Muzeum Niepodległości w Warszawie

Muzeum Niepodległości w Warszawie

Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora w Pułtusku Instytut Studiów Politycznych PAN

POLSKA DYPLOMACJA KULTURALNA Po ROKU 1918

OSIĄGNIĘCIA, POTR ZEBY, PERSPEKTYWY

Pod redakcją naukową

Adama Koseskiego i Andrzeja Stawarza

WARSZAWA - ^PUŁTUSK

²⁰⁰⁶

Publikacj

a

zawiera mateńały

z

konferencji naukowej pt. ,,Polska dyplomacja kulturalna po

roku

1918. Osiągnięcia, potrzeby, perspektywy", która odbyła się

w

dniach 16-17 październtka ż006

r. w

Pułtusku

2006 @ copyright

by

Akademia Humanistyczna im.

A.

^Gieysztora

Muzeum Niepodległości

w

^Warszawie

Redakcja naukowa:

Adam Koseski, Andrzej Stawarz

Projekt okładki:

Bohdan Wróblewski

Konferencja

i

publikacja materiałów zostały dofinansowane

ze

środków:

Ministerstwa

Nauki i

Szkolnictwa Wyższego

Fundacji BRE

Bank

Muzeum Niepodległości

w

Warszawie jest instytucją finansowaną ptzez Samorząd Województwa Mazowieckiego

ISBN

83-87516-58-9

ISBN

978-83-87516-58-1

Skład:

AKAPIT -

Włodzimterz Jurkowski, tel.

0

^{602 309 9ż6}

Druk

i

oprawa:

POLIGRAF -

^{Joanna Goś, tel.}

⁰

^{609 300 505}

GŁOS W DYSKUSJI

Jarosław Durka

Myszków

problem rewindykacji dóbr polskiej kultury narodowej w kontaktach Rady Regencyjnej

Królestwa Polskiego z władzamiRosji bolszewickiej w 1918 roku

GdY

w

_Połowie 1918

roku

zaczynały realizować się polskie plany utworze- nia własnego państwa, trwała jeszcze

I

wojna światowa.

W

okupowanym Kró- lestwie Polskim, ziemtach dawnego zaboru rosyjskiego, funkcjonbwała, formal- nię zaleŻna

od

Berlina, Rada Regencyjna

i ^jej

kolejne rządy, przejmlljąc sto-

Pniowo administrację.

W

Paryżu

o

niepodległość zabiegal Komitel Narodowy

Polskil. Ksztńt

nowego państwa nie

był

jesłcze pewny, podejmowano róznego rodzaju negocjacje

i

starantaz, ttwały spory. Jednik _3uŻ ńteay,

nie

czekając'na ostateczne tozstrzygnięcia, usiłowano podjąć rozmowy

z

władzami

Rosji

bol- szewickiej

W

sprawie rewindykacji dóbr kultury, znajdujących

się

na ierenie

Rosji.

Chodziło

o

zagarnięte

w

czasie rozbiorów, podczas tłumienia polskich Powstań narodowych, oraz ewakuowane

w

okresie

I

wojny światowej zbiory bibliotek, kolekcj

ę

dzieł sztuki

i

^pamiątek history cznych.

W

Powstałych

u

boku Rady Regencyj nej rządach nie

było

jeszcze minister- stwa spraw zagtanicznych,

ale

tworzono podstawy

jego

_dzińania, organizując Departament Spraw Politycznych, zwany

też

Departamentem Stanu3. Skłaóał się on

z

dwóch sekcji podzielonych

na

wydziały.

Do

sekcji ogólnej zaliczono

trzY

wydziały: ogólnopolityczny

i opieki

konsularnej, narodowościowy oraz 1 P. Łossowski, Dyplomacja polska ]918-1939, Warszawa 2001, s. 15.

2 J. Durka, Rokowania Janusza Radziwiłła z dworąmi cesąrskimi w sprawie polskiej w 19t8 r.,,,Zeszyty Historyczne", Paryż 2005, nr I5I, s. 3-ż3.

3 Wg B. Hutten-Czapskiego nazwy Departament Stanu używano od maja 1918, vide: B, Hutten-Czapski, Sześćdziesiąt lat zycia politycznego i towarzyskiego, t. 2, Warszawa 1936, s. 568. w rzeczywistości ^{^fun-} kcjonowała ona jlŻ wczeŚniej, vide: Archiwum Akt Nowych w Warszawie (dalej: łłN), Gabinet Cy- wilnY Rady Regencyjnej, sygn. ż41, Sprawozdanie Departamentu Stanu z ¹⁶ IIi 1918. Nazwę urzędu zmieniano aŻ dwa razy, ale i tak nie zdołano zachować w tej kwestii konsekwencji. Pierwszy raz 23 stYcznia 1918 r. rozporządzeniem Prezydenta Ministrów Nr. I49lI8 i powtórnie na wniosek J. ńadziwiŁ

|a z 3I maja 1918 r, Jednak nazwa ,,Departament Spraw Politycznych" pojawiła się jeszcze w treści dekretu Rady Regencyjnej z ż6 października 1918 r,; vide: T. trłanteuffól, Archiwum Ministerstwą Spraw Zagranicznych, ,,Przegląd Historyczny" 1928, s. żż6-2ż8.

t,70 Jarosław Durka

ekonomiczno-handlowy. Sekcja zagraniczna została podzielona na dwa wYdzia-

ły:

dyplomŃyczny oraz prasowy. Istniały jeszcze

w

ramach Departamentu biu-

iu

piózydialne,

które

współpracowały

z

wydziałami,,

jak na

przykład biuro

opión

^{nad jeńcami wspOłdzi ałające}

z

wydziałem ogólnopolitycznym

i

opieki k^onsularnej (sprawa jeńóów nabtała szczegóInego znaczenia

w

związku

z

^inter-

nowaniem-legionistów). Wśród

licznych

działań Departamentu szczegÓIne zna- czenle miała opieka nad powracającymi do kraju rodakami, szczegÓInie

z

^Ro-

S.J1".

Jednak Królestwo Polskie nie mogło oficjalnie prowadziĆ polityl<t zagtanlcz- nej, będąc zależnym

od

okupujących

je

Niemiec. Niemozliwe

było więc

^zor- gani"o*arri" ambasady

lub

konsulatu.

Rozmowy z

bolszewikami _Prowadził Aleksander Lednicki, który rcprezęntował Radę Regencyjną, tworząc jej Ptzed- stawicielstwo

w

Rosji. Sprawa nie nalezała do prostych, gdyŻ nie chciano tam uznać legalności

d;ińai

Lednickiego.

Bolszewicy woleli,

^żeby

^Polacy

^zała-

twiali *ńe

interesy

za

pofuednictwem dyplomatów niemieckich.

Mimo

^tego

podejmo*uno próby rozmów. Często jednak ogtaniczano .się

do

składania ^not.

Ńi"

^{"Uyło mozliwo}

ści

zantechania starań choćby dlatego, że

u

podstaw dzińal- ności Lednickiego leżała sprawa repatriacji tysięcy Polaków znajdujących się

w Rosji i

częstó zagubionyir,

*

^{poŻodze wojny}

ⁱ

rewolucjis.

Wybór mecenasa Aleksandra Lednickiego

na

przedstawiciela

Rady

Regen- cyjnej

w Rosji był

oczywisty.

Był on

tam znaną postacią

jako

prezes polskiej

rómisji

Likwidacyjnej, utworzonej

na mocy

^manifestu _. rosyjskiego Rządu TymcŻasowego

z Z7

marca

I9I1

roku,

a po jej

zniesieniu,

w

^{grudniu tego}

.okoO, nadal"pomagał przebywającym

i

wyjeżdżającym

z Rosji

Polakom'.

Yu-

siał ^jedn

ak

dŻiałać na-zasadzie upowaznień, jakie dostał od Rady RegencYjnej, pierwsze otrzymał 15 styczniaS, a kolejna nominacja nastąpiła

6

kwietnia. Jego Żwterzchnikiern

w

Warszawie

był

dyrektor Departamentu Stanu ksiązę ^Janusz Radziwiłł, który wtaz

z

cńym gabinetem Jana Kantego Steczkowskiego rozpo- czął utzędowanie

4

kwietnta 1918 roku,

a w

maju doceniając rangę Placów-

ki w Rosji

mówił:

,,SzczegóIne znaczenle uzyskała akcja p. Lednickiego, do którego zadań ^na- lezy opieka nad poddanymi polskimi

i

ułatwienie powrotu do kraju ^uchodŹcom

t

ńzległa sfera titwiaaC3i stósunków polsko-rosyjskich, oprócz tego oPieka ^nad zabytkimi

kultury

polskiej,

które

znajdują

się

^jeszcze

^na

terytorium rosYj-

l . rlO

SKlm ^,.

4 5 6 7 8

A. Kakowski, Z niewoli do niepodległości. Pamiętniki, Kraków 2000, s, 7t0-7ż0, J. Sibora, Narodziny potskiej dyplomacji u pro7u niepodległości, Warszawa 1998, s, 148,

M. Wrzosek, pierwsŹe ,proroŹŻortn i aztiłotiości Komisji Likwidacyjnej do Spraw Królestwa Polskie- go, _,,TeŁj Archiwalne" nt 8, Warszawa 1961, s. 9-33.

fo, Lednicki , Aleksander Lednicki (Oszczersnva i prawda), ,,Zeszy.ty Historyczne" .P?^ry: 196Ż, nr l. ^s,

gs-s6; Ż. Nlgórski, Aleksander Lednicki (laOa-D3ł), ,,Zeszyty Historyczne" ParyŻ 196Ż, rr 1, s. 57,

DokumenĘ i-materiaĘ do historii ^stosunków polsko-rad,zieckich, t. 1 (marze_c I9I7 - ^{listoPad 1918),}

W**ru*u 1960, s. złą-Źąs, pismo Rady Regencyjnej do A. Lednickiego,?,15 stycznia I9I8 roka; Ma, ierioły iirniialne do lriitirit stosunków'potsźo-ri,dzidckich, t. I (marzec 1917 - ^li§toPad 1918), Warsza-

ńa t|gsj, Ś. t6:, pismo Rady Regencyjirej do A, Lednickiego z 15 stycznia 1918 ^roku.

AAN, przedstawicielstwo Raóy nĘ"nÓ}j"Ó.; Królestwa Polskiggo w Berlinie, sygn. 14, k. 26I, Komuni- kat Wydziału Prasowego przy Departamencie Stanu z 13 V 1918,

Problem rewindykacji _dóbr polskiej kultury narodowej.,. 171

W

PewnYm sensie była to kontynuacja działań podjętych

przez

działającą

w

1917 roku Komisję Likwidacyjną do Spraw

rrOteitwi rotńego,

której pre- zesował PrzecieŻ Lednicki. Opracory*unó wtedy projekty

i

meńoriały na te_

mat

likwidacji

_licznych instytucji rosyjskich

w

Króteśtwió polskim. _{Sformuło_}

wano PostulatY mówiące

o

rewindykacji dóbr mateialnych

i

kulturalnych, wy- wiezionYch

i

ewakuowanych

ptzez

władze carskiel0.

ń"Jy

zajmował się tym wYdział

I,

który naPotYkał

na

\iczne przeszkody.

W

pierwszym sprawozdaniu

Komisji

czytamy:

,,ZaPoczątkowane Poszukiwania bardzo trudne

i

mozolne

co do

swej istoty YYmagaj

ą

^oPrócz tego znacznego czasu

i

umiejętnej pracy poszuki

*u"Źy

oru, duzego

z

ich strony taktu. Odnośne prace wykorrywane są"awojako: drogą roz- sYłania odPowiednich kwestionanuszy

lub też

drogą specjalnych

uułir,

na miejscu inwentarza

t

katalogów odnośnych instytucji,-aichiwów, muzeów, zbio_

rów itP. WYdział rozesłał zapytania do 93 instytucji rządowych, mianowicie 51

zarządów muzeów znajdują się wYwiezione

i 42 z

zarządów Polski przedmioty. ńoty archiwów ,- ^gdŹie chczas

wedłu! it

ry^uno pewnych odpowie_danych

dzi od 37 instYtTji'

17 odPowiedzi, stwierłzających posiadanie przedmrotów, pochodzących

z Polski i 20

przeezącyc|1''tl.

W

zwiry,ląl

z

tYm Pracownicy

t

wyaziału rczpoczęli badania archiwa]ne

i

na-

wiązali kontakt

z

towarzystwami potŚnmi opiekująrymi

się

zabytkamr

w

^pio_

trogrodzie, Moskwie, Kijowie, Mińsku, Smoi.rirt u, Wit.b.ko

,

^oraz

z

całą rze- szą osób PrYwatnYch. Planowano

po

zakoń czeniu badań przrystąpić ,,do urtul.-

nia

przejęcia tYtułów własnoŚci

i

^przecho wlw odnośny anią" ^Iż .

ch

przedmiotów

i

wypracowania sposobów ich

NalezY

_PamiętaĆ, Że niektóre

.}*Uy

polskiej kultury narodowej trafiły do

Rosji

takŻe

na

Życzenie Polaków. Stało

sĘ

tak

Ź

obrazem Jana Matejki _,,Bitwa Pod Grunwaldem". PolacY obawiali się, ze Niemcy zdobywszy _Wars zawę zni- SZŻZą obtaz,

W

związku

z

tYm skrzynię

z

cennym ładunkiern zdeponowano

w

moskiewskim mieszkaniu Aleksandra Lednickiógo.

Kiedy

podjęto rozmowy

w

celu uzYskani a z.godY na wywó

z

obrazu do Króiestwa rótst<iego

, to

^okaza|o

się,

ze

władze sowieckie chciałyby zorganizować propagandową manifestację _

lud

rosYjski

miał

zwtacać obraz

luaŃi

polskiemu. Foniewaz obawiano się agttacji komunistYcznej ze strony kilkusetosobowej delegacji rosyjskiej,

o

takiej formie zwrotu dzieła sztuki nie było mowy. obraz ,u*|"rŹono

w

warszawskiej ,,Zachęcie" dopiero

w

styczniu 1922 rokui3.

MijałY

kolejne miesiące 1918 roku

i

mimo wysiłków Lednickiego oraz za- biegów dYPlomatYcznYch warszawskiej centrali Departamentu,

przez

cały czas 9lrona rosYjska wzbraniała

się

ptzed uznaniem

pólrki"go

przedstawicielstwa.

Skutkowało to licznymi trudnościami

przy

podejmowan

y"i

ariułaniach

i

^znaczrue

10 A. Lednicki, Pamiętnik ]914-19]8, Kraków 1994, s.81; M. Wrzosek, op. cit., s. 29.

11 M. Wrzosek, op, cit., s. 62.

12 lbidem, s. 6ż-63.

13 W. Lednicki, ków", ,,Wiadomości'', Londyn, Prz9dyayicie,Istwo nr polskie w 1131 , Z chaosie iil- IgÓ?:;: bolszewizmu Ź. i terroru. Fragment II tomu ,,Pamiętni-

172 Jarosław Durka

ograniczało realne

mozliwości

interwencji

polskiej placówki w

Moskwiela.

Sprawa uległa zmLanie dopiero

po

zamachu na niemieckiego ambasadora Wil- helma von Mirb acha, kiedy

to

spora grupa dyplomatów

w

^{pośpiechu opuŚciła}

Moskwę, Lednicki ^pozostał. Spowodowało

to

zmianę stosunku Rosjan

do

^nie-

8o1S.

W

poufnym

liście do

Janusza Radziwiłła

z 9

ltpca 1918 roku Aleksan-

der Lednicki

poinformował,

że mimo

przeszkód oświadczył komisarzowi ^do spraw zagranicznych Gieorgijowi Cziczerinowi,

o

swoim zam:rarze działanta w

imię

pełnomocnictw Rady Regencyjnej.

W

zwtązkll

z

tym wystąpił

z

notą w sprawie uwolnienia obywateli Królestwa Polskiego od słuzby wojskowej

w

Ro-

sji, a

także

w

sprawie osób aresztowanych

i

odebrania zagrabionego mienia polskiego16.

-

Składanie not nie oznaczało jednak jeszcze skutecznego działania. Nadal ^ist- niał problem nieoficjalności Lednickiego

w

oczach Rosjan. Pisał więc do War- szawy

o

interwencję w jego sprawie

w

ruądzie niemieckim: ,,trzeba spróbowaĆ sprawy mojego vznanla

w

Berlinie jasno postawić.

Albo

Niemcy bronią Pań- stwa Polskiego,

które sami

stworzyli

i

wtedy doprowadzą

do

uznania jego przedstawiciela

i ^ja

wszystko ztobtę, albo nie

i w

takim razie ttzeba się zgo- dzić, że

ja nie

będę mógł skutecznie dzińać"17. Podjęto

kroki

dyplomatyczne

w

Berlinie

i

sytuacja Lednickiego mogła

się

poprawić, gdyż

6

^{sierpnia poseł}

niemiecki

w

Moskwie

Karl

Helfferich skierował notę do Komisariatu Ludowe- go Spraw Zagrantcznych. Prosił

w

niej

o

ułatwienie wykonywania obowiązków przez Lednickiego, co

miało

odciążyć dyplomację niemiecką. Wśród spraw ja-

kie

wymieniano, oprócz reemigracji Polaków, obrony osób

i

mienia, była kwe- stia wzajemnej wymiany majątku państwowego

i

publicznegolS. Zaraz teŻ za- częto

,ibr"g, o

ołzysk

inie

znajdujących się

w

Rosji polskich dóbr ^kulturY19-

W

dniu

7

sierpnia podsekretarz stanu

Antoni

Wieniawski,

na

posiedzeniu Rady Ministrów przedstawił wniosek postawiony przez grono osób, zebranych

ż3

ltpca

u

Marszałka Rady Stanu Królestwa Polskiego Franciszka Pułaskiego,

w

sprawie wysłania do

Rosji komisji

złożonej

z

kustosza

Biblioteki

Jagielloń-

skiej

Józefa Korzeniowskiego, dyrektora Muzeum Narodowego

w

^Warszawie

Bronisława Gembarzewskiego

i

Władysława Kryszewskiego

z

Towarzystwa Opieki nad Zabytkami Ptzeszłości

w

Piotrogrodńe}0,,,w celu zinwentaryzowafia,

I4

ń

I6

AAN, protokoły Rady Ministrów, t. 3, k. 2v, Protokół z 3l-go posiedz.enia^na§v Ministrów w dniu

r Vli 1918; M. Smoień, przedstawicielstwo Rady Regencyjnej-w Moshłie, ,,Studia Historyczne" 1989,

z. ż., s, 239-ż53.

J. Sibora, op. cit., s. 158.

Biblioteka Jigiellońska (dalej: BJ), Korespondencja A!ek9and11 Lednickiego,^Przlb, 67l8_8,_ĘrylionY !i- stów Aleksandra Ledńiikiego, ż.' Rada ńegencyjna, Radziwiłł Janus_z,_PÓufny_ lr9t. A Lednickieg.o do Dyrektora Departamentu Sianu ks. Januszi RÓÓziwiłła z 9 YII 1918; A. Lednicki, Nasza politYka wŚchodnia, W?rszawa I9ż2, s. 49; J. Sibora, op. cit,, s. 149.

AAN, przedstawicielstwo Rady Regencyjnej Królestwa Polskiego w B9llinie, sygn.^l8, k. 3Ż, Zńącznik do pisma Departamentu Stanu w WarsŹi.ie do PrzedstawicielŚtwa w Berlinie z ż9 VII 1918,

J. Sibora, op. cit., s. 159.

Ibidem, s. 164.

http://www.icons.pVcennetart.php?dz=l&id=1998-01-03 - J. Miller, DziałalnośĆ Towarzystwa OPieki nad Zabytkami PrzesŻłości na teieiie Rosji, _,,Cenne, Bezcenne, Utracone" nr 1 z 1998 r.

I7 18 19 ż0

Problem rewindykacji _dóbr polskiej kultury narodowej.,. I13

dalszej konserwacji, a ewe_nt.[ualnie]

i

przewiezienia

w

bezpieczne miejsce za- bYtków Polskich

w

Rosji"2l. Problemem było jednak

sfinńow

anie działań ta_

kiej komisji. Co .ciekawe, podczas dyskusji

okizało

stę, że do minis tra wyznań

i

oŚwiatY Antoniego Ponikowskiego _zgłosiła

się

grupa osób

z

podobnyń po- m_ysłem,

byli to:

bibliotekarze

i bibliofile: Mńan Abramowicz i

bdward Chwalewik, oraz historyk Stanisław Kętrzyński, dyrektor

Biblioteki

ordynacji

KrasińskicPz. Mieli oni

powoływać się nó stosunki

z

władzami

Rosji

bólsze_

wickiej i mówili, że

,,Stosunkowo nieznacznym kosztem około

40

tys. marek moglibY^ PrzewieŹĆ do

Polski

bardzo ,nu"rnĆ

ilości

cennych zabytków

i

^archi_

waliów"Z3. Suma jednak

była

zbyt wysoka

i

zdecydo*uno pokryć koszty po- dróŻY delegacji złożonej

z

Jerzego Osmołowskiego, M*iunu Abramowicza

i

śta_

nisława KętrzYńskiego

i

zobowiązać Lednickiego aby on na miejs

cu

pożyczył kwotę kilkudziesięciu _tysięcy rubli. Ostatecznie

o

wŚzystkim

miał

zdecyiować minister Przemysłu

i

handlu Stanisław

Dzierzbicki po odbyciu

,ori11ó*zą.

W

efekcie Postanowiono wysłaĆ ,,w celu rewindyk acji Żabytków

i

archiwaliów jedYnie

PP.

Osmołowskiego

i

Abram owicza

i aiygnb*unń dla nich

na ruzie

tylko

po

2. 000 mk"25. Dzierzbicki

w

pamiętnikacń zapisał:

,,W nadziei odzYskania przedmiotów, wywiezionych

z Zanku

[Królewskie-

go w

Warszawie]

i z

Łazienek

i w

celu wydostania akt ziemskiógo oddziału rosyjskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, dotyczących włościin polskich, wYsłałem do Moskwy

i

Petersburga panów,

J"rr"gó

Osmołowskiego

i

Mariana Abramowicza, mających pewne stosunki

w

sferacń rządzących w -Rosji.

Z

^po-

czątku otrzYmYwałem raporty ozywione nadzieją pornyślne

§o

zalatwienla .p.u- W.Y, nastęPnie jednak pesymistyczne

i

wątpliwe

jest, czy

nasze starania, jak równieŻ starania miasta warszawy

i

różnycń instyiucji

o

Ódzyskanie nale żnych

im

funduszów odniosą pożądany skutek.

RządzącY wŚród bolszewików

Zydzi, a w

szczególności rozpościerający się

w tak

Zwanym Komisariacie

Polskim

_Uulian]

Lesiczyński i

[Wainer] "pinkus, nie chcą

nic

oddać burzujom,

zajakich

nasz rząd uważają''ż6'

We

wrzeŚniu starano

się

jeszcze poruszać sprawę rewindykacji mienia pol- skiego na dtodze dyplomatycznej Berlin-Moskwa,

w

porozumieniu

z

Niemcami zaczęto kompletowaĆ nową delegację. Jednak JanusŻ

Radziwiłł

zauważył, że

jej

wYjazd moŻe nie przynieść pozytywnego efektu gdyż chociaż,,rosy3ski'ko- mis.ariat ludowy

do

spraw środkowej Európy

," o.o6i" p.

[Karolaj nóóka ^zaj_

muje wobec Żądania zwrotu Królestwu zarówno zabytków,

jak i

kapitałów, na- leŻącYch się mu, stanowisko przychylne, jednakowoŹ _t

o-ir*iat

do spraw pol- skich stawia

jako

_warunek zwrotu tych przedmiotów przyjazd swoich delÓga-

2I httP://www.Pbi€dil 1918 roku, s. 2-3 - ^hotokół 43-go posiedzenia Rady Ministrów Królestwa polskiego w dniu 7 sierpnia Łln;l*nOnn.org.PUdoctr}§_7J..vaf - Ę Chwalewik, Z moich wspomnień o zbieractvvie, ,,Rocznik Biblioteki Narodowej", t.36, Warizawa _żO04, s.345-373.

httP://www.Pbi.edu.pl - Protokół 43-go posiedzenia Rady Ministrów Królestwa polskiego...

Ibidem.

ltt^Ę./wryw.pUi.edu.pl 1918 roku, s. 2. - ^{Protokół 45-go}

22

23

24ż5 posiedzenia Rady Ministńw królestwa polskiego w dniu 9 sierpnia 1915-1918, Warszawa 1983, s. 3t2.

26 S. Dzierzbicki, _Pamiętnik z lat wojny

114 Jarosław Durka

tów do

Warszawy

w celu

^zbadanta,

czy

Rządowi

i

instytucjom społecznym

polskim

mozna restytuować

te rzeczy,

stanowiące własność

ludu

polskiego, nadto

rząd

sowietów żąda dopuszczenia

do Polski ż

delegatów, jednego do Gen.[eralnego] Gub.[ernatorstwa] Warszawskiego, drugiego

do

Gen. Gub. Lu- belskiego

w celu

przeprowadzęnta

w tych

sprawach konferencji

na

miejscu.

Oczywiście celem tych żądań jest mozność stworzenia ośrodków agitacji bol- szewickiej

w

Polsce.

P.

Dyrektor

polecił p.

Lednickiemu udzielić

na

oba ^te żądanta kategorycznej odmowy"L1. Niewątpliwie sprawa

ta

popsuła definityw-

nie

stosunki polsko-sowieckie

w

tamtym okresie.

W

Królestwie Polskim ^pani- cznie obawiano

się

agitacji komunistycznej

z

rucjt wzrostu nastrojów rewolu- cyjnych,

a

niewątpliwie sowieckie

placówki

dyplomatyczne stałyby

się j.j

ośrodkami28. Depeszą

z

dnia 19 października wezwano do Warszawy Aleksan-

dra

Lednickiego. Cztery

dni

później zaptzysiężono

nowy

gabinet

z

JÓzęfem Świezyńskim

na

czele. Utworzono

juz

wtedy Ministerstwo Spraw ^Zewnętrz- nych,

a ż7

paźdzternlka przyjęto projekt dekretu

o

opiece nad zabytkami ^sztu-

ki i

kultury

.

Czytamy

w nim, że

,,należące

do

Państwa Polskiego,

lub

^jego obywateli, lub do instytucji polskich, zabytl<t sztuki

i

kultury, znajduj ące się za granicą, mogą

być

przedmiotem szczególnych środków ochrony

ze

strony wła-

dzy

państwowej polskiej otaz umów mtędzynarodowych, stosownie

do

osob- nych

w tej

mlętze postanowteń"Z9.

Nowy

rząd pozostawił Aleksandra Lednic- kiego na dotychczasowym stanowisku

w

Moskwie

,jako

najbańziej odpowied- niego"30, jednak przedstawicielowi Rady Regencyjnej nie było

juz

dane wróciĆ do Rosji3l.

W

hstopadzie gwałtownie zmteniła się sytuacja geopolttyczna, Nie- mcy uznały się

za

pokonanych, Rada Regencyjna

w

Warszawie uległa samo- rozwlązaniu, powstało niepodległe państwo polskie.

W

związkll

z

tym Rosjanie zamknęli biura Przedstawicielstwa

w

Moskwie

i

^{Piotrogro dzie,}

a

sprawy pol- skie przejęła misja duńska32.

Na

uregulowanie kwestii rewindykacji dóbr pol- skiej

kultury

przyszło poczekać

do

czasów uregulowań traktatowych

w

¹⁹²¹

roku33.

http://www.pbi.edu.pl - Protokół 57-go posiedzenia Rady Ministrów Królestwa Polskiego w dniu 3 paŹ-

dziemika 1918 roku, s. 3-4.

M. Smoleń, op. cit., s. 251.

http://www.pbiiau.pt - ^hotokół 68-9o posiedzeńa Rady Ministrów Królestwa Polskiego w dniu Ż7 pń- dziernika 1918 roku, s. ż, 13.

http://www.pbi.edu.p1 - Protokół 73-go posiedzeńa Rady Ministrów Królestwa Polskiego w dniu 1 listo- pada 1918 roku, s. 2.

M. Smoleń, op. cit., s. 25I-ż5ż.

Ibidem, s. ż53; Z. Kozińsk;l, Wstęp [w:] A. Lednicki, Pamiętnik..,, s, 14,

Vide: K. Tyszowski, Z dziejów rewindykacji. Odczyt wygłoszony w Bibliltece ZakJadu Narodowego im.

ossolińskicń we Lwowie rv dniu 5 Ii I9ż4 roku,'Lwóń l9ż4, s. 3-4; Dokumenty dotyczące akcji de-

legacyj polskich w Komisjach Mieszanych Reewakuacyjnej i Specjalnej w Moskwie, Z. 8, Warszawa I9ż3, s. 20-2I.

27 ż8 ż9 30 3I 32 JJ