Kwartalnik Geologiczny, t. 24, nr 2, 1980 f., str. 299 - 310
UKD 552.52 iłowce: 551.782.13.022.2: 563.12: 551.243.4(438.242 Zalesie k. Rzeszowa)
Małgorzata GONERA
W Zalesiu koło Rzeszowa w tzw. zatoce rzeszowskiej od~łaniają się iłowce reprezentujące prom warstw skawińskich, w których stwierdzono wszystkie ogniwa osadów badenu aż po serię gipsową. Na podstawie badań mikrofaunistycznyd1 wyróżnione zostały zespoły otwornicowe II AB, II C, II D.
Osady mioceńskie zapadają ku południowemu zachodowi Iłowce warstw skawińskich przykryte są
fliszowymi piaskowcami glaukonitowymi należącymi do warstw inoceramowych górnej kredy (między
tymi ogniwami istnieje kontakt tektoniczny). W obrębie piaskowców fliszu stwierdzono wyklinowującą się łuskę iłowca z mikrofauną mioceńską. Zbiór próbek do badań mikrofaunistycznych uporządkowano, wyznaczając stopień podobieństwa pomiędzy nimi za pomocą taksonomicznej analizy jakościowej.
WSTĘP
silne zróżnicowanie ta~~la.lnle.
natomiast wokół ,,+ n u, ... , tiptr'\.rt'U'r"'71'\,...,. •• 1"':łt· ... 'IUP akumu-
Utwory te
v ... ", .. " ... " ... "'1 części
warstwy warstwy
<101ne~~o ba-
GEOLOGIA ZATOKI RZESZOWSKIEJ Badania geologiczne HTnrk"'r' ... '"
do wydzielenia w tym przedkarpackiego (fig.
Jednostka skol ska wraz z leżącymi na utworami miocenu została na:sUIue1:a na autochtoniczny miocen strefY zewnętrznęj zapadliska przedkarpackiego Ney, 1966). Na kontakcie tych dwóch elementów zachowały się strzępy jednostki stebnickiej Ney, 1965, 1969; J. Czernicki, 1977). Wszystkie te struktury spo-
czywają na stanowiącym pohercyńską. Ciągła osadów
o I 2 • 4 I 6km I
Fig. 1. Szkic geologiczny zatoki rzeszowskiej (wedlug H. Swidzinskiego, 1953 z uzupelnieniami J.
Czernickiego, 1977 i R. Neya, 1965)
Geological sketch map of the· Rzeszow Embayment (after H. Swidzinski, 1953, with modifications by J. Cze~nicki, 1977, and R. Ney, 1965)
1 - brzeg Karpat na powierzchni; 2 - wgl~bny brzeg Karpat; 3 - brzeg jednostki stebnickiej; 4 utwory flisz()- we jednostki skolskiej Karpat; 5 - ilasto-piaszczyste osady badenu i sarmatu lezl!ce na fliszu; 6 - osady dolnego sarmatu; 7 - wapienie litotamniowe badenu dolnego lezl!ce na fliszu; 8 - gipsy dolnego badenu lezl!ce na fliszu;
MA - miocen autochtoniczny zapadliska przedkarpackiego; JS - jednostka stebnicka; WT - wyspa Trzciany;
ZR - zatoka rzeszowska; K - Karpaty - jednostka skolska
1 margin of the Carpathians at the surface; 2 - deep-seated margin of the Carpathians; 3 - margin of the Stebnica unit; 4 - flysch deposits of the Skole unit of the Carpathians; 5 - clay-sandy Badenian and Sarmatian rocks overlaying the flysch; 6 - Lower Sarmatian; 7 - Lithothamnium limestones of Lower Badenian, overlay- ing the flysch; 8 - Lower Badenian gypsum, overlaying the flysch; MA - autochtoneous Miocene of the Carpatb- ian Fore-deep; JS - Stebnica unit; WT Trzciana Island; ZR - Rzeszow Embayment; K - Carpathians - Skole unit
miocenu allochtoIlicznego wypelniaj,!cego zakl~sni~cie w gorotworze karpackim na poludnie od Rzeszowa tworzy tzW. zatok~ rzeszowsk'l 0 zasi~gu powierzchnio- wym okolo 300 km2•
Wiercenia badawcze i przemyslowe (T. Kucinski, 1961; R. Ney, 1965; J. Urba- nik, 1975; J. Czernicki, 1977) wykonane na jej terenie udokumentowaly mi'!zszoSC osadow miocenu wynosz,!C'l kilka do kilkunastu metrow na obrzezeniach struktury i wzrastaj,!C'l do 1000 m w jej centrum. Osady te zaliczono do badenu, a tylko w centralnej cz~sci do sarmatu dolnego.
W kilku odsloni~ciach miocenu na terenie zatoki rzeszowskiej obserwowane byly profile osadow fliszu karpackiego, lez'!ce w sp,!gu utworow badenu. W Babicy i OHmpowie byly to warstwy inoceramowe, W Niechobrzu, Pobitnem, Siedliskach - lupki menilitowe.
ODSLONI~CIE W ZALESIU
W Zalesiu (5 km na poludnie od Rzeszowa, fig. 2) znajduje si~ cegielnia nalez'!ca do Rzeszowskiego Przedsi~biorstwa Ceramiki Budowlanej. Odsloni~cie to nie bylo dotychczas znane geologom prowadz'!cym obserwacje w zatoce rzeszowskiej, gdyi: powstalo stosunkowo niedawno w wyniku powi~kszenia starego wyrobiska.
