł u p k o w y ch (Sondra). P r z e ja w y m in e ra lizacji n o to w a n e są na p ó łn o c n y m ob rzeżen iu Gór Ś w ię to k r zy sk ic h .
M ineralizacja m ied zio w a w d o ln y m c e c h s z ty n ie jest ty p u stratyfiko- w a n eg o . P o w sta ła ona p ra w d o p o d o b n ie w o k r e sie p o s tw a r y s c y js k ie j a k ty w iza cji tek to n ic zn o -m a g m o w ej. G łó w n y m i m inerałam i m ied zi są c h a lk o z y n , bornit i c h a lk o p iry t oraz in n e m e ta le to w a r z y s z ą c e (Banaś i in. 1976, H a ra ń czy k 1972, K o n s ta n ty n o w ic z 1971, T o m a s z e w s k i 1962).
D o ty c h c za s u d o k u m e n to w a n e złoża rud m iedzi zajm ują 365 km 2, n a to m iast p e r sp e k ty w ic zn a p o w ierzch n ia łu p k ó w m ie d z io n o ś n y c h na o b sza rze D o ln e g o Śląska w y n o s i o k o ło 4500 km2 ( W y ż y k o w s k i 1970, G ospo- darczyk 1978). N a p o d sta w ie d o ty c h c z a s w y k o n a n y c h w ie r c e ń p o z y t y w n y c h i n e g a t y w n y c h oraz m ap g e o lo g ic z n y c h , p a leo g eo g r a fic z n o -m eta - lo g e n ic z n y c h i o k r e ślen ia p o w ie r zc h n i z a jm o w a n ej przez fację u tlen io n ą (R yd zew sk i 1978) oraz p o ró w n a n ia stref p e r s p e k ty w ic z n y c h z obszaram i u d o k u m en to w a n y m i, u sta lo n o w s p ó łc z y n n ik i k o r y g u ją c e w ie lk o ś ć o b sza ró w p e r sp e k ty w ic z n y c h . Ś red n ie w y d a jn o ś c i ru d y w k g /m2 ( w s p ó łc z y n nik ru don ośn ości) o c e n ia n y c h stref p e r s p e k ty w ic z n y c h u s ta lo n o na p o d s ta w ie an a lo g ii z obszaram i rozp ozn anym i. W s p ó łc z y n n ik i r u d o n o śn o śc i w y lic z o n o ze sto su n k u p o w ie r zc h n i złóż z zasobam i u d o k u m en to w a n y m i do c a ło ści p rzeb a d a n eg o obszaru (obszar p o z y t y w n y i n e g a ty w n y ).
Ze w z g lęd u na g łę b o k o ś ć o c e n ia n e o b sza ry p o d z ie lo n o na str efy g ł ę b o k o ś c io w e , p rzy czym do g łę b o k o ś c i 1500 m lic z o n o z a s o b y p r o g n o
s ty c z n e , natom iast od 1500 do 2000 m — z a s o b y p o ten cja ln e. W z a le ż n o ś c i od stop n ia zbadania form acji m ied zio n o śn e j w y r ó ż n io n o dw a s to p n ie w ia r y g o d n o ś c i z a so b ó w , tj. z a so b y kat. D lf jako lep iej zbadane, p r z y le g a ją c e do złóż u d o k u m e n to w a n y c h lub oparte o w y r a ź n e oznaki z ło ż o w e , oraz z a so b y kat. D2, oparte o p rzesłan k i i oznaki g e o lo g i c z n e (O sika 1979), S to s u n ek ilo ści z a s o b ó w p r o g n o s ty c z n y c h kat. D do ilo ści z a s o b ó w u d o k u m e n to w a n y c h o cen ia się na 0,3— 0,5 a dla p o ten cjaln ych , na o k o ło 0,7
FORMACJE MIEDZIONOSNE O PRZYPUSZCZALNEJ PERSPEKTYWICZNOSCI
F o r m a c j e o s a d o w e i o s a d o w o - w u l k a n i c z n e
Do form acji o s a d o w y c h i o sa d o w o -w u lk a n ic z n y c h o przypuszczalnej;
p e r s p e k ty w ic z n o ś c i m ożna za liczy ć: form ację p er m o tr ia so w ą p ó łn o c n o - -za c h o d n ie g o obrzeżen ia Gór Ś w ięto k rzy sk ich , form ację perm okarboń- sk ą nieck i śró d su d eck iej, iłó w k r u s z c o n o ś n y c h d e w o n u w G órach Ś w ię to krzyskich , o sa d o w o -w u lk a n ic zn ą sta r sz eg o p a le o zo ik u N E obrzeżen ia GZW , z ie leń co w o -k er a to fir o w ą Gór K a cz a w sk ich i o sa d o w o -w u lk a n ic z n ą (trapową) w sc h o d n ie j Polski.
F o r m a c j a p e r m o t r i a s o w a
w o b r z e ż e n i u G ó r Ś w i ę t o k r z y s k i c h
M in eralizacja sia r cz k o w a n o to w a n a jest w u tw o ra c h c e c h s z ty n u i triasu na p o łu d n io w y m , zach odn im i p ó łn o cn o -za c h o d n im o b r zeżen iu Gór Ś w ię to k r zy s k ic h . D olna c z ę ść c e c h s z ty n u z b u d o w a n a jest. z e z le p ie ń c ó w , w a p ien i, m argli i łu p k ó w , górną zaś c z ę ść tw o r z y pstra seria m ar- g lis to -o k r u c h o w a . M in eralizacja sia r cz k o w a i b a r y to w a o b ejm u je u t w o ry doln ej c z ę śc i c y k lo te m u W erra. N o to w a n a jest w R udzie S tr a w c z y ń sk iej, R y k o sz y n ie , sy n k lin ie g a łęz ick ie j i s y n k lin ie p ie k o s z o w s k ie j. M in e ralizacja ta b y ła sz c z e g ó ło w ie j badana przez R u b in o w sk ie g o (1970, 1974) w s y n k lin ie p ie k o s z o w s k ie j. N a d z le p ie ń c a m i w y s t ę p u j e k o m p lek s u t w o r ó w m u ło w c o w o -m a r g lis ty c h z w a r stw a m i w ę g lis ty m i i bitum icznym i.
S ta n o w i on o d p o w ied n ik w a p ie n i g a łę z ic k ic h i k a je ta n o w sk ic h . W y ż e j leżą m u ło w c e m argliste, pstre, z a w ie r a ją c e ż y łk i k a lc y tu oraz im p reg n a c je sfalerytu , ch a lk o p iry tu i pirytu. U tw o r y c e c h s z ty n u k o ń c z y seria z le p ie ń c ó w g órn ych .
W sy n k lin ie p ie k o s z o w s k ie j m in era liza cję m ie d z io w ą stw ie rd zo n o r ó w n ie ż w p strym p ia s k o w c u na g łę b o k o ś c i 110— 370 m (R ubinow ski
1974). W u tw o ra ch te r y g e n ic z n y c h ś r o d k o w e g o p s tre g o p ia s k o w c a
.•stwierdzono w y stą p ie n ia barytu oraz im p reg n a cję p ir y to w ą i ch a lk o p i- r y to w ą . W p r y śn ię c ia sia r cz k ó w z a n o to w a n o r ó w n ie ż w c a ły m k o m p le k s i e d o ln e g o retu, w śród w a p ie n i i m argli p ia s z c z y s ty c h (sfaleryt, chalko-
piryt, piryt), oraz im p reg n a cje sia r cz k ó w w w a p ie n ia c h i dolo m ita ch
‘g ó r n e g o retu.
