Angelika Spychalski
Test Lüschera w analizie
psychologicznej konfliktów
młodzieżowo-rodzinnych
Studia Philosophiae Christianae 3/1, 151-192S tu d ia P h ilo so p h ia e C h ristian ae A TK
1/1967
A N G E L IK A S P Y C H A L SK A
TEST LÜSCHERA W ANALIZIE PSYCHOLOGICZNEJ KONFLIKTÓW MŁODZIEŻOWO-RODZINNYCH
W stęp; I. T est w yb oru b arw L iisch era: 1. założen ia ogóln e, 2. stru k tu ra testu i sposób p rzep row ad zen ia badań; II. C h a ra k tery sty k a grupy b a danej; III. A n a liza ogóln a w y n ik ó w testu : 1. an aliza szereg u barw n e u traln ych , 2. an aliza szeregu ośm iu barw , 3. an aliza u k ład u b arw w s c h e m a cie (poziom ego i p io n o w eg o ), 4. g łó w n e p o sta w y d ążn ościow e, 5. cztery fu n k cje p sy ch iczn e, 6. syn teza w y n ik ó w ; IV. K on fron tacja w y n ik ó w testu z w y n ik a m i in n y ch m etod: 1. próba k o n fro n ta cji ogóln ej, 2. k o n fron tacja o p in ii jed n o stk o w y ch ; V. Próba ocen y testu i u w a g i k rytyczn e.
Wstęp
A rty k u ł obecny p rzed staw ia w y n ik i b a d ań testem w yb oru b arw L üschera. Zastosow anie te stu jest pew n y m „n ov um ” w li
te ra tu rz e psychologicznej w Polsce. Do te j p o ry nie b y ł on w y k o rz y sty w an y do b ad ań na n aszym teren ie. W p rzy p ad k u om aw ianych obecnie badań te st L üsch era b y ł jed n ą z g ru p y m etod, p rzy pom ocy k tó ry c h badano k o n flik ty d o rastający ch
dziew cząt z rodzicam i.
C elem a rty k u łu jest: 1) zapoznanie C zyteln ika z założenia
m i, s tr u k tu rą i sposobem zastosow ania testu , 2) p rzep ro w adze
nie k o n fro n ta cji w yników b ad ań testo w y ch z w y n ik am i innych m etod oraz 3) p ró b a oceny k ry ty c z n e j testu .
W treści a rty k u łu uw zględniono w ięc opis założeń testu, zwłaszcza elem en ty psychologii b arw , n a k tó re j opiera się L üseher, p rzedstaw iono s tr u k tu rę te s tu i podano sposób zasto sow ania go w badaniach. Om ówiono n a stę p n ie w y n iki badań testo w ych i skonfron tow ano je z w y n ik a m i u zy sk an y m i m etodą
152 A n g elik a S p y ch a lsk a И
k w estion ariu sza, rozm ow y i w yw iadu. Obok k o n fro n ta cji ogól nej um ieszczono też w a rty k u le k o n fro n ta cję opinii jed n o stk o w ych, ze zw róceniem uw agi n a te p o staw y psychiczne, k tó re w jak iś sposób p rzy czy n iały się do pow staw ania konfliktów , w zględnie b y ły ich skutkiem .
I. Test wyboru barw Liischera
Test L iischera, podobnie jak inne te s ty p ro jek cy jn e, należy do g ru p y m etod o biektyw nych. Jeg o obiektyw izm w a ru n k u je fa k t, że b ad an y nie w ypow iad a się w p ro st n a sw ój tem a t. P rz ed sta w io n y m u m a te ria ł testo w y m a c h a ra k te r „ n e u tra ln y ”, w zględnie „w ieloznaczny” . Sposób u k ształto w an ia go czy też a k t w yb oru pozostaw ia się dow olnym decyzjom osoby b ad a n ej, k tó ra w sp o n taniczn y m działan iu , albo w ocenie lud zi czy przedm iotów , nieśw iadom ie u zew n ę trz n ia cechy w łasn ej oso bowości — sw oje s ta n y psychiczne „ rz u tu je ” na sy tu a c je zew
n ętrzn e, w jak ich z n a jd u je się podczas b a d a ń.1 Z godnie z ty m i
założeniam i zastosow any w bad an iach te s t m iał w w y n ik u podać o b iek ty w n ą c h a ra k te ry sty k ę stan ów i przeżyć psychicz nych u osób badan y ch . K o n fro n ta c ja otrzy m an y ch w yników te s tu z w ypow iedziam i dziew cząt i ich rodziców pozwoli oce nić jego diagnostyczną w artość.
1. Założenia ogólne
P rzy p isy w an ie barw om psychologicznego znaczenia, szu k a n ie pow iązań pom iędzy c h a ra k te re m czy jakością b a rw y a re a k c ją uczuciow ą, nie jest zapoczątkow ane przez Lii schera.
Psychologią b a rw zajm ow ano się o w iele w cześniej. Ju ż J u n g w sw oim głów nym dziele „Psychologische T y p e n ” w y dan y m po ra z p ierw szy w Z ury ch u w 1920 r., łączy w rażliw ość na b arw ę z e k stra w e rsją , podczas gdy u w rażliw ien ie na form ę i k s z ta łty p rzy p isu je in tra w e rsji.
1 J ó zef i N a ta lia R eu tto w ie, B ad an ia osob ow ości m etod ą TA T M ar- rey a , W arszaw a 1960, 65
W ro k później R orschach w y k o rz y stu je elem en ty psycholo
gii b a rw do swego te stu w p rac y pt. „P sy ch o d iagno stik” .2 I n
te rp re ta c ję b a rw na podanych tablicach kleksow ych w iąże on z uczuciowością. Czysto b arw n e odpow iedzi są dla niego w y ra zem nagłych, niepow ściągliw ych w yład ow ań uczuciow ych, ty m sam ym zaś niezdolności do w czuw ania się i adaptacji.
N a te re n ie szw ajcarsk im G u staw M orf 3 p rzed staw ia w yniki
badań, w k tó ry c h zastosow ał próbę „k o lo r-fo rm a ” i stw ierdził, że cyklotym icy są bard ziej w rażliw i n a b arw ę niż schizotym icy.
D alsze b ad an ia szukające w spółzależności pom iędzy e k stra i in tra w e rs ją a upodobaniem do różnych b arw , prow adzili p r a
w ie rów nolegle z L üscherem P fis te r i H eiss.4 N a podstaw ie
całego szeregu ek sp ery m entó w w yk azali oni, że: e k stra w e rty c y m ają w iększe upodobanie do b a rw y czerw onej, pom arańczow ej i żółtej; in tra w e rty c y zaś — do n iebieskiej, zielonej i fiole tow ej.
W n a stę p n y m etapie dociekań a u to rz y ci podaw ali b a d a ny m śro dk i farm aceu ty czn e i potem p o w tarzali badania. W efekcie końcow ym zw iększał się w y raźn ie w ybór b arw e k straw erty czn y ch . Zaw sze czerw ień w sk azy w ała n a zdolności bezpośredniego reag o w ania na bodziec i rozładow yw ania go.
Na czym opiera się L üscher i co now ego wnosi?
T est L üschera i inne te sty b a rw o p iera ją się na zasadzie fizjologicznego d ziałan ia podnietow ego różnych b a rw oraz n a zw iązku uczuciow ym , jak i istn ieje pom iędzy zm ysłow ym bodź
cem a re a k c ją u m ysłow ą.5 Na tej p o dstaw ie L üscher p rz y jm u je
przypuszczenie, że każdej b arw ie odpow iadają określone p rz e życia psychiczne, a n astęp n ie, w nosi on, że upodobanie do poszczególnych b a rw pozw ala w nioskow ać o ro d zaju uczucio
2 H erm ann R orschach, P sy ch o d ia g n o stik , B ern 1921 3 G u sta w M orf, P r a k tisc h e C h arakterkunde
4 R. H eiss, H. N ietm an , D er F a rb p y ra m id en test nach P fiste r H uber, Bern 1951
5 Por. E rnst K retsch m er, P sy ch o lo g ia lek arsk a, tłu m , z jęz. niem . T. K lim ow icz, W arszaw a 1958, 334
wości człow ieka, o jego sposobach zachow ania się i o c h a ra k
terz e k o n ta k tu z lu d źm i.6
W procesie spostrzeg an ia b a rw zachodzą, w edług L üschera, dw ojakiego ro d zaju stosunki: a) o b iek ty w n y — polegający na sp o strzeg an iu zjaw iskow ej jakości b arw , czyli na odróżnianiu spostrzeżonej b a rw y od pozostałych; b) su b ie k ty w n y — w k tó ry m u zew n ę trz n ia się odrębność spostrzegającego podm iotu, jego stosunek do przedłożonej b arw y .