Eksploatowane tu osady ilaste S'l barwy szarozielonej, ciemnoszarej do brunatnej.
Zwraca uwa~ fakt, Ze osady te przykryte S'l seri'! sp~kanych piaskowcow fliszo- wych, co stwarza powazne utrudnienia przy eksploatacji surowca Zapelzni~cie
scian materialem fliszowym i czwartorz~dowym, jak rownie.z niemozliwosc znalezie-
miocenskie w Zalesiu kolo Rzeszowa
~.~.~. ~.~.~.~ .~.~.~.~.~
,...." . """ . " " , . ,..,.... . ""'-" . ,...,., .' " - ,...,. " " , . RZESZOW
. ~. IAlESIE
~- = l- = -= -:= ~-
" - . ""' lAGROO~.-+ _ _ --?-,- - - -
" , . - - - - ~-- -
E~~11 ~5
1-_-12 Q.. 6 _ . - 3 ...
- I > ( ) 7
Fig. 2. Plan cegielni Zalesie Sketch map of claypit at Zalesie
. ..., .
HelY"
1:25000
I - osady czwartorz~dowe; 2 - osady miocenskie; 3 - zasi~g piaskowc6w glaukonitowych g6r- nej kredy; 4 - granice cegielni; 5 - sciany wyrobiska z odsloni~tym profilem osad6w miocenskich;
6 - lokalizacja profili (vide fig 3); 7 - bloki i okruchy gipsu (non in situ)
1 - Quaternary; 2 - Miocene; 3 - extent of Upper Cretaceous glauconite sandstones; 4 - bo- undaries of claypit; 5 - claypit walls displaying section of Miocene deposits; 6 - location of cross-sections (see Fig. 3); 7 - gypsum blocks and detritus (not in situ)
301
nia jakiegokolwiek ewidentnego poziomu korelacyjnego w ilach utrudnia obserwa- cje mi~zszosci i sposobow zalegania osad6w.
W kilku wybranych punktach wyrobiska mozna bylo opisaC parometrowej
mi~szosci profile litologiczne, ilow miocenskich (fig. 2, 3). Na podstawie mikrofauny ustalono wiek osad6w.
OPIS PROFILI
Profll A (fig. 3) usytuowany jest w najstarszej, polnocnej cz~sci wyrobiska.
Pod przykryciem czwartorz~dowych piask6w zailonych, silnie zazelazionych, barwy rdzawej zawieraj~cych resztki wsp6lczesnego humusu, widoczna jest war- stewka ilowca rozsypliwego 0 spoiwie w~glanowym, barwy rdzawej (pr6bka 10).
W poludniowej cz~sci wyrobiska usytuowany jest profil B (hips,ometrycznie znajduje si~ on na wysokosci zblizonej do profilu A). Stanowi go' w calosci ilowiec barwy ciemnobrunatnej bez fauny, silnie plastyczny, 0 spoiwie w~glanowym (prob- ki 12 i 13).
Profile CiD opisano ze wschodniej cz~sci cegielni, podlegaj~cej aktualnie eks- ploatacji. Le~ one hipsometrycznie ponizej profili A i B. Dol~ cz~sc profilu C twoizy ilowiec barwy jasnopopielatej 0 spoiwie w~glanowym, posiadaj~cy tekstur~
nieco lupkowat~, rozpadaj~cy si~ na grube tabliczki (pr6bka 3). Strop ilowca jest
sci~ty tektonicznie przez lawi~ piaskowca gIaukonitowego 0 spoiwie w~gIanowym,
niezbyt zwi~zlego. Lawice piaskowca ~ silnie potrzaskane, zawieraj~ cienkie wklad- ki ilowcow lupkowatych, przepelnionych ziarnami glaukonitu.
W sp~gu profilu D odslania si~ zwirowiec ilasty, zapiaszczony, barwy brunatnej, w ktorym oprocz okruchow skal karpackich tkwi~ toczence ilaste barwy ciemno-
brunatnej, nieco lupkowate, bez fauny (probka 11). Nad nimi leZy ilowiec barwy ciemnoszarej 0 spoiwie w~glanowym, plastyczny zawieraj(!cy miejscami nagroma-
A a b c
o
a b c a b cc
1,5
. . ~ . . .. .
... . -
3,0
B a b c + nAB 2,0 H.
- - - - H.
