Górny wizen dolnokarbońskiej niecki•śródsudeckiej

Halina ŻAKOWA

Górny wizen dolnokarbońskiei niecki · śródsudeckiei

WSTĘP

Utwory. młodszegO' paleozoiku ukazujące się na obszarze Sudetów ŚI'IOdkO!wtYch i dostępne dzisiaj dla badań geologicznych nie stanowią w większości kompletnych serii skalnych, co powoduje duże trudności

w korelacjach stratygraficznych i ogólnych syntezach geologicznych. Sto- sunkowo najpełniej wykształcone są we wspomnianym regionie utwory

karbońskie, i to zarówno dolnej jak i górnej jego części. W największym.

zasięgu są one znane z centr.alnej depresji Sudetów Środkowych, a mia- nowicie z niecki śródsudeckiej , która j,est ich największą jednostką geo-

logiczną.

Zarys dzisiejszej niecki jest wynikiem działania młodosaksońskich

czynników tektonicznych i nie odpowiada zasięgowi niecki dolnO'karboń­

skiej. W obręb niecki dolnokaTibońskiej wchodzą, prócz utworów dolnego karbonu wyznaczających dzisiaj ramy niecki, także os,ady tego oddziału występujące na sąsiadującej z nią od północnego wschodu innej jednostce geologicznej - krze gnejsowej Sowich Gór (fig. 1). W opracowaniu tym.

ostą.tnie utwory a także osady dolnego karbonu obrzeżające wspomnianą jednostkę od południowego zachodu omawiane są pod wspólną nazwą

kulmu sowiogórskiego (według określenia J. Oberca, 1949) lub pod nazwą

osadów występujących w południowo-wschodniej części niecki. .

Wczesny okres doln()lkarboński w niecce cechuje sedymentacja detry- tyczna w facji kulmąowej, :w większości lądowa, a porównania stratygra- ficzne wyróżnionych tu w czasi'e badań seri.i skalny<ili opierają się

na

dobieńJStwie składu petrograficznego i na ogólnych zjawiskach sedymen- tacji. Specyficzne warunki ich osadzania się wykluczyły msadn;iczo możli­

wości występowania cennych dla stratygrafa szczątków roślinnych i zwie-

rzęcych. Oparta na· dokumentach paleontologicznych stratygrafia mogła być przeprowadzona dopierO' w osadach górnej części dolnegO' karbonu.

w związku 'z transgresją morską (górnowizeńską) w piętrze Goniatites;.

której ślady zach()lW'ały się w postaci skamieniałJości morskich licznych pod

względem ilościO'wym i gaturikowym.

Na całym obszarze występowania górnego wizenu niecki (fig. 1) prze-

prowadziłam pd<;ząwszy od 1950 r. kosztem wielu robót ~emnycll prace w posru'kiwlaniu fauny :morskiej o'l"~ stara'łam się ją wyeksploatować:

. ':,.

1 - utwory .starsze od gór- nego w1zenu';' 2' ~ utwory garnego wlzenu;3 - dys-.

lokacje' stwierdzone. l przy- puszcz8lne; 4--6 -:- zaslęgl zblornlka morskiego W plę­

trze'Gontatttes (4 ~ zasięg poziomu Goa; 5 - ^zasięg poziomu GOa/~; '6' - za-

sięg podpoziomów Gc;~'-3)

1 --'- s4idlments older than Upper V1se&n; 2 - sedl-' ments of Uppel'VlBean; 3 - ascertalned .. a.nd presu~ble

dlBlocatlons; 4--6 - ' ranges of marlne. basln in Gonta- tites stage (4 - range ot horlzon GOa;' 5 - range' of homon Gou./~; 6 - range of subhor!.zon GO~'-1)

...

I....~

~4.

. "" C:J'V

\:J~ ^(;:)

. ~

/(Dwary~ (;:) o -\~-~ ~

*"

..«-

*" *" . . ,'" .. ,

(;:)

C>

'Sotków'

KACZAWSKi[

~ ^.

<f'C

-'YOStOWACJA

Q

!IIlIIIlTIlII ^t ffiIII]2

10 km

\3 ^{\ ... 4}

,

" 5

\

~o\ 6

"

DzierŻOniÓw

@

Fig. 11. Sżkic geologiczny dolnego karbonu niecki śródsudeckiej i depresji Swiebodzic Diagrammatic map of the Lower Carboniferous of' the Intrasudetic Basin and the SWiebodzice depression

O) I-' o

~

S-

I>' N-I>'

~ ~

Górny wizen niecki śródsudeckiej 611 i określić terenowo miejsca występowania SkanU.eniałości tego piętra wy- mienialne w publikowanycll. opracowaniach badaczy niemieckich. Efektem tydh prac jtest przede wszystlkim uzyskanie wielu nowydh przekrojów·

warstw z licznymi· skamieniałościami zwierzęcymi, a pośrednio także

skompletowanie 'zbiorów m'weaJnyoh górnego wizenu o znaczeniu nie' tylko lokalnym ale i regiona:lnym. Stanowiska połlOŻOIIle w półrroClIliej czę­

ści nieoki zostały już szczegółowo Qpraoowane (H. Zalrowa, 1953, 1956a, 1956b, 1958). Opracowania stanowisk kulmu SOIWiogórskiego są fIN toku;

W posz;ozególnych rozdziałach tej ~acy poza stratygrafią zostały omó- wione krótko najważniejsze zagadnienia f,acjalno-paleogeograficzne, ,a tak- iJe tektoniczne, w większości oparte na nowych malteria'łach.

STRATYGRAFIA '

. . Dolny ka'l"OOn depresji ŚTódsudeckiej jest młodszy od utworów kulmo- wych depresji Swiebodzic (H. Teisseyre, 1956). W dotychczasowych opra- cowaniach dolny karbon niecki zaliczano zgodnie z badaczem niemieckim E. Bederkiem do dwu pięter po4ziału goruatyto.wego (H. Tei.sseyrtę, 1956), . a mianowicie do piętra PericycZus obejmującego górny turhej i dolny wi-

zen i piętra Goniatites, należącego w całości do górnego wizenu. Jak wy-

kazałam na załącwnej tabeli stratygr,aficznej, między wspomnianymi pię­

trami występuje piętro Beyrichocera~obejmujące wizen·śr<>dkowy. Prze- wodnie . skamieniałości tego piętra występują na obszarze Anglii i Belgii, ostatnio zaś nawet kilka z nich znaleziono w utworach dolnego karbonu

Reńskich Gór Łupkowych. .

Na obszarze niecki śródsudeckiej zaznacza się ciągłość sedymentacji cyklu dolnoka'I"bońskiego, a międ'zy utworami 'zaliczanymi dotąd do piętra

Pericyclus i Goniatitesbrak dy:skordancji. Ponieważ to ostatnie jest udo.,.·

kumentowane fauni.stycznie, należałoby prżypuszczać,' że utwory starsze

<Xi lii ego osadzały się nie tylko w turneju górnym i wizenie dolnym, ale

także w wizenie środkowym. Zgodnie z powyższym rozszerzyłam zasięg

stratygraficzny kulmu starszego według

st.