N a p o d sta w ie o zn a k m ineralizacji i b u d o w y g e o lo g ic z n e j obszaru stw ie rd zo n o , że m ineralizacja sia r cz k o w a w d o ln y m c e c h s z ty n ie ma z a s ię g r e g io n a ln y . Obszar o p r zy p u szcza ln ej p e r s p e k ty w ic z n o ś c i o c e n ia się na k ilkad ziesiąt km 2. Zdaniem R u b in o w sk ie g o (1974) najbardziej in te re su ją ca jest form acje c ie m n y c h w ę g la n o w o -b itu m ic z n y c h u tw o r ó w d o ln ej c z ę śc i cec h sz ty n u . Siarczki m ie d z io w o -p o lim e ta lic z n e m o g ą b y ć in te n s y w n ie j r o zw in ię te w g łę b s z y c h fa cja ch m orskich u tw o r ó w c e c h sz ty n u , a z w ła szc z a w o b rębie p r z e g łę b io n y c h zatok, g d z ie istn ia ły bardziej sp rz y ja ją ce w aru n k i do k o n cen tra cji sia r cz k ó w w w a ru n k a ch śr o d o w isk a r e d u k c y jn e g o . N a to m ia st siarczki (Cu, Zn) z b a ry tem n a p o ty k a n e w d o l
n y m i śr o d k o w y m p stry m p ia s k o w c u w n ie c c e p ie k o s z o w s k ie j m ają z a s i ę g lokalny.
M i n e r a l i z a c j a m i e d z i o w a p e r m o k a r b o n u i j e g o p o d ł o ż a n a o b s z a r z e z a p a d l i s k a C e n t r a l n y c h C z e c h i n i e c k i ś r ó d s u d e c k i e j
N a te r e n ie C z e c h o s ło w a c ji (zapadlisko C e n tr a ln y c h C zech) i P olski w u tw o ra ch p erm ok arb ońsk ich , z n a n e są lic z n e w y s tą p ie n ia rud m iedzi.
U tw o r y w y c h o d z ą na p o w ie r zc h n ię , w w ię k s z o ś c i jed n a k leż ą p o d m ło d szą p o k ry w ą . W o sta tn ic h latach obszar zapadliska na ob szarze C z e c h o s ło w a c j i z o sta ł s p e n e tr o w a n y g e o fiz y c z n ie i w iercen ia m i. M in er a liz a cję m ie d z io w ą stw ie rd zo n o w p erm ok arb on ie i w je g o pod łożu.
M i n e r a l i z a c j a w p o d ł o ż u p e r m o k a r b o n u
W p o d ło żu perm ok arb onu w zapad lisk u C e n tr a ln y ch C z ec h w y s t ę pują sk a ły p r o ter o z o ic zn e i sta r o p a le o z o ic z n e z r o zw in ię tą m in era liza cją w ie k u w a r y s c y j s k ie g o r ep re ze n to w a n ą przez w y s tą p ie n ia ch alk op irytu , pirytu i p irotynu oraz g a le n y i sfalerytu. Siarczki z w ią za n e są z ży ła m i k w a rco w y m i, a ta k że tw orzą im p reg n a cje w sk a ła c h w ę g la n o w y c h pro- terozoik u. W w ie r c e n ia c h stw ie r d z o n o r ó w n ie ż m in e ra liza c ję w u t w o rach e o k a m b ry jsk ich , d o ln o k a m b ry jsk ich i o rd o w ick ich . W g ran itoid ach n atom iast r o zw in ięta jest m ineralizacja m ie d z io w o -m o lib d e n o w a . N a p o d sta w ie t y c h badań i ro zw a ża ń m e ta lo g e n ic z n y c h u s ta lo n o kilka stref (pól) p e r s p e k ty w ic z n y c h ty p u m ie d z io w o -n ik lo w e g o , m ied zio w o -m o lib -
d e n it o w e g o i m ie d z io w o - c y n k o w o - o ło w io w e g o (M a lk o w sk y 1974). P od ł o ż e perm ok arb on u na ob szarze n ie ck i śr ó d su d eck iej po str o n ie P o lsk i n ie jest zbadane. Przez a n a lo g ię z obszarem czesk im , m o żn a s ię lic z y ć z p o d o b n y m i strefam i m e ta lo g e n ic z n y m i w o k o lic a c h N o w e j R udy oraz w p ó łn o cn o -za c h o d n iej c zę śc i tej n ieck i, g d zie p o d ło że k r y s ta lic z n e w y s t ę p u j e p ły c ej.
M i n e r a l i z a c j a w p e r m o k a r b o n i e
M in eralizacja m ied zio w a zw ią za n a jest z e sk ałam i ila sto -b itu m iczn y - m i, w ę g lis ty m i i o r g a n o g e n icz n y m i. W y stą p ie n ia m iedzi n o t o w a n e są na te r e n ie C en tra ln eg o Zapadliska C zech i w n ie c c e śr ó d su d eck iej, która je s t integralną c zę śc ią tej w ie lk ie j struktury. M ineralizacja m ie d z io w a z n a n a jest w u tw o ra ch g ó r n o k a rb o ń sk ich i perm skich. F orm acja perm o- k a rb o ń sk a fo rm ow ała się w okresife w e stfa lu , Stefanii i d o ln e g o perm u p rzy stałej s u b sy d e n c ji zapadliska. W zw ią zk u z tym p o w sta ł k o m p lek s u tw o r ó w m o la s o w y c h o g ru b o ści p o n a d 1400 m. U tw o r y te w y s tę p u ją n a p o w ierzch n i, w w ię k sz o ś c i jed n a k p o k r y te są utw o ra m i m e z o z o ic z n y - m i, g łó w n ie k red o w y m i. N a obszarze C e n tr a ln eg o Z ap adliska C z ec h z o s t a ł y o n e zbad an e w iercen ia m i. W e d łu g M a łk o w s k ie g o (1974), w p o d ło żu p o k r y w y k r e d o w e j p erm ok arb on w y s t ę p u j e na obszarze H ra d ec K r a lo v e w ś r o d k o w y c h i za ch o d n ich C z ec h a c h i na ob szarze su d e ck im w n ie c c e p o d k a rk o n o sk iej i śró d su d eck iej. D olna c zęść, szara (w estfa l B, C. D), jest r ep re ze n to w a n a przez ark o zy z ie le ń c o w e z tufitam i i porfiram i, a d oln a c z ę ś ć , c ze rw o n a (stefan A), przez a rk o zy (u tw o ry d e lto w e). C zęść górna, sza ra (strefa B), składa s ię z p ia s k o w c ó w a r k o z o w y ch , a g órna c z ę ść c z e r w o n a (stefan C i d o ln y autun) przez z le p ie ń c e i ark o zy z w k ła d k a m i
ilastym i.
W u tw o ra ch ilasto-piasz.czystych autunu w y s t ę p u j e m ineralizacja m ie d z io w a w r ejo n ie Hornich, V e r n e r o v ic i R ty n e (Stola Ida), p rzy czy m in te n s y w n ie j zazn acza s ię ona w u tw o ra ch o r g a n o g e n ic z n y c h i w s tr e fa c h d y s lo k a c y jn y c h . W y k r y t o ją r ó w n ie ż w u tw o ra c h w ę g la n o w o -p ia s z -
c z y s t y c h w sp ągu w a r stw b o h u s la v ic k ic h (durynk). W n ie c c e p o d k a rk o n o s k ie j stw ie rd zo n o ru dy w d o ln y m a u tu n ie z w ią za n e z bitu m iczn ym i iło w c a m i (Rudnik i H roni Kaina) i w p ia s k o w c a c h (K oziniec i Ilem nice).
W y s tą p ie n ia rud m ied zi z n a n e są r ó w n ie ż w a r k o z o w y c h utw o ra ch p e r m u d o ln e g o na ob szarze Ć esk obrodskim .