3,0
' I ' , 'I I , , I I
UO ~1 t!d2
bSd3
~4 ~5 ~6 -..3--7 - - - ' - 8 "1'9~10 c!l11 (+)12 (-}13 .iJAB14 M415 K216 @17
Fig. 3. Profile geologiczne scian cegielni w Zalesiu Geological sections of walls of c1aypit at Zalesie
a - reakcja z kwasem solnym; b - wiek i korelacja; c - millzszosc w m; 1 - piaskowce giaukonitowe, sp~ka
ne, szczeliny wypelnione osadem ilastym; 2 - ilowiec zawierajllCY fragmenty warstwy pryzmatycznej skorup Ino- ceramus sp. oraz mikrofaun~ otwornicowll gornej kredy; 3 - ilowiec; 4 - zwirowiec ilasty zawierajllcy toczence Haste i karpacki material zwirkowo-piaszczysty; 5 - zwietrzelina i koluwia; 6 - kontakt tektoniczny; 7 - kon- takt niewyrazny; 8 - sPllg odkrywki; 9 - wsp61czesny humus; 10 otoczaki wapieni; 11 - wyst~powanie ma- krofauny; 12 - reakcja pozytywna z kwasem solnym; 13 - reakcja negatywna z kwasem solnym; 14 - zesp61 mikrofauny miocenski~ (wg S.W. Aiexandrowicza, 1963); 15 - osady wieku badenskiego; 16 - osady wieku gorno- kredowego; 17 - lokalizacja pr6bek w profilu
a· - reaction with hydrochloric acid; b - age and correlation; c - thickness in meters; i-fractured glauconitic sandstones with fissures infilled with clay deposits; 2 - claoystone with fragments cr prismatic layer of shells of Inoceramus sp. and foraminifer microfauna of the Upper Cretaceous age; 3 - claystone; 4 - clay gravelstone with mud balls and Carpathian gravel-sandy material; 5 waste and colluvia; 6 - tectonic contact; 7 '- in- distinct contact; 8 - claypit floor; 9 recent humus; 10 limestone pebbles; 11 - occurrences of macrofauna;
12 - positive reaction with hydrochloric acid; 13 negative reaction with hydrochloric acid; 14 - Miocene microfaunal assemblage (after S. W. Alexandrowicz, 1963); 15 - deposits of the Badenian age; 16 - deposits of the Upper Cretaceous age; 17 - location of samples in the section
dzenia detrytu skorup mi~czakow (probki 9, 8, 7, 5). Nie zaobserwowano kontaktu Zwirowca ilastego z wyz~ lez'!cym ilowcem. Ponad 14 niisZ(! cz~sci,! profilu zalegaj,!
lawice piaskowca glaukonitowego z wkladkami lupkowatych ilowcow z ziarnami glaukonitu (probka 1). Lawice te widoczne SC! na przestrzeni kilkudziesi~ciu metrow (fig. 2). Wsrod piaskowcow zaobserwowano wkladk~ ilowca barwy brunatnej, zawieraj,!cego nieliczne drobne skorupki mi~czakow (probka 6), ktora widoczna jest na przestrzeni kilkunastu metrow i ulega wyklinowaniu.
CHARAKTERYSTYKA MIKROPALEONTOLOGICZNA
Probki z Zalesia zawieraj(! bogate zespoly otwornic, skorupki ich SC! dobrze zachowane. Material otwornicowy wykazuje jednolitosc wiekow,!, brak domieszki okazow pochodz,!cych z fliszu karpackiego oraz taksonow 0 roznych wymaganiach ekologicznych. Z tych wzgl~dow okreslenie wieku badanych osadow nie nastr~czalo wi~kszych trudnosci. Z analizy tabeli 1 wynika, ie podobne zespoly otwornic byly opisywane z licznych profili miocenu w Polsce i poza j~ granicami. Analiza za-
si~gow stratygraficznych otwornic wyst~puj,!cych w osadach ilastych wskazuje na badenski wiek. Zasi~gi otwomic planktonicznych posluiyly ostatnio do nowego podziaru miocenu (W. Krach i in., 1970; W. Krach, 1974, 1975; E. Luczkowska,
miocenskie w Zalesiu koto Rzeszowa 303 1970, praca w druku; T. Kucinsk~ 1976). Zgodnie z tyrni sugestiarni osady od-
slaniaj~ce si~ w Zalesiu naleZy zaliczye do podpi~ter: morawskiego i wielickiego.
W probce 1 (fig. 3) stwierdzono nast~puj~ce gatunki otwornic (oznaczenia B. Olszewskiej): Saccamina placenta (G r z y b.), Trochamminoides coronatus (B r a d y), Hormosina cf. gigantm G e r 0 c h, Ammodiscus siliceus (T er q.), Spiroplectammina dentata (A 1 t h). Wedlug autorki oznaczen. zesp61 taki jest charakterystyczny dla osadow gomej kredy w Karpatach.
Fig. 4. Dendryt wrodawski zbioru pr6bek z cegielni w Zalesiu
Wroclaw dendrite of assemblage of samples from the claypit at Zalesie
1 - dSt = 0,30-0,50; 2 - dSt =: 0,50-0,70; 3 - dSt =
= 0,70-0,90; 4 - numer pr6bki
1 dSt = 0.30-0.50; 2 - dSt = 0.50-0.70; 3 - dSt =
= 0.70-0.90; 4 - number of sample
- 1 ... 2
Material mikropaleontologiczny zawarty w probkach z Zalesia okazal s~ bardzo zroznicowany i to zarowno pod wzgl~dem ilosciowym, jak rownie'l jakosciowym.
Do uporz~dkowania tego zbioru probek wykorzystano metod~ analizy taksono- micznej. Stopien podobienstwa pomi~dzy elementarni zbioru oceniano na podsta- wie analizy jakosciow~ (S.W. Alexandrowicz, 1976, 1977). Material podstawowy stanowi !ista gatunkow wyroznionych w poszczegolnych probkach (tab. 1). Noto- wana jest tylko obecnosc (+) lub nieobecnosc (-) taksonu w probce. Odleglosci
taksonomicznemi~dzy probkami wyliczono na podstawie wzoru H. Steinhausa:
d _ A+B-2C
St - A+B-C
A i B - oznaczaj~ liczby gatunkow w dwoch porownywanych probkach, C -
!icz~ gatunkow wspolnych dla 000 probek. Interpretacj~ macierzy obliczonych odleglosci taksonomicznych przeprowadzono za pomo~ dendrytu wroclawskiego (fig. 4). Przerywaj~ najdluzsze pol~czenia doprowadzono do wydzielenia pi~ciu grup probek. Z figury 4 wynika, Ze mikrofauna probki 10 jest zupelnie rozna od reszty i nalezy jI. potraktowaC oddzielnie. Zbi6r zawieraj~cy probki 5, 8, 9 jest bar- dziej jednorodny i mikrofaum w nim zawarta moZe bye rozpatrywana l~cznie.
Mikrofauna probki 7 jest nieco zbliZom do tego podzbioru, ale w wyniku dzielenia zbioru po raz drugi wyodr~bnia si~ ona z tego podzbioru. Trzecie dzielenie zbioru wydziela nam gru~ dwu probek - 6 i 11. Odr~b~ gru~ powstah! w wyniku czwartego podzialu zbioru stanowi~ probki 3, 12, 13.
MIKROFAUNA BADANYCH PR6BEK I ICH WIEK
W analizowanych probkach stwierdzono wyst~powanie zespolow mikrofauny
skladaj~cych si~ glownie z otwom£ 0 skorupkach wapiennych, bentonicznych i planktonicznych. Wykaz otwom£ reprezentowanych w probkach 6 i 11 przed- stawia tab. 1. Wyst~puj! tutaj gatunki dlugowieczne, stwierdzone na podstawie
Tabela 1 Lista otwornic reprezentowanych w probkach z Zalesia
Numer pr6bki Taksoo
, 6 11 7 8 9 10 12 13 3 5
Spiroplectammina carinata (d' 0 r b.) + - + + + - + + + +
Textularia pala CJzek - - - - - + + -
Karreriella gaudryinoides (F 0 r n a sin i) - - +" + - - - - +
Martinotiella communis (d' 0 r b.) - - - + - - - - - +
Quinqueloculina pygmaea Reuss - - - - - - - + +
Quinqueloculina suturalis Re u s s - - - - - - + + -
Sigmoilina tenuis (Cj z e k) + - - - - - - - - +
Nodosaria aculeata d' Orb. + - - - - - - - - +
N odosaria adolphina d' Orb. + - - - - - - - +
Nodosaria elegans d' Orb. + - - + + - - - - +
Nodosaria longiscata d' Orb. - - - + - - - - + +
Nodosaria pyrula d' Orb. - - + - - - - - +.
Dentalina semicostata d' Orb. + - - + - - - - - -
Dimorphina variabilis (N eu ge b.) - - - - - + - +
Lenticulina div. sp. - - - + + - - - + +
Vaginulina legumen (L inn e) - - - + - - - - - +
Guttulina communis d' Orb. - - - - + - - - - +
Guttulina problema d' Orb. + + - - - - - - -
Spheroidina bulloides d'Orb. + + + + - - - + +
Bolivina polonica B i eda + + - - - - + -
Bulimina buchiana d'Orb. - - + + + - - - - +
Bulimina aculeata d' Orb. + - - - - - - - - -
Bulimina elongata d' Orb. - - + - - + + + +
Bulimina gibba Fornasini - - - + + + + + + +
Bulimina striata d' Orb. - - + + + - - - - +
Uvigerina asperula Cj ze k + + + + - - + - + +
Uvigerina acuminata Hosius - - - - - - + + -
Uvigerina costai S ai d - - - + - - + + + -
Uvigerina hispido-costata eu s h. et Todd - - - + + - - - + +
Uvigerina laubeana Schubert - - - - - + + + -
Uvigerina pudica Luczkowska - - - - - - - + + -
Uvigerina pygmoides Papp et Turnovsky - - + + - + + + +
Valvulineria arcuata (R e us s) + + - + + + + + + +
Valvulineria complanata (d' 0 r b.) + - - - - - + + - -
Hastigerina galavalae Perconig - - - - - - - + - +
Hastigerina obesa (B 0 11 i) -- - - + - - + + +
Turborotalia mayeri Cush. et Ellisor -
-
+ + - - - + -Globigerina apertura Cush. - - - + + - - + + -
Globigerina bulloides d' Orb. - - - + + - + + + -
Globigerina concinna Re u s s - - - + - - + + + -
Globigerina decoraperta T a k a i j a nag i et S 0 i t 0 - - - + + + -
Globigerina diplostoma Re u s s - - - - - - + + + +
Globigerina eamest Blow - - - - - + + - -
Globigerina riveroe BoIl i - - - - -
-
+ + + -Globigerinoides banner blowi Papescu - - - + + - - - - +
Zalesiu kolo Rzeszowa 305
Numer pr6bki
Takson 6 11 7 8 9 10 12 13 3 5
Globigerinoides bisphaericus (Todd) + + + + + - - - - -
Globigerinoides bulloideus Crescenti - + - - - - - +
Globigerinoides immaturus (L e R 0 y) - - - + + - - + +
Globigerinoides altiaperturus Bolli + - + - - + + + +
Globigerinoides trilobus R e u s s + + + + - + +
Globoqt(adrina altispira eus h. et Jarvis + - + - + - - -
Globoquadrina dehiscens C hapm. - - + - + - - ,. - + +
Orbulina suturalis Br 0 n n. + + + + + - - - +
Planulina wuellerstorfi (S c h wa g.) + + + - - - -
Cibicides dutemplei (d' 0 r b.) + - - - - + -
Cibicides labatulus (Walker et J a cob) + + - - + + + - +
Cibicides lobatulus ornata (C u s h.) - - - - - + + - +
Cibicides ungerianus (d'Orb.) + - + - - + - - +
Fursenkoina schreibersiana (C j z e k) - + - + - +
Cassidulina . oblonga Re u ss + + - - - - - + +
Allomorphina trigona Re u ss
I
- - - - - + +Nonion pompilioides (F i C h t e 1 et M 011) - - + + - - + + + +
Nonion soldanii (d' 0 r b.)