Pericyclus i Beyrichoceras ,zaliczyłam kulm 'z Sadów Górnych, Starych Bogaczowic i kulm z Lubomina (H. Teisseyre, 1956). utwory podścielające bezpośl'ednio osady piętra Goniatites w południowo-wschodrui.ej części

niecki należą prawdopodobnie do najwyższego poziomu piętra Pericyclus (Pe 'Y) i do wizenu środkowego. Łą<;!zą się one sedymentacyjnie w dolnym . swym odcinku z podobnymi seriamiS!kalnymi zaznaczonymi w obrębie

jednostki bardzkiej. . . . ' ..

,UtWory górnego wizenu zajmują największy obszar w północnej części

niecki śródsudeckiej , począwszy od Bramy Kamieniogórskiej na zachodzie (fig. 1) do Okolic Wałbrzycha na woohodzi.e. W zachodnim skrzydle niecki

.zostały one opisane przez Cz. Z.aka (1958) jako kulm deltowy (tabela 1) z . podrzędnie występującym tzlepieńc.em kwarcowym. W północnej części

nieeki opracow,ał je .litologicznie St. Radwański (1954) i opisal jako kulm

młodszy (starszy poziom deltowy, kulm morski i młodszy poziom delto- wy). Wolrolicy Wa'łbrzycha utwmy piętra Goniatites opisano pod nmą

.. kulmu ze Szczawna (H. Teisseyre, 1952). Górny wizen zaznacza się :P<r..

nadto wzdłuż 'południowG-'zachodniej krawędzi kry gnejsowej Sowich Gór

Kwartalnik Geologiczny - 10

612 Halina Zakowa .,

w okolicy Sokolca i Jugowa, a następnie występuje w postaci płatów na tej jecfuóstce albo; w obniżeniu· (Kamionki), albo

w

IZ seni "Hasto-:szarogł8ZIQwej jaJk.i ,zlepieńoowej-bYĆ· może w części po""

chodżenia fluwialnego (zlepieńce gabrowe i kwarcowe).

Górnywizen, w przeciwieństwie do starszych ogniw dolnego karbonu w niecce ^należy w ^dużej mierze dO osadów utworzonych. w środowisku

:morskim, 00 zaznaczyło się obecnością skamieniałości morskich. ^Wśród

różnych; pod względem systematycznym, skamieniałości na uwagę zasłu­

gują goniatyty. Znany geologom niemieckim podział stratygr,afkmy ob ..

sza rów występowania fauny morskiej w niecce opierał się przeważnie

na faunie bentonicznej, niekiedy o' szeroikim zasięgu stratygraficznym.

W związku z wykonaniem wielu nowych przekrojów nie tylko na obszarze

Wałbrzycha, ,ale przede wszystkim na terenie kulmu sowiogórskiego, je-

\Stęw. w posiadaniu przeyrodnich form goni.atytowych.'

,W pracy tej pragnę przedstawić najnowsze wyniki stratygraficzne uzyskane na podstawie opracoiWaniafauny go.niaty1;owej, potraktowane

łącznie z ^już opublikowanymi.

,'Wopraoowaniu stratygraficzno-paleontologicznym wzięłam pod uwagę

. nie'tylko klasyczne prace H. Schmidta i W. E. Bisata o goniatytach kar--

bońskiCh, na ·których przede wszystkim oparty' jest podział międzynaro-'

dowy, ale l'lli.ędzy innymi i ostatnte wyniki . rozpoziomowania górnego wi'Zl8nu we wschodniej części Reńskich Gór ŁUJIllrowyoh i w Górach Harcu ^1.

Goniatyty w niecce śródsudeckiej w dużych. stoslinkowo ilościach zna ...

lazłam na obszarze WaŁbrzycha (H. Zakowa, 1958) ito za'równo po wschod- niej, jak i po zachodniej' stronie szosY i torów kolejowych. wiodących ze Szczawienka do Wałbrzycha Miasta. W ^części" wschodniej, w ^obrębie kulmu 'ze Szczawna, ułożonego, jako, wąski klin między gnejsami Sowich Gór a warstwami wałbrzyskimi górnego karbonu, ^uzyskałam je z prze- lropów :lroło wzgórza Czarnuszka' (osiedle Nowy Poniatów), z Ponia,towa, z odkrywki na zachodnim zboczu wzgórza Czarnota oraz z odsłoniętej na

dużej przestrzeni ska'1"py w dolince zwanej Głębokim Wąwozem. W pierw- szyCh dwu stanOlWiskach oznaczyłam go.nłatytypoziomu Goa, a więc Pro- ,lecanites serp€mtinus (P h i 11.), Beyrichoceratoides truncatum (P h iiI.)

i Goniatites crenistria P h i 11. W pozostałych znalazłam prócz goniaty- tów poziomu Goa wyżej wymienionych, także goniatyty poziomu przej-

ścto'W!ego (Goa/~ - Goniatitesintermeqius K o b ^I() l d) i podpo'Ziomów poziomu Go~. Chodzi w tym, przypadku <> formy Goniatites striatus spi- nfer R o e m. (GO~l)' Goniatites striatus striatus (S o W.) (Go~~) i Go':' niatites faZcatus R o e m. (GO~8)' W częścizachodni.ej kulmu, ze Szcmw- na" nie tylko odsłoniłam skalI'pę przy dworcu kolejowym Walbmych Mia- sto, ale także sprofilOlWałam przekopy różnej długości położone na północ

od skarpy. W utworach ilas'to-szarogłazowych skarpy występujepoŻiom:

Gon udokumentowany skamieniałością przewodnią, a ponadto formą

ProZecanites serpentinus (P h i 11.). Wyższe stratygraficznie . goniatyty

1 Szczegółowe omóWienie llteratury do podziału ' goniatytowego 1 liJ,storta bMań w tej dz1edz1n1e znaJduJ.. li1ę w pracy o· blostratygraiu utworów dolnego karbonu z obszaru"Wał­

bJ'I!Y~' es:., ~aItowa. 1958).

Tabela llorównawcza dolnego karbonu niecki sródsudeckicj i depresji Świebodzic z dolnym karbonem Anglii, Belgii i Niemiec na podstawie podziału goniatytowego Tabela 1.

Comparative Table

ar

- - - , - - - - - - ----- - - - ----- - - - , - - - ; - - - ,

I

, Niecka Śródsudecka

Formy przewodnie w Anglii

d Ci

i ~~I' .~~

~ U) ~

=1

--.---+---1 - - - - --- -

Britisch ind ex forms

I

P2

l

---I l

Goniatites Gonialites GiJnialites

nerosoni subcircularis sphaericosfriatus

P, Goniatites elegans Goniatites siriaills

+

Goniatites f <"tleli/m

Gut/iatites diHckleyensis

Goniatites crenisiria

Beyrichoceras microltotum Goniatites ma.xinws Beyrichoceras castletonense Beyrichoceras antiquatus Merocanites hensloroi Merocanites applanatlls Beyrichoceras hodderense Pericyclus sp.