W p o lsk iej c zęści n ieck i śró d su d eck iej p erm ok arb on jest r e p r e z e n to w a n y przez w a r s t w y w a łb r z y sk ie (namur A) o profilu r e g r e sy jn y m , w a r s t w y z P r z e d w o jo w a (namur B), w a r s t w y b ia ło k a m ie ń sk ie (namur C), w a r s t w y ż a cler sk ie (westfal) i w a r s t w y z L u d w ik o w ie i z U n isła w ia (ste fan), przy c zy m w górn ej c z ę ś c i le ż y p o zio m Ł u pków a n tr a k o z jo w y c h . O ż y w io n a d zia ła ln o ść w u lk a n ic zn a przypada na p o g r a n ic ze w e s t f a lu
13 R o c z n ik PTG
B, C (G rocholski 1968). Z nane są tu tu fy w u lk a n ic zn e, porfiry, m e la f ir y r które w y s tę p u ją w form ie w y l e w ó w , m a ły c h ciał in tr u z y jn y c h i la k k o - litów . N a u tw o ra ch g ó rn o k a rb o ń sk ich w y s tę p u ją z le p ie ń c e i p ia s k o w c e
„budow lane", w u lk a n ity (porfiry, tu fy porfirow e, m elafiry) i seria łu p k ó w p ia s z c z y s ty c h i z le p ie ń c ó w z g ó r n y m po zio m em łu p k ó w antrakozjo- w y ch . M in eralizacja m ied zio w a znana jest z łu p k ó w a n tr a k o z jo w y c h . W y s tę p u je ona w d w ó c h obszarach, tj. zach od nim (U n isław , O k rzeszyn) i w sch o d n im (N o w a Ruda), przy czy m k a ż d y zajm u je p o w ie r z c h n ię k il
kad ziesiąt km 2. D o ln y poziom łu p k ó w a n tr a k o z jo w y c h (stefan) ma m ią ż
szo ść 50— 60 m, g ó r n y zaś (cz e rw o n y sp ą g o w ie c ) 2— 5 m. In ten sy w n iejsz a m ineralizacja jest w b a s e n ie w sch o d n im , w g ó r n y c h łu p k ach a n tra k o zjo w y ch . O b ejm u je ona cien k ą w a r s tw ę o m ią ższo ści 28— 45 cm. Ruda z a w iera 0,1— 0,5% Cu, a w przypadku w y s tę p o w a n ia k o n k recji osiąga 2,5% Cu (J. W y ż y k o w s k i 1970). G łó w n y m i m inerałam i jest ch a lk o z y n , k o w e lin i chalkopiryt, w strefie zaś p r z y p o w ie r z c h n io w e j azuryt i m a l a chit. P oza n ieck ą śró d su d eck ą k o n ce n tr a cje m in e ra ln e w y s tę p u ją w lic z n y c h m ie jsc a c h C en tra ln eg o Z apadliska C zech. P o w s ta ły o n e w je d n a k o w y c h w aru n k a ch i n a leżą do je d n e g o typu złóż. Są to złoża o sa d o w e str a ty fik o w a n e i stratoidalne, u tw o rz o n e w form acji m o la s o w e j z r o z w i
n ięty m w u lk anizm em . G en eza złóż nie je s t o sta te c z n ie w y ja ś n io n a . W i a dom o tylko, że k o n ce n tr a cje m iedzi m ają ś c is ły z w ią z e k z u tw o ra m i ila sto -p ia szczy sto -b itu m iczn y m i lub o r g a n o g e n icz n y m i, co jest z w ią z a n e z absorpcją z w ią z k ó w m iedzi przez te u tw o ry . Z w iązki m ied zi m ogą b y ć p o c h o d ze n ia d e s c e n z y jn e g o (P etrascheck 1936), bądź też ich źródłem są w o d y h yd roterm aln e, d o sta rcza n e do zbiornika w o k r e sie a k ty w iz a cji te k to n ic zn o -m a g m o w ej w w e stfa lu lub w d o ln y m perm ie, D o p e r sp e k ty w ic z n y c h n a leżą strefy p r z e jś c io w e od facji g r u b o k la sty c z n y c h do peli-
ty c z n y c h . T e g o ty p u p r a w id ło w o ś c i z n a n e są w w ie lu z ło ż a c h o s a d o w y c h typ u m o la so w o -w u lk a n ic z n e g o . Z a g a d n ien ie to jest in te re su ją c e i z a s łu g u je na p r z ep ro w a d zen ie „a n a lizy fo rm a c y jn e j” ty c h u tw o r ó w na o b sza rze C en tra ln y ch C zech i n ieck i śró d su d eck iej w ram ach w s p ó łp r a c y g e o lo g iczn ej m ięd zy P olsk ą i C z ec h o s ło w a cją . Badania b ęd ą p o le g a ły n ie ty lk o na sk o r e lo w a n iu u tw o r ó w ila sto -b itu m iczn y ch ty p u łu p k ó w antra
k o z jo w y c h , a le ró w n ież in n y ch p r z e ja w ó w rud m iedzi i uranu, n o t o w a n y c h w u tw o ra ch p ia s k o w c o w y c h perm okarbonu.
F o r m a c j a i ł ó w k r u s z c o n o ś n y c h d e w o n u w G ó r a c h Ś w i ę t o k r z y s k i c h
N a po g ra n iczu d e w o n u d o ln e g o i ś r o d k o w e g o (ems) w y s t ę p u j e for
m acja iłó w c iem n y ch , która na obszarze M ied zianej G óry i Ł aw eczna za w iera piryt, siarczki m iedzi i in n e k ru szce. O bszar te n b y ł p rzed m io tem badań m e ta lo g e n ic z n y c h P ie k a r sk ie g o (1961) i R u b in o w s k ie g o (1974).
M ią ż sz o ść iłó w w y n o s i m a k s y m a ln ie 10,3 m, przy czy m g łę b o k o ś ć ich w y s t ę p o w a n ia w p o s z c z e g ó ln y c h w ie r c e n ia c h w a h a s ię od 47,2 do 110 m, ty lk o w o tw o r z e M ied zian a Góra w y n o s i 150— 164,5 m. Z e w z g lę d u na charakter i in te n s y w n o ś ć m in eralizacji R u b in o w sk i (1974) d zieli tę fo r m a c ję na d w ie d o p ię ciu w a r stw , o g ru b o ści 0,4 do 3,1 m. Z a w a rto ść m ied zi w rudzie w a h a się od 0,2 do 0,5% Cu, a w je d n y m o tw o r ze , w d w ó c h w a r stw a c h o łącznej g ru b o ści 3,8 m, stw ie r d z o n o za w a rto ś ć 0,96 i 1,1% Cu. G łó w n y m m in e ra łem k r u s z c o w y m jes t ch a lk o p iry t, w y s tę p u ją c y w form ie rozp roszonej. W w ię k s z e j ilo ści n o t o w a n y je s t też piryt, który tw o r z y k ilk u m ilim etr o w e sk u p ien ia , a ta k że je s t r o zp ro sz o n y w iłach. D o ść c z ę s to n o to w a n y jest sfa lery t, n atom iast w m a ły c h ilo ś c ia c h w y s t ę p u j e g alen a. M in eralizacja jest zw ią za n a z p ro cesa m i h y d ro term a l- nym i, n a ło ż o n y m i na k o m p lek s u tw o r ó w ila s ty c h (bitum icznych), w o b r ę b ie d y s lo k a c ji m ied zia n o g ó rsk iej. N a tej p o d sta w ie m o żn a sąd zić, ż e iły k r u s z c o n o ś n e d e w o n u sta n o w ią p e r s p e k ty w ic z n ą form ację o zn a czen iu r eg io n a ln y m . Obszar w s tę p n ie p rzeb a d a n y w y n o s i kilka k m 2, n atom iast z a s ię g tej form acji jest z n a c zn ie w ię k s z y i o c en ia się na k ilk a d zie siąt km 2.
F o r m a c j a o s a d o w o - w u l k a n i c z n a ,
s t a r o p a 1 e o z o i c z n e j s t r e f y g e o s y n k 1 i n a 1 n e } p ó ł n o c n o - w s c h o d n i e g o o b r z e ż e n i a G Z W
N a obszarze NE o b rzeżen ia G ZW B u k o w y (1978) w y r ó ż n ia piętro stru k turaln e k a le d o ń s k ie (kambr, o rd o w ik i sylur) i p iętro stru k tu ra ln e w a r y s c y j s k ie (d ew on , karbon).
U tw o r y sta r o p a le o z o ic z n e w y s tę p u ją g łęb o k o , a ty lk o w strukturach a n ty k lin a ln y ch , o d u ży m ś c ię c iu e r o z y jn y m w y s tę p u ją p ły c e j. P ie k a r sk i i S lósarz (1977) w y d z ie la ją trz y obszary, w k tó r y c h u tw o r y s ta r o p a le o z o ic z n e leżą pod nad k ładem sk a ł m e z o z o ic z n y c h o g ru b o ści m n ie jsze j od 800 m, tj. obszar C z ę s to c h o w a — P ilica — 120 km 2, O lk u sz— K rak ów — 400 k m2 i L ubliniec—K a le ty — 160 km 2.
