Józef Edward MOJSKI
Osady naistarszego pleistocenu w dolinie Wieprza
koło
Krasnegostawu
WSTĘP
Instytut Geologiczny wykonał w 1959 r. pięć otworów wiertniczych
'W dolinie Wieprza, poniżej Krasnegostawu, na linii Stężyca - Krupiec,
prostopadłej do kierunku rzeki (fig. 1). Przekrój wykonany na 'podsta- wie tych otworów (fig. 2) pozwolił na poznanie powierzchni podczwarto-
rzędowej, oraz miąższości i stratygrafii czwartorzędu.
Uzyskalllie odpowiednich próbek umożliwiło przeprow.adzenie badań dotyczących składu petrograficznego żwirów występujących w osadach
plejstoceńskich oraz postawienie wniosków dotyczących ich genezy i wieku. Badaniom poddano wszystkie próbki piasków ze żwirami, po uprzednim przesianiu przez sita o średnicy 2 i 4 mm. Próbki o objętości
10 X 10 X 10 cm pobrano z otworów w odstępach 0,5 m. W ten sposób zbadano skład petrograficzny żwirów ze 125 próbek (fig. 3), wyróżniając żwiry skał kredowych, żwiry skał pochod~enia skandynawsldego i żwiry występujące wutworadh trZ'ecim··zędowy·ch (włączając w to kwarce) Wy-
żyny Lubelskiej. W rozpoznawaniu tych ostatnich bardzo przydatne
okazały się otpisy makroskotpowe żwirów skał preglacJału, zamieszcwne w pracy A. Jahna i M. Turnau-Morawskiej (1952).
Autor uprzejmie dziękuje doc. dr I. Ę:ardymowicz za przegląd żwirów skał lkJrystalicznych we frakcji 2+4 mm i dr B. ArelI1iowi za przegląd
n-iektórych -żwirów skał. Roztocza.
STRATYGRAFIA
KREDA
Kredę reprezentują tu białe i jasnoszare wapienie z zespołem mikro- fa'UIly JprzeWlOdniej dla górnego ma:strychtu. E. Witwicka .stwierdziła
m. in.: Cibicides gaukinoensis N e c ka j a, Cibicidoides aktulagayensis V a s s i l e n k o, Bolivina incrassata R·e u s s i Anomalina danka (Brot zen) (otwory wiertnic'ze I-V).
Plejstocen w dolinie Wieprza 327
Powierzchnia stropu kredy znajduje się najniżej w otworze II, na
wysokości 118,6 m n.p.m. Wzgórza kredowe bezpośrednio w sąsiedztwie
doliny osiągają 260 m. Tym samym deniwelacje stropu kr·edy wyll10szą
ponad 140 m.
CZWARTO~
Czwartorzęd wykształcony jest głównie w post ad piasków, piasków ze żwilrami i mułków. Osady te podzielono na cztery poziomy, a w naj-
młodszym z nich wyróżniono ponadto kilka WMstW. Miąższość maksy- malna czwartorzędu (otwór II) wynosi 66,4 m i w tym otworze jego po- wierzchnia spągowa leży najniżej (118,6 m n.p.m.).
P () z i o m I. Osady poziomu I występują w otworach Wliertniczych I, II, III; ,gdzie wykształcone są na ogół w postaci drobnoziarnistych pias- ków ze żwirami, przechodzący,eh ku
górze w piaski pylaste i mułki. Taki
układ osadów widoczny jest :n.ajkon- sekwentll1iej w otworze I. W otwo- rze II natomiast pi.aski ze żwirami zawierają kilka ławic żwirowych,
a na głębokości 53,5-:-53,6 m i 57,8-:- 58,1 m wkładki iłu plastycznego o charakterze mad; podobna wkład
ka występuje w otworz·e III na głę
bokości 33,8-:-34,5 m.
Barwa piasków jest szara, żółto
szara, rz.adzIej z odcieniem zielona- wym i brunatnym. Piaski składają się głównie z ziarn kwarcu. We frak- cjach dro.bnIejszych pojawia się dużo
blaszek muskowitu wielkości 1 mm.
Domieszka minerałów ciemnych i po- jedynczych ZiaTll1 kwa.rcu do 2 mm
Śl1ednicy jest ,stala w całym profilu.
Skład petrograficzny żwi·rów we frakcji po!llad 4 mm zbadano·
o --- ...
- ' - - - ' - - - ' 5kmrig. 1. Szkic sytuacyjny otworów wiert- niczych (I-V)
Situation sketch of bore-holes U-V)
w 39 próbkach. Zwiry składają się wyłącznie ze skał kredowych (93-:-99%) i trzeciorzędowych .(1-:-7%). Wśród materiału trzeciorzędo
wego przeważają kwarce, skały ciemne i piaskowce kwarcytowe. Kwarce o średnicy zazwyczaj 5-:-9 mm są jasnoszare, białawe, rzadziej żółtawe
o powierzchni matowej, charakteryzują się średnim stopniem obtoczenia.
Zwiry skał ciemnych są nieco większe, osiągają przeważnie 1 cm długo
ści. Mają one barwę ciemnoszarą, niemal czarną, powierzchnię często błyszczącą. Obtoczenie jest niewielkie, kształty wydłużone, czasem kost- kowe, czym przypominają menility. Niektóre okazy mają droibne,hiałe żyłki, co upodobnia je do czarnyc~ kwarcytów znanych z preglacjału Wyżyny LU/belskiej (A. Jahn, M. Turnau .. Morawska, 1952). Procentowy
udział żwirów skał ciemnych wzrasta 'ku górze. Piaskowce kwarcytowe nie osiągają 1 cm średnicy, mają barwę miodową, a strukturę niemal
zleWlIlą·
Józef Edward MojskL
Do mniej pospolitych należą żwiry krzemieni i skał to-rtońskich oraz sar.mackich Roztocza. Krzemienie o powierzchni wyłącznie czarnej ,z drobnymi białytni plamkami i przełamie zielonawomiodowym są dobrze obtoczone i przeważni'e większe od lem. Żwiry ze skał trzeciorzędU.
Roztocza (om.aczenia potwierdzQlIle ,przez dr B. Arenia) stanowią niemal
białe, obtoczO'ne okruchy walpieni 1itotamniowych i serpulowo-mszywio- ]owych, średnicy około 1 cm, występujące tylko w dolnej części osadów preglacjalnych (np. w otworze Stężycą. II, poniżej 60,5 m głębokości).
w E
o lkm
-" .
. Fig. 2, Przekrój geologiczny przez dolinę Wieprza w Stężycy
. GeQlo~ieal ,Sectiion aeross the Wieprz river valley, at Stężyca
l - wapienie i ma.rgle górnego mastrychtu; 2 -plaski ze ~wira.mi I mułki pregla.clału;
3 - plaski ze żWirami Interglacjału Wiel:lt1ego; 4 - mułki dryasowe zlodowacenia środ
;Irowopdl.sik1egio; 5 - lessy, p:Iaak1 1 plaakl ze ~wirtem zlodowa.ceIlllilll bałtyokolJeglo; 6 - tortY.
mady I plallki ho:LoiClenu; l-V - otw:ory Wiertnicze
l - llmestonesand ma.rla of uhe U1pper Maestrlchtlan; 2 - ,sanda With gravels and sUtll of the Preglaclal epoch; 3 - sands wlth gravels ot the Great InterglaclaJ. epoch;
4 - Dryas sllte ofthe Middle Pollsh glaclatlon; 5 - loeases, sa.nds and sands wlth gra.vels of the Ba.It4oc gleclla:tlJon; 6 - p.eaots, munds and SllJOOS ,ot ,tne Ralooeme; \l:-V - bore holies
. . . ~ .
Żwiry kredowe składają się ze żwirów w~pieni i opok mastrychtu i ikampanu. Żwiry skałkampanu stwierdzonO' w otworze II na głębokości
-63,07i63,5m, w oparciu Q tyPowy dla xampanu zespół otwornic z Boli- vinoides laevigata, Globorotalites micheliniana, G. multisepta, Cibici- doides aktulagayensis, Bolivinoides decorata (E. Witwicka).
Żwiry skał kredowych mają przeważnie wielkość 0,5+1,5 cm, w nie-
który,clJ.ławicach do 10 'cm (otwór II, na głębokości 48,0+50,5 m i 6'3,0+
65,0 m). W o-tworze I wielkość żwirów ,kredowych nie prz'ekracza 3 cm.
'We frakcji poniżej 5 cm, a zwłaszcza 3 cm, żwiry kredo,we są z re-
guły płaskie, często dyskoidalne. Największy stopień obtocz,enia wyka-
zują ,żwiry o średnicy 1+1,5 cm. Frakcje grubsze są gorzej obtoczone .1 przypominają rumosz skalny. ..
Po przesianiu zbadano osobno skład frakcji 2+4 mm, stwierdzając
w niej materiał podobny do wyżej opisanego. Ponad 900/0 stanowią żwiTy
.skałkredowych, pozostałe około 100/0 to w przewadze kwarce '(ponad
.98% reszty), żwiry skał i minerały bliżej nie ~ada!Ile i żwiry skalikry'::' stalicznych (potwierdzone przez I. Kardymowicz) w ilościO,'"iO/o reszty {od 50f0 W otworze II, do 3,211/0 w otworze III}. Ogółem żwirów skał kry- staUczych naHczono 49.
W otworze II stwierdzono szczątki roślinne. Znajdują się one VI muł ..
ku 'piaszczystym, leżącym na głębokości 53,5+53,6 m i tkwiącym w osa~
. . , o·
,0, • • .
• ' •• '0'
o '0' ' •
• • • • 0
" . ,'0: . ~
ilgi
,0. " ~
< ',0 ••
'.0 . ' !-l-.l-I.-L.L-L-IjII~:...J-
6
. ',d.
,':' .- :ci::: 'p,
11
~.c:
::0: .: . : ':<::~
4
III
20 40 80 80 100% 500g
~--,--,--,-991ubL:! I
17,5 f~
•• ' .0.
~'.;'
..~\:
? ~~-:o:.
,0.' . ~', ~
1
IV
5
4,8
8,5 9,0 10,0
v
.... ; ....
13,0 15,0 .
'0 . . ',0.
d~':: 0',
19,0 ~~~.
43,0
I •
51!§:11 I - -
~ ~ ~-12'
ITI!JiJlJm.
r.mn1,II,I_. 'I I 3['>.:-:q .. :: ... : .... ,' ... .
4~5 B8 [IJ]I]7 [U8
Fig. 3. Sklad petr·ograficzny zwir6w W otworach wiertniczych I-V Petrographic.al composition 'of grave::ts in hore-holes I - V
1! - mulki torfiaste; 2 - muU\!i; 3 - 1,essy; 4· - piaski; 5 - Zwky; 6 - waplenie i margle; 7 - zwiry skal kredowych; 8 - zwil'y skal trzeciorz~dowych
i "p~egl>aCj.aJ,ne"; 9 -toczenoe; 10 - zw:iry skaJ: s:k,a-ndyna-wsikich;ll - mi.ejs,ce pobre.nia pr6bkt i j,ej wa-ga w gr:ama,cn; 12 - wedni udziaJ: g;r:U;p 7-10 w ipl."o~
can-ta·ch wag;owych .
-1 - peaty silts; 2 - silt:s; 3 - loesses; 4 - sands; 5 - gravels; 6 - limestone,s and marls; 7 - gravels of the cretaceous rocks; 8 - "Preglaclal" gravels and grave[s of the Terti.ary; 9 balls; 10 - gravels of scandlinavirun rocks; 11 - site ·of sampling and weight of a sample, in grams; 12 - average part of groups 7 -10 in the weight percentage
---11 41 12-
PleJstocen w dolinie Wieprza 329 da'ch piasz,czystY'ch. W wyniku 'badań paleobotaniczny,ch (analiza Z. Ko- pikowej, 1960) stwierdzono kore:k Betula i Alnus, liczne łodygi i liście
mchów brunatnych oraz sz,czątki drewna. Wśród sporomorf stwierdzono Pinus (35 ziarn), P. typ haploxylon (6), Sciadopitys (1), Abies (1), Picea (3), Tsuga (3), Pollenites magnus dtibius (6), Pollenites hiatus (1), Polle- nites cingulum (11), Polypodiaceae :(4), Cyperaceae {lI), Varia i(8). Jest to
zespół mieszany form trzecioTzędowych i ,czwartorzędowych.
Fig. 4. Mapa geologiczna górnej części dorzecza Wieprza (bez czwartorzędu). Obszar Roztocza według B. Arenia, 1962 (zgener,alizowany)
Geologie map of the upper part of the Wieprz river basin (without Quater- nary deposits). Area of Ro,ztocze, after '8. Areń, 1962 (generalized)
. l - wll!P1'anle, mSll"g'la, opok:1 i gezy mas1lryc'h:tu; 2 - opoki lta.m:lJllllll.U; 3 - m1lll'gle emszeru - s=tonu; 4 - iłowce z przewarstwieniami mułowców, wapienie detrytyczne,
Zlepieńce I piaskowce sarma.tu dolnego; 5 - wMllenle rafowe, serpmowo-mszyw1ołowe
sarmatu dolnego I wapienie rafowe, l1totamnlowe tartonu; 6 - gran.lca dorzecza Wieprza; 7 - przekraje geologiczne: iA-B w StężyCY, 0-0 w Ta.rzym1echach
l - lImestones, marls, opokas and galzes of the Ma.estrichtlan; 2 - opokas a! tlle Camplan; 3 - marls of the Emscherlan-S=tonlan; 4 - claystones ,wlth In.tercalatlons ot mudiltones, detrltal lImestones, conglomerates and eandstones of the lower Sa.rma- 1l1am; 5 - ire6f, 8erpulo~~ 11J:nestones 'a! tne :lJower 8&l'Illa.tl= ,Mld reef l1tho- thamn!um l1mestones ot the Torton!an; 6 - boundary ot the W1~1'Z r!ver baBin;
7 - geolog!cal cross sectlons: A-B at Stężyca and C-D a.t Tarzymlecrhy
Występujące ponad piaskami mułki (otw. I, II, HI) są w stropie ilaste, .ale zawie~ajązwiększającą się ku dołowi ilość piasku drobnoziarnistego.
Mułki są miejscami drobnowar,stwowane i smugo;wane. W rniektórych miejscach, zwlaszcza w części stropowej, warstwowanie jest niere,gu- la:I"lle, właściwe dla osadów z'boc:rowy,ch. .osad ma barwę ciemnoszarą
i jest wapnisty.
W otwO!l'ze III na głębokości 25,5+26,0 i 28,0+29,0 m, w mułku zie- .lonoszarym, bezstrukturalnym ze żwirkami kredowymi do 0,5 cm śred,.
330 Józef Edward Mojski
nicy występują pokruszone, nieoZlnaczalne skorupy mięczaków oraz ciem-
<nobrunatne smużki rozłożonej substancji roślinnej. iPodobne smugi.
aczkolwiek w mniejszej ilości, występują niżej - do 32,8 m głębokości.
Innych szczątków roślinnych, włączają1c w to pyłki, nie stwierdzono.
W otworze II na głębokości 30,5+31,5 m i 37,0+38 m występują nato- miast otwornice trzeciorzędowe i górnokredowe z Cibicidoides spiro- punctata, Bolivina incrassata i Elphidium sp.
Największa miąższość mułków wynosi 9,9 m (otwór H), a miąższość całego po,ziomu I - 3<6,3 m.
Powyższa charakterystyka litologiczna świadczy, że osady piaszczy-
sto-żwirowe poziomu I są utworami rzecznymi. Osadzały je wody o du-
żej sile, wody początkowo 'erodujące przede wszystkim w głąlb podło,ża
kredowego. iPrzerzucający się nurt rzeki powodował powstawanie prze-
warstWień żwirowych, a jednocześnie na dnie wąskiej i do 100 m głębo
kiej doHny powstawały denkieławice madowe. Skład petrolgrafi<czny
żwirów świadczy, że były one transportowane w znacznej części z obsza- ru Roztocza (wapienie litotamniowe i serpulowo-mszywiołowe tortonu), a nawet z obszaru leżącego dziś na południe, gdyż ooady kam,panu znaj-
dują się o:beooie 'bezpośrednio na połudnIe od 'krawędzi Roztocza i od-
słaniają się w dnach dolin niektórych rz-ek spływających na zachód od Sanu (fig. 4). Wielkość żwirów skał Roztocza świadczy o dużej sile wód, które je niosły. Udział materiału pochodzącego z transportu poprzecz- nego jest również niewąupliwy. Dolina mia~a bowiem strome zbo'c'za zbudowane z kredy, a głęboikość jej przekraczała 100 m. Ilości takiego
ma.teriału nie należy jednalk. przeceniać, zaznaczyłby <się on >bowiem wy-
raźniej w postaci większego udziału rumoszu skalnego w IprzystoJkowej
części doliny (otwór I) aniżeli w jej części osiowej. Tymczasem prawi-
dłowości takiej brak, a odwrotnie - więcej i o większej średnicy żwirów
kredowych znajduje się w profiilach otworów II i III, a więc w otworach oddalonych od zbocza doliny.
Piaski ze żwirami mają ku górze ziarno drobniejsze, domieszka żwiru
maleje i ginie, pojawia się natomiast domieszka mułku, którego ilość'
wzrasta również ku górze i przykrywa we wszystkich trzech otworach piaski że żwirami, tworząc inny genetycznie typ osadu. !Wolno je uZnać
za ooad wód płynących o słabnącej ku górz,e sile transpo:rtu, jak i wód
stojących. Najwyższa część osadów powstała zapewne na dnie płytkich, zarastających jezior i okresowo zalewanym dnie doliny. NiJ€rozpozna- walne szczątki mięczaków i detryt roślinny nie dają podstaw do rozwa-
żań nad wa!runkami klimatycznymi. Może świadczyć o nich natomiast zboczowy miejscami chanakter warstwowania mułków. Część osadów do-
stała się na dno doliny w postaci zmywania stokowego, co potwierdzają występujące w nich otwornice kredowe. Wraz z brakiem pyłków <struk- tury podohne do soliflukcyjnych stanowić mogą skąpe przesłanki. pozwa-
lające na przypuszczenie, iż mu~ki powstały w warunkach klimatu przy-
najmniej chłodnego. '
Warunki klimatyczne, w jakich osadziły się piaski ze żwirami, są
trudniejsze do odtworzenia. Należy jednak przypuszczać, że powstanie' osadów rzecznych o znacznej miąższości musiało być uwarunkowane
m~ in. swobodnym odpływem wód ,erodujących ku północy. Prawdo- podobnie· więc wiążąc gorsze warunki odpływu z ewentualnymi trans-
Plej.stoc,en w dolinie Wieprza 331 gresjami lądolodu skandynawskiego, klimat okresu akumulacji piasków ze żwirami był cieplejszy niż okres powstania mułków. Dowodem w pewnym stopniu to potwierdzającym jest występowanie w piaskach
przewarstwień mad z pyłkami drzew, kOTikiem Betula i Alnus, łodygami.
i szczątkami drewna.
Można zatem z dużym prawdopodobieństwem przypuszczać, że. osady poziomu I stanowią jeden duży cykl sedymentacyjny. Zmienność osa- dów w tym cyklu uwarunkowana była m. in. zmianami warunków kli- matycznycl1, tzn. '2Ibliżaniem się strefy klimatu zimnego.
p O> z i o m II. Kolejno młodsze osady występują we wszystkich
'otwoT'ach wieTtniczych w .postaci piasków różnoziaT'nistych i żwirów wza-
jemnie przeławiconych, z cienkimi wkładkami mułków (mady -,- ?), nie- oznaczalnym detTytem roślinnym i ułamkami Skorup mięczaków.
W skład ,żwirów wchodzą żwiry pochodzenia lodowcowego oraz żwiry skał miejscowych, tj. kredowych i trzecioil'zędowych.
We frakcji powyżej 4 mm, zbadanej w 84 próbkach, najwięcej jest
żwirów 'skał kredowych (od 41% - otwór IV do 71()/o - otwór I). Są to
głównie żwiry wapieni i opok o różnym stopniu obtoczenia, zależnym od
Wielkości ŻWiTÓW. Zwiry mniejsze, do 3 cm średnicy, są dobrze obtoczone,.
kształtu dyskoidalnego. Zwiry większe są obtoczone gorzej i można je
często określić jako, gruz kTedowy; są one przeważnie płaslde. Żwiry
kredowe o średnicy najwię:kszej (do 8 cm) występują w osi doliny (otwór IV) i w jej przystokowej części (otwór II). .
Wśród żwirów pochodzenia skandynawskiego przleważają twardsz·e odmiany skał krystalicznych, wapienie krystaliczne, piaskowce kwarcy-
towe i kwa'I'cyty. Żwiry te są do'brze obtoczone. Ich ilość waha się od 23°/.,.
(otwór I) do 44()/o (otwór III) w poszczególnych otworach, a w poszczegól- nych pró'bkach tylko w kUku miejscach osiąga 50010. Największą śred
nicę (do 8 cm) stwierdzono w otworze III na głębokości 24,5+25,5 m i w otworze IV na głębokości 24,6+26,0 m.
Do żwirów skał trzeciorzędowych, występujących w ilości 3+10°/ .. ,.
należą dobrze OIbto·czone żwiry wapieni litotamniowych i 'serpulowo-·
-mszywio'łowych, osiągające w otwOTze I na głębokości 26,5+27,0 m do 3 cm średnicy, żwiry .piaskowców kwarcytowych o charakterystycznym miodowym za'barwieniu, kwarce dobrze obtoczone o matowej powieI"zch-·
ni, lidyty, rogowce i żwiry innych skał ciemnych nie dających się bliżej~
malkroskopowo zdefiniować.
Maksymalne rozmiary żwirów skał trzeciorzędowych osiągają 7 cm.
(otwór III, głębokość 25,0+25,5 m).
W otworze IV na głębokości 24,6+26,0 m, w piasku drobnoziar.nistym barwy ciemnoszarej,\ oprócz wspomnianych już wyżej żwirów skał kry- stalicznych do 7 cm średnicy, występują toczeńce utworu gliniastego, wapnistego, szarego, podobnego do gliny zwałowej, z okruchami skał
północnych. Skład petrograficzny dwu pró'bek pobralIlych z tej głębdko
ści wykazał udeTzająco dużo żwirów skał skandynawskich (63010), przy równej ilości :pozostałych składników, wliczając w to toczeńce jako
osobną grupę.
Powierzchnia stropowa osad6w poziomu 11 występuje na wysokości
156,5+173,5 m n.p.m., a miąższość ich waha się od 7,5 ID (otwór V) do 32 m '(otwór I).
232 Józef Edward Mojski.
W świetle powyższych uwag wydaje się, ze gen-eza osadów poziomu II jest podobna do genezy osadów piaszczysto-żwirowych poziomu 1., Prze- mawia za tym podobny charakter materiału, wielkość ziarna, skład petro-
graficzny żwirów, warunki zalegania itp.
Były'by to zatem osady rzeczne i jako taki-e określają w pewnym stopniu warunki paleogeograficzne ,okresu Ich powstania. Najistotniej- szym z nich jest swobodny odpływ wód płynących ku północy. Rzeka
erodowała już nie tylko podłoże, zbudowane ze skał trzeciorzędu i kredy, .ale również z osadów poziomu 'I. Dlatego też w osadach poziomu II znajduje się wiele żwirów' roztockich skał trzeciorzędowych. Nie na-leży jednak wykluczać, że część z nich została przyniesiona w tym o'kresie z miejsca ich pochodzenia. Podobieństwo osadówabu ipOziomów uzasad- nia również przypuszczenie, że osady młodszego poziomu iZOIStały
osadzone przez rzekę o podobnym spadku, podobnej sile i ilości wody do wód, które osadziły piaski ze żwirami poziomu I. Malejąca ku górze
wiellwśćziarna i fakt, że osady przechodzą stopniowo w mułki z florą arktyczną, o czym będzie mowa niżej, świadczy o wzrastającym wpły
wie klimatu chłodnego 'a następnie zimnego.
Na podkreślenie zasługuje wyraźne poszerzenie doliny w początko
wym
okresie akumulacji osadów poziomu II. Zadecydowała o tym 'erozja OOczna, głównie w.e wschodniej części doliny. Erozja wgłębna była rów-nież intensywna, dowodem czego jest zniszczenie' większości mułków
poziomu I w otworze I.
P o z i o f i III. Wyżej leżą mułki, mułki .ilaste i mułki piaszczyste, na ogół o rytrrni>cZlIlym, warwowym warstwowaniu i zabarwieniu szarym, .
niebieskawym i zielonoszarym, jaśniejącym ku dołowi. Mułki są plastycz-:- ne, . miejSCami bezstrukturalne, miejscami niewyraźnie cienko smugo- wane zmiennym zabarwieniem. Zawierają one smugi, do kilku milime- trów grubości, brunatnej substancji organic:zmej, głównie mchów. W jed- nej z próbek stwierdzono l(analiza Z. Kopikowej, 1960; otwór II, głębo
'kość 10,9+11,8 m) duże ilości cyst glonóW podobnych do arktycznych . ·Chrysomonadinae.
Miąższość osadów poziomu III wynosi od 2,0 (otwór I) do 13,6 m (otwór IV), a powierzchnia stropowa znajduje się na wysokości około
177,5 m n.p.m.
Opisane wyżej osady są sz·eroko znane w dolinie Wieprza jako "muł
ki dryasowe", szczegółowo zbadane zwłaszcza na pobliskim prz-ekroju w Tarzymiechach (A. Jahn,1952, 1956; A. Śroooń, 1954; J. Dylik, 1956).
Dokładnie ' rozpatrywane warunki ich powstawania doprowadziły do -:wniosku, że tworzyły się one w rozlewiskach wolno płynących rzek i płytkich zabagnionych jeziorach; Materiał mineralny w znacznym stop-
niu pochodził z transportu eolicznego.
. . P o z i o m IV. Osady kolejno młodszego poziomu składają się z trzech warstw piaszczystych: dolnej, środkowej i górnej, rozdzielonych dwiema warstwami lessu. Pełny profil osadów poziomu I znajduje się w otwo-
rach I, II i V. .
. Dolna warstwa ipiaszczysta sklada się z piasków drobnoziarniStych,
~obrze . wysortowanych, żółtawych i bxązowożółtawych, bezwapiennych (otwory I i V). W otworz·e II odpowiada im zapewne warstwa piasku
Plejstocen w dolinie Wieprza 3'33 drobnoziarnistego ze żwirem kredowyrrn do 0,5 cm wielkości. Miąższość
dolnej w.arstwy piaszczystej wynosi od 0,5 m (otwór II) do 2,5 m (otwory I i V) .
. DoJmą warstwę piaszczystą przykrywa warstwa lessu wykształconego
w -fa<!ji su:baera1nej (otwory I, lVi) i aluwialnej (otwory II i V). Less facji subaeralnej jest żółtobrązowawy, w stro·pie bezwapienny '(zwie-
trzały). Jego miąższość wynosi 2 m. Less· facji aluwialnej jest d,roibno, regularnie warstwowany, z cienkimi warstwami piasku. W otworze V less ten, być może, jest <!zęściowo soliflukcyjny, o czym świadczą' zaob- serwowane w większych próbkach odpowiednie struktury.
Less facji aluwialnej jest wapnisty. Jego miąższość wynosi 1,5 m, a powierzchnia stropowa leży nieco niżej (178,0 m i 176,0 m) niż po- . wierzchnia str<lpowa lessu facji subaera1nej (180 m n.p.m.).
Środkowa warstwa. piaszczysta· wykształcona jest w postaci piasków drobnoziarnistych, jasnożółtych z poziomami orsztynu w górnej części
(otwór I) i przewarstwieniami (?) mullku {otwór V). W otworze II piasek jest d.rOlbnoziarnisty ze zwiększającą się !ku dołowi ilością piasku średnio
ziarnistego i żwiru. ZwiT we frakcji powyżej 4 mm, zbadany w czterech próbkach, sldada się ze żwirów kredowych, słabo obtoczonych, przeważ
nie płaskich, do 8cm ŚTednicy (99% ) i żwirów skał trzeciorzędowych
(1%). Zwirów skał krystalicznych we frakcji tej nie stwierdwno.
Miąższość środkowej warstwy piaszczystej waha się od 0,5 (otwór V) do 4,7 m (otwór II). Jest ona nieco wapnista, a tylko w otworze II, na
głębokości 3,0+4,5 m bezwapierma.
Środkowa warstwa piaszczysta przykryta jest bądź to lessem sub- aeralnym [(otwory II i V), bądź też soliflukcyjnym (otwór I). Less ten Jest waJpnisty, ,barwy żółtej, od 1,0 m (otwór I) do 1,9 m (otwór IIi) miąż
szości. Osad ten tworzy powierzchnię tarasu w dolinie Wieprza,
ha
któ- rym znajduje się Stężyca. Jest to główny taras plejstoceński. W krawędzi jego znajduje się szereg odsłonięć, w których widoczne są ·różne
warstwy omawianego poziomu IV oraz mułki drya'sowe .
. 'Najmłodszym osadem plejstoceńskim są piaski górnej warstwy piasz- czystej. Są one przeważnie drobnoziarniste z wkładkami mułków, a także żwirów i drobnego rumoszu skał kredy. Na przekroju twarzą one pokry-
wę powierzchniową w środkowej i wschodniej jego części (otwory III...,.-V). Skład petrograficzny frakcji powyżej 4 mm dwóch ; próbek z otworu II wy1kazał 99"/0 żwirów skał kredowych, l%żwiTów skał trzeciorzędowych oraz hra:'kżwirów skał Ikrysta'licznych. Miąższość gór- nej warstwy piaszczystej osiąga na przekroju '5,5 m i stanowi w dolini,e Wieprza, pomiędzy Krasnymstawem a Trawnikami, miąższość zbliżoną
do maksymalnej. W dziesiątkach odsłonięć położonych w pobliżu . linii przekroju miąższość tych osadów wynosi zazwyczaj 2+3 m.
Geneza osadów poziomu IV była wielokrotnie opisywana (J. Dylik, 19'55; A. Jahn 1956; J. E. Mojski, 1961). Dwa poziomy lessu są osadem subaeralnym, zróżnicowanym facjalnie w zależności 'Od środowiska, w ja- kie dostawał się pył z powietrza. Trży warstwy piaszczyste są osadem
.almmulacji wodnej, w osiowej części doliny. zapewne rzecmej, . w czę
ściach brzeżnych - stokowej. Najbardziej zróżnioowane facjalnie są
piaski warstwy górnej. Można w nich wyróżnić zarówno osady rzeczne, jak też stokowe i jeziorne.
334 Józef IDdward Mojski
WIEK OSADÓW
. Wdbec braku szczątków flory i fauny określających wiek rozpozna- nych na przekroju osadów, wypada zanalizować w tylrn celu skład petro- graficzny zwłaszcza osadów poziomu I, najstarszego.
Osady te, jak stwierdzono wyżej, we frakcji powyżej 4 mm, nie ;z;a-
wierają żwirów skał skandynawskich. Cecha 'ta upodabnia je do utworów
określonych jako "preglacjalne". Zgodnie' z badaniami . J. Lewińskiego.
(19'28, 1929), E. Riihlego (1955, 1957, 1961), S. 'Z. Różyckiego (1961) i innych, osady preglacjału można scharakteryzować jako osady nie za-
wierają,ce żwirów skał ,skiandynawSkich i leżące w pewm.ym stałym we wszystkich znanych miejscach położeniu geologicznym. W Polsce
środkowej (Warszawa, GaTwo[in, okolice Kozienic, dolna Pilica) leżą one mianowicie na utworach trzeciorzędowych różnego wieku i tworzą po-
wierzchnię opadającą s'topniowo z południa ku północy, powstałą wsku- tek akumulacji wód płynących w warunkach stożków napływowych (?1).
Jak wynika z prac E. Ruhlego, powierzchnia ta rozcięta została proce- sami ·erozji, głównie wgłębnej, działającymi przede wszystkim w okresie
interglacjału wielkiego (Mindel-Riss). Stąd w powierzchni podczwarto-
rzędowej tych obszarów utwory preglacjału tworzą miejsca wyniesione, a depresje (doliny?) ukazują na swych zboczach i w dnie utwory trze-
ciorzędu a nawet kredy.
Należy dodać, że prz·ewodnią cechę osadów preglacjału, tj. brak żwi
rów skał skandynawskich, określano dotychcza:s, jak się zdaje, jedynie na drodze wizualnIej oceny, bez ilościowych 'ba,dań składu petrograficz-·
nego żwirów. Stąd ewentualna ni.kła domieszka zwirów takich skal
mogła uchodzić uwadze badającego. Zresztą z niektórych profili osadów,.
uznanych za preglacjalne {np. okolice Białobrzegów nad Pilicą - E. Ciuk, E.Ruhle, 1952}, wymieniane są żwiry skał krystalicznych.
W celu uzyskania materiału porównawczego, zbadano skład petrogra- ficzny żwirów we frakcji 2+4 mm i osobno we frakcji powyżej 4 mm,.
pochodzących z osadów preglacjalnych w Zofianowie koło Garwolina i Zadębcach koło Hrubieszowa.
Osady preglacjału w Zofia!l1owie występują w O'tworze wiertniczym zbadanym przez S. Gadomską 0(1959:). Ich charakterystyka litdlogiczna i położenie g·eologiczne odpowiadają osadom pr'eglacjalnym okolic KQ- zienic i Warszawy. Leżą one bowiem na płaskiej powierzchni podplejsto-
ceńskiej i rO'Zlcięte są emzją w interglacja1e wielkim. Badaniom poddano
żwiry odsiane z dziewięciu próbek piasku. 'We frakcji ponad 4 mm nie
zawierały one żwirów skał krystalicznych, we frakcji poniżej 4 mm stwierdzonO' natomiast w sumie kilkanaście tylko okruchów takich skał
ze wszystkich próbek łącznie.
Os~dy pregLacjału w Zadębca,ch koło Hrubieszowa, o.pisane przez M. PTószyńskiego (1952) i J. E. Mojskiego (w druku), odsłaniają się na wschodnim z'boczu doliny Białki, około 2 km powyżej Nieledwi. Składają się z piasku średnioziaTnistego i grubozarnłstego, warstwowanego. prze-
kątnie, dobrze obtoczonego., ze żwirami kredy i skał trzeciorzędowych
(wapienie serpulowe, krz'emienie, lidyty). W osadach występują szczątki
Ursus etruscus C u v i e r i Valvata bronni (M. Prószyński, 1952).
:Plej.st-oc~n w doiLnie Wieprza 335
Z faktu, że żwiry odsłaniają się wysoko i bezpośrednio na powierzchni
.skał wieku kredOIWego, należy wnosić, że ich położenie geologiczne od- powiada położeniu osadów preglacjalnych typu Kozienic.
Z odsłonięcia o wysokości .około 5 m pobrano 4 próbki. Analiza petro- graficzna frakcji 2+4 mm' i powyżej 4 mm dała wynik jednako,wy, tj.
zupełny brak żwirów skał krystalicznych. '
Powyższe dodatkowe obserwacje świadczą, że osady preglacjalne typu kozienickiego we frakcji poniżej 4 mm mogą zawierać minimalną do-
mieszkę żwirów skał krysta.licznychpochodzenia skandynawskiego (Bia-' robrzegi, Zofianów), jak również nie zawierać ich wcale (Zadębce). Stąd wypływa wniosek, że domieszka taka 'rzędu promiUe, albo jej bralk nie'
mogą :być przewodnią cechą osadów preglacjalnych PolSki środkowej.
Wyjaśnienie pochodzenia żwirów skał krysta1iczny~h 'w utworach preglacjalnych wymaga odrębnych badań, przeprowadz.onych na więk
.szym i odpowiednio zebranym materiale dowodowym. Jednakże jeden moment wart jest już podkT,eślenia. Otóż żwiry te znajdują :się, przy- najmniej jak dotychczas, tylk.o w próbkach z otworów wiertniczych.
Przypuszczać można, że osady preglacjalne mogą hyć zanieczyszczone
materiałem obsypującym się ze ściany z góry podczas głębienia otworu., Gdyby tak było rzeczywiście, cały problem byłby prosty i można byłoby przyjąć, że utwory preglacjalne pozbawione są zupełnie żwirów skał,
'krystalicznych.
Tak więc skład petrograficzny żwirów preglacjalnych najprawdo-!
podobniej nie może stanowić kryterium przy próbach korelacji różnych'
stanowisk i ich stratygrafiLP.ozostaje jednak inna cecha uznawana za
przewodnią, tj. położenie geologiczne. I tu .okazuje się, że warunki wy-
stępowania preglacjału w dolinie Wieprza są zasadniczo inne aniżeli preglacjału typu Kozienic, południowego Mazowsza rw ogóle i Wyżyny
Lubelskiej. Nigdzie bowiem osady te nie wypełniają tak jak w .omawia- nym przekroju głębokiej doHny w powierzchni podczwartorzędowej ..
Wolno zatem wypowiedzieć przypus.zczenil€, że położenie takie świadczyć
,może o redepozycji osadów preglacjalnych typu Kozienic. Istnieją więc
zapewne dwie różnowiekowe serie osadów preglacjalnych. Starsza - seria "kozienicka" o opisanych wyżej cechach występowania, miejscami
mogąca zawierać minimalną domieszkę żwirów skał krystalicznych we frakcji poniżej 4 mm i młodsza - seria "krasnostawska", wypełnia
jąca dna dolin rozcinających powierzchnie .osadów preglacjalnych serii kozienickiej. Powstanie obu serii .oddziela okres, w którym 'nastąpiło
'zniszczenie osadów serii kozienickiej w miejscach, gdzie tworzyły się
'głębokie, jak wskazuje opisywany przekrój, doliny rzeczne.
Odpowiednikami serii kozienickiej byłyby na Wyżynie Lubelskiej
:Żwiry preglacjalne Zadębiec, a także żwiry Hołubia i Sul.owa (A. Jahn, 1956), leżące wysoko ponad dnami dolin w powierzchni podczwartorzędo
wej. Serii krasnostawskiej mogą odpowiadać natomiast żwiry i mułki leżące w dnie doliny Bystrzycy na południe od Lublina (J. Lewiński,
1928) i, ,być może, w dolinie Wieprza ("żwiry kredowe ze szczą\tkowym materiałem skandynawskim" - A. Jahn, 1956) w przekroju Tarzymiech.
'Z tego ostatnieg.o miejsca brak jest bliższych danych, dotyczących ilości materiału skandynawskiego i wielkości żwirów w tym poziomie o miąż-
336 Józef Edward Mojski
Tabela r
Stratygrafia czwartorzędu na przekroju Stężycy w dolinie Wieprza
]
\
I
, Wiek Osady i procesy w dolinie' Wieprza
O
Holocen Piaski, mady i torfy tarasu zalewowego -
Schyłek zlodowa- Górna warstwa piaszczysta Zlo- cenia
I
dowa- Stadiał główny Less cenie
Interstadiał/inter- Środkowa warstwa piasz-
bał-
tyckie glacjał?/ oryniacki czysta
ł
poziom IV Erozja; wietrzenieI
Stadiał starszy Less
Interglacjał eemski Dolna warstwa piaszczysta
J
Erozja
Zlodowacenie środkowo- Mułki dryasowe poziom III polskie
't:I
CI» Interglacjał wielki Piaski, piaski ze żwirami Utwory organogenIczne
oN id Gl ,poziomu II w Tarzymiecha<;h i Ser-
.... u Erozja wgłębna i boczna nikach
o o
....
...
ID Zlodowacenie południo- Iły zastoiskowe i glina...
... wopolskie W Stężycy osady nieznane zwałowa w Sernikach'" -
Gl ? - Piaski, piaski ze~ p.. Interglacjał nąjstarszy :
N (kromerski) żwirami z obfitym ma-
U teriałem krystalicznym
I i mułki w Sernikach
Erozja wgłębna
Zlodowacenie najstarsze
Mmn } _
Okres z klimatem ciepłym Piaski ze żwirami krasno- o'
(tegelen - ?) stawska,
" (poziom
I)
Erozja wgłębna preglacjał s. 1.
Okres z klimatem chłod- , o seria nyrn(zimnym'l - E.Ruhle, 1957; A. Jahn, 1960)
p;:""
l ZWIry"-llro~
cka(po~ obszarem (preglac- doliny) , jał s. 8.)
..
Trze-
cio- . Pliocen Erozj\l" o
; .,
rzęd
Plejs~ocenw dolmie Wieprza 337'
szościzaledwie 1,4 m. A. Jahn uważa .go zresztą··.~a młodszy. RÓW1Ilież.
z innych wierceń w dolinie Wieprza, 9d j;ego źródeł aż przynajmniej po Lubartów, utwory pre.glacjalne ,nie są znane. Brak ich w Łańcuchowie
(E. Riihle, 1956) i Sernikach (W. Karaszewski, 1954, oraz profile nowych' otworów wiertniczych wykonanych przez Instytut Geologiczny w 1962 r.).
Dla ścisłości należy dodać, że z 4 otworów w Tarzymiechach tylko dwa prz,ebiły czwartorzęd. Wydaje się, że nie należy wykluczyć tam·
możliwości występowania osadów preglacjału pozachodniej stronie do-·
liny, poniżej głębokości 52 m, jaką osiągnął otwór IV.
Korelacja obu serii preglacjalnych z· naj niższym plejstocenem może być w chwili obecnej tylko hipotetyczna. Górną granicą. wieku mułków.
z doliny Wieprza może być początek okresu zimnego, odpowiadającegO'
zlodowaceniu najstarsz'emu,. który poprzedzał zlodowacenie południowo-.
polskie. Dowodem tego jest ponowni'e opracowywany prZ'ekrój Sernik, .. gdzie, jak wykazały nowe wiercenia pod gliną zwałową zlodowac·enia
południowopolskie'go '(wiek taki określa fakt, że glina .• przykryta jest utworami organogenicznymi interglacjału wielkiego - M. Sobolewska, 19'56), leży 80 metrowej miąższości seria osadów akumulacji rzecznęj
i zastoiskowej, w znacznej części żwirowo"piaszczystych, z dużą domiesz-,
ką żwirów skał krystalicZlnych. Seria ta mogła powstać naj'później
w interglacjale najstarszym, poprzedzającym zlodowacenie połudJniowo
polskie. Jeśli tak, to poziom ikTa:snostawski preglacjału musi :być w całości starszy od tych osadów. Jego młodsza,. mułkowa część odpOlWiadJałaiby
zatem zlodowaceniu najstarszemu,a część żwirowo-piaszczysta okresowi ciepl,ejszemu, poprzedzają'Cell1lU to ~odO'Wacenie (tabela l).
Krótkiego omówienia wymaga uzasadnienie wieku osadów poziomu II podanego w tabeli 1. Datowanie ich na interglacjał wielki wynika z faktu;
że są osadem rzecznym i stanowią początek cyklu sedym€ntacyjlrlego, którego zakończenie stanowią mułki dryasowe (po,ziom lU), · uznane po- wszechnie za odpowiednik zlodowacenia środkowopolskiego (A. Jahn, 1956; A. 'Srodoń, 1954). Można 'by przypusz'czać; że z intlerglacj'ału wiel- kiego pochodzą podobne osady podściełające mułki dryasowe w Tarzy- miechach. Jednak A. Jahn (1956) uznał je za fluwioglacjał powstały pod- czas recesji lądolodu zlodowacenia południowo polskiego !lla tej podsta- wie, że między nimi a mułkami dryasowymi występuje w jedny:m z otworów' warstwa to,nu, którego diagram pyłkowy. wskazlijeocieple- nie ku 'górze, a wi~k określono na początek ciepłego wahnięcia w schył
kowej części zlodowacenia południowopolskiego {A. Sradoń, 19:54), albo
początek inteI1glacjału wielkiego (A. Jahn, 1956). Takierriudato'waniu po- ziomu II w przekroju Stężycy przeczy świadcząc,e o cią'głości sedymenta- cyjnej, stopniowe przejście jego osadów w mułki dryasowe. Rozwiązania powyższej trudności można szukać, ,przyjmując dwie możliwośCi:
1. Torf w Tarzymiechach przedziela dwie serie piaszczysto ... żwirowe osadzone w okresie pomiędzy zloq,owaceniem południowopolskim i środ ...
kowopolskim. Seria starsza występuje w Tarzymiechach, a młodsza
w Stężycy. .
2. Obie serie ,pqwstały w tym samym czasie, a torf jest odpowiedni- kiem cieplejszego wahnięcia klimatycznego na początku zlodowacenia,·
:338 Józef Edward MOjski
środkowopolskiego. Wymagało'by to rewizji stanowiska zajmowanego w tej kwestii przez paleobotaników.
Druga możliwość wydaj,e się bardziej prawdopodobna. Jedna'k defi- nitywne rozstrzygnięcie zagadnienia możliwe jest tylko w wyniku dal- .szych badań, uwzględniających rÓWlIlież prace wiertnicze.
Uzasadnienie wieku mułków dryasowych (poziom III) nie wymaga
wyjaśnień . .osady te powszechnie uznawane są za zlodowacenie środko
wopolskie, a przekrój Stężycy zdaje się to .potwierdz'ać 1.
'W poziGmie IV na uwagę zasługują dwie serie utworów lessowych.
Obie rnależy odnieść do zlodowacenia bałtyckiego. Piaski podściełające
less dolny powstały zapewne u schyłku interglacjału eemskiego, a piaski
przedzielające w głównym interstadiale zlodowacenia bałtyckiego. Itnter-
stadiał ten w profilach lessu dorzecza dolnej Huczwy wyraził się profi- lami gleby kopalnej o cechach gleby intergla'cjahrej (J. E. Mojski, w dru-
kUl). Górna warstwa piaszczysta, ,zgodnie z dotychczasowymi wynikami
iI'óżnych iprac {A. Jahn, 1956; J. Dylik, 1955, 1956; J. E. Mojski, 1961),
powstała u schyłku zlodowacenia bałtyckiego;
:Zaldad Zdlęć Geologicznyoh Niżu
1 ·BadatlI. OzWa.rtorzędu I.G .
.Nadesłano dnia 20 kwietnia 1963 r.
PISMlENNICTWO
ARlEŃ B. ~1962) - Miocen Roztocza Lubelskiego pomiędzy Sanną i Tanwią. Pr. Inst.
Geol., 30, cz. HI, p. 5--.55. Warszawa.
CWK E., RUHLE E. ~1900) - Dwa przekroje przez dolinę .Pilicy pod Białobrzegami.
Biul. Państw . .Inst. Geol., 68, p. 1'99-217. Warszawa.
DYLIK J. ICll9B5) - Pery,glacjalne osady stokowe rytmicznie warstwowane. Biul.
perygl., nr 2, .p. m-3'2. Warszawa.
DYLIK J. (1956) - Struktury peryglacjalne w Tarzymiechach i ich znaczenie dla morfogenezy i stratygrafii czwartorzędu. Biul. perygl., nr 4, p. ~O.
Warszawa.
GADOMJSKA IS. 019591) - Osady czwartorzędowe w rejonie GarwoHna. Prz. grol., 7, p. 65-'56, nr ł2. Warszawa. ,
.JAH'N A. 4119152) - !Materiały do geologIi czwartorzędu północnej części arkusza
',l : 300 000 Zamość. Biul. Państw. !Inst. Geol., 66, p.407~. Warszawa . . JAHN A. ,~11956) - Wyżyna Lubelska. Rzeźba i czwartorzęd. Pr. ·geogr. Inst. Geogr.
,PAN, nr 7': Warszawa .
. .JAHN A. (t960) - The oldest periglacial period in Polmd. Biul. perygl., nr 9, p. -169-162. Warszawa.
,JAHN A., TURNAU-MORAWSKA M. (1952) - Preglacjał i najstar,s'ze utwory plej-
stoceńskie Wyżyny Lubelskiej. Biul. Państw. Inst. Geol., 65, p. 269-299.
Warszawa.
KA:RASZEWSKI W .. (J.1964) - O obecności dwóch starszych interglacjałów w profilu Syrnik nad Wieprzem. Biul.Państw. ,Inst. Geol.; 69, p. 1~169. War- szawa.
1 TYm samym wycofuję się z poglądu o poeemskim wIeku mułków d.ryasowych (J. E. Moj.
;Ski, 1961).
Streszczenie 339
LEWI~KIJ.U928a)- Preglacjał'w' dolinie 'Bystrzycy' pod Lublinem. Sprawozd.
'Tow. Nauk. Warsz., 21,
p:
i1I1~18. Warszawa.LEWIŃSKI J. (ll928b) - Utwory preglacjalne i glacjalne Piotrkowa' i okolic.
Sprawozd. Tow. Nauk. Warsz., ZI, p. 49--85. Warszawa. .
LEWmSIKI J. ClOO9o) - Die Grenzsdhichteli żwischen Tarti-arund Quartiir in Mittel- polen. Z. Geschiebeforsch;, 5, p. 88--00. Berlin.
MOJ'SKI J. E.C1I96J.') - ,gtratigraphy of -cryotul"bate :structures in the Wiirm-a.ge deposits ,in the southern part of theDOrohucza. basin (Ltrblln Upland).
lBiul. perygl., nr 10, p. ~-2516. Warszawa.
MOJSKI J. E.(w druku) --'- Stratygrafia lessu w dorzeczu dolnej Hu-czwy.· Biul.
Inst. ,Geol. Warszawa.
PRÓSZYŃSKI M. (195l2) - Spostrzeżenia geologiczne z dorzecza Bugu. BiuI. Państw.
Inst. Geol., '65, p. 3113,-340. Warszawa.
RÓzYCKI iS: Z. (1961) - From theBaltic to the ~atras.'Part II, 1, Middle Poland.
Guide - book ofExcursion. VIth Congress mNQUA.
Rtnn...E E. {J005.) - Stratygrafia 'czwartorzędu Polski w świetle pUblikacji w la- tach )1945---.19'613. Biul. Państw. Inst. Geol., 70, p. 131---Q12. Warszawa.
ROHcE E. (1956) - Profil geologicznyosad6w interglacjalnych w Olszewicach koło
Tomaszowa Mazowieckiego i w Łańcuchowie nad Wieprzem. BiUl. Inst.
Geol., 100, p. 2S3-2'OO. 'Warszawa.
ROHLE E. '(1195'7) - Mapa utworów czwartorzędowych w skali 11': 2 000 000. BiuI.
Inst. Geol., 118, p. 4~2i3J.Warszawa.
ROlUJE E. '(1111$) - Fifteen years of quaternary research in Poland, reviewed o~
the . ba-ckground of the general development ol quaternary geo:lr.>gy
~119145-1960). Pr. ,Inst. Geol., 34, p. 5e9--6I5O. Warszawa.
SOBOILEWSKA M. (1956) - Roślinność plejstoceńSka .z Syrnik nad Wieprzem. BiuI.
Inst. Geol., 100, p. 143-t156. Warszawa. '
ŚRODO~ A. (119614.) - Flory ,plejostocetiskiez Tarzymiech6w nad Wieprzem. BiuI.
Inst. Geol., 69, p. &-M. Warszawa.
I03ecP 3,n;Bap,n; MOliCKH
~croQEHOBLIE OTJIO){(EHIDI B ~OJIIłHE BEIIUIA B OKPEClHOCI'U r., KPACHLICTAB
Ha JII06mm:CKmł B03B:&ImeHHOC'l'H B .u;OJ1mle Bam.ua. moKe r. KpaCH:&lCTaB '(cPHl'. 1) Ha oCHOBamm npocpKJIeA IIfI'l'H 6ypoBhIX CKBa2ImH B:&I~eJIJU()TCSI 'IeT.&Ipe rOpH30HT:&I IIJIet!!croqeHoB:&JX 06pa3()BaIiJdł, 3aJIeI'8lOIqHX Ha nosepxHOCTJ( lIena, 06-
pa3yro~eił ~o'le'l'BepTJABYIO ~OmrH.y rny6HHOjł CB:&mIe 100 M (cP~J:r. 2). ' rÓpH30HT I '(cam.tii: ,n;pe'BlUdi) pacnOJIOlKeH B ,lI;He ynoMJlHY'l"Ojł ,n;OJIH:R:&I. B HIDK~
Het!! 'IaCTH 3TO'l' l'OpH30HT npe,IJ;CTaBnea nec:K.~, neCKaMH c rpaBHeM 'H rpaBJfeM, a B BepXH.'6ił - cyl'JlKHKaMH. IIerporpa.c.PK'Iec:KKtł COCTaB rpaBHSI pa3l1lepoM 60nee 4.M.M. (ct>Hl'.3) CBH,lI;HTeJI:&CTByer o ~~OBOIll BoopaCTe ropH3OHTa (OTCy'TCTBKe Ma-
'J'ePH8na JIe,ll;HKKOBoro npmrox:OlK,n;erum)· H ero peqHOIll OOKOOKCe- (RaJlK<łUe rpaBWI
~ H KaMnaHCKHX O'l'JtooKem:dł, pac:npoCTPaHeHB:&IX TOJIbKO JImII:& Ha Poo- TO'Ie (ct>Hl'.
4».
Kwa.rtaanllt Geologlcznj' - ił