Miinsleroceras sp.

Merocaniles compresslls

Pr%cani/es sp.

Formy Pl,zewodnie w Niemczech German index form

lntrasudetic Basin

- - - - - - - - -- - - - - - - - -

! część NW częsc NE (obszar Wałbrzycha) ^(I część SE (obszar kulmu sowiogórskicgo)

Formy przewodnie i towarzyszące

w Belgii

Belgian index and associate forms , o " I---.---~--,---

\ !!I

NW part NE part (Region of Wałbrz!Jch) SE part (Region of Sowie Górp)

----II-f~una

utwor;----~-I----

Deposits

Goniatites subcircularis

GoniaHles striiltus, G fa/catus, Sa-

g~Uoceras compli~atnm, s.

glannm, Pronorztes cyclolobllS, Pa-I raprolecanites mixolobus .

Goniatites crenisiria, G. inDolu.tus, B. implicafllln, Pro!ecanites ser- pentinns

Deposits Deposits

---~---:--G-O-y-,-=--G-O-_ ~-!l-·~-t-il-e-5-"'-dl-.a-,-w--s-_ t-IS-sc-h-a-e-I--"'I----'---- - - - - - 1

~m I

Go y = Gonia/ites granosus Go }'1 = Goniatites granoSl/S post- ^j I'

_, __ ~ _ _ '''"_ .L

striatnm

i

- - - 1 - - - -

Go 11 = Guniatites striatus

i

I-~· --.----

I Go a.!{l = Gonialites irdermedius

Go Pr = Goniatites striatus Gonia.tites spiralis Go {l6 = Goniatites stri<"ttus

natus

kobo/di nwcro-!

Go {lo = Goniatites striatus wlId- dingtoni

Go (1., = Goniatites slriatlls elegans

Go (l, = Goniatites striiltus fa/catus Go {l,

=

Go (l, = Goniatites striatlls spirifer)

----I---~---

Luka Lacune

Goniatites siriatlls fa/catas Goniatites striatus sfriatus GOHiatites slriatu.~ spirifer

I

1--- ---

Lnkar Lacune '!

~~ GJ'O

ląd

Land

N d ..!>:: Q

Goniatites cf. iniennedius

1

~'g ~ ~ ~ ~ ~§-

I

~~ ~§§

ląd

Land

GOl/iaiites crenistria Prolecaniles serpentinus

~ ~j::I u<!::~ ^{' :}

=

a

.

':":l;.::: ~ ArgiIlaceous-gregUJac.ke series

Goniaiites crellistriu Pro/ecanites serpentinus

Beyrichoceratoides truncatllln

s

='

I

.~ l? ~.~ from Sokolec and .Iugów Q.) ~ ..< ~ zlepielice gah}~o'we 1 _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ ~_~ _ _ _ _ _ .~g>"'abhro conglomerates

I

Be.lJrichocerils micronotum, B. ob- tusU/n, B. Ilwfabile, B. veric/lli- rerum

Beyrichoceras hodderense, B. re- desdalense, B. sp. (casiletonense?j

występuje prawdopodobnie w Heńskich Górach Lupkowych Appears pro babI!) in the Rhinish ~chiefergebirge

- - - 1 - - --- - - - -

Pericydlls (gr. P. plicatilis) Miinsteroceras sp., Nomismoceras uiltigenan, N. frechi, Pericycllls impressus, P. fasciclllatus, M. inflćl­

tum, M. incollstalls, M. duponti Pericycllls princeps, P. di6isllS, P. ryckholti, !vliinsleroceras rotella, M. complanatum, M. perspectiuum, Indtoceras rotatorinm, A crocani- teB tornacensis, Protocanites loyni,

"Gor/iuliies" crennlćltlls

brak goniatytów Absence of Gonia/des

Pt?c

=

Pe(/.

=

-I·· _I

Gatlell,dorfia su.bi1woZu/a

______________________________ 1_- I

Ląd

Land

brak skamieniałości morskich Absence of marine fo,sils

~ .S .::: 8 S..Cl o

- =

U

brak skamieniałości

mOTskich

Absence ol marine lossils

Inka Lacune

I I

" '"

'NQ

Depres,ia Świebodzic Swiebodzice depression

o

kulm z ChwaIiszowa i z Księżna według H. Teisseyre'a Culm frorn Chwaliszów

and Księżno I

I

according to H. Teisseprel

Górny wizen niecki śr6dSlUdecklej 613

ukazują się W przekopach pbł~ch dalej na północ: Goniatites inter- 'mecHus K o b o l d, ,G. 'striatus spirifer R o e m., G. striatus striatus

(S o w.), G. striatus faLcatus R o e m. Wyznaczają one naj ^niższe podpozi0- my w }X)ziomie Go~, a mianowicie podpoziomy Gołll-3' W najdalej na

północ wysuniętym przekopie tego obszaru kulmowego występuje znów Goniatites crenistriaP h ił 1. obok Prolecanites serpentinus(P h iII.) i bardzo dobrze zachowanego łodzika - Domatoceras planotergatum (M c C o y), znanego z poziomu Goa z k0P.81ni Chwalibóg w Wałbrzychu

(H. Schmidt, 1951).

Z podanych f,aktów Wynika, że w okolicy Wałbrzycha występuje prze-

dział stratygtr!aficzny od poziomu Goa poprzez poziom prZJejściowy (Goa/~) do trzeciego. podpolZiomu w poziomie Goniatites striatus (S o w~).

Zazębiające się z serią ilasto-szarogłaiOwą wkładki zlepieńca kwarco- wego. (zlepieniec wariolitowy E. Datlhego) tego OIbszaru ^należą do tego

samego przedziału stratygraficznego. '

Należy też nadmienić, że w Konradowie porożOIly:nl około 3 km na

północny zachód odzadhodniego. obszaru Wałbrzycha, w skarpie obec- nie nieużywanej wcinki kolejowej ^wiodącej ze SZczalWlIla 'Zdroju do Bia-

łego Kamienia, znalazłam ostatnio formę wyżsZJego ' poziomu piętra Go- niatites - prawdopodobnie Goniatites striatus typ. Seria Skalna odsła'"

niająca się w Konradowie należy także do kulmu ze ~wna.