K a le d o ń sk ie piętro strukturaln e z b u d o w a n e jes t z łu p k ó w , m u ło w c ó w , sz a r o g ła z ó w , z le p ie ń c ó w z w k ła d k a m i w a p ie n i d e tr y ty c z n y c h , z r ó ż n e g o rodzaju w u lk an itam i (tufity, d ia b a zy sp ilito w e i a u g ito w e , p r o te r o b a z y ty , k e ra to firy i p a le o d a c y ty ), u tw o rz o n y m i pod k o n ie c stad iu m g e o s y n k li- n a ln eg o . K om p lek s skał sta r o p a le o z o ic z n y c h zo sta ł n a stę p n ie p r z e c ię ty p rzez liczn e ciała m a g m o w e w ie k u w a r y s c y j s k ie g ó (ży ły , dajki, m a łe intruzje su b w u lk a n iczn e, jak porfiry, m ikrogranity). W u tw o ra c h ila s t y c h o rd o w ik u i sy lu ru n o tu je s ię m in era liza cję p ir y to w ą , s fa le r y to w ą , b o r n ito w ą i g a le n o w ą oraz o k r u s z c o w a n ie s y d e r y te m i ro d o c h r o zy te m . P r z e ja w y te m ają w y r a ź n y z w ią z e k z fa cja ln y m w y k s z ta łc e n ie m u t w o rów . W o bręb ie p r z eo b ra ż o n y c h k e ra to firó w i p a le o b a z y tó w ś r o d k o w e g o
13*
sy lu ru w y s tę p u je sfaleryt, ga len a , chalkopiryt, piryt i m a rk a sy t oraz a k c e s o r y c z n ie bornit i p ir o ty n ty p u im p r e g n a c y jn e g o i ż y ło w e g o (P ie karski, Slósarz 1977). N a p o d sta w ie k r y te r ió w g e o lo g ic z n y c h (charakteru u tw o ró w g e o s y n k lin a ln y c h , r o z w in ię te g o w u lk an izm u , o b e c n o ś c i m a ły c h intruzji g r a n ito id o w y c h ) i oznak z ło ż o w y c h w w y m ie n io n y c h u tw o ra ch m ożn a s ię lic z y ć z istn ie n iem form acji s p ilito w o -k er a to fir o w o -łu p k o w e j z ty p e m złó ż m ie d z io w o - c y n k o w y c h ty p u złoża ,,P odolsk iego" na Uralu.
M ożna w y r ó ż n ić ty p m in eralizacji zgod n ej z u tw oram i o s a d o w o -w u lk a - n iczn y m i (typ str a ty fik o w a n y i stratoid alny), r e p r e z e n to w a n y przez p i
r y ty m ie d z io n o ś n e oraz ru dy ty p u im p r e g n a c y jn e g o i ż y ło w e g o z w ią za n e ze sk ałam i m a g m o w y m i. W e d łu g P ie k a r s k ie g o i S lósarz (1977) p ie r w sz y typ m o ż e m ieć zw ią ze k z pod m orskim w u lk a n izm em , drugi zaś z p rzeja w am i ty p u k w a ś n e g o w u lk a n izm u ty p u k e r a to fir o w e g o i m a ły c h intruzji g r a n ito id o w y c h . M orfologia ciał r u d n y ch n ie jest śc iś le ustalona. N a p o d sta w ie charakteru m in era liza cji stw ie rd zo n ej w w ie r c e n ia c h i a n a logii z obszaram i m o d e lo w y m i (złoże „Podolskie" na Uralu, N o w y Brun- s z w ik — Kanada) m ożn a przy p u szcza ć, że p ir y ty m ie d z io n o ś n e m ają formę p o k ła d ó w lub s o c z e w , a za w a rto ś ć m ied zi w rudzie o s c y lu j e od 0,5 do 1,5%> Cu. N a to m ia st ciała rudne ty p u im p r e g n a c y jn e g o m ają form ę g n ia zd o w ą i sz to k w e r k o w ą , a za w a rto ść Cu w rudach (na p o d s ta w ie w y k o n a n y c h w ierceń ) w a h a s ię od 0,2 do 0,4%.
B o g a tsze złoża rud m ied zi i in n y c h m etali m o g ą w y s t ę p o w a ć w d o l
n y c h c z ę ś c ia c h profilu na s k rz y d ła c h antyk lin. T a k ie p o ło ż e n ie ciał rud
n y c h stw ie r d z o n o w złożu N o w y B run szw ik w K an ad zie i w złożu P o d o l
skim na Uralu.
F o r m a c j a z i e l e ń c o w o - k e r a t o f i r o w a s t a r o p a l e o z o i c z n e j s t r e f y g e o s y n k l i n a l n e j
G ó r K a c z a w s k i c h
G óry K a cz a w sk ie w sz e r sz y m p o ję c iu o b ejm ują struk tury staropa- le o z o ic z n e Gór K a cz a w sk ich i b lo k u p r z e d su d e c k ie g o oraz jed n o stk i p r z y le g łe , jak na p rzyk ład p o d ło ż e sy n k lin o r iu m p ó łn o c n o su d e c k ie g o . O berc (1972) w y d z ie la piętro s ta r o a ss y n ty js k ie , sta r o w a r y s c y jsk ie , n a ssa u sk ie intruzje w a r y s c y j s k ie i piętro laram ijskie. W u tw o ra c h sta r o p a le o zo icz - n y c h n o to w a n e są p r z e ja w y m a g m a ty zm u oraz m in era liza cja k r u szc o w a . N a d w a p ien ia m i w o jc ie s z o w s k im i l e ż y form acja w u lk a n ic z n o -z ie le ń c o w a (kambr ś r o d k o w y i górny) ó m ią ższo śc i 1000 m. P o w sta ła ona w zw ią zk u z g w a łt o w n y m ob n iżen iem się dna g e o s y n k lin y k a le d o ń sk ie j. W d a lszy m r o zw o ju g e o s y n k lin y k a le d o ń sk ie j p o w s ta je seria łu p k o w a o rdow iku , przy c z y m w górn ej c z ę ś c i w y s tę p u ją p o k a źn y ch w y m ia r ó w u tw o r y tufo- g e n ic z n e (Jerzm ański 1965). Z a sa d o w e sk a ły w u lk a n ic z n e z n a n e są r ó w nież w u tw o ra ch sy lu rsk ich , przy czy m w o k o lic y Luboradza m ają w y
stę p o w a ć d iab azy w serii łu p k o w o -ila ste j i p ia sz c z y s te j w ie k u staropa- le o z o ic z n e g o . O g ó ln ie biorąc, w k o m p le k sie p ia s z c z y s to -łu p k o w y m u tw o r ó w s ta r o p a le o z o ic z n y c h w u lk a n izm jest sz er o k o r o zw in ię ty . Przed m e- tam orfizm em b y ł on r e p r e z e n to w a n y przez la w y , tu fy i p ły tk ie intruzje.
J e s t to g łó w n ie w u lk a n izm z a s a d o w y ty p u b a z a lto w eg o . N a jw a ż n ie jsz ą r o lę o d g r y w a ją sp ility, d ia b a zy i k e r a to fir y oraz tufy, k tó r e p o zm eta- m o rfizo w a n iu zn a n e są w literaturze ja k o z ie leń ce . W y s tę p u ją o n e w c a ły m profilu u tw o r ó w sta r o p a le o zo icz n y c h , p rzy c zy m n ajszerzej są o n e r o z w in ię te w śr o d k o w y m i g ó rn y m kam brze.