I
- + + - + + + +Florilus boueanus (d'Orb.) l + + - - - - - - + +
Pulienia miocenica K 1 e in p.
I
+ + - + + - - - + -
Pullenia bulloides (d'Orb.) +
I~
+ + - - - + +Gyroidina soldanii (d'Orb.)
i + + - - - - + +
Hanzawaia haidingeri (d' 0 r b.) + - - - - + +
Heterolepa omnivaga (L u c z k 0 w s k a) + + + + + - " - + +
Ceratobulimina haueri (d' Or b.) - + - - - -I - -
Ceratocancris sp. + + - - - - -
literatury w osadach od dolnego miocenu po sarmat. Naleli! do nich: Cibicides lobatulus, Cibicides ungerianus, Guttulina problema, Bulimina aculeata, Pullenia bulloides, Cassidulina subglobosa, Florilus boueanus, Sigmoilina tenuis, Gyroidina so ldanii, Ceratobulimina haueri, Bolivina polonica, Spiroplectammina carinata, Uvigerina hispido-costata. W przeciwieiistwie do. bentosu wapiennego, reprezen- towanego licznie w tych probkach, otwornice planktoniczne nie odgrywajf! w nim
wi~kszej roli, cechuje je na og61 zly stan zachowania (oprocz taksonow wymienio- nych w tab. 1), ogladzone lub zanieczyszczone powierzchnie, odmienne zabarwie- nie. Wszystko to wskazuje,
re
nie naleZy ich traktowa6 w wymienionych probkach jako pelnowartosciowe taksony dla zagadnieii stratygraficznych. Z tego powodu nie zostaly one umieszczone w tabeli 1. Gdyby pokusi6 si~ jednak 0 uznanie ich za material in situ, to na podstawie pionowych zasi~gow stwierdzonych gatunkow (W.H. Blow, 1969; J.A Postuma, 1971; I. Cicha i in., 1968) mozna by uznae przy- naleznosc tych osadow do najnizszej cz~sci badenu. (tab. 2, fig. 5). Ponadto mi~dzymikrofaunf! omowionych probek: a mikrofaullf! probek 5, 8, 9 istnieje wi~ksza
odleglosc taksonomiczna niZ mi~dzy mikrofaunf! tych ostatnich a probkami 3, 13, 12. W probce 6 stwierdzono rownieZ fragment skorupki Vaginulina cf. legumen oraz kilka okazow Planularia wuellerstorfi. Te dwa gatunki byly uwaza~e za charak-
terystyezne dla dolnego tortonu Moraw (M. Vasicek, 1951). Aezkolwiek roz- przestrzenienie wiekowe P. wuellerstorfi jest 0 wiele szersze (oligoeen - ree.), to nie jest ona znana z osad6w g6rnego badenu w Polsee (E. Luezkowska, 1964;
S.W. Alexandrowicz, 1963). Wyst~powanie w pr6bkach 6 i 11 lieznyeh egzemplarzy Ceratocancris sp. nie wymienianego w dotyehezasowyeh opraeowaniaeh zwi~zane
jest, bye moze, z istnieniem speeyfiezn~ niszy ekologieznej korzystnej dla egzysten- eji populaeji tego gatunku.
Fig. 5. Schematyczny przekroj geologiczny cegielni w Zalesiu Sketch geological cross-section through the claypit at Zalesie Skala pionowa przewyzszona 5 x; objasnienia jak na fig. 3 Vertical exeggaration - 5 x; explanations as given in Fig. 3
Zesp61 otwornic zawarty w pr6bkaeh 5, 8, 9 jest zespolem bardzo lieznym.
Lista gatunk6w i obserwaeje stosunk6w ilosciowyeh pomi~dzy taksonami wskazuj~,
:le mamy tu do ezynienia z zespolem okreslonym przez S. W. Alexandrowieza jako krakowski (11 AB). Analogiezny zesp61 otwornic z rejonu Tarnobrzeg-
Chmielnik zostal p6zniej nazwany przez E. LuezkowslGt (1964) zespolem globi- gerinidowo-Iagenidowym i uznany za znamienny dla poziomu z Candorbulina universa. Pr6bki
re
reprezentuj~ bogaUl. mikrofau~ z planktonieznymi otworni- eami oraz lieznymi gatunkami bentonieznymi. Do tych ostatnieh naleZy zaliezye:Spiroplectammina carinata, Kareriella gaudryinoides, Textularia div. sp., Hetero- lepa omnivaga, Cibicides lobatulus, Dentalina div. sp., Lenticulina div. sp., Robulus calcar, R. cassis, R. cultratus, R inornatus, R. vortex. Otwornice planktoniezne, opisywane z tego poziomu przez eytowanyeh autor6w, zaliezane byly zaledwie do kilku gatunk6w (Candorbulina universa, Orbulina suturalis, Globigerinoides trilobus, Globigerina bulloides. G. rotunda ta, G. concinna, Globorotalia scitula).
Na podstawie opraeowania rodziny Globigerinidae (E. Luezkowska, 1975) dla otworu Klaj 1, proponowanego jako hipostratotyp badenu dla Polsk~ naleZy uznae, ze plankton obeeny w pr6bkaeh podzbioru (liezny zesp61 taksonow na-
lez~eyeh do rodzaju Globigerinoides, przy niewielki~ liezbie gatunk6w z rodzaju Globigerina i lieznyeh dobrze zaehowanyeh Orbulina suturalis oraz obeenosci Hastigerina obesa s. lato, Turborotalia mayeri, T. bycove) wskazuje na podpi~tro
morawskie (dolny baden).
Zbi6r otwornic z probki 7 rozm si~ znaeznie od dw6eh opisanyeh wyzej. Daje
si~ to juZ zaobserwowaC w trakcie pobieznego przegl~dania pr6bek. Przede wszy- stkim probka 7 zawiera ubo~ mikrofaun~, w rezyduum pr6bki wyst~puje znaezny proeent materialu iwirkowego 0 frake; psamitowej, a nawet psefitowej. Bye moze,
miocenskie w Zalesiu kolo Rzeszowa
to niespokojne warunki sedymentacji wplyn~ly na ubozszy rozwoj lub redepozycj~
mikrofauny. Mikrofauna omowiona wyzej odpowiada wi~ roznym odmianom
"fauny lancendorfskiej".
W probkach 3, 12, 13 stwierdzono bogaty zesp61 otwornic bentonicznych i mniej liczny plankton. Sklada si~ on z duZ~ liczby rodzajow i gatunkow (tab. 1), z ktorych pewne charakteryzuj~ s~ wyraznie wi~ksZ1! ilosci~ egzemplarzy. Rodzaj Uvigerina z gatunkami costai i pygmoides stanowi okolo 30% zespolu, a Bulimina z gatunkami gibba i elongata okolo 15%, rodzaj Valvulineria stanowi 8%. ~ to elementy naj- liczniej wyst~puj~ce, upowazniaj~ce do nadania omawianemu zespolowi nazwy globigerinowo-uvigerinowo-buliminowy. Elementem wspolnym dla tych probek jest poza tym znikoma ilosc egzemplarzy Orbulina suturalis. Przedstawiona mikro- fauna wykazuje daleko id~ce analogie z zespolem stwierdzonym przez S.W. Alexan- drowicza (1963) na terenie Zagl~bia Gornosl~skiego i nazwanym II·D, jak: rowniez z zespolem opisanym przez E. Luczkows~ (1964) z poludniowego obrzezenia Gor Swi~tokrzyskich (fauna charakterystyczna dla poziomu z Uvtgerina costaz).
Biostratygraficzny poziom z Uvigerina costaiwydzielony zostal w osadach pod- gipsowych badenu jako nadlegly poziomowi z Orbulina suturalis. Dokladna analiza zespolu otwornic planktonicznych w probkach pozwolila na wydzielenie szeregu gatunkow z rodzaju Globigerina, natomiast ubostwo Globigerinoides div. sp. i Or- bulina suturalis. Podobny obraz przedstawia mikrofauna planktoniczna typowa
Tabela 2
Zasi~i pioDowe wybranych takSODOW planktoDu otwomicowego wedlug J. Postuma (1973)
CPN Blow 1969
'M
, ,
(I) ::-
s: Cl)
.
ItS ::1 .d 1-4.
...t Ii-I Q) (I) ItSs: (I)
::1 I-J
s:
,
Q),
lX4)
,
4.l U4.l:0 0 ~ Cl) (Q ~ ' Q )
1-4 ...t ...t I:Q ~ () ~
I:Q
,
Q) N .~I:Q Cl '£ ~
(Q
,
~ .~.~ t$ (Q ~ N ~ ~ t$ (Q '£ () ~ ~ t$ ~ (Q N t$
2 ~ ~ '~ t$
~ .~ .~ () ~
~
~
(Q (Q ~~
(Q ~ '£
t$ N ~ ~ (Q ~ &
~ t:l:I ~ t))
.~ '~ .~ ()
N t$ t$ () ~ ~
8 ~ ~ ~ ~ () ()
~ C) .~ N ~ r .~ N ~ 'N ~ ~ N N ~
~ ~ .~ ~
7 N-9 () () ~
~ ~
N ~ ()Badenian 6
N-8
Karpatian 5 N-7
dla podp~tra wielickiego (E. Luczkowska, praca w druku). Wydzielenie granicy
mi~dzy podpi~trami morawskim i wielickim oparto na pojawieniu si~ w osadzie Globigerina decoraperta (1 Cicha, 1. Senes, 1974), egzemplarze tego gatunku s~
sporadycznie reprezentowane w tych pr6bkach.
Pr6bka 10 pobrana zostala ze sp~gu profilu B (fig. 3). Stwierdzono tutaj bardzo ubogi i nieliczny zesp61 otwornic. Zdecydowanie dominuj~cym taksonem (ponad 90%) jest Valvulineria arcuata, towarzysZ4 jej Bulimina gibba i Nonion depressulum.
Zesp61 taki mozna uznae jako analogiczny ze stwierdzonym przez Z. Kirchnera (1956) w poziomie dendrofriowym I w warstwie walwulineriowej. Na podstawie kore1acji mikrofauna z warstwy walwulineriowej Z. Kirchnera zostala uznana za
analogiczn~ z
n
Cs.
W. Alexandrowicza i lez~C4 w obr~bie poziomu z Uvigerina costai. Wedlug S.W. Alexandrowicza (1976) zesp61 taki charakteryzuje osadypochodz~ce z czas6w 0 niekorzystnych warunkach ekologicznych.
WNIOSKI
Osady odsloni~te w Zalesiu reprezentuj~ wszystkie poziomy biostratygraficzne warstw skawiiiskich (dolny baden). Obraz mikrofauny w poszczegolnych pr6bkach w obr~bie zespol6w (H AB,
n
C, H D) wykazuje du~ zmiennosc, ~ r6wniez pr6bki nietypowe. Dzi~ki rozpoziomowaniu osad6w za pomo~ analizy mikro-paleontologiczn~ mozliwe stalo si~ wysuni~cie tezy co do zalegania mioceiiskich osad6w ilastych (fig. 2 i 5). Warstwy te nie le~ poziomo, gdyZ pr6bki pobrane z jednakowego hipsometrycznie poziomu reprezentuj~ r6zne ogniwa warstw ska- wiiiskich. Maj~ one stosunkowo niewiella! mi~zszoS6 i s~ scinane przez warstwy inoceramowe. Dlatego tez w r6znych punktach odsloni~cia tliZ pod nasuni~tymi
utworami fliszowymi znajduj~ si~ ilowce z zespolami otwornic:
n
AB (najdalej na wsch6d),n
D (Srodkowa cz~{t odsloni~cia). Uowcemioceiiskie zapadaj~ podk~tem kilkunastu stopni ku poludniowemu zachodowi. Piaskowce fliszowe wy-
kazuj~ upad kilkudziesi~ciu stopni ku poludniowemu wschodowi Zaklinowanie ilowca z mikrofau~ mioceiisla! wsroo warstw inoceramowych fliszu swiadczy o silnym zaangazowaniu tektonicznym calego kompleksu utworow odslaniaj~cych si~ w Zalesiu.
Oddzial Karpacki Instytutu Geologicznego Krakow, ul. Skrzatow 1 Nadeslano dnia 27 marca 1979 r.
PISMIENNICTWO
ALEXANDROWICZ S.W. (1963) - Stratygrafta osadow mioceiiskich w Zagl~biu Gornoshtskim.
Pr. lust. Geol., 39. Warszawa.
ALEXANDROWICZ S.W. (1976) - Wie1ostopniowa analiza taksonomiczna w badaniach zespo- low otwornic mioceiiskich. Prz. Geol., 24, p. 700-706, nr 12. Warszawa.
ALEXANDROWICZ S.W. (1977) Taksonomiczne metody systematyzowania zespolow mikro- skamienialosci. Z. Nauk. AGH, Geologia, 3, p. 5 -18, z. 3. Warszawa.
BLOW W.H. (1969) - Late Middle Eocene to Recent Planctonic Foraminiferal Biostratygraphy.
Procesedings of the First International Conference on Planctonic Microfossils. Geneva.
CICHA I., SENES I. (1974) - The Present State of the Biozonal Division of the Central Parathetys.
Proceedings of the Xth Congress CBGA. Bratislava.
miocetiskie w Zalesiu kolo Rzeszowa
CICHA I., ZAPLETALOvA I., CTYROKA J. (1966) - Planctonic Foraminifera of the Tortonian s.l.
(in a Vider Sens) of the Central Parathetys. Proceedings of the Four Session lUGS, Commision on Stratygraphy, Committee on Mediterranean Neogene Stratigraphy. Bolonia.
CZERNICKI J. (1977) - Brzeg Karpat w okolicy Rzeszowa. Kwart. Geol., 21, p. 485 -497, nr 3.
Warszawa.
GOLONKA J. (1970) - Sprawozdanie z badati prowadzonych w 1970 na arkuszach Blazowa i Lati- cut. Arch. Oddz. Karpackiego Inst. Geol. Krak6w.
GOLONKA J. (1976) - Glony i biosedymentacja wapieni miocetiskich okolic Rzeszowa. Rozprawa doktorska.
KIRCHNER Z. (1956) Stratygrafta miocenu przedg6rza Karpat Srodkowych na podstawie mikro- fauny. Acta GeoL Pol., 6, p. 421-451, z. 4. Warszawa.
KRACH W. (1974) Z dyskusji nad trzeciorz~dem w Polsce. Prz. Geol., 22, p. 355 - 356, nr 8. War- szawa.
KRACH W. (1975) VII Sympozjmn Grupy Roboczej CMNS "Parathetys". Prz. GeoL, 23, p.
623 - 624, nr 12. Warszawa.
KRACH W., KUCINSKI T., LUCZKOWSKA E. (1970) - Nowe podstawy do stratygrafri miocenu Polski poludniowej. Prz. Geol., 18, p. 6-9, 'nr 1. Warszawa.
KUCINSKI I. (1961) Nowe dane dotycz'!ce geologii tzw. "zatoki" rzeszowskiej (cz. 1). Kwart.
Geol., 5, p. 1000-1001, nr 4. Warszawa.
KUCINSKI T. (1976) - Zarys stratygrafli ramowej podpi~tra wielician. Spraw. z Pos. Komis. Nauk PAN Oddz. w Krakowie, 20, p. 163-164, nr 1 (wyd. w 1977 r.). Warszawa.
LUCZKOWSKA E. (1964) -Stratygrafta mikropaleontologiczna miocenu w rejonie Tarnobrzeg- Chmielnik. Pr. Geol. Kom. Nauk Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 20. Warszawa.
LUCZKOWSKA E. (1970) - Problem "mikrofauny lancedorfskiej" i facji utwor6w sp'!gowych badenianu (tortonu) w poludniow~ Polsce. Spraw. z Pos. Komis. Nauk PAN Oddz w Krakowie, 13, p. 582-586, nr 2. Warszawa.
LUCZKOWSKA E. (praca w druku) - Holostratotyp podpi~tra Welician.
NEY R. (1965) 0 wgkbnym przekroju wschodniej cz~sci zatoki rzeszowskiej. Geofiz. i GeoI. Naft., nr 10-12, p. 281-290. Krak6w.
NEY R. (1966) - Uwagi w sprawie warstw baranowskich w tortonie przedpola Karpat. Zesz. Nauk AGH, nr 123. Geologia, 7, p. 117-149. Krak6w.
NEY R. (1968) Rola rygla krakowskiego w geologii zapadliska przedkarpackiego i rozmieszczeniu zl6z ropy i gazu. Pr. Geol Kom. Nauk. Geol. PAN Oddz. w Krakowie, 45, p. 7 - 82. Warsza wa.
POSTUMA J.A. (1971) - Manual of Planctonic Foraminifera.
URBANIAK J. (1975) - Miocen z Przylaska kolo Rzeszowa w swietle nowych badati. Spraw. z Pos.
Komis. PAN Oddz. w Krakowie, 18, p. 165 -187, nr 1. Warszawa.
VASICEK M. (1951) - Contemporary State of the Microbiostratigraphic Research of the Miocene Sedimentary Deposits in the Out-Carpatian Neogene Basin in Moravia. Sbor. Geol. Survey Czechoslovakia, 18, p. 145 -196. Prague.
ManrO>KaTa rOHEPA
MWOLU=HOlBblE OTI10>KEHWII IB 3AI1ECbW OKOno >KEWOIBA
B 3anecbl1 OKono )l(ewoBa. B TaK Ha3blBaeMOM >KeWOBCKOM 3anl1Be, ~a>KaIOTClI apnmm1Tbl, jUlnSlIO~HecSI 4aCTblO palpela CKaBI1HCKi4X nnaCTOB, B KOTOPblX I1MelOTCSI B HanH4HI-I Bce 3BeHbSl 6aAeHa BnnOTb AO nmcoBo.:i cepl11-1. no MI-IKpocpaYHe BblAeneHbl rpynnbl cpopaMI-IHl-lcpep 11 AB, iI C, !I D. nOpOAbl M110l\eHa norpy>KalOTOI B 1()3 HanpaBneHHI1. Aprl1nnl1Tbl CKBaBI1HCKI-IX nnaCTOB nepeKpblTbl cpnl1we-
BblMM rnaYKOHMTOBblMM neC4aHMKaMM, OTHOCftLl.\MMMCR K HHOl.4epaMOBblM nnaCTaM BepXHero Mem (3TH 3BeHbft TeKTOHM4eCKM CBft3aHbl Me>KAY c06oH). B npeAenax <t>nMweBblX neC4aHMKOB OTMe4eHa aprMnnMTOBaR 4ewYR C MHOl.4eHOBoH <t>aYHoH. KOnneKI.4HR 06pall.40B C MHKpo<t>aYHOH CHCTeMaTH3Hpo- sa Ha no CTeneHH CXOACTBa Me)l(AY HHMH npH nOMOLl.\H TaKCOHOMH4eCKoro Ka4eCTBeHHoro aHanH3a.
Malgorzata GONERA
MIOCENE DEPOSITS FROM ZALESIE NEAR RZESZOW Summary
In so-called Rzeszow Embayment lE Zalesie near Rzeszow, there are exposed claystones represent-·
ing the Skawina Beds. An the units of the Badenian, including the Gypsmn Series, were found here.
Microfaunistic . studies made it possible to differentiate foraminifer assemblages nAB, n C and n D.
Miocene deposits are dipping to SW. TtI': claystones of the Skawina Beds are overlain by flysch glauconitic sandstones of the Inoceramus Beds (Upper Cretaceous) with tectonic contact A slice of claystone bear- ing Miocene microfauna was found in the flysch sandstones. The collectioo of samples with microfauna has been ordered by determining the degree of their similarity with the use of taxonomic qualitative analysis.