Na południowy wschód od Wałbrzycha, jak już wspomniałam, górny , wizen ukazuj e się wzdłuż południowo-zachodniej krawędzi Sowich Gór w okolicy Sokolca i , Jugowa oraz na obSzarze gnejsów sowiogórskich w Kamionkach i Glinnie.,

W Sokolcu, gdzie występuje tylko wyższa seria dolookarbońska

w przekopach ² poł<YŻOnycll na zachód od swsy wiodącej z LudwikoW1.c

Kłodzkich, do Wa1imia, oprócz bardzo licznej fauny bentonicznej o sze- rokim zasięgu stratygraficznym :znalazłam także głowonogi. Z łodziko­

watych oznaczyłam tu Stroboceras. trifer S 'c h m i d t. Goniatyty ^wystę­

pują sporadycmie z fauną bentoniczną; częściej jednak w warstwach jej pozbawionych. Oznaczyłam wśród nich Prolecanites serpentinus (P h iiI.) i Goniatit'e crenistria P h i 11., a więc skamieniałości, poziomu Goa. Dwu- krotnie w przekopach występował in situ zlepieniec gabrowy w takich miejscach, gdzie dotychcz~ nie był znac:zxmy na mapach. Obserwacje przekopów wykazały, że zlepieniec gabrowy ^występuje w ^obrębie serii

ilasto-szarogła'ZOwej, któr;a w spągu i ^W stropie ^zlepieńca gabrowego za- , wiera formy przewodnie }X>ziomu Goa. Zjawisko to zaznaczyło się' ~zcze­

gólnie ^wyraźnie w przekopie ,położonym w dalszej, zachodniej części

kulmu z Sokolca, gdzie nad zlepieńcem gabrowym znalazłam odciski cha- rakterystycznego urzeźbienia G011,iatites crenistria P h i 11. oraz fragmenty .jego linii przegrodowej, w serii zaś podścielającej zlepieniec gabrowy -.

formęProlecanites serpentinus (P hi 11.) z dobrze zachowaną linią pł'Ze­

grodową. iPOIZiom Goniatites crenistria Ph i 11. kontaktuje w Sok::olcu

bez}X>średnio z ,górnym karbonem, prawdopodobnie 'bez dyskordancji ką-

towej. ' .

2 Przekopy, które wykorzystałam dla sprofUowan1a warstw 1 ekSploatacji fauny były

w w1ększośąl wykonane W poszUkiwaniu, węgla przez Wrocławskie' Przeds1ębiorstwo Geologiczne

Górnictwa Węglowego. ' ,

614 Halina Zakowa··

Utwory górnego wizenu przedłużają się w kierunku na południowy

wschód w okolice Jugowa, gdzie także obserwujemy pod względem lito- lOgicznym analogiczne serie skalne. ~zątki zwierzęce w północno-za;..

chodniej części Jugowa uzyskałam jedynie kosztem wielu robót ziem- nych. W dolnej częśCi tych utworów występuje tu w dużych ilościach różnorodna fauna bentoniczna. Została ona także wydobyta z natuł"alnej

odkrywki położonej w kierunku na: południowy wschód od omawianego obszaru, w bliskości licznie zaznaczających się wkładek zlepieńca gabro- wego na zdjęciu kartograficznym E. Dathego. Wspólnie z tą fauną wy-

stępują goniatyty poziomu Goa Goniatites crenistria P h i 11. ·i Prole- canites serpentinus (P h i 11.) w bardw dobrym stanie zachowania i z do- br2Je '2Ja7JIlIaC2lO!I linią przegrodową. W wymzych Częściach tej serii nekton

pływający występuje w dużyclh Hoociach, podczas gdy fauna bentoniczna jest bardzo nieliczna. Szczególnie zwracają uwagę masowe nagromadzenia Nomismoceras gernianicum S c h m i d t - formy o raczej szerokim za-

sięgu poziomowym. Z goniatytów przewodnich ozn.aczyłam tu także Pro- lecanites serpentinus (P h i 11.) i Goniatites crenistria P h i 11. . Formy· ło-

dzikowate nie są rzadkie. .

W Jugowie, podobnie jak i w Sokolcu, wśród ooadów górnowizeńskich występują zlepieńce gabrowe. Mimo iż nie· obserwowałam bezpośrednio

ich kontaktów z serią ilasto-sza.rogłarową, n.ależy przypuszczać, iż cza- sowo odpOlWi;adają one taikim 2Jl.epieńcom z okOilicy Sokolca i stanowią integralną część poziomu Goa. Zlepieńce kwarcowe (wariolitowe w uję­

ciu E. Dathego) Sokolca i Jugowa należą. najprawdopodobniej do naj- ·

niższych podpoziomów GoB.· . .

P,r:zechodząc na obszar oddzielnie obecnie 'położonych osadów dolno-

karbońskic'h na gnejsach Sowich Gór omówię ,kolejno Kamionki i Glinno.

Górny wizen z Kamionek obejmuje serię ilasto-szarogłazową oraz po-

łożone w 'jej stropie różnoZiarniste zlepieńce kwaroowe. W górnej części

serii ilasto-sza1rogłazowej przeważa sedymentacja szarogłazowa, to zna- czy warstwy, w których przewagę nad łupkami ilastymi uzyskują łupki szarogłazowe i szarogłazy. Warstwy te· podściełają bezpośrednio zlepieniec kwal'loowy, CłO obserwowa'lam . szcZ'eg61nie wyraźnie w nieczynnym już

od dawna łomie założonym w tej serii. Z licznej fauny bentonicznej uzy- skanej także wyłącznie drogą robót ziemnych zasługują na uwagę formy z grupy Gigantoproductus giganteus (M a r t.), wskazujące zgodnie z po.":

działem ramienionogowym na 'poziom D^2• Wśród nich występowała ośródka Goniatites crenistria P h i 11. W warstwach z f.auną nektoniczrt.ą znalazłam Prolecanites serpentinus (P h i 11.), a takie fragmentaryczne odciski goniatytów z urzeźbieniem form .przejściowych do poziomu GoB.

Z ciekawostek paleontologicznych należy wymienić wężowidło - Si- lesiaSter longivertebralis . S c Ih war z ba c h et Z i m m e ^T m a n n (M. SdhWiaTzbadh, F. Zimmermann, 1936), którego holotyp rostał 2IDalezio- ny w war.stwach poziomu Goa, w skarpie przy dworcu kolejowym Wał­

brzych Miasto ^8. Z podan~h faktów wynika, iJe 'IlI8. obszarze Kamioriek

występilje poziom Goa. J,est wielce prawdopodobne, że :z:a'Zl1:acza; się tu

także poziom Goa/~. Zlepieńce kwarcowe powstały naj prawdopodobniej w poziomie Gof} - w najniŻSZJej jego części.

.~ . ^.

8 Warstwy te zostały oplsa.ne przeze mnie jako stanowlskó nr 6· - dworzec ko)eJowy ·Wał"

brzych Miasto (H. ~akowa. 1958).

Górny wizen niecki śródsudeckiej 615 W ekolicy Glinna f.auna górnego wizenu wstała wyeksploatowana z długich przekopów wykonanych w serii, ilasto-szarog~wej, nie odsła­

niającej się na pewierzchni. Z przewodnich, fOIm oznaczyłam: tu Proleca-

" nites serpentinus (P h i 11.). Kilka fragmentów innych goniatytów,bar-

,dzo słabe zachowanych przypomina urzeźbieniem fermy poziomu przej-

ściowego - Goa/~.