P ra k ty c z n e w y k o rzy stan ie psychologii b a rw do celów d ia gnostycznych jest, zdan iem L üschera, zupełnie nowe, a stoso w ane obecnie w p ra c y psychologicznej, p sy ch iatry czn ej oraz w bad aniach osobowościowych. W ydanie te stu poprzedziły liczne u p rzed n ie p ró b y p rzeprow adzone n a bogatym m a te ria le osobowym . L üscher zaznacza też, że choć sam a koo rdy nacja sy stem u jest określona, to jed n a k jego p rak ty c zn e m ożliwości
są o tw arte.
R ichard M e ili7 łączy w y n ik i b ad ań P fis te ra i L ü schera
i podaje, że dośw iadczenia robione, na olbrzym iej liczbie b a d an y ch dow iodły, iż w ybór zależy nie ty lk o od ogólnej rea k c ji n a określo n y kolor, ale i od całego sp lo tu okoliczności d ziała jących n a badanego. S tw ie rd z a on, że n a zm ianę upodobań w p ływ a c h a ra k te r przeżyć. D alsze b ad an ia więc, zdaniem tegoż a u to ra , p o w in n y iść w k ie ru n k u uzgodnienia, w zględnie w y k ry cia ty ch przeżyć, k tó re działają n a zm ianę upodobań. M eili zaznacza rów nież, że p rak ty c zn e zastosow anie te s tu n ależy łą
czyć z in n y m i m etodam i b a d a ń.8
W założeniach sw oich L üscher p rz y jm u je c z te ry rod zaie u sto su n k o w an ia się (zachow ania się) podm iotu do przedłożonej b a rw y i u w zględnia je p rz y in te rp re ta c ji dokonanego w yboru. U sto su n ko w anie się badanego do b a rw y może m ieć c h a ra k te r:
1) auto no m iczn y (autonom ) — gdy podm iot p ró b u je stanow ić
o przedm iocie, narzucać m u w łasn ą odrębność i kształtow ać
6 M ax L ü scher, P sy c h o lo g ie der F arb en , B a sel 1949, 12
7 R ichard M eili, L ehrb u ch der p sy ch o lo g isch er D ia g n o stik , S tu ttg a rt 1955, 204
w zajem n y stosunek; 2) h etero n o m iczn y (heterenom ) — gdy podm iot u siłu je uzu p ełn ić sw oją osobowość odrębnością p rze d m iotu, zm ienić się pod jego w pływ em . W obydw u przy p ad k ach podm iot dąży do jedności z przedm iotem , do uzu p ełn ien ia się, u tożsam ienia (S treb en nach E in h eit d u rch E rgänzung). D ążenie to m oże się w yrażać: a) w p ostaw ie a k ty w n e j (zainteresow anie podm iotu przedm iotem ), albo b) w p ostaw ie p asyw n ej (pod m iot „dąży do jedności ze sobą przez skierow an ie uw agi na siebie, n a to, czego d o zn aje”). O bydw a sposoby zachow ania się (autonom iczny i heteronom iczny) m ogą być zarów no a k ty w n e jak i pasyw ne.
U stosunkow anie się au to n o m iczn o -ak ty w n e (Aa) w y raża się w dążeniu do o p anow yw ania (B eherrsch u gestreb en); au ton o- m iczno-pasyw ne (Ap) — w dążeniu do trw an ia , do sam ostano w ienia (B e h a rru n g sstrab e n oder S elb stb eh au p tu n g ). U sto su n kow anie się hetero n o m iczn o -ak ty w n e (Ha) — oznacza dążenie do przeżyw ania, ciekawość, wesołość; h eteronom iczno-pasyw ne
(Hp) — w ygodne sam ooddanie (G em ütsm assige S elb sth in g ab e).9
W ym ienionym czterem postaw om zachow ania się odpow ia dają, w edług au to ra, poszczególne b arw y , ich odcienie i stopnie jasności. Być najciem n iejszą i n a jjaśn iejszą, to znaczy być nie ograniczoną przez jeszcze jaśn iejszą lu b ciem niejszą. D ążenie do nieograniczoności, do tego, b y n ie pozwolić przez nic się określić łączy a u to r z hetero n om ią. Ciem ność b a rw y oznacza
pasyw ność; jasność — a k ty w n o ść.10
N iebieską b arw ę w y b ie ra więc, zdaniem auto ra, ten, kto w ciem ności (pasyw ność) dąży do coraz głębszego zatap ian ia się (heteronom ią); w y b o ru żółtej do k o nu je ten, k to w jasności (aktyw ność) do szukuje się coraz dalszych i now ych obiektów (heteronom ią). B arw y: czerw ona i zielona, ze w zględu na sw oją p ośred nią jasność nie u ja w n ia ją bezgranicznego, nieokreślonego dążenia ;— są więc autonom iczne.
U w zględnione przez L üsehera b a rw y podstaw ow e ok reśla się następu jąco : 1) niebieska — h eteron o m iczn o -p asy w na (Hp),
9 L iisch er, dz. cyt. 57 10 L iisch er, dz. cyt. 62
2) zielona — autonom iczno-pasyw na (Ap); 3) czerw ona — a u to - n om iczn o -ak ty w na (Aa); 4) żółta — hetero n o m iczn o -ak ty w n a (Ha) .11 Z arów no więc akty w n ość ja k i pasyw ność każdej z w y m ienionych b a rw zróżnicow ana jest jej autonom icznością w zględnie heteronom icznością.
2. S tr u k tu r a testu i sposób przeprow adzenia badań
. T est w y b o ru b a rw L ü sch era sk ład a się z siedm iu tablic: na
tab lic y I um ieszczone są w pięciu odcieniach b a rw y n e u tra ln e (czarna, odcienie szarej i biała); tab lica II zaw iera c z te ry b a r w y podstaw ow e (niebieską, zieloną, czerw oną i żółtą), barw ę fioletow ą i brązow ą oraz dw ie b a rw y n e u tra ln e (czarną i szarą); tab lica III p rzed staw ia b a rw y podstaw ow e zestaw ione p aram i w różnych kom binacjach; każda z pozostałych czterech tablic o b e jm u je jed n ą z b a rw podstaw ow ych w różnych jej odcie niach, zestaw ionych rów nież p a ra m i w sześciu m ożliw ych kom binacjach.
W ta k im u k ład zie każda b a rw a podstaw ow a m oże być w y b ra n a m axim u m trz y ra z y n a pojedyńczej tablicy. Częstość w y b o ru poszczególnych b a rw o d czytuje się z szeregu ran g o wego, k tó ry u w zględniony jest p rzy in te rp re ta c ji znaczeniow ej. W in te rp re ta c ji zw raca się uw agę n a n e g a ty w n e i po zyty w ne a k ty w y bo ru k om pensacyjnego (m ak sy m aln e w y b ie ra n ie d anej b a rw y lub s ta łe u n ik an ie jej). W ybory k o m p en sacyjn e w y k a z u ją sprzeczność pom iędzy podśw iadom ym i p o trzeb am i i d ą żeniam i bad anej osoby a jej zew n ętrzn y m zachow aniem się; w sk azu ją na k o n flik t pom iędzy św iadom ością a podśw iadom oś cią, popędem a d ążeniem u k ieru n k o w an y m .
In stru k c ja b ad an ia te ste m L ü sch era p o d aje prośbę o doko nan ie w y b o ru p rzed staw ion y ch b a rw w edług „ sy m p a tii” lub „ a n ty p a tii” osoby w y b ie ra jąc e j. B adanej p rze d k ład a się kolejno tab lic e te stu i pro si się o w skazanie b a rw n a jb a rd zie j podoba jących się. A u to r te stu zaznacza, że jeżeli p rzy jm iem y , iż każda jakość b a rw y odpow iada określonym przeżyciom psychicznym ,
to b a rw y w y b ra n e jako „sym p aty czn e” u ja w n ia ją osobiste te n d en cje b ad anych; b a rw y zaś określan e jako „n iesy m p aty czn e”
w sk azu ją n a ten d e n c je u k ry w a n e , w zględnie zw alczane.12
Do d w u pierw szych tab lic sto su je się w y b ór jednoczesny (sim ultan e W ahl), tzn. b ad a n y w y b iera b a rw y z większego ich zespołu, od n a jb a rd zie j do n a jm n ie j sy m paty czn ej (na tab lic y I — z pięciu b arw ; n a tab licy II — z ośm iu barw ), czyli w ta k iej kolejności, w jak iej o dpow iadają bad an em u. P rz y n a stę p nych tab licach sto su je się w y b ó r a lte rn a ty w n y , tzn. d a je się do w y b oru b ad anem u jed n ą z d w u przed staw ion ych b arw . P o zostałe zak ry w a się szablonem . Z każdej p a ry b a d a n y w y biera b arw ę b ard ziej odpow iadającą. O trzy m an e w y n ik i w yboru, za rów no jednoczesnego ja k i a ltern aty w n eg o , zapisu je się na sp e cja ln y m ark u szu p ro to k o la rn y m pod serią „ a ” . B ezpośrednio po pierw szy m w yborze ponaw ia się b ad an ia w edług te j sam ej in stru k c ji n o tu ją c je w protokole jak o serię „b ” .