W k o m p lek sie łu p k o w y m u tw o r ó w sta r o p a le o z o ic z n y c h n o to w a n e są w y s tą p ie n ia pirytu, ch a lk o p iry tu i in n y c h m in e r a łó w k r u s z c o w y c h . Z d zia ła ln o ścią w u lk a n ic zn ą form acji z ie le ń c o w o -k e r a to fir o w e j w ią ż ą się z ło ż a sia r c z k o w e p ó łn o c n o -w s c h o d n ie j c z ę śc i Gór K a cz a w sk ich w o k o lic a c h S ta n isła w o w a , C h ełm ca, M ęcin k i i W ilc z e j (Jerzm ański 1966). Z ło
ża w y s tę p u ją po z ew n ętr zn ej c zę śc i w u lk a n itó w . N a ty m o b sza rze rozw ój m in era liza cji sia r cz k o w e j k o n ty n u u je się n a stę p n ie w o k r e s ie w a r y s c y j - skim , p rzy czy m b a r y ty p o w s t a ły g łó w n ie w o k r e sie p o s tw a r y s c y js k ie j a k ty w iz a c ji te k to n ic zn o -m a g m o w ej (perm-trias). J ed n o stk a strukturalna Gór K a cz a w sk ich zajm uje obszar o p o w ie r z c h n i p on ad 1000 km 2, przy c z y m strefę form acyjn o-stru kturaln ą o p rzy p u szcza ln ej p e r s p e k ty w ic z - n o ś c i o cen ia się c o najm niej na k ilk a d ziesią t km 2. D o s tr e fy tej zalicza się s ta r o p a le o z o ic z n y k o m p lek s u tw o r ó w łu p k o w y c h i fo rm a cję zieleń - c o w o -k e r a to fir o w ą w y s t ę p u j ą c e na g łę b o k o ś c i od p a ru set do 1 0 0 0 m (Jerzm ański, S a w ick i 1964). Biorąc pod u w a g ę k ry teria g e o lo g ic z n e , a z w ła szc z a charakter g e o s y n k lin a ln y u tw o r ó w , szerok i r o zw ó j form acji z ie le ń c o w o -k e r a to fir o w e j, p rzesła n k i g e o lo g ic z n e i oznak i m in eralizacji, m o żn a przez a n a lo g ię z p o d o b n y m i jed n o stk a m i g e o s y n k lin a ln y m i i z ło żam i ( N o w y B run szw ik — K anada, z ło ż e „Podolskie" na Uralu) w y d z i e lić d w a t y p y rud, tj. p ir y tó w m ie d z io n o ś n y c h , k tó re m o g ą tw o r z y ć k o n c en tr a c je w form acji łu p k o w e j (rudy stratoidalne) oraz r u d y im p reg n a c y jn e i ż y ło w e , m ie d z io w o - c y n k o w e z barytem , z w ią za n e z form acją zie- le ń co w o -k er a to firo w ą .
W e n d y j s k a f o r m a c j a o s a d o w o - w u l k a n i c z n a w p o k r y w i e p l a t f o r m o w e j w s c h o d n i e j P o l s k i
W form acji w e n d y js k ie j m in era liza cja znana jest na B iałoru si i P o d o lu na te r e n ie ZSRR i w e w s c h o d n ie j P o ls c e (B iałystok— H ru bieszów ).
U t w o r y tej form acji składają s ię ze sk a ł te r y g e n ic z n y c h i w u lk a n o g e - n ic z n y c h (bazalty, a g lo m er a ty i b r e k cje tu fo w o -la w o w e ). W e d łu g Len- d zio n i in. (1968) m ią ższo ść p ia s k o w c ó w a r k o z o w y c h n ie przekracza 40 m. N a serii tej, lub b e z p o śr ed n io na p o d ło ż u k r y sta licz n y m , w y s t ę p u j e form acja skał tu fo g e n ic z n o -w y le w n y c h . G rubość tej form acji jest zm ień-
na i w a h a s ię od 6 m w K ru szy n ia n a ch do 373 m w K ap lonosach . N a Bia
łoru si w p ia s k o w c a c h a r k o z o w y c h zn a n e jes t z ło ż e c y n k o w o - o ło w io w e z flu o ry tem (około 1 0°/o fluorytu). N a P o d o lu i B iałoru si w tu fo g en icz- n y c h p ia s k o w c a c h w e n d u w y s t ę p u j e m in era liza cja m ied zio w a . W y s t ą p ien ia m ied zi n o to w a n o r ó w n ie ż na W o ły n iu przez w ie lu b a d a cz y w la ta ch 1930— 1939. W P o ls c e w serii sła w a ty c k ie j (w iszn ick iej) — o d p o w ie d n ik serii w o ły ń s k ie j na obszarze U k ra in y i B iałoru si m ied ź rodzim ą n o to w a n o w sk a ła ch w u lk a n o g e n ic z n y c h form acji tra p o w ej (bazalty, brekcje, tu fo w o -la w o w e ). S tw ierd zo n o ją r ó w n ie ż w b azaltach w o tw o r z e K a p lo n o s y IG 1. M in era liza cja jes t p r z y p u s zc za ln ie h y d roterm aln a, o k r u s z c o w a n ie zaś m a charakter zm ien n y . W z w ią zk u z ty m m o żn a m ieć w ą tp liw o ś c i o d n o śn ie do p e r s p e k ty w ic z n o ś c i tej form acji. Trzeba jed n a k po d k reślić, ż e na te r e n ie B iałorusi, U k ra in y oraz w P o lsce , sp e c ja ln y c h badań m e ta lo g e n ic z n y c h w ty m z a k r esie n ie p ro w a d zo n o , a zło ża m ied zi w y s tę p u ją c e w form acjach o s a d o w o -w u lk a n ic z n y c h znajdu ją się z w y k le na w ię k s z y c h g łęb o k o ś cia ch . B iorąc pod u w a g ę zn aczn ą g rub ość w e n d u i sz er o k o r o z w in ię ty m a g m a ty zm tr a p o w y z o b jaw am i lic z n y c h w y s t ą pień m ied zi oraz flu o ry tu z c y n k ie m i o ło w iem , fo rm a cję tę m ożn a u znać za „przyp uszczaln ie p ersp ek ty w iczn ą " .
Z a g a d n ien ie to w y m a g a p rzep ro w a d zen ia szerszej a n a liz y form acyj- n o -m e ta lo g e n ic zn ej w ram ach w s p ó łp r a c y g e o lo g ic z n e j p o ls k o -r a d z ie c kiej.
F o r m a c j e z w i ą z a n e z i n t r u z j a m i i m e t a m o r f i z m e m
D o tej g ru p y n a leży : form acja porfirow a, form acja intruzji ultrazasa- d o w y c h i z a s a d o w y c h na b lok u p rzed su d eck im i w g łę b s z y c h strefach S u d e tó w oraz form acje z a s a d o w e prekam bru NE Polski.
F o r m a c j a p o r f i r o w a
O k o ło 50% z a s o b ó w rud m ied zi w ś w ie c ie jest z w ią z a n e z porfiram i lub granitoidam i m ied zio n o śn y m i. Są to r ó ż n e g o rodzaju porfiry, p o rfiry ty, a n d ez y ty , d io r y ty , g r a n o d io r y ty , m o n z o n ity oraz różn e s k a ły e fu z y w - ne. S k a ły t e p r zy n a leżą do ró żn y ch o k r e s ó w g e o lo g ic z n y c h , g łó w n ie jed n a k w y s tę p u ją na obszarach g e o s y n k lin a ln o -te k to n ic z n y c h a lp id ó w (kreda — k en o zo ik ), rzadziej w a r y s c y d ó w (kambr — perm o-karbon).
G łó w n y m i m inerałam i ru dn ym i jest ch a lk o p iry t, c h a lk o z y n , k o w e lin , pi- rotyn , piryt, m olib denit, sfa lery t i in. K ru szce im p regn ują porfiry, rza
dziej s k a ły ota cza ją ce. Z aw artość m ied zi w porfirach m ie d z io n o ś n y c h w a h a się od 0,1 do 0,5%, rzadziej p o w y ż e j 1%; m o lib d en u 0,05— 0,15%, rzadziej 0,2% (formacja m ied zio w o -p o rfiro w ą ). W P o ls c e nie s tw ie r d z o n o
d o t y c h c z a s m ie d z io n o ś n y c h porfirów , p om im o d o ść s z e r o k ie g o ro zw o ju form acji porfirow ej. F orm acja ta znana jest w w e n d z ie w s c h o d n ie j P o l
s k i, w u tw o ra ch s ta r o p a le o z o ic z n y c h Gór K a cz a w sk ich i N E ob rzeżen ia GZW . N a js ze rz ej r o zw in ięta j e s t w u tw o ra c h g ó r n o k a rb o ń sk ich i perm- s k ic h w S u d eta ch i słabiej na o bszarze ślą sk o -k ra k o w sk im , oraz w G ó rach Ś w ię to k r zy sk ic h . S k a ły form acji p orfirow ej w ie k u t r z e c io r z ę d o w e g o z n a n e są na ob szarze p rzed su d eck im , ślą sk o -k r a k o w sk im i w K arpa
tach . Spośród w y m ie n io n y c h na u w a g ę zasłu gu ją porfiry górn okarboń - s k i e i perm skie, w k tó r y c h n o to w a n e są n ie lic z n e p r z e ja w y m in era liza cji m ie d z io w e j w n ie c c e śró d su d eck iej, jak i na o b sza rze zap adlisk a C en tra l
n y c h Czech. N a ty m ob szarze z a r e je str o w a n o r ó w n ie ż w y s tą p ie n ia m o lib d en itu , co ś w ia d c z y o m o ż liw o ś c i istn ien ia form acji p o rfiró w z m i
n era liza cją m ied zio w o -m o lib d e n o w ą . W C z e c h o s ło w a c ji p o d ję to in te n s y w n e badania form acji porfirow ej. N a m apach m e ta lo g e n ic z n y c h w y t y p o w a n o p o te n c ja ln e s tr efy w y s t ę p o w a n ia p orfirów m ied zio n o ś n y c h . P o d o b n e g o ty p u p ra ce r o zp o cz ęto w o sta tn ich la ta ch w I n sty tu c ie G e o lo g ic z n y m . D op iero po p rzep ro w a d zen iu o d p o w ie d n ic h badań petrogra- fic z n o -m in e r a lo g ic z n o -m e ta lo g e n ic z n y c h b ę d z ie m ożn a o k r e ślić charakter t y c h sk a ł i e w e n tu a ln ie strefy p e r sp e k ty w ic z n e .
F o r m a c j a i n t r u z j i u l t r a z a s a d o w y c h i z a s a d o w y c h w S u d e t a c h i n a b l o k u p r z e d s u d e c k i m
Form acja p lu to n itó w ultra m a ficzn y ch i m a fic z n y c h 4znana jest w ś w ie - c i e z w y s t ę p o w a n ia rud m ie d z io w o -n ik lo w y c h . J est ona w a ż n ą form acją c o do z a so b n o śc i m iedzi oraz p o d s ta w o w ą form acją dla n ik lu w ś w ie c ie . F orm acja ta jest sz er o k o rozp rzestrzen io n a na tarczach p rek a m b ry jsk ich o r a z na obszarach te k to n ic z n o -g e o s y n k lin a ln y c h , a z w ła sz c z a alpidów . M in era liza cja w y s t ę p u j e w e w n ą tr z intruzji, jak r ó w n ie ż w sk a ła ch o ta c z a ją c y c h w form ie m a s y w n e j, im p r eg n a cy jn ej i rozp roszon ej. G łó w n y m i m in era ła m i jest chalkop iryt, p e n tla n d y t i p irotyn. Z aw artość m ied zi w ru
d z ie w ah a s ię od 0,2 do l°/o, rzadziej jest ona w y ż s z a (3%).
Z form acją ultra za sa d o w ą z w ią za n e są r ó w n ie ż d u że z ło ża chrom itów , a z n iek tó ry m i m a s y w a m i z a sa d o w y m i zło ża rud żelaza i ty ta n u i in n y c h kopalin. Z aw artość m iedzi w sk a ła ch m a g m o w y c h w ppm p o d a n o p on iżej (G m elin 1955).
tr o k to lity 3550 gabra o liw in o w e 1 1 0
p e r y d o ty ty 800 d io r y ty p ir o k s e n o w e 1 0 0 — 1 0
am fibolity 160 a p lity 1 0 0
gabro 20— 320 d io r y ty k w a r c o w e 50
b azalty 1 0 0 d ia b a zy 30
p o r firy ty 150— 120 gran ity 1
N a j w ię k s z e k o n ce n tr a cje m in e ra łó w m ied zi i niklu n o to w a n e są w troktolitach, p e r y d o ty ta ch , a m fibolitach i gabrach.
N a ob szarze Polski, p rek a m b ry jsk ie sk a ły ultram aficzn e i m a ficzn e są d o ść p o s p o lite na D o ln y m Śląsku. N a b lok u p rzed su d eck im p lu to n ity ultram aficzne i m aficzne w y s tę p u ją w o b rzeżen iu b lok u g n e j s o w e g o Gór S o w ich , na S od Sobótki w o k o lic a c h Z ą b k o w ic Ś lą sk ich i N o w e j R udy.
S k a ły u ltr a za sa d o w e w p o łu d n io w e j c zę śc i m a s y w u S lę ż y i w o k o li
ca ch Z ąb k ow ic Ś ląsk ich z b u d o w a n e są z s e r p e n ty n itó w , k tó r e są w y n i k ie m p rzeob rażen ia p e r y d o ty tó w w y s t ę p u j ą c y c h w g łę b s z y c h strefach t y c h m a s y w ó w . W n ie w ie lk ie j ilo ści zn a n e są r ó w n ie ż d u n ity i p ir o k se- nity. P rz y p o w ie rz ch n io w a c z ę ść s e r p e n ty n itó w jest zw ietrza ła , a m ie j s c a mi s k a ły te przechodzą w ,,sap rolity"r z r o zw in ię ty m i złożam i rud k rze- m ia n o w o -n ik lo w y c h (Szklary). W w y n ik u tek to n ik i d y z ju n k ty w n e j i w i e trzenia ty c h sk a ł p o w s ta ło w ie le ż y ł m a g n e zy tu , c h a lce d o n itu i c h ry zo - prazu oraz ta lk o c h lo r y tó w . G łęb sze str e fy s e r p e n ty n itó w , k tó re z b u d o w a n e są z e ś w ie ż y c h p e r y d o ty tó w , n ie z o s ta ły d o ty c h c z a s n a le ż y c ie z b a dane. W strefach takich istn ieją p o te n c ja ln e m o ż liw o ś c i w y s t ę p o w a n ia s ia r c z k o w y c h złóż n ik lo w o -m ie d z io w y c h ty p u m a s y w n e g o , jak i rozp ro
sz o n e g o . K o n cen tra cje m o g ą o b e jm o w a ć w e w n ę tr z n e c z ę ś c i m a s y w ó w p e r y d o ty to w y c h , m ogą b y ć też r o z w in ię te na k o n ta k c ie ty c h sk a ł z g n e j sami. In teresu ją ce są r ó w n ie ż w ię k s z e str efy d y s lo k a c y jn e .
O g ó ln a p o w ie r zc h n ia m a s y w ó w s e r p e n t y n it o w y c h na D o ln y m Śląsku w y n o s i o k o ło 2 2 0 , 0 km 2.
M a s y w y z a sa d o w e ty p u g a b r o w e g o z n a n e są w p ó łn o cn ej c z ę ś c i G óry S lę ż y , w p o łu d n io w e j c zęści m a s y w u B rzeźn icy (rejon Z ą b k o w ic Śląskich), w o k o lica c h N o w e j R udy i Słupca. W G o r z u c h o w ie (na S od N o w e j Rudy) w y s tę p u ją n atom iast gabra za m fib o lity zo w a n e . W strefach 0 siln y m z a a n g a ż o w a n iu te k to n ic z n y m gabra u le g ły p rzeo b ra żen iu w am fibolity
W e d łu g O berca (1972) s k a ły z a s a d o w e i u ltr a za sa d o w e są w ie k u pre- ka m b ry jsk ieg o . Intruzje m a g m o w e p o w s t a ły w strefie o sła b ie ń te k to n ic z n y c h w b r z eż n y c h partiach k ry so w io g ó r s k ie j. Z badań p e tro g r a ficz n y c h 1 g e o c h e m ic z n y c h p r z ep ro w a d zo n y ch przez M a c ie j e w s k ie g o (1957) w y nika, ż e m a s y w y te są zró ż n ico w a n e . Z nane są tu p r a w ie w s z y s tk ie z a sa d n ic ze d y fe r e n c ja ty m a g m y z a sa d o w ej i ultra za sa d o w ej. W n ie k tó r y c h strefa ch o b s er w u je się w y r a źn ą s e g r e g a c ję m a g m o w ą , np. w m a s y w ie N o w e j Rudy.
Pom im o d o b reg o rozp ozn ania m a fitó w i u ltram afitów w strefie p r z y p o w ie r z c h n io w e j oraz w w ie r c e n ia c h w y k o n a n y c h dla in n y c h c e ló w (m a g n ezy ty , nikiel), b e z p o śr ed n ie oznaki ś w ia d c z ą c e o w y s t ę p o w a n iu sia r cz k o w e j m in eralizacji n ik lo w o -m ie d z io w e j są bardzo sk ąpe. R ó w n ie ż n ie w y r a ź n e są w y n ik i zd jęć lito c h e m ic z n y c h i h y d r o c h e m ic z n y c h w y k o n a n y c h na n ie k tó r y ch c z ę ś c ia c h m a s y w ó w . W zw iązk u z ty m n a s u w a s ię p y ta n ie, czy brak m in eralizacji sia r cz k o w e j n a le ż y w ią z a ć z ch arak terem
p ie rw o tn ej m a g m y b a za lto w ej, z której p o w s t a ły intruzje, c z y też n ie w y sta rc za ją c a jest ilo ść p r z ep ro w a d zo n y ch d o ty c h c z a s badań. G e o lo d z y ZSRR za sta n a w ia ją się nad u b ó stw e m m in era liza cji m a s y w ó w z a s a d o w y c h i u ltr a za s a d o w y c h na obszarze ta rc z y uk raińskiej, g d z ie zn a n e są t y lk o u b o g ie złoża w ie tr z e n io w y c h rud niklu, g d y n atom iast na ta rc z y b a łty c k iej p o d o b n e m a s y w y za w iera ją b o g a te złoża s ia r c z k ó w m ied zio - w o - n ik lo w y c h i in n y ch m etali. T rzeba brać r ó w n ie ż pod u w a g ę to, że s k a ły z a s a d o w e i u ltr a za sa d o w e u le g ły g łęb o k im zm ian om su p e rg e n ic z- n ym . W zw ią zk u z ty m m in eralizacja sia r cz k o w a m o ż e w y s t ę p o w a ć g ł ę biej i nie u ja w n ia ć s ię w strefie p r z y p o w ie r z c h n io w e j. In teresu ją ca m in e ralizacja m oże w y s t ę p o w a ć w strefie k o n ta k to w e j m a s y w ó w z a s a d o w y c h i u ltr a z a s a d o w y c h ze sk ałam i k ry so w io g ó r s k ie j i w str efie N ie m c z y .
In teresu ją ce jest r ó w n ie ż gabro o k o lic N o w e j R u d y w y k a z u j ą c e wiele- w s p ó ln y c h c e c h ze strefą m ied zio n o ś n ą S ta reg o Rańska na obszarze M a
s y w u C zesk ieg o .
O g ó ln ie biorąc, k ryteria i przesłan ki g e o lo g ic z n e u p o w a ż n ia ją do za li
czen ia w y m ie n io n y c h m a s y w ó w d o form acji o p r z y p u szc za ln ej p ersp ek - t y w ic z n o ś c i m ie d z io w o -n ik lo w e j. J ed n a k dla ilo ś c io w e j o c e n y z a s o b ó w p r o g n o s ty c z n y c h , p lu to n ity z a s a d o w e i u ltr a za sa d o w e p o w in n y b y ć o b ję t e sz er sz y m program em badań lito c h e m icz n y c h , g e o fiz y c z n y c h , m inera - lo g ic z n o -p e tro g r a ficz n y c h z z a s to s o w a n ie m g łę b s z y c h w ie r c e ń w c elu u z y sk a n ia ś w ie ż y c h sk a ł p e r y d o ty to w y c h .
F o r m a c j a s k a ł z a s a d o w y c h p r e k a m b r u N E P o l s k i
Form acja sk a ł z a s a d o w y c h oraz p r ek a m b ry jsk ie p o d ło ż e k r y s ta lic z n e NE P olski m a n iek tó re w s p ó ln e c e c h y z tarczą b a łty c k ą , z ty m ż e p o d ło ż e w NE P o ls c e le ż y pod gru bym n a d k ła d em u tw o r ó w młodszych,, u tru d n ia ją cy ch p r o w a d ze n ie badań. N a p o d s ta w ie m a p y g e o lo g ic z n e j p o d ło ża k r y s ta lic z n e g o t e g o obszaru (Karaczun, K ubicki, R y k a 1975), c h a r a k ter y sty k i złóż oraz a n a lo g ii ze zn a n y m i ty p a m i złóż rud m iedzi w Finlandii i in n y c h krajach, m ożna s k a ły z a s a d o w e NE P o lsk i z a lic z y ć d o form acji o przy p u szcza ln ej p e r s p e k ty w ic z n o śc i pod w z g lę d e m m ie - d z io n o śn o śc i.
W p o d ło żu k r y sta lic z n y m NE P olski na g łę b o k o ś c i 500— 1500 m za
r e je str o w a n o s k a ły z a sa d o w e w ie k u p rek a m b ry jsk ieg o .
Z a sa d o w e s k a ły arch aiczn e są r e p r e z e n to w a n e przez o rto a m fib o lity . W y s tę p u ją o n e w śró d k o m p le k s ó w g n e j s o w y c h na obszarze a u g u s to w sk im i b ia ło sto ck im , g d zie tw orzą śred n iej w ie lk o ś c i m a s y w y o p o w ie r z ch ni od kilku do k ilk u n astu km 2. O g ó ln ą ich p o w ie r z c h n ię o c e n ia się na o k o ło 400 km 2. S k a ły te w y s tę p u ją na g łę b o k o ś c i od 380 do 500 m.
Z am fibolitam i z w ią za n e są złoża n ik lo w o -m ie d z io w e zn a n e na ta r c z y b a łty ck iej, afryk ańskiej, k a n a d y jsk iej i au stralijskiej. Np. w A f r y c e
w strefie Lim popo (Pikw e, Selebi) m in era liza cja m ie d z io w o -n ik lo w a z w i ą zana jest z am fibolitam i arch a iczn y m i (2000— 2600 m in lat). Siarczki są ro zp ro sz o n e w am fibolitach, rzadziej tw o rzą o n e str efy im p reg n a cy jn e.
R u d y za w iera ją 0,94% Cu i 1,15% N i. N ie w ie lk a m in era liza cja m ied zio- w o -n ik lo w a z o sta ła za re jes tr o w a n a r ó w n ie ż w w ie r c e n ia c h b a d a w c z y c h na ob szarze a u g u sto w sk im i b ia ło sto c k im (Kubicki 1968). N a p o d s ta w ie ana lo g ii k r y te r ió w g e o lo g ic z n y c h s k a ły o r to a m fib o lito w e na ob szarze a u g u sto w s k im i b ia ło sto ck im NE P o lsk i n a le ż y z a lic z y ć d o form acji o p rzy p u szcza ln ej p e r sp e k ty w ic z n o śc i.
Z a sa d o w e s k a ły p r o ter o z o ic zn e są r e p r e z e n to w a n e przez m a s y w y a n o r to z y to w e , na p e r y fe r ia c h k tó r y c h w y s tę p u ją n o r y ty i d io r y ty . Do t e g o ty p u n a le ż y m a s y w su w a ls k i o p o w ie r zc h n i o k o ło 300 km 2, g dzie s k a ły w y s tę p u ją pod p o k r y w ą p la tfo rm o w ą o g ru b o ści 800— 1000 m. M a s y w ten, jak i in n e g o ty p u intruzje a lk a lic z n o -z a s a d o w e p o ło ż o n e na z a chód, z w ią za n e są p r z y p u szc za ln ie z w ię k s z y m ro złam em tek to n iczn y m . Z p o d o b n y m i rozłam am i w ią żą się lic z n e str efy ze złożam i rud m ied zio - w o -n ik lo w y c h . N a przykład na o b sza rze F inlandii z ło ża n ik lo w o -m ie - d z io w e , z w ią z a n e ze sk ałam i z a sa d o w y m i i u ltra za sa d o w y m i, w y s tę p u ją w obręb ie w ie lk ie g o rozłam u te k to n ic z n e g o o k ieru n k u N W — SE, od Z a toki B otnickiej d o Jeziora Ładoga. O g ó ln ie biorąc, jes^ on m niej w ię c e j r ó w n o le g ły do linii T e is s e y r a — T o rn ą u ista p rzeb ie g a ją ce j przez obszar P olski, od K oszalin a k u SE. W strefie d y s lo k a c y jn e j K otalahti w y k r y t o w i e le złóż m ie d z io w o -n ik lo w y c h , jak: Hitura, K otalahti, P o h jo is— Hau- k iv e si, Laukunkangas. O prócz t e g o o k r e ślo n o k ilk a n a śc ie pól p e r s p e k t y w ic z n y c h . W strefie p ó łn o cn o -za c h o d n iej t e g o rozłam u w y s tę p u ją złoża c y n k o w o - o ło w io w e , na p ó łn o c zaś od str e fy K otalahti złoża m ie d z io w o - -n ik lo w e O utokum pu. O prócz t y p o w y c h złóż m ie d z io w o -n ik lo w y c h , z n a n e są złoża ty ta n o m a g n e t y t o w e z siarczkam i m ied zi i nik lu (Otanmaki).
Złoża C u -N i z w ią za n e są z e skałam i z a s a d o w y m i i u ltra za sa d o w y m i (am fibolity, gabro, p e r y d o ty ty rzadziej diabazy). S k a ły w y s tę p u ją w śró d p rek am b ryjsk ich g n e j s ó w lub łu p k ó w k r y sta licz n y c h . G łó w n y m i m in e rałami jest chalkop iryt, p e n tla n d y t i pirotyn. Z a w a rto ść Cu w a h a s ię od 0,1 d o 0,5% i nik lu 0,2— 0,7%, rzadziej s p o ty k a n e są w y ż s z e k o n c e n tr a cje. P ra w d o p o d o b ie ń stw o m in era liza cji sia r cz k o w e j w NE P o ls c e z w ią za n e m o że b y ć ze sk ałam i d o ln e g o i ś r o d k o w e g o proterozoik u i z u t w o rami m eta so m a ty cz n o -h y d r o te r m a ln y m i. W n ie k tó r y c h o tw o r a ch w for
m acji z a sa d o w ej s tw ie rd zo n o o b ja w y m ineralizacji m ie d z io w e j i n ik lo w ej. A k c e s o r y c z n ą m in era liza cję sia r c z k o w ą (1— 3% o b ję to śc i skał) stw ie rd zo n o w rudach ilm e n ito w o -m a g n e ty to w y c h i w sk a ła c h z a s a d o w y c h s u w a ls k ie g o m a s y w u (Kubicki 1968). G łó w n y m i m in erałam i jest p iro ty n z c h a lk o p ify te m i pen tlan d yt, c z y li jes t to p o d o b n y z e s ta w sia rczk ó w , w y s t ę p u j ą c y w zło ż a ch m ie d z io w o -n ik lo w y c h w ś w ie c ie . Jak w y k a z a ły badania t e c h n o lo g ic z n e z rud i sk a ł m ożn a u z y s k iw a ć k o n c e n tr a t y o z a w a rto ści 0,8— 1,5% Cu, 0,3— 1,2% N i i 0,1— 0,5% Co.
N a p o d sta w ie p r z e d s ta w io n y c h k r y te r ió w i p r z esła n ek g e o lo g ic z n y c h o r a z oznak z ło ż o w y c h p r o ter o z o ic zn e s k a ły z a s a d o w e N E P o lsk i m ożna z a lic z y ć do m ied zio n o śn ej form acji o p rzy p u szcza ln ej p e r s p e k ty w ic z - n o ści.
W N I O S K I
Z p rzy to czo n ej ch a r a k ter y sty k i w y n ik a , że w P o ls ce istn ie je je s z c z e k ilk a form acji p e r s p e k ty w ic z n y c h , w k tó r y c h m o g ą w y s t ę p o w a ć złoża rud m iedzi. Z w y ją tk ie m d o ln o c e c h s z ty ń sk ic h łu p k ó w m ied zio n o ś n y c h , są to form acje m ie d z io n o śn e o te o r e ty c z n y m zn a czen iu w y m a g a j ą c e d a l
s z y c h badań g e o fiz y c z n y c h , a z w ła szc z a p etro g ra ficzn o -m in era lo g iczn o - -m e ta lo g e n ic z n y c h i p rzep ro w a d zen ia szerszej a n a lizy fo rm a cy jn o -m eta - lo g e n ic z n e j w c elu u sta le n ia stref lub o b ie k tó w p e r s p e k ty w ic z n y c h dla p ro w a d zen ia d a ls zy c h b ad ań g e o lo g ic z n o -p o sz u k iw a w c z y c h .
W YKAZ LITERATURY — REFERENCES
B a n a ś M. , K u c h a H. , S a l a m o n W. (1976), W y s tę p o w a n ie n iek tó ry ch m etali to w a r z y sz ą c y c h w zło ża ch rud m iedzi na m o n o k lin ie przedsudeckiej. Prz. geol. 5:
W arszaw a.
B u k o w y S. (1978), A k tu a ln e zag a d n ien ia b u d o w y g e o lo g ic z n e j p a leo zo ik u regionu śląsk o-k rak o w sk ieg o i jeg o okruszcow ania. Piz. geol. 2: W arszaw a.
G m e 1 i n' s H andbuch der an o rg an isch en Chem ie (1955) — K apitel Kupfer — 3 Edit.
W einheim .
G o s p o d a r c z y k E. (1978) — M ied zio n o śn o ść u tw o r ó w s p ą g o w y c h cech szty n u na m onoklinie p rzedsudeckiej i p ery k lin ie Żar oraz m o żliw o śc i d a lszy ch poszukiw ań.
Piz. geol. 2: W arszaw a.
G r o c h o l s k i A. (1968), Budowa g e o lo g ic z n a Polski. Tom 1. C zęść 1. W yd, Geol.
W arszaw a.
H a r a ń c z y k C. (1972), M ineralizacja k ru szco w a d o ln o c e ch sz ty ń sk ich o sa d ó w e u k sy - niczn ych m o n o k lin y przedsudeckiej. A r c h i w u m miner., 30. 1— 2:
J e r z m a ń s k i J. (1965), Budow a g e o lo g ic z n a p ó łn o cn o -w sch o d n iej c z ę ś c i Gór Ka- c zaw skich i ich w sc h o d n ie g o przedłużenia. Biul. Inst. Geol. 185. W arszaw a.
J e r z m a ń s k i J. (1966), U w a g i o g e n e z ie złóż k r u sz c o w y c h w p ó łn o cn o -w sch o d n iej części Gór K aczaw skich. K w a rt. geol. 10: 4. W arszaw a.
J e r z m a ń s k i J., S a w i c k i L. (1964), R e g io n a ln y projekt badań p o d sta w o w y c h i p e r sp e k ty w p o sz u k iw a w cz y c h z łó ż su r o w c ó w m ineralnych. A r c h i w u m Inst. Geol.
W arszaw a.
K a r a c z u n K., K u b i c k i S., R y k a W . (1975), M apa g e o lo g ic z n a podłoża k ry sta licznego platform y w sch o d n io -eu rop ejsk iej w P o lsce 1 : 500 000.
K o n s t a n t y n o w i c z E. (1971), G eneza su d eck ich p o lim e ta licz n y c h złóż ż y ło w y c h ze szczeg ó ln y m u w zg lęd n ien iem m ineralizacji m ied zio w ej. Biul. Inst. Geol. 241.
W arszaw a.
K u b i c k i S. (1968), O cena p e r sp e k ty w i kieru nki d alszych badań podłoża k r y sta licz
nego N e i E Polski. A r c h i w u m Inst. Geol. W arszaw a.