Przy analizowaniu stratygraficznym poszczególnych obszarów górne- gewi'1Je'IllU w nieclC:epominęłJalm. stanowiskia połOO:oine w północ:no-zachod­

niej części niecki (Ma!l"Ćiszów, Witków, Ja.błów) , ze względu na brak w nich

skamieniałości goniatytowydh. W opublikowanej ta'belcestratygraficz- llIej (H. 2akewa" 1958) 'zalic21yłam je do pdziomu Goa, lub 00 najwyżej do naj niższych podpoziomów póziomu Go~ (Jabłów?). StanowiSko na Ptasiej GórZJe z obsza!I'u Wałbr,życha na'leży ta\kżeoo poziomu Goa.

, Opisane stosunki stratygraficzne w górnym wizenie niecki śródsudec-

kiej zostały przedstawione na tabeli 1.

ZAGADNIENIA FACJALNO-PALEOGEOGRAFICZNE

LITOFACJE

Różne pod względem litologicznym osady górnego wizenu w niecce

śródsudeckiej powstały zarówno w środewiskubeZ8pl'lZecznie morskim jak i w środowisku mieszanym - deltowym i okresowo nawet być może lą­

dowym. Szczegółowe rozgranicżenie litofacji nie jest tu 'możliwe, ze'

względu na zazębianie się osadów ilastych z pakietami szarogławwymi

i, zlepieńcowatymi e często soczewkowatej budowie. Jednakże w odróż­

nieniu od osadów gruboklastycznych, powstiałyc!h w starszej części dol- nego karbonu w facji kulmowej, można tu wyróżnić litofację ilasto;"szare-

głazową powstałą wyłącznie w środowisku morskim. Wyróżnione' przeze mnie osady tej litofacji :występują nie tylko w północnej części niecki (H. 2akowa; 1958) ale też w obszarze górnego wizenu sowiogórskiego.

Utwory tej litofacji składają się z osadów ilastych, isza.rogłazowych, z se- ,

crewkamizlepieńc6w e bardzo małej miąższości. Na znacznych prze- strzeniach pozbawione są one kompletnie szczątków zwierzęcych i re~

ś1irnnrych. W OIkelicy Wałbrzyclla występują chaJl"aiki:erystyc7Jne iOO pN.e- ławicenia, Q bardZo. małych miąższościach PQsrezególnych f!t"akcji. Jedy- me w południowo-wschodniejczęści niecki (ebszar Kamienek i częściowo

Glinne) w stropowyoh częściach tej serii przewagę uzyskują szarogłazy

,z licznymi zjawiskaini sedymentacji morskiej' (hieroglify spływowe, osu- wiska podmerskie, zlepieńce intIjaformacyjrie itp.).

podrzędnie na obszarze emawianej litofacji j~ W okolicy Wałbrzycha,

a następnie na południowym wschodzie ukazują się utwory wapienne.

Utwery te pragnę obecnie szerzej omówić pod w~lędem rozprzestrzenie- nia or,az pod względem str.atygraficznym i facjalnym, gdyż zagadnienie facji wapienia' węglowego. w niecce nie było. detąd porusmne.

Zdjęcia geolQgiczne auterów niemięckidh przedstawiają wspomniane utwory w fermi,e soczewek, niekiedy bardzo długich i szerokich, nie obra-

zujących, jak wykamły moj'e pr,ace, faktycznego ich zasięgu. Soczewki te określane były przez g,eologów niemieckichj.ako górny wapień wę­

glewy lub ~ batrd'ziej realnie - jako soczewki wapienia węglowego

w kulmie. Terminy:, górny· wiipień węglowy i tak zWany dolny wapień '

616 ^{Halina 'Żakowa}

węglowy zostały' przez badaczy niemieckich przerueslOne bezkrytycznie z obszaru wysp brytyjskich, gdzie stosunki facjalne, w zwiąZku z innym obrazem paleog€Ograficznym morza, karbońskiego rozwiniętego na plat- formie kontynenta,lnej, przedstawiają się nieco' odmienni,e od naszych.

N a:leży dodaJĆ ponadto, ^'że angielskie ok.r:eślenia lito!facjalne "Lower and Upper Carboniferous Limestone" nie odpowiadają Sobie czaSowo w poS1'llCze- gólnych dolnokarbońskich nieckach sedymentacyjnych Anglii i Szkocji.

Scisły podział litofacji wapiennych w Sudetach Środkowych na dolną

i ^górną powinien ^być zniesiony ze względów powyżej wspomnianych, a także dlatego, że litofacja wapienna w dolnym karbonie tego regionu powtarza ^się kilkakrotnie w ^różnym czasie geologicznym (Góry Bardz-

kie). ' '

Utwory wapienne pojawiają się w osadach litofacji ilas'to-,szarogłazo­

wej dopiero w okolicy Wałbrzycha (także Konradów), gdzie wykszta.łcone są jako ^wlkładki SOIC:iiewki lub k<»;lJkrecje 'zez:mienną zarwartością wę­

glanu wapnia (margle ilaste, margle z teksturą stożkową, wapienie ila- ste itp.) o miąższości nie przekraczającej 5 do 10 cm. opróCz -stanowiska na Ptasiej Górze w Wałbrzychu, gdzie mamy cienką , wkładkę wapienia or,ganodetrytycmego, są to w całości osady wapienn:e polWS1:ałe pralWdo- podobnte w \V)1Iliku ohemicmego strącania się węglanu wap1,1ia synge- netycmie z serią ilasto-szarogłamwą. W obszarze górnego wizenu sowio- górskiego występują ponadto zlimonityzowa:ne lub wapienn.e buły

z

a takż'e buły o teksturze sferycznej - być może sferosyderyty pozba- wione fauny. Przede wszystkim jednak występują tu wkładki wapienia organodetrytycznego ze szczątkami zwierzęcymi allochtonicznej tanato- cenozy (H. Miil1eT, 1951) O skorupach kalcytowych. Miąższość tych wa- pieni nie przekracza 10 'cm. Prrechodzą one nieki,edy w wyżej wspom- niane soczewki lub buły. Buły te powstały prawdopodobnie wskutek dia- ge:tlleZY śródsedymentacyjn,ej. Na ,obsza,rze KamiOlIllek w,śr6d wkładek

wapiennych występu1ą większe nieregularne soczewkowate masy nie wy-

kazująoe tekstury ,warstwowej o miąższości nie przekraczającej 20-30 cm, zbudowane z kor,ali rafowych i oddzielone iłem o rdzawym zabarwieniu.

W północnej części niecki ŚToos'Udec'kiej utwory wapienne pojawiają się rzadko, natomiast w profilach okolic Soko1ca i Jugowa występują one

częściej, kilkakrotnie w jednym profilu, niekiedy w odległości od siebie 0,5 do 1,0 metra. Na obsmrze K.arnioIlek utwory wapienne występują przeważnie w kilku następujących po sobie wkładkach w odległościach około 20 do 30 cm. '

Z podanych f.aktów wynika, ^że w górnowizeńskim 2lbiornikumorskim istnieją okresy chwilowej przewagi proce86w chemicznych nad sedymen-

tacją mechaniczną. Szczególnie c~ zaznacza się to we wschodniej czę- ,

ści niecki. Z tych samych obserwacji wynika także, że w mecce ^śród­

sudeckiej nie mamy typowej litofacji wapiennej. Świadczy o tym nie~

wielka miąższość wkładek wapiennyCh. przeławiconych grubszymi na ^ogół warstwami ^łupków ilastyCh i szarogł;azowych oraz ła.wicami szarogłazów.

Należy wspomnieć, ż,e niekiedy łupki' te,a bardzo często szarogłazy ota-:

czające wkładki wapienn.e, wykazują również pewną zaw,artość węglanu

wapnia. Dotyczy to gł6wnie Warstw zawierających dużą ilość różnorod­

nychszczątków zwierzęcych. Stosunki facj,a'lne niecki śródsudeckiej róż­

nią się ~ęc w szczegółach, od warunków sedymentacji, dolnokarbońskich

Górny wi~n niec~i śródS!Udeckiej 617

zbiorników mo.rskich o.ko.lic Kr:zJeszowic koło Krakowa i rejo.nu· Gałęzie

w Górach Swiętokrzyskich, gdzie·. typowa· litof-acja wapienna utrzymuj e

się bez prrerwy prżez długi o.kres czasu.

Na zako.ńczenie pragnę też dodać, że omówione wyżej, przejściowe środo.wisko. mo.rskie wschodniej części niecki do1nokarbońskiej Sudetów Srodko.wych (takŻle Góry Bai'dzkie) wykazuje duże ana10gte do podobnych

wyróżnionych w niecce mOiSkiewskiej w ooadach transgresji karbońskiej,

zarówno pod względem litologicznym, jak i tafo.nomicżnym (E. A. Iwa-

noW,a, 1949). .

BIOFACJE .

Zagadnienie to było lUZ pr2'Jeze mnie poruszone wcześniej · (H .. Za- kowa, 1958). Zwróciłam wtedy uwagę na występowanie VI litofacji ilasto-

sżarogłazówej dwu biofacji i to biofacji gło.wonogowej· - tylko. w o.ko- licy Wałbrzycha o.raz biofacji raInienionogo.wej - głównie w północno,;.

zachodniej części niecki. Z uzyskanych materiałów faunistycznych sowio- górskiCh utwo.rów mo.~skich wyIDka, że i w południowo-wschodniej ćzę­

sci niecki występują te śame biofacje, z tym, że, przeważają tu zespoły

fauny bentonicznej. . .. ... . . . . . ' ,

Mimo że warunki środowiska (stały do.pływ materiału detrytyczńego

z lokalnym n.asileniem, wahania linii· brzegowej spowodowan.e przeważ~ie

czynnikami tektonicznymi, działalność fal i prądów podwodnych itp.) ni~

sprzyjałyzaSadnic'zo życiu fauny bentonicznej,

.zarow.no

chomej, to. jednak ingresja jej w wąski zbiornik morski niecki w ciągu piętra Goniatites stal,e się zaznacza. Znajduje to swój wyraz w naprze-

mianległości warstw Z fauną. z o.sadami pozba'wionymiskamieniałości

zwierzęcych. . _ .

W kierunku poziornym a takie· i pionowym zaznacza się na bliskicn obsZarach zmiana biofacji z głowo.nogowej na ramienio.nogo.wą i odwrot'-

nie. W biofacji głowo.nogo.wej przewagę uzyskują goniatyty, a także łQ,:,

dziko.wate,którym towaTzyszą specyficzne formy małżów i niektórych ramienionogów. Ponadto w niektórych miejscach występują W2n8.CŻ­

nych ilościach trylobity, jak Iip .. ·w Konradowie. For:rny

te

dzaju Phillibole R i c h ter (1937) i prawdo.podobniereprezentują nie· tylko gatunki znane z pozio.mu Goa, ale także trylobity o.k,reślo.ne z wyż­

szego pOzio~lU piętra Goniatites, w Reńskich Górach Łupkowych ~. być może Phillibole aprathensis Ił. i c h t ;e r i Phillibole culmica R i c h t er ł

(R.et E. Richter, 1937): ' , . . .

SIedząc ·zestawiertia. skamieniałości bentonicznych. w warstwach.· po- szczególnych, profilów widzimy, że nie zawsze ingresja fauny

wprowa-

dta te Same gatunki. Zestawy skamieniałości różnią się boWiem jako,:,

ścioWo.,z lokalną przewagą pewnY'Ch lepiej rozwiniętych form, oraz pod

względem ilości okazów poszczególnych gatunków. Jeśli. nawetprzyj-:

mierny, iż znajdywanie form i ich wydobycie jest zjawiskiem przypad- kowym, to mimo wszystko pewne różnice w grubszych 'zarysach' dad2:ą

się tutaj zaobserwo.wać. , .. ,. . . .. . . . . .. . . ... '

4 Trylobity omawianej transgresjil!1orskiel z mecki ArÓdsudilck1ej ·~dą.

w .

ezasię. opra.cowane . przez specjalistę ..

618 - ^{Halina Żakowa}

W silnym związku z .warunkami środowiska pozostaje także występo­

wanie form karłowatych -i odwrotnie ~ szczególnie dobrze rOzwiniętych

oraz występowanie form . endemicznych ograniczonych . niekiedy tylko do . jednego stanowiska. Takie formy obserwowałam np. w Marciszowie, gdzie

występuje Productus redesdalensis (M u i r - W o o d) var. silesiaca P a e - c k e l m. (H. Zakowa, 1956b) lub w Jabłowie i Witkowie, gdzie wystę­

powały Echinoconchus crameri (P a e c k e l m.) i SinuateHa gaablauensis (P a ec k e l m.) (H. Zakowa, 1953, 1956a). .

Jeśli chodzi Q górny wizen sowiogórski, to z dotychczasowych obser- wacji wynika, że i tutaj zaznacza się pewna selekcja fo.rm w biofacji ra- mieniono.gowej. Tak więc np. w Kańńonkach Występują wyłącznie korale rafowe gatunku Lithostrotion junceum (F l e m.) (D. Hill, 1938-1941).

w warstwach zaś bezpośrednio z nimi kontaktujących od stropu ukazują się formy rodzaju Gigantoproductus, zwłaszcza z grupy Gigan,toproductuS"

giganteus (M a r t.). Rozmiary tych okazów nie różnią się od' wielkości

tych samych form z karbonu niecki moskiewskiej (T. G. Saryczewa, A. N. Sokolskaj:a, 1952). Woko.licy SOtkolca i JugolW:a z Tetracoralla prze-

wagę uzyskują korale osobnicze z rodzaju Dibunophyllum, Caninia, Aulo- phyllum i inne, a Lithostrotion junceum (F l e m.) występuje przeważnie

w małych bułach. W warstwach o małych miąższościach pokazują się także Tabulata - Syringoporaramulosa Go. l d f. Z ramienionogów wy_.

stępują w dużych ilościach · nie ty~ko formy rodziny Productidae, ale .

także liczne o.kazy należące do rodzin Rhipidomellidae, Strophomenidae.