In te rp re ta c ja te stu o b ejm u je n a stę p u ją c e zadania: a) analizę szeregu b a rw n e u tra ln y c h ,
b) analizę szeregu ośm iu barw ,
c) analizę u k ład u pionowego i poziom ego w schem acie barw , d) głów ne po staw y dążnościowe,
e) cz te ry fu n k c je psychiczne.
II. Charakterystyka grupy badanej
B adania teste m w y b o ru b a rw L ü sch era stan o w iły jed n ą z m etod zastosow anych do opracow ania k o n flik tów m łodzieżo- w o-rodzinnych. Obok te s tu posłużono się kw estion ariuszem w łasnym , przep row ad zan o rozm ow y psychologiczne i w y w iad y z rodzicam i badanych. Do obecnej an alizy w zięto pod uw agę w y n ik i b a d ań 54 — osobowej g ru p y dziew cząt w w ieku od 15 do 19 la t ze szkół śred n ich środow iska w arszaw skiego. Dobór g ru p y pod w gzlędem pochodzenia społecznego p rzed staw iał się następ u jąco :
158
A n g elik a S p y ch a lsk a té]środow isko intelig en ck ie
„ robotnicze
„ w iejskie
r a z e m
50% badanych, to dziew częta w ychow ujące się w rodzinach rozb ity ch , zrek o n stru o w an y ch , w zględnie n iek om p letny ch. P o zostałe pochodziły z rodzin w e w n ętrzn ie ze sobą skłóconych. P ra w ie w szystkie m ożna zakw alifikow ać do m łodzieży tru d n e j. W zespole ty m w szy stk ie p rzeży w ały k o n flik ty z rodzicam i i to przew ażnie k o n flik ty pow ażne i dłu g o trw ałe.
D w ie trzecie g ru p y sta n o w iły dziew częta, z k tó ry m i b a d a jąca, jako nauczy cielk a szkoły i w ychow aw czyni in te rn a tu , m iała blisk i i b ezpośredni k o n ta k t p rzed przeprow ad zeniem b a dań. K o n ta k t te n zam yka się w okresie od ro k u do czterech lat. M a te ria ł badaw czy czerpano ze sw obodnych w zględnie k ie row an y ch rozm ów , ze spo n tan icznie p o w stający ch d y sk u sji na tem a t k o n flik tó w z rodzicam i. W ykorzystano też n o ta tk i z in d y w id u aln y ch rozm ów z w ychow aw czynią, podczas k tó ry ch pro blem tru d n o ści w układ zie stosunków pom iędzy m łodzieżą a rodzicam i w y su w ał się sam orzutnie.
III. Analiza ogólna w yników testu
1. A naliza szeregu barw n e u tra ln y ch
K ażda b a rw a kolorow a posiada, zdaniem L iischera, w łaściw y sobie „ c h a ra k te r”, odpow iadający ja k ie jś określonej ten d e n c ji (np. b a rw a czerw ona — w y raża dążenie do panow ania, zielo- ntai — dążenie do trw an ia). Nie zauw aża się tego w barw ie
szarej. Liischer n azy w a ją b arw ą b e z te n d e n cy jn ą.13 S tąd też
w y bór jej odm ian u ja w n ia w sposób bard ziej bezpośredni nie ty le c h a ra k te r barw y , ile raczej su b ie k ty w n y c h a ra k te r b ad a nego, u k a z u je tę ten d en cję, k tó ra w osobie bad an ej jest b a r dziej silna, k tó ra m oże być stałym , podstaw ow ym jej usposo bieniem , w zględnie jak ą ś chw ilow ą d om inantą, w y w ołaną obec-
in e istn ieją cą s y tu a c ją czy siln y m p rzeży ciem.14
— 40 osob
— 12 „
— 2
„
— 54 „
13 L iisch er, dz. cyt. 99 14 L ü sch er, dz. cyt. 100
T abela odm ian szarej p rze d staw ia pięć barw : białą, czarną, ciem noszarą, jasn o szarą i po śred nią w jasności szarą. N ajsy m p aty czn iejszą b arw ę z danego u k ład u b a d an e w y b ie ra ły na* stępująco:
ciem noszarą — 23 osoby — 42,6% badanych
b iałą — 16 „ — 29,6%
czarn ą — 10 ,, — 18,6%
p o średnioszarą — 4 „ — 7,4%
jasn o szarą — 1 „ — 1,8%
r a z e m — 54 „ — 100%
C iem noszara jest h eteronom iczna, d elik atn a, św iadczy o dużej
w rażliw ości — działa podobnie jak m elan ch o lijn a n ieb ieska.15
Biała, podobnie ja k żółta, je st n a jb a rd zie j jasna, a więc a k ty w na. W ybór czarnej św iadczy o o d rzuceniu jakiegokolw iek k o n
ta k tu.16 P o śred n ia w jasności szara oznacza b ra k dążeń. Może
on w yn ik ać z poczucia m ałej w artości, lu b ze słab ej w italności psychicznej. J e s t zawsze w y razem niechęci do podejm ow ania
zobow iązań.17 Ja sn o szara jest ak ty w n a. Pod w zględem u sto su n
kow ania się jest bliska czerw onej. K ażda z odm ian szarej m a jak ą ś sw oistą w łaściw ość. I tak, dla:
ciem noszarej jest nią w rażliw ość,
białej „ „ potrzeb a sta n u w olnego od w z ru
szeń,
czarnej ,, ,, upór, zaciętość,
pośrednioszarej „ ,, powściągliwość,
jasno szarej ,, ,, zapobiegliwość, przem yślność.
W łaściw ości te różnicuje, i zm ienia ich nasilenie, zestaw ienie z barw ą, k tó ra w szeregu sym p aty czn y ch zajm ow ała d ru gie m iejsce. T rzy n ajliczn iej rep re z en to w a n e b a rw y łączyły się z podany m i niżej:
ciem noszara ■—· z czarną — 11 przy p adk ów
b iała — z jasn o szarą — 6 ,,
czarn a — z białą — 5 „
15 L ü sch er, dz. cyt. 101 16 L ü sch er, dz. cyt. 101 17 L ü sch er, dz. cyt. 101
W ybór ciem noszarej i czarnej c h a ra k te ry z u je , w in te rp re ta c ji L üsch era, człow ieka, k tó ry doznał w ielu rozczarow ań, którego p rze ra ża istn iejąca w okół niego rzeczyw istość. W dru g im p rz y padku, połączenie białej z jasn o szarą św iadczy o ten d e n c ji do u n ik a n ia w szelkich w zruszeń, po to tylko, b y nie m ieć rozcza row ań. Połączenie czarnej z b iałą jeszcze silniej po dk reśla u p ó r badanego, dow olne sam ostanow ienie k ie ru ją c e się w łas n y m „w idzim isię”.
2. Analiza szeregu ośmiu barw
T abela II p rzed staw ia osiem różnokolorow ych b a rw (zob.
objaś. s tr. [6]. W tak im zestaw ieniu c h a ra k te r każdej barw y
zaznacza się w y raźn iej. W zm acnia go zasada k o n tra stu . Jeżeli w ięc n a w zro k badanego działa jednocześnie osiem różnych b arw , on zaś zdecydow anie w y b ie ra jed n ą z nich, jako sy m patyczną, to jej siła d ziałan ia m usi być n iew ątp liw ie duża. Ł a tw iej też w te d y dochodzi do w yborów ko m p ensacyjnych, czyli w y ró żniający ch jak ąś b arw ę jako n ajsym paty czniejszą, w zględnie odrzucających ją jako an ty p a ty cz n ą . W yróżnianie w sk azu je na niecierp liw e pożądanie czegoś, w y n ik ające z po czucia braku', o d rzucanie —- niechęć w sto su n k u do przeszkody, k tó ra u niem ożliw ia zaspokojenie dążeń.
W y b ieran e kolejn o b a rw y z tab lic y II zestaw ia się w sze re g u w edług sto p n ia sy m patii. Duże znaczenie w otrzym any m szeregu m a ją b a rw y „n a jsy m p aty c zn ie jsz e ” um ieszczone na pierw szych m iejscach oraz b a rw y „ a n ty p a ty c z n e ” zn ajdu jące się n a końcu szeregu. P ierw sze posiadają ad n otację k o m pen
sa cy jn ą ze zn akiem „ + d ru g ie — ze znakiem ,,— ” . C h a ra k
te ry sty c z n a je s t też postaw a obojętności w sto su n k u do danej b arw y . O znacza się ją lite rą „ i”.
Z estaw ien ie w y b o ru b arw , uw ażanych za n a jsy m p a ty c z n ie j sze, n a jb a rd zie j an ty p a ty cz n e i obo jętn e p rzed staw ia tab ela I
(str. [1 1]).
T ab ela in fo rm u je, że k o m p ensacyjn a sy m p a tia („ + ”) w sze reg u ośm iu b a rw zaznacza się n ajm ocniej p rzy w yborze n ie bieskiej i brązow ej; k o m p en sacy jn a a n ty p a tia dotyczy przede
w szystk im fioletow ej i czerw onej; sto su nek o b o jętn y m a m ie j sce najczęściej w odniesieniu do b a rw y brązow ej i szarej. Bardzo ch ara k te ry sty c z n e , ze w zględu n a liczebność, są p rz y p ad k i obojętności w stosunk u do b a rw y brązow ej, w y rażające d ążenie do w ygodnego ułożenia sobie życia.
T a b e l a I Znaczenie w yborów kom p ensacyjnych i barw y obojętnej
Rodzaj barw y i znaczenie w yborów liczba w yp.
szara + pow ściągliw ość wzruszeniow a, niechęć do
współprzeżyw ania 10
i zdolność do k on taktów 17
— głód przeżyw ania, chce w szystk o przeżyć,
b y być w olnym od w zruszeń 15
niebieska + tęskn ota za pełną jednością, za czu łym od
daniem się, potrzeba m iłości 28
i naturalna uprzejmość 10
— w rażliw ość, im pulsyw ność, nierealne żąda
nie m iłości 2
zielona + sam ostanow ienie, sam oobrona przed ulega
niem w p ływ ow ym 15
i sam sobie w ystarcza 10
— potrzeba uw olnienia się od tego, co zawodne,
upokarzające, głód uznania 7
czerwona + silna w ola, upór 15
i spokój 12
— lęk przed zdenerw ow aniem p łyn ący z bezsilności 22
żółta + postaw a pełna nadziei 11
i nie zobow iązujące w spółprzeżyw anie 16
— dążenie do bezpieczeństw a 12
fiolet + nie zobow iązująca gotow ość do k on taktów 3
i subtelność 8
— silne dążenie do sam ostanow ienia 35
brązowa + realistyczne tendencje i dążenia 17
i w ygod ne układanie sobie życia 22
— przejaw y ekscentryzm u 4
czarna + ograniczanie sw oich dążeń do tego, co konieczne 16
i w ysokie w ym agania, nie um ie rezygnow ać 11
— niechęć poddania się w yższem u au toryte
tow i 15
162 A n g elik a S p y ch a lsk a [12 1 W in te rp re ta c ji te s tu L ü sch er bierze pod uw agę nie ty lk o w ym ienione trz y b a rw y (n ajsy m p aty czniejszą, n a jb a rd zie j a n ty p a ty c z n ą i obojętną), ale n a jsy m p a ty c z n ie jsz ą zestaw ia z n a stę p u ją c ą po niej, czyli z d ru g ą z szeregu sy m p atyczny ch. N ajb ard ziej n iesy m p aty czn ą zaś zestaw ia z pop rzed zającą ją w szereg u b arw ą, czyli z tak ą, k tó ra stoi n a p rzed o statn im m iejscu.
Z estaw ienie b a rw y niebieskiej z n a stę p u jąc ą po n iej zw raca uw agę ty m , że przew ażnie obok n iej stoi szara, w zględnie czer w ona. P ołączenie z szarą św iadczy nie ty lk o o p o trzeb ie m i łości, ale i o tym , że b ad an em u b ra k spontaniczności, k tó ra pozw oliłaby zaspokoić istn ieją cą potrzeb ę. Połączenie zaś z czerw oną je st w y razem dążen ia do osobistego, ciepłego k o n ta k tu z otoczeniem .
B arw a brązow a, w y b ie ra n a jako n ajsy m p aty czn iejsza, łączy się najczęściej z zieloną, co jeszcze silniej p o d k reśla ten d e n c je
i dążenia re a listy c z n e.18
P rz e d k o m p en sacy jn ie w y b ra n ą fioletow ą (niesym patyczną) stoi zw y k le czerw ona lu b szara. P ierw sza w y raża zaniepoko jenie, poczucie bezsilności, tęsk n o tę za pełnością i stałością; d ru g a — w sk azu je na p ró b y o panow ania sw ej niepew ności,
u d aw an ą trzeźw ość i rzeczow ość.19
3. Analiza u k ła d u barw w schemacie (układ poziom y i pionow y)
P rz y pięciu n a stę p n y c h tablicach (tablica b a rw po d sta w ow ych i c z te ry tablice ich odm ian) sto su je się w ybór a lte r n a ty w n y . W yniki w y b o ru b a rw podstaw ow ych i ich odm ian nazy w a L üsch er „cy fram i in d ek so w y m i” (In d ex -Z iffern ) lu b ty lk o „in d ek sem ” . Poszczególne in d ek sy um ieszcza w schem a cie p od an y m na str. [13]. In d ek s pozw ala zorientow ać się w ja kim sto p n iu osoba b a d a n a m a u p o dobanie do d a n e j b arw y . Im częstszy w ybór, ty m jest ono w iększe.
18 L ü sch er, A n le itu n g zum L ü sc h e r -T e st, B a se l 1949, 6 19 L ü sch er, A n leitu n g zum L ü sch er-T est, B a se l 1949, 24
Schemat układu barw:
Sum ę indeksów u zy sk an y ch w p ierw szy m i w d ru g im b a dan iu , w p isu je się w odpow iednim k w ad racie schem atu. W p ierw szy m rzędzie poziom ym p o d ane są ind ek sy w yboru b a rw podstaw ow ych, zw anych też przez L üsch era „katego ria m i”. N astęp n e c z te ry rzę d y poziom e, to odm iany b arw podstaw ow ych. W o statn ich k w a d ra ta c h schem atu w p isu je się sum ę odm ian z każdej k o lu m n y pionow ej. W śród in deksów w y ró żn ia L üscher indeksy: stałe, zm ienne i tzw .
m u tacje. In d ek s s ta ły re p re z e n tu ją liczby p a rz y ste (6, 4, 2, 0).
U zy sk u je się je w tedy, gdy b a d a n y za pierw szym i dru g im razem w y biera, jako sym patyczne, te sam e b arw y . W yn iki b a d a n ia drugiego są w te d y pow tó rzen iem b a d a n ia pierw szego. S tą d p arzystość w yborów . In d ek sy n iep arzy ste, czyli tak ie, w k tó ry c h w y n ik i b ad an ia drug iego nie p o k ry w a ją się z w y nikam i b ad an ia pierw szego, nazyw a L üsch er ind ek sam i zm ien nym i. W indeksach zm iennych w y ró żn ia on tzw . m u tacje, k tó re m a ją m iejsce w ted y , gdy różnica w obydw u w yborach d an ej b a rw y w ynosi dw a, w zględnie w ięcej (zob. schem at — indek s odm ian czerw onej).
W schem acie u k ła d u b a rw w zięto pod uw agę znaczenie w y b o ru odm ian i kom pensacji.
In te rp re ta c ja odm ian u w zg lęd nia ty lk o te indeksy, k tó ry c h
sum a w ynosi: 6, 4 lu b 0. W zestaw ien iu ogólnym w y n ik i w y
1 . P o trz e b a i gotowość do n aw iązy w an ia k o n tak - — 46 osób
2. P o trzeb a niezależności, sam ostanow ienia — 40 У У
3. P od niecenie z obaw y przed k rzy w d ą i osa
m o tn ien iem — 34 5 »
4. T ęsk no ta za „ sec u rity ” — potrzeba oddania — 34 Г У
5. P o trzeb a bezpieczeństw a — 34 У У
6. Poczucie niezrozum ienia i obcości - 30 ) i
7. Zm ęczenie — poczucie bezsilności — 26 У У
8. E gocentryzm uczuciow y 23 У У
9. Różne sta n y lękow e — 20 У У
1 0. Im pulsyw ność — 12 :-y
1 1. Spokój — 11 У У
1 2. O panow anie im pulsów — 10 У У
13. Gotowość do zachw ytów i zapalania się — 8 У У
K o n fro n ta c ja w yników w y rażający ch n a sta w ie n ie ogólne b a -d a n y c h z -danym i, k tó re uzysk an o w rozm ow ie, n a pew no w ie le w y ja śn i i poda u w aru n k o w a n ia takiego stan u .
W yniki w y b o ru odm ian sam e w sobie są dość c h a ra k te ry sty c z n e . N a jw y ra źn ie j zaznacza się „w ach larz” różnego sa m opoczucia badanych. P rz ew a ża ją w n im s ta n y asteniczne, a w śród nich podniecenie z obaw y przed k rzy w d ą i o sam otnie niem , poczucie niezrozum ienia, obcości i inne. W całości w yniki w y b o ru dotyczą czterech głów nych dziedzin życia psychicznego: dziedziny k o n tak tó w , uczuć, w oli i sfe ry popędow ej.
W in te rp re ta c ji bierze się rów nież pod uw agę sum ę in d ek
sów stały ch (6, 4, 2, 0) i sum ę indeksów zm iennych (5, 3, 1).
Sum a ogólna stały ch i zm iennych indeksów w ynosi zawsze 20. In d ek sy zm ienne m ów ią o b ra k u zdecydow ania, w zględnie s ta łego sto su n k u do danej b arw y , a ty m sam y m o zm ienności p ostaw dążnościow ych. S to su n ek stały ch indeksów do zm ien n y c h p rze d staw ia ł się w b ad an iach różnie. I tak:
z przew ag ą indeksów stały ch ' b yło 37 osób,
z p rzew agą indeksów zm iennych „ 13 ,,
T est L üschera zw raca też uw agę n a tzw . w y b o ry k o m p en sacyjne. A u to r te stu podaje, że o w yborze jak ie jś k o n k re tn e j b a rw y jako sy m p atycznej nie zaw sze d ecy d u ją skłonności n a tu ra ln e osoby bad an ej, że c h a ra k te r znaczeniow y w y b ra n e j b a rw y nie m usi być odbiciem c h a ra k te ru w ybierającego. W y b ó r ta k i m oże być dokonany n a zasadzie ko m pensacji odczu w anego w sobie b rak u . D latego też b a rw a w y b ra n a jako k om p en sacy jn ie sy m p aty czna w skazu je nie ty le n a to jak a d an a
osoba jest, ile raczej na to, jak ą chce być i jak ą często już je s t w sw ojej w yobraźni. K o m p en sacy jn a sy m p atia od k ry w a w ięc dziedzinę p rag n ień , często nieuśw iadom ionych. In n e zn a czenie w w yborze m a k o m p en sacy jn a a n ty p a tia . Św iadczy ona o negacji w sto su n k u do tak ie j p o staw y dążnościow ej, k tó ra rzeczyw iście d an ej osobie odpow iada, ale do k tó re j nie chce się ona przyznać.
O bydw a p rzy p a d k i są w y razem sprzeczności istn iejącej po m iędzy sposobem zachow ania się zgodnym z św iadom ie u k ie ru n k o w a n y m dążeniem b ad an ej a jej sfe rą popędow ą. Tak np. c z te ry b a rw y zasadnicze (niebieska, zielona, czerw ona i żół ta) um ieszczone w kolum nie ,,I” (zob. schem at str. 13), p osia d a ją podobny n a stró j n a d a n y im c h a ra k te re m niebieskiej. P o w in n y więc być w y b ie ra n e m n iej w ięcej rów no. Ich in d ek sy p o w in n y być w p rzy b liżen iu rów ne, p rzy n a jm n ie j zaś podobne,, bez dużych odchyleń. Jeżeli różnica w te j sam ej k o lum nie w y nosi ,,3”, w zględnie w ięcej, to m am y do czynienia z k o m p en sacją d o d atn ią w sto su n k u do jed n ej barw y, bądź też z kom p en sacją u jem n ą w sto su n k u do d ru g iej b a rw y (zob. sch em at s tr. [13]).
L üscher podaje, że kom p en sacja d o d atn ia m a m iejsce w te d y , gdy jed en z czterech indeksów jest p rz y n a jm n ie j o „3” w iększy od pozostałych. U jem na zachodzi w sy tu a c ji o d w rotn ej — g d y jeden z indeksów je s t n a jm n ie j o „3” m n ie jsz y od pozostałych.
W g ru p ie bad an y ch w ym ienione kom pensacje w y stę p u ją u czterd ziestu osób. Byw ało tak, że ta sam a osoba w y b ie ra ła ^ jed n ą z b arw jako k o m p en sacy jn ie sy m p aty czn ą, d ru g ą zaś — k o m pen sacy jn ie a n ty p aty czn ą. W ybór ta k i dotyczył p rzew aż n ie b a rw o c h a ra k te rz e p rzeciw nym czy p rzy n a jm n ie j ró żn y im
K o m pen sacja d o d atn ia w w yborze odm ian w ystęp o w ała n a jlic z n ie j w sto su n k u do b a rw y czerw onej i żółtej.
W ybory k o m p en sacy jn e w y k ry w a rów nież po rów n anie w y n ik ów w y b o ru b a rw podstaw ow ych z w y n ik a m i w yb o ru ich odm ian. Sum ę odm ian zestaw ia się z c z te ro k ro tn ą w arto ścią k ateg o rii. A u to r te s tu zw raca uw agę n a sto pień św iadom ości w w yborze. Jeg o zdaniem , w y b ó r k ateg o rii b a rw (niebieskiej, z ielon ej, czerw onej i żółtej) je s t b ard ziej św iadom y, podczas gd y w łaściw ości odm ian nie ró żn ią się m iędzy sobą w sposób ta k w y raźn y . S tą d też w ypo w iad an ie się przez ich w ybór p rz y jm u je się za „nieśw iadom e” . Je że li w y bó r odm ian i w y b ó r k a te g o rii n ie zgadzają się ze sobą, to ty m sam ym , m ożna
przypuszczać, że nie m a zgodności pom iędzy zachow aniem się w sto su n k u do d a n e j b a rw y o w łaściw ym dążeniem . Skoro zaś p rz y jm u je się zdanie, że człow iek n ajp ra w d z iw ie j u ja w n ia swe w łaściw ości c h a ra k te ru w ted y , g d y działa nieśw iadom ie, to m ożna pow iedzieć, że w y b ó r odm ian p ew niej od bija p o d sta
w ow e w łaściw ości c h a ra k te ru . D latego też w ażne w y d a je się po ró w n an ie ob y d w u w yborów .
Różnice p o zy ty w n e w sk azy w ały b y na istn ie n ie k o m pensa c y jn eg o d ążen ia do zrealizo w an ia sw oich p rag n ie ń . O trzy m u je
się je w tedy , g d y w ybór k ateg o rii p rze d staw ia w iększą w a r tość. N eg aty w n e zaś, stw ie rd z a ły b y fak t, że isto tn e dążenia są zah am o w an e i dlatego n ie u ja w n ia ją się w w yborze św iado
m ym . M ają one m iejsce w p rz y p a d k u w yższej w arto ści odm ian. B ardzo liczna k o m p ensacja d o d a tn ia w y n ik ająca z p o ró w n a n ia w yborów b a rw y zielonej św iadczy o w y ra ź n y m dążeniu do sam ostanow ienia, do niezależności, u w o ln ien ia się spod w p ły w u w szelkich a u to ry tetó w . W kom p en sacji u jem n e j o trz y m a n e j z p o ró w n an ia w yborów z w racają uw agę w y n ik i d o ty czące b a rw y czerw onej i żółtej. Ż ółta w y ra ż a silną lecz u k ry tą te n d e n c je do szu k an ia licznych k o n tak tó w , do łatw ego e n tu zjazm o w an ia się. Podobne ten d e n c je u ja w n ia ją w y b o ry b a rw y czerw onej. O bydw ie b a rw y pow odują p rzeżycie akty w n ego po b u dzan ia i zdobyw ania.
T a b e l a II K om pensacje w w yb orze odm ian
Barwa i rodzaj komp. liczba
wybór. znaczenie
niebieska — dodatnia 6 — tęskn ota za pełną jednością,
za czu łym oddaniem się, po trzeba m iłości
ujem na 7 — wrażliw ość, im pulsyw ność, nie
realne żądanie m iłości
zielona ·— dodatnia 5
6
— sam ostanow ienie, sam oobrona przed uleganiem w p ływ om
— potrzeba uw olnienia się od
tego, co zaw odne, upokarza jące, głód uznania
czerw ona — dodatnia 13 — silna w ola, chęć postaw ienia
na sw oim
ujem na 11 — lęk przed zdenerw ow aniem p ły
n ą cy z poczucia bezsilności
żółta — dodatnia 13 — postaw a pełna nadziei
ujem na 7 — dążenie do bezpieczeństw a
T a b e l a III K om pensacja z porównania w yboru barw p od staw ow ych i ich odm ian
Barwa i rodzaj kom pens. liczba
wybór. niebieska —· dodatnia 13 ujem na 15 zielona — dodatnia 37 ujem na 7 czerwona — dodatnia 13 ujem na 24 żółta — dodatnia 6 ujem na 29 4. Głóume p o s ta w y dążnościowe
J a k zaznaczono w p u nkcie pierw szym , a u to r te s tu w y o d rę b n ia cz te ry sposoby zachow ania się badanego, czyli c z te ry ro d z a je u sto su n k o w an ia się do różn y ch s y tu a c ji w życiu. W y m ien io n e fo rm y ogólnych p ostaw dążnościow ych u ja w n ia ją się w w yb o rze a lte rn a ty w n y m . Sum a indeksów w k o lu m n ach pio now ych sch em atu pozw ala na ok reślen ie głów nych postaw .
W ybór b a rw y niebieskiej i żółtej oraz czerw onej i zielonej określa heteronom iczność w zględnie autonom iczność badanego. W ybór b arw : niebieskiej i zielonej oraz czerw onej i żółtej w yznacza c h a ra k te r a k ty w n y lu b p asy w n y w działaniu . Ogólną postaw ę dążnościow ą (S tre b e n v erh a lte n ) o trz y m u je się przez odjęcie m niejszych w artości od w iększych w ym ienionych p a r barw . D otyczy to zarów no b a rw zasadniczych jak i ich odm ian. S tąd też w w y n ik u d o sta je m y ogólną postaw ę dążnościow ą p rzy w yborze odm ian i tak ąż p rzy w yborze b a rw podstaw ow ych.
W przep ro w ad zo n y ch bad an iach ogólne fo rm y po staw dąż- nościow ych p rze d staw ia ją się następ u jąco :
Rodzaj p o staw y b a rw y podstaw , o dm iany
a u to n o m iczn o -ak ty w n a 7— 13% 8— 14,8%
autonom iczno-pasyw na 20— 37% 11— 20,4%
h e te ro n o m iczn o -ak ty w n a 11— 20,4% 16— 29,6%
h etero n o m iczn o-p asy w n a 16— 29,6% 19— 35,2°/o
W w yborze św iadom ym (b arw y podstaw ow e) n ajliczn iej r e p re zen tow an e b y ły ty p y autonom iczno-pasyw ne, dla k tó ry c h k r y te riu m postępow ania jest, zdaniem L üschera, dążenie do trw a nia, do sam ostanow ienia (B e h a rru n g sstreb e n oder S elb stb e h au p tu n g ). In n y zupełn ie rozsiew p ostaw dążnościow ych p rze d sta w ia ją w y n ik i w y b o ru odm ian, a w ięc w y b o ru o c h a ra k te rz e nieśw iadom ym . N ajliczn iejszą pozycją je s t ty p h etero no m icz- no-pasy w n y, k tórego w łaściw ością zasadniczą jest w ygodne sa- m ooddanie (gem ütsm assige Selbsthingabe), polegające n a d ą żeniu do osiągnięcia jedności ze sobą sam ym , do p ełn ej in te g rac ji w e w n ę trz n e j.20 Czyli p ostaw a odpow iadająca ju n g o w -skiej in tra w e rsji, bardzo c h a ra k te ry sty c z n e j dla o k resą d o ra sta nia. T yp te n w yróżnia się k o m p en sacy jn y m w yborem b a rw y niebieskiej, co w yraża ciągłe poszukiw anie bezpieczeństw a i jednocześnie n ieu d an e p ró b y zaspokojenia tej p o trz e b y .21
W o m aw ianym w yborze na d ru g im m iejscu stoi postaw a hetero n o m iczn o -ak ty w n a, k tó re j cechą w łaściw ą jest
upodoba-20 L ü sch er, P sy c h o lo g ie der F arb en , B a se l 1949, 57 21 L ü sch er, P sy c h o lo g ie der F arben, B a se l 1949, 107
nie do b a rw y żółtej. Jasność żółtej św iadczy o w yzw oleniu się ze stanów d e p re sji o szu k an iu now ych m ożliw ych rozw iązań dla sy tu a c ji tru d n y c h , o n iecierp liw y m oczekiw aniu zm ian.22
5. C zte ry f u n k c j e psychiczne
W in te rp re ta c ji te stu L üscher w y ró żn ia cz te ry fu n k cje p sy chiczne: em ocję (Em otion), d efen zy w ę (D efensive), p ro je k c ję (P rojektio n ) i in w esty cję (Investition), k tó re p rzy p o rząd k o w u je n ad m iern ie plusow ym (ü b ertrieb en ) lub m inusow ym (u n te rtrie - ben) w yborom b arw podstaw ow ych w ich k ateg o riach (K a te gorien G ru n d farb en ) i odm ianach (V ariationem G u n d farb en ).23
Z kom p en sacją d o d atn ią b a rw y niebieskiej i u je m n ą b a rw y żółtej w iąże a u to r tzw . „in w esty cję id e a łu ” (Id eal-In v estitio n ), k tó ra oznacza p rag n ien ie znalezienia oparcia w u kochanym ideale.
K om p en sacja zaś d o d atn ia b a rw y żółtej i u je m n a b a rw y zielonej m ówi o istn iejącej p ro je k c ji oczekiw ania (E rw a rtu n g s- P ro jek tio n ).
N eg aty w n y stosunek do b a rw y niebieskiej i silne upodo banie w czerw onej św iadczy o popędliw ych, agresyw n ych i w y górow anych żądaniach (Forderungs-E m otions).
W reszcie n ie c h ę tn y stosu nek do b a rw y czerw onej, sk up ienie n ato m ia st uw agi na zieleni su g e ru je defenzyw ę stanow ienia (B ehauptungs-D efensive).
N asilenie w ym ienionych czterech fu n k cji psychicznych o k reśla sum a indeksów p rz y każdej z czterech kolum n. Sum a każdej ko lu m n y pow inna w ynosić około „12” . Je śli jest w iększa o trz y lu b w ięcej p u n k tó w lub niższa o tyleż p u n k tó w od p rze ciętnej, to k o lum n a ta jest n ad m iern ie plusow a bądź też n a d m iern ie m inusow a. „Plusow ość” lu b „m inusow ość” k o lu m n y pozw ala określić poszczególne fu n k cje psychiczne. I tak:
„E ” — em ocję żądania w yznacza — + E i —I
,,D” — d efenzyw ę stanow ienia ,, — + D i — E
22 L iisch er, P sy c h o lo g ie der F arben, B a se l 1949, 106 23 L iisch er, A n leitu n g zum L ü sch er-T est, B a se l 1949, s. X
„ P ” — p ro je k c ję oczekiw ania
,Д” — in w esty cję ideału — + 1 i — P
W g ru p ie bad an y ch c z te ry fu n k cje psychiczne zaznaczały się w ró żn y m układzie i w ró żn y m nasilen iu . W zestaw ieniu liczbow ym każda z nich p rzed staw ia się n astępu jąco :
p ro je k c ja oczekiw ania — 32 osoby — 60% badanych
d efen zy w a stan o w ien ia — 3 „ — 5,5% ,,
P e łn e oczekiw ania p ro je k c je szły zw ykle w p arze (w 24 p rz y padkach), a raczej pow odow ały p rag n ie n ie zn alezienia id eału m iłości, k tó ry d aw ałb y oparcie i zap ew n iał poczucie bezpieczeń
stw a (zgodność z po staw ą dążnościow ą h etero n om iczno -pasy w - ną). W ygórow ane żąd ania dziew cząt staw ian e szu kanem u id ea łow i b y ły zaś p rzy czy n ą w ielu rozczarow ań, a ty m sam ym przeży w an ych k onfliktów , bądź też u trz y m y w a ły w b ad any ch oczek iw anie now ych p ro jek cji.
O m aw iane fu n k c je psychiczne w zajem n ie się w aru n k o w a ły d a ją c specyficzny obraz p o staw y dziew cząt. P o staw ę tę u s p ra
w ied liw iał częściowo ok res d o rastan ia, częściowo zaś w y zn a czała ją anem neza badanych.
U podobanie do p rze d k ład an y ch w czasie bad ań b a rw u ja w n ia ło się, jak zaznaczono już d w u k ro tn ie, w w yb orach św iado m y ch i nieśw iadom ych. W ybór św iadom y m iał m iejsce p rzy
tab lic y ośm iu b arw i p rz y czterech b arw ach podstaw ow ych, czyli kateg o riach . S y n tezę w yników w y b o ru k a te g o rii p rze d sta w ia ją głów ne po staw y dążnościow e (zob. str. 18). W arto więc zw rócić uw agę, czy i o ile b a rw y w yznaczające określoną p o sta w ę dążnościow ą b y ły też w y b ie ra n e jako sym patyczne, w ta b lic y ośm iu barw . Z estaw ienie porów naw cze po daje tab e la IV.
in w e sty c ja ideału em ocja żądania — 30 — 22 — 55% — 40% 6. S y n te z a w y n i k ó w
T a b e l a IV Zestaw ienie porów naw cze w yn ik ów w yb oru św iadom ego
w yn ik i ta w yn ik i głów ne liczba
Barwa beli ośm iu kom p. p ost dąż- przyp.
barw różnic nościow e zgodnych
niebieska + 28 + 13 + 16 9 — 2 — 15 / 2 zielona + 15 + 37 + 20 12 — 7 — 7 / 6 czerwona + 15 + 13 + 7 6 — 22 — 24 / 11 żółta + 11 + 6 + 11 4 — 12 — 29 / 12
J a k w ytłum aczyć różnice w liczbie w yp o w iadający ch się za d a n ą b arw ą i częsty b ra k zgodności w p o ró w n an iu w yborów ? U zasadnienie w y d aje się pro ste. W ybory k o m pensacyjne, w y znaczone różnicą pom iędzy w y b o rem b a rw podstaw ow ych i ich odm ian, m ogą być liczbowo m n iejsze w ty c h przy pad kach , w k tó ry c h d an ą b arw ę w y b ierano też często, w zględnie o d rzu cano, jak o n iesy m p aty czn ą w jej odm ianach. Różnica m iędzy dw om a w y b o ram i m ala ła w tedy, bądź też zan ikała zupełnie. W iększa liczebność d o d atn iej k o m p en sacji różnic (jak n p . p rzy plusow ym w y b o rze zielonej) może w y n ik ać stąd , że n a w e t p rz y stosunkow o m ały m w yborze k a te g o rii d an ej b a rw y o trz y m u je się różnicę dodatnią, jeżeli w y b o ry odm ian b y ły np. zerow e) jeżeli b a rw a p odstaw ow a m iała ty lk o in d ek s „2”, a sum a in d ek sów odm ian w ynosiła ,,4”, to i ta k o trz y m u je się różnicę do d a tn ią , bo w ynoszącą c z te ry p u n k ty ). M niejsza zaś liczebność k om pen sacji różnic m ów i b ard ziej o sto su n k u badanego do odm ian niż do katego rii, o b ra k u w y ra ź n y ch zaham ow ań.
C iekaw ie n a p rzy k ła d p rzed staw ia się p o ró w n an ie w yników żółtej. P o staw a h etero n o m ic zn o -a k ty w n a jest n a jz u p e łn ie j zgodna z w y n ik am i o trzy m an y m i p rz y tab lic y ośm iu barw . K o m p en sacje różnic zaś są liczbowo m niejsze, co tłum aczy
częsty w ybór żółtej w jej odm ianach, a w ięc w ybór n ieśw ia dom y.
Z estaw ien ie i po rów nan ie w yborów nie jest w ięc proste, gdyż w y n ik i w y zn aczan e są w d użym sto p n iu przez czynniki sw oiste, czyli cały k o n te k st w yboru.
B ardziej obiekty w n e w y d a ją się w y n ik i w y bo ru nieśw iado mego, uogólnione rów nież w postaw ach dążnościow ych.
T a b e l a V P o sta w y dążnościow e a w ynik i w yboru odm ian
P ostaw y dążnościowe w ynik wybór odm ian wynik przyp.
zgodne Aa — dążenie do o-
panowania
8 tęskn ota za „securi
t y “, potrzeba serdecz nego oddania się
40 7
Ap — dążenie do trwania, sam o stanow ienia
11 potrzeba niezależnoś
ci, sam ostanow ienie
45 11
Ha — dążenie do przeżywania, ciekaw ość
16 potrzeba i gotow ość
do naw iązyw ania k on taktów
46 14
Hp — w ygodne sa- m ooddanie
19 nieopanow ana impul-
syw ność, egocentryzm uczuciow y
35 17
N ajliczniej rep re z en to w a n a p ostaw a heterono m iczno -p asy w n a zn a jd u je p o tw ierd zen ie w w yborze odm ian — w tęsknocie za „ s e c u rity ”, w p o trzeb ie serdecznego oddania się; postaw a h e tero n o m iczn o -ak ty w n a — w p o trzebie i gotowości do n aw iązy w an ia k o n tak tó w ; autono m iczno -p asy w n a — w p o trzeb ie n ie zależności i sam ostanow ienia; w reszcie po staw a autonom iczno- -a k ty w n a — w n ieopanow anej im pulsyw ności i egocentryźm ie uczuciow ym .
C h a ra k te ry s ty k a b ad an y ch u z y sk an a p rz y w y bo rze odm ian je s t jed n a k bard ziej zróżnicow ana, bogatsza i całościow a. U w zględnia nie ty lk o p o zy ty w n e dążenia, ale i te n d e n c je neg a ty w n e, brak i, zaham ow ania itp.
IV. Konfrontacja w yników testu z wynikam i innych metod
1. Próba k on fro n ta cji ogólnej
W ko n fro n tacji, k tó rą sta ra n o się przeprow adzić, chodziło o zestaw ien ie w yników te stu w y b o ru b a rw L üseh era z in ny m i zastosow anym i m etodam i, co okazało się jed n a k dość tru d n e . Złożyło się n a to k ilk a czynników .
1) W yniki b a d ań testo w y ch u ja w n ia ły przew ażnie n a s ta w ie n ia psychiczne o c h a ra k te rz e podśw iadom ym , z k tó ry c h b a d an i nie zdaw ali sobie spraw y , nie podaw ali ich więc w p ro st w w ypow iedziach u stn y c h czy k w estionariuszow ych.
2) C h a ra k te ry sty k a n a sta w ie n ia u zy sk an a p rz y pom ocy te s tu b y ła zazw yczaj bardzo ogólna, w ypow iedzi zaś badan ych d o sta rc za ły opisu przeżyć k o n k retn y c h i w w ielu w ypadkach złożonych. T ak np. p odan a w teście tęsk n o ta za „ se c u rity ” m ogła się łączyć z szeregiem tak ic h przeżyć jak : rozżalenie, poczucie odrzucenia, osam otnienia itp. Tło zaś ty ch przeżyć było n iew ątp liw ie bardzo różne, często w k ażd ym p rzy p a d k u inne.
3) B ezpośrednim celem b ad ań b y ła a n aliza k o n flik tó w m ło dzieżow ych z rodzicam i, a nie k o n fro n ta c ja i w e ry fik a c ja w y ników b ad ań testow ych. D latego też, zarów no treść kw estio n a riu sza jak i p lan rozm ow y m iał n a celu p rzede w szystkim dostarczen ie m a te ria łu um ożliw iającego rozw iązanie podstaw o w ego problem u. W yn ik i u zy sk an e drogą obydw u m etod nie m ogą się w ięc ze sobą pokryw ać, choć pow inno istnieć po m iędzy nim i w iele pow iązań.
W arto p rzy ty m zaznaczyć, że podczas p rzep row ad zanej ro z m ow y om aw iano też z dziew czętam i w y n iki b a d ań testow ych. W n iek tó ry ch w y p ad k ach dziew częta p o tw ierd zały ich tr a f ność, w in n y ch zaś nie do strzeg ały w sobie tak ich n astaw ień czy stan ó w psychicznych, jak ie p odaw ała c h a ra k te ry sty k a o trz y m an a p rzy pom ocy testu . Ich zeznania b y ły czasem w ręcz odw rotne. P o staw a dziew cząt jest jed n a k zupełnie uzasadniona, skoro p rzy jm ie się, że test u jaw n ia zasadnicze s ta n y tkw iące w podśw iadom ości człow ieka.
174 A n g e lik a S p y ch a lsk a [Щ
W ynik i b ad ań testo w y ch próbow ano k o n fro nto w ać z jed n e j stro n y z w ypow iedziam i kw estio nariu szo w ym i, z d ru g ie j zaś z ogólną po staw ą badan y ch , ich an am n ezą i d anym i, k tó re u zyskano w rozm ow ie i w yw iadzie.
a) W y n i k i w y b o r u barw n e u tr a ln y ch
In te rp re ta c ja szeregu b a rw n e u tra ln y c h (zob. s tr. [8— 10]) w skazy w ała p rzed e w szy stk im n a w rażliw ość badanych, ich p o trzeb ę sta n u w olnego od w zru szeń i upór. P ro to k o ły rozm ów i w y w iad u nie in fo rm u ją w p ro st o istn ien iu dw óch p ierw szych w łaściw ości (w rażliw ości i sta n u w olnego od w zruszeń). O pi sy w a n y jed n a k sposób p rzeży w an ia sy tu a c ji kon flik tow ych ,
uw agi i w ypow iedzi b ad an y ch oraz zaobserw ow ane przez b a d ającą re a k c je św iadczą w y raźn ie o tym , że p o d k reślan a w teście w rażliw ość i p o trzeb a sta n u w olnego od w zruszeń są rzeczyw iście w łaściw e d an ej g ru p ie badanych.
T rzecią cechą, tzn. upór, w y m ien iały dziew częta w m o ty w acji k o n fliktó w podanej w k w estio n ariu szu . A naliza p orów naw cza p rzed staw ia się n astęp u jąco : b ad an ia testow e p rze d sta w ia ją up ó r jak o n a jb a rd zie j c h a ra k te ry sty c z n ą w łaściw ość u dziesięciu osób z ogólnej liczby badany ch . W śród ty ch dziew cząt siedem stw ierd za, że ich u p ó r je s t głów ną p rzy czyn ą p rzeży w an y ch z rodzicam i ko n flik tó w . K o relacja niezupełna, ale duża,
W ybór ciem noszarej i czarnej m ów ił o doznanych ro zczaro w aniach. W śród je d e n a stu osób w y b ie ra jąc y c h te barw y , dzie w ięć pod k reślało w k w estio n ariu szu p rzeżyw an e poczucie od rzu cen ia bądź też s ta n y d e p re sji czy rozżalenia, k tó re m ogły być p rzy czyną rozczarow ań.
b) W y n i k i w y b o r u barw p o dsta w ow ych
K o n fro n ta c ja w yników b a rw podstaw ow ych z w ypow iedzia m i dziew cząt okazała się jeszcze tru d n ie jsz a. W analizie w zięto pod uw agę n a sta w ie n ia psychiczne w y k ry te te ste m (zob. str. [14]) i c z te ry n ajliczn iej w y stę p u ją c e s ta n y em ocjonalne, to w a
rzyszące konfliktom : sta n rozżalenia, sta n em ocjonalnego w zb u rzenia, sta n y d e p re sy jn e i poczucie odrzucenia. W szystkie sta n y psychiczne w y m ien ian e przez dziew częta sp ro w ad zają się do nastę p u jąc y c h form :
1. s ta n y rozżalenia 22 p rzy p ad k i — 40%
2. sta n y d e p re sy jn e 21 У У — 38,2%
3. poczucie o d rzucenia 21 У У — 38,2%
4. s ta n y em ocjonalnego w zburz. 18 y > — 32,7%
5. po staw a an alizu jąca 5 y y — 9,1%
6. b u n t 4 У У — 7,3%
7. am biw alen cja 4 У У — 7,3%
8. zobojętn ien ie 3 У 3 — 5,4%
P rz y zestaw ieniach porów naw czych b ran o rów nież pod u w a gę pozostałe fo rm y przeżyć. B ardzo m ała jed n a k częstotliw ość ich w ystęp o w an ia nie pozw oliła na w y k ry cie w spółzależności. W yn ik i an alizy porów naw czej p rze d staw ia tab e la VI.
T a b e l a VI Zestaw ienie w ynik ów testu z najczęściej podaw anym i
w. kw estionariuszu stan am i psych icznym i
N astaw ien ie psychiczne otrzy m ane w badaniach testow ych
stan y rozżal. stan y em ocjon. wzburz. stan y depresji sta n y odrzuć.
1. Potrzeba kon taktu 35% 28% 30% 30%
2. Potrzeba niezależności 3. Podniecenie z obaw y przed
32% 28% 23% 32%
krzyw dą 41% 27% 38% 21%
4. T ęsknota za „ secu rity“ 32% 38% 38% 24%
5. Potrzeba bezpieczeństw a 50% 29% 35% 24%
6. Poczucie niezrozum ienia 40% 30% 30% 30%
7. Zm ęczenie 35% 27% 35% 23%
8. E gocen tryzm uczuciow y CO O'- 35% 30% 30%
9. S tan y lękow e 35% 35% 30% 30%
10. Im pulsyw ność 33% 42% 58% 25%
11. Spokój 63% 45% 23% . 23%
12. O panowanie im pulsów 40% 30% 30% 20%
C h a ra k te ry sty c z n y w y d aje się fak t, że n ajw ięk szy p ro cen t p rzy p a d k ó w rozżalenia i d e p re sji w łaściw y je s t g ru p ie osób, u k tó ry c h te s t p o d k reśla spokój. A naliza porów naw cza nie w y jaśn ia takiego stan u . Ł atw iej doszukać się m ożna pow iązań m ięd zy p o trzeb ą bezpieczeństw a i ego cen try zm em uczuciow ym a licznie zgłaszanym rozżaleniem . To o statn ie może m ieć m ie js ce w tedy, gdy d a ją znać o śobie in n e w y m ag an ia podyk tow an e e g ocen try zm em uczuciow ym . W arto też zwrócić uw agę n a cie k a w y fak t, że w ym ienione w w ypow iedziach sta n y psychiczne stosunkow o n a jm n ie j licznie w iążą się z p o trzebą niezależności i sam ostanow ienia. N ie w iadom o jedn ak , dlaczego sta n y d e
p re s ji ta k m ało m a ją odpow iedników w podaw an ym przez test podnieceniu i obaw ą przed krzy w d ą, w zm ęczeniu i poczuciu bezsilności wobec sy tu a c ji tru d n y c h . Raczej n ależałob y p rz y puszczać, że te o sta tn ie p red y sp o n u ją w jakiś sposób do p rze ż y w an ia d epresji. C iekaw a rów nież w y d aje się k o relacja p rz y p adkó w poczucia odrzucenia z im pulsyw nością, k tó ra przejaw ia się w różnych rea k c ja c h ag resy w n ych i m a w y ra ź n y c h a ra k te r m echanizm u obronnego.
T a b e l a V II Z estaw ienie w yn ik ów testu z podaw aną w kw estionariuszu agresyw nością
W ynik i testu
przypadki agresyw ności w %
1. Potrzeba kon taktu 41
2. Potrzeba niezależności 40
3. Podniecenie z obaw y przed krzyw dą 41
4. T ęsknota za security 29
5. Potrzeba bezpieczeństw a 32
6. Poczucie niezrozum ienia 33
7. Zmęczenie 31
8. E gocen tryzm uczuciow y 39
9. Różne sta n y lękowe 50
10. Spokój 25
11. Im pulsyw ność 50
12. O panowanie im pulsów 20
B adane dziew częta dość często (w 45%) sam e podaw ały, że podczas k o n flik tó w z rodzicam i zachow ują się agresyw nie. P ró bow ano więc w szystkie n a staw ien ia psychiczne w y k ry te testem skonfrontow ać z przy p ad k am i w y raźn ej agresji. W ynik i an alizy porów naw czej p rzed staw ia tab ela VII.
Z zestaw ienia w ynika, że do p o staw y ag resyw n ej p rzy z n a ją się najczęściej dziew częta, u k tó ry c h b ad an ie testo w e p o d k reś la ją ró żn e s ta n y lękow e i im pulsyw ność. O zgodności w yników św iadczy też fak t, że agresyw ność u jaw n ia jąc a się podczas k o n flik tó w b y ła n a jm n ie j licznie p o d aw an a tam , gdzie te s t s tw ie rd z ał usposobienie pełn e gotowości do zachw ytów , opa now anie im pulsów i spokój.
A naliza porów naw cza w yk azała więc, że istn ie je duża zgod ność pom iędzy w y n ik am i b a d ań testow y ch a danym i, k tó re uzyskano w rozm ow ie czy w yw iadzie.
2. K onfron ta c ja opinii jed n o s tk o w y c h
Z asadniczym celem p rzeprow adzonych badań, jak już za znaczono, było u zasad n ien ie przyczynow e k o n flik tó w m łodzie żow ych. Chodziło o w y k ry cie d ający ch się zauw ażyć zależności pom iędzy dyspozycją do częstych w zględnie trw a ły c h k o n flik tów a w łaściw ościam i psychicznym i, anam n ezą i środow iskiem badan y ch . W w y n ik u dokonanej an alizy w yodrębniono sześć typow ych sy tu a c ji rodzinnych, k tó re w sposób zasadniczy w p ły w a ły na k ształto w an ie się obecnej p ostaw y dziew cząt. S y tu a c je te p rze d staw ia ją się następ u jąco :
1. dziecko niechciane — 4 przyp.
2. dziecko pozostaw ione sobie lu b przeszk ad zające —- 8 ,,
3. n a d m ie rn a opieka rodziców — 6 „
4. przeżycia u razow e badan. — 18 „
5. rozbicie ro d zin n e — 15 ,,
6. w yobcow anie ze środow iska rodzinnego — 3 „
W obecnym e tap ie b a d ań próbow ano skonfrontow ać ch a r a k te r sy tu a c ji konflik tow ej każdej z b ad an y ch dziew cząt z w y n ikam i b a d ań testow ych. A nalizow ano w ięc oddzielnie dan e
o dziew czętach rep re z en tu ją c y c h k ażdą z w y m ienionych s y tu a cji konflik to w y ch . W każdej też g ru p ie p rz y p ierw szy m p rz y k ładzie podano d okładniejsze w y n ik i b ad ań testo w y ch .24
a) D z i e c k o n i e c h c i a n e
W śród b ad an y ch zn alazły się c z te ry ta k ie przy p ad k i, w k tó ry c h dziew częta b y ły w y raźn ie poinform ow ane o różn ych s ta ra n ia c h m atek , po d ejm ow anych w celu u su nięcia ciąży. W ia dom ości p rzek azy w ały sam e m a tk i — czy niły to zw ykle w chw ilach ro zd rażn ien ia czy rozżalenia, bądź też z u trz y m u - m u ją c ą się n ad al