Etos parlamentarzysty
Materiały metodyczne dla nauczycieli
Patrząc na zachowania polityków i przedstawicieli władzy w ostatnich latach, warto poruszyć temat wyznawanych przez nich norm i wartości także w szkole.
Zagadnienie to można poruszyć na zajęciach wiedzy o społeczeństwie przy temacie:
Sejm i Senat władzą ustawodawczą w RP, w związku z następującymi zagadnieniami:
1. Wprowadzenie pojęć: immunitet, parlamentarzysta, etos.
2. Analiza wybranych artykułów (art. 103, 104, 105, 106, 107) Konstytucji RP z dnia 2 kwietnia 1997 r. dotyczących mandatu posła i senatora.
3. Analiza art. 198 Konstytucji RP o odpowiedzialności konstytucyjnej posłów i senatorów.
4. Czy należy utrzymać w RP immunitet parlamentarny?
5. Dlaczego każda władza ma tendencje korupcjogenne?
6. Co należałoby zrobić, aby nasi przedstawiciele – posłowie i senatorowie – byli
„solą polskiej ziemi?
Do zrealizowania tego tematu najlepiej wykorzystać metodę debaty otwartej, burzy mózgów lub drzewka decyzyjnego.
Zagadnienia prawne związane ze sprawowaniem funkcji parlamentarzysty
W świetle Konstytucji RP posłowie i senatorowie są przedstawicielami narodu i nie wiążą ich instrukcje wyborców. Ta koncepcja przedstawicielstwa znana jest jako mandat wolny (od słowa łacińskiego mandatum oznaczającego zlecenie). Mandat wolny charakteryzuje się tym, że posłowie i senatorowie reprezentują podmiot suwerenności, czyli naród, a nie poszczególne zbiorowości i nie mogą podlegać odwołaniu przez wyborców lub parlament. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej dopuszcza jednak pozbawienie mandatu przez Trybunał Stanu, jeśli poseł czy senator, wbrew konstytucyjnemu zakazowi, prowadzi działalność gospodarczą, osiągając korzyści z majątku Skarbu Państwa lub samorządu terytorialnego albo nabywa ten majątek. Parlamentarzysta może sam zrzec się mandatu, a więc zdecydować o zaprzestaniu pełnienia swojej funkcji. Podobne skutki powoduje odmowa złożenia ślubowania przez posła lub senatora. Mandat wygasa ponadto wskutek utraty prawa wybieralności oraz złożenia niezgodnego z prawdą oświadczenia w sprawach objętych ustawa o ujawnieniu pracy lub służby w organach bezpieczeństwa państwa lub współpracy z nimi w latach 1944-1990.
Ochronie niezależności posłów i senatorów oraz zapewnieniu swobody wykonywania mandatu służy instytucja immunitetu (od łacińskiego słowa immunitas oznaczającego „uwolnienie od obciążeń”). Na mocy postanowień Konstytucji RP członkowie obu izb parlamentu nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności za swoją działalność, wchodzącą w zakres sprawowania mandatu, ani w czasie jego trwania, ani po jego wygaśnięciu. Za tę działalność poseł odpowiada wyłącznie przed Sejmem, a senator przed Senatem. Jednak w przypadku naruszenia praw osób trzecich (naruszenia dóbr osobistych), np. w przemówieniu na forum izby, członek
parlamentu za zgodą właściwej izby może być pociągnięty do odpowiedzialności sądowej.
Konstytucja RP stanowi także, że posłowie i senatorowie nie mogą być pociągnięci do odpowiedzialności karnej od dnia ogłoszenia wyników wyborów do dnia wygaśnięcia mandatu. Poseł nie może być zatrzymany lub aresztowany bez zgody Sejmu, z wyjątkiem ujęcia go „na gorącym uczynku przestępstwa” i jeżeli jego zatrzymanie jest niezbędne do zapewnienia prawidłowego toku postępowania.
O zatrzymaniu niezwłocznie powiadamia się Marszałka Sejmu, który może nakazać natychmiastowe zwolnienie zatrzymanego. Uchylenie immunitetu jest możliwe na skutek wyrażenia zgody przez zainteresowanego, albo na mocy uchwały właściwej izby.
Zagadnienia etyczne związane ze sprawowaniem funkcji parlamentarzysty
ETOS (z gr. ethos – obyczaj) - w socjologii kultury i moralności to styl życia pewnej określonej społeczności, oparty na przyjętej hierarchii wartości, przejawiający się w sądach o postępowaniu, bądź w postawach i zachowaniach członków danej grupy społecznej. Prof. Maria Ossowska – wybitny polski socjolog – wielokrotnie podkreślała, że pojęcie etosu znajduje sensowne zastosowanie jedynie w stosunku do grup społecznych, nie zaś do poszczególnych jednostek. Etos manifestuje się np.
w sposobach rozwiązywania przez daną społeczność konfliktów, w modelach życia rodzinnego, w sposobach traktowania poszczególnych ludzi w danej grupie, w podejściu do pracy, wychowania, postępowania w konkretnych sytuacjach.
Parlamentarzysta, wykonujący swoje obowiązki zawodowe, powinien w ramach dobrze pojętego etosu tej grupy społecznej:
1. być względnie niezależny od koniunkturalnych propozycji różnych lobby w polityce i gospodarce, czyli nieprzekupny, powinien nieulegać zjawiskom korupcjogennym;
2. podejmować mądre i odpowiedzialne decyzje osobistych oraz posiadać umiejętność przewidywania ich skutków, przede wszystkim społecznych;
3. charakteryzować się prawdomównością w życiu osobistym, a przede wszystkim publicznym;
4. nie powinien wykorzystywać immunitetu poselskiego lub senatorskiego do kamuflażu swoich działań niezgodnych z prawem oraz zasadami etyki zawodowej;
5. powinien charakteryzować się wewnętrzną uczciwością wobec samego siebie oraz wobec wyborców;
6. posiadać umiejętność ponoszenia odpowiedzialności za swoje słowa i czyny;
7. charakteryzować się praworządnościa i być w tej materii wzorem dla innych.
8. powinien unikać wchodzenia w zjawiska nepotyzmu i klientelizmu; nie wolno mu zatrudniać, bez względu na kompetencje, osób z rodziny bliższej i dalszej, ani sprzedawać stanowisk swoim wyborcom, czyli tzw. klientom;
9. powinien dbać przede wszystkim o tzw. dobro wspólne;
10. umieć oddzielić interesy publiczne od interesów osobistych;
11. rzetelnie wykonywać swoje obowiązki oraz ustawicznie doskonalić swoją wiedzę i umiejętności przydatne do wykonywania swojego mandatu.
To podstawowy kanon zasad składających się na etos parlamentarzysty. Na zakończenie chciałbym zacytować dwa przesłania. Pierwsze starożytnego filozofa greckiego Platona: „kto rządzi sprawiedliwie, ten nie ma tego w naturze, żeby własnego interesu patrzał, tylko pilnuje interesu poddanych”. Drugie przesłanie jest autorstwa Prymasa Tysiąclecia kardynała Stefana Wyszyńskiego: „człowiek dopiero wtedy jest szczęśliwy, gdy może służyć, a nie wtedy gdy może władać. Władza imponuje tylko małym ludziom, którzy jej pragną, by nadrobić w ten sposób swoją małość. Człowiek naprawdę wielki, nawet gdy włada jest służebnikiem”.
Uważam, że poruszone przeze mnie kwestie powinny stać się przedmiotem otwartej debaty także w szkole. Jest to szansa na odbudowę zaufania do elit politycznych i podnoszenia poziomu kultury politycznej obywateli III Rzeczypospolitej. Nie zbudujemy bowiem społeczeństwa obywatelskiego bez odpowiedzi na dwa pytania:
jak jest i jak być powinno?