Isogrammatidae, Chonetidae, Spiriferidae i Athyridae. W. Paecke1mann (1930, 1931) wyróżnił tu wiele nowych gatunków. .

, Sądzę, że. endemizm NE części niecki zaznacza się przede wszystkim

obecnością fo.rm nieco inaczej wykształconych od ty.powych przedstawi- cieli znanych powszechnie gatunków dołnokarbońskich. . W większości zostały one wyróżnione jako odmiany, jak nastąpiło to np. w przypadku gatunków rodzaju Gigantoproductus. Nawet przy ponownej rewizji ozna-

czeń-odrębność ta' da się uchwycić. Okazy poszczególnych odmian wystę­

pują niekiedy w dużym nagromadzeniu i two.rzą tak zwane "gniazda".

Zjawisko to obserwowałam np. w przypadku Gigantoproductus striato- -sulcatus (S c h wet z o w) vaT. semiglobosa P a e c k e l m. i G. gigantoides , (Pa ec k e l m.) var. regularis P a e c k e lm.

Na uwagę zasługuje ponadto powsrzechnie oznaczana, w wWrstwach z fauną górnego wizenu niecki, fo.rma Gigantoproductus latissimus (S o w.), przewodnia jak wiado.mO' dla pożiomu Da W podziale stratygraficznym na podstawie korali (H. Zakowa, 1958) Europy'zac'hodniej i środkowej i dla

najwyższej części dolnego karbonu Europy .wschodniej (T. G. Sa:ry- czewa, A. N. Sokolskaja, 1952). Już W. Paeckelmann (1931) ustalił, że prócz Gigantoproductus latissimus typ. w niecce występują formy z nim spokrewnione, które wyróżnił jako odmiany, a mianowicie G. la- tissimus (Sow.) var. prisca Saryczewa i G. latissimus (Sow.) var., complicata P a' e c k e l m.

Pierwsza odmiana oznaczona na podstawie okazów z górnego. wizenu moskiewskiego według nowszych prac badaczy' radzieckich obecnie zo-

stała nazwana G. latipriscus S a r y c z e w a. Na obszarze niecki moskiew- skiej forma ta występuje wcześniej niż G. latissimus typ. Druga odmiana jest specyficzną formą górnego wizenu niecki śródsudeckiej (W. P a e - '

Górny wizen niecki śródsudeckiej 619 c k e l m a n n, 1931). Sądzę, że jest to przypUiSzczalnie nowy gatunek

. z grupy Gigantoproductus latissimus, także być może w przypadku oka-

zów oznaczanych dotąd jako G. latissimus typ. Argumentem na to jest przede wszystkim fakt, że ostatnia forma pojawia się na naszym obszarze w po11i.omiJe D~, [Gigantoproductus giganteus (M a r t.)] zajmującym w stro- pie 00 najW'Y'ż,ej pOOpoziom Go~s. · .

Zestawiając powyższe 'z wyil.ikami omówionymi

w

wiogórskiego IX>zostaje jednak w silnym związku z chwilową przewagą

sedymentacji chemicznej na tym obszarze. Kor.ale rafowe wskazują po- nadto, że istniały okresy, w których transport materiału klastycznego z lądu był bardzo słaby.

PALEOGEOGRAFIA

Przed transgresją górnego wizenu istniały w obrębie depresji śród-·

sqdeckiej odrębne obniż,enia śródgórskie, zarówno w . części zachodniej,

północnej, jak i wschodniej (H. Teisseyre, 1958). W obniżeniach tych osa-

dzał się materiał gruboklastyczny, podścielony lokalnie brekcjami zwie- trzelinowymi, znoszony z otaczających je wypiętrzeń. Dopiero w górnym wizenie tworzy się jeden zasadniczy zbiornik wodny, w którym stosunki paleogeografic:me układaj ą się następuj ąco: (p~aln;e zasięgi:· zbiolr- nika morskiego w piętrze Goniatites zaznaczyłam na s'zkicu geologicz- nym, fig. 1).

Zalew morski IX>ziomu Goa 'IX>suwa się od strony Gór Ba,rdzkich, wkracza częściowo na obszar kry gnej:sowej Sowioh Gór (Kamionki, Glilmo) , następnie zaś W depresję śródsudecką (Wałbrzych, Jabłów,Wit­

ków, Marcisz6w), sięgając na zachodzie aż do okolic Bramy Kamienio- górskiej. Przy bl"Zegach północno-zachodnich tego· zaleWu tworzą się

wielkie masy zlepieńców deltowych (starszy poziom delto,wy według

'St. Radwańskiego i niższa część kulmu ·deltowegowedług Cz, Zaka), które na obszarze Wałbrzycha występują w formie soczewek w utworach łup­

kowych. W okolicy So~olca w czasie poziomu Goa. dochodzi do wynie- sienia lokalnych masywów gabrowych., które dostarczają materiału dla

zlepieńców gabrowych przez krótki okres czasu, Po rozmyciu ;tych ma- sywów jeszcze w tym samYm poziomie ponownie dochodzi do osadzania

się utworów, z fauną morską. I\l. . .

W poziomie Goa/~ morze spłyca się w północno-zachodniej · części zbiornika, gdzie trwa sedymentacja deltowa, ,a fauna egzystuje jedynie w okolicy Wałbrzycha (być moź;e też i Jabłow:a), Glinna i Kamionek.

Ob.s~ar Sokolca i Jugowa w tym <;żasie stanowi ląd. Najniżlsze podpodomy poziomu Go~ w wykształceniu morskim występują jedynie w okolicy . Wałbrzyclta (być IIIDże Jabłów) .. W zadhodnie:j i półnolCIlJej części nliecki w tym czasie trwa sedymentacja deltowa (młodszy po,ziom'deltowy we-

dług St. Radwańskiego i wyższe części kulmu deltowego według Cz. Zaka).

W części wschodniej w:skutek podnoszenia się masywów kaledońskich

(obs'zar Sobótki) brzeg morski przesuwa się ku zachodowi,

a

siedztwie twoozą się zlepieńce kwarcowe z K'amioInek o dużej. mi.ążsoości

przy czym stożki napływowe sięgają lokalnie aż w okolice Jugowa i·S&:-

k o l c a . ' · .

'620 Halina Zakowa

, Z podpoziomem GO~3 (Goniatites striatus falcatus) kończy się' sedy~

roentacja n;wrska ^W niecce śródsudeck,iej.

UWAGI O TEKTONICE

Zagadnienie tektoniki dolnego karbonu niecki śródsudeckiej zostało omówione przez H. Teisseyre'a (1958). W rozdziale tym pragnę zwrócić uwagę tylko na pewne charakterystyczne fakty uzyskane na podstawie

,szczegółowego rozpoziomowania stratygraficznego serii skalnych i obser- wacji sedymentologicznych. ^Pozwoliło to na wyróżnienie zjawisk tekto-

IT:!lJJ1 ~2' l?'i','iJ3 1?i?;:;:14\ \ ⁵

Fig. 2'. Przekrój . tektoniczno-stratygraficzny górnego wizenu synkliny Ptasiej Góry Tectonic - ' stratigraphical s'.ection of Upper Visean of the Ptasia Góra syncline

. 1 - gnejsy sowiogórskie; 2--3 - dolny karbon (2 - łUpki ilaste i szarogłazowe, 3 - .

zlepieńce); 4 - górny karbon; 5 - dyslokacje

1 - Sowie Góry gneissas; 2--3 - Lower C&rbon1ferous (2 - arg1llaoeous and greywacke

&halas; 3 - conglomerates); 4 - Upper C&rboniferous; 5 - d 1 s l o c a t i o n s '

:riicznych zaznaczających się zarówno W czasie o~dzania górnego wiz.enu, jak i w obrazie dzisiejszym. Z.najważniejszych należą tu:

. 1) nierównomierne ^wahan~ linii brzegowej morza ^związane z prze- :suwaniem ^się osi zbiornika ku południowemu zachodowi. Szczególnie wy-

raźriiezaznacza się to w obszarze kulmu sowiogórskiego, a także w pół-

nocnej cżęści niecki; ;; ,

2) wypiętrzenie i denudacja kaledońskich masywów zarówno wobrę­

bie basenu sedymentacyjnego (masyw gabrowy w Sokolcu); jak i w obrze- , żeniu zbiornika, np. obszar Paczyna w zą.chodniej części niecki (Cz. Zak,

1 9 5 8 ) ; ' ' .

3) granica litworów górnego kaTtbonu z dolnym VI więks:rości wyipad- 'ków' jest natury sedymentacyjnej; lokalnie tylko ,utwory te sąstadU!ją ze

.sobą tektonliczmie. Gól'llly ka:rbon leży na. dolnym bez wyraźnej dyslrordan- eji ^{kątowej (np.} w Soikolcu), ^jedp:akże na rÓŻnych ~atY'grafioznie utworach

kulmu. Np. w okolicach Wałbrzycha górny karbon występuje na utwo- rach poziomu Gon, W Soko.}cu na tychże samych utworach oraz nriej- scami na zlepieńcach kwarcowych. zaliczonych do poziomu wyższego

(Go ~l---':S)' W okolicy Wałbrzycha i na obszarze Jugowa górny karbon kon- taktuje lokalnie z dolnym wzdłuż dyslokacji; ,

Górny wizen niecki śródsudeckiej 621

4) warstwy górnego wizenu w rejonie Wałbrzycha układająsię w for- mie synklinalnej, tworząc tak zwaną synklinę Ptasiej Góry (H. Zakowa,

1958). Badania stratygraficzne poowoliły wyrÓŻ!Il.ic tupod'pOZ'iomy Go~

występujące w jądrach zafałdowań wtórnych (fig. 2). Sfałdowanie tej

~ęrii nastąpiło: po osadzeniu się utW9I"ÓW podpozidmu G0/33' . byc moze w górnym karbonie. ' .

Stacja Świętokrzyska I. G.

Nadesłano 10 lutego 1958 r.

PISMIENNICTWO

HILL D. ('1008~1941l) ~ A Monograph on fue Carboniferaus Rugosa Corals of Scot- land. Palaeontogr. Soc. London.

J1iBAHOBA E. A. (11949~) - 'Y'1C!uloO!ma 'C!Ym;ec'l1BOBaiHJHlH, OÓpai3 »OHJ3IHJH ił 00'l10tpa;!iH ip8J3- 1BH'l1HJH IHelOOO1OłpblX ~ QP~H€IOO iM I13epXHeI1Q il\8lpÓORa n~oMOCIRIOIB­

IHl()il: 'l"OIJlllOOIBIHlHbI. 'I1~ 1!IIa:JIIOO/HI1. :mllCT. 21. MIOiaI®a.

MULLER H. (1961) - Die Grundlagen der Biostratonomie. Abh. Deutsch. Akad.

Wiss., nr. 3. Berlin.

OBERC J. Q19149) - ,Zagadnienia. geologiczne kulmu sowiogórskiego. Spraw.Pozn.

Tow. Przyj. Nauk, str. '1159-162. Poznań.

PAECKELMANN W. (li93O--'J.00I1) --.:. Die Brachiopoden des deutschen Unterkarbons.

Abh. Preuss. Geol. L.-A., N. F.;T. l, H. '1'22; T.· II, H. 100- Berlin.

RADWAŃSKI St. (19154') - Budowa geologiczna obszaru lrulmowego między Mar- ciszowem, Sadami Górnymi a Witkowem (Dolny Sląsk). BiuI. Inst.

Geol. 90. Warszawa.

RICHTER E.et R. Q1937) - Kulm-Trilobiten von Aprath .Illnd Herborn. Sencken- . bergiana, 19, S. '108--'lJl~ Stuttgart.·

CAPbIQEtBiA T., OOHOJIbOKAR A. H. (10012J) - Oni~eoJllHI'eJIb []jauIeroo~CIHlKX ^ópa- XJHOIIHl\I~ [J,~ IKIOTJIJOIBHlHbI. '~I JDaJIeIOIH'I1OOI. IHIHlcrr., 38. MKJtaRBa.

SCHMIDT H. (U)I511) - Nautiliden aus deutschen Unterkarbon. Palaeont. Zs.24,

. s. 231---.517. Stuttgart.

SCHW ARZBACH M., ZIMMERMANN F. (19361) - Ophiure1l aJUS dem Walden- burger Kulm (Silesiaster longivertebralis n. g. n. sp.). ZbI. Miner. [3], Nr ilo, S . . 438-4'44. Stuttga!1"t.

TEISSEYRE H. (119152) - Bud()wa geolog~czna północnej okolicy Wałb)."zycha. Biul.

. 62. Państw. Inst. GeóI., Warszawa.

TĘISSEYRE H. (11956) - Depresja Swiebodzic jako jednostka geologiczna. BiuI. Inst.

Geo!., 106, ·str. 5--00. Warszawa. .

TEISSEYRE H. (1958) - Sedymentacja, paleogeografia i tektonika karbonu dol- nego w Sudetach Srodkowych. Kwart. Geo!., 2, nr 2,str. 576-00.. War- szawa.

ZAKCz. (19618) - Budowa i rozwój zachodniego skrzydła niecki śródsudeckiej. Biul.

Inst. GeoI., 129, (w dru.lru). Warszawa.

ZAKOWA H. (1953) - FaIllna lruJmowa· z Jabłowa na Dolnym Sląsłru. BiuI. Inst.

Geol., 72. Warszawa.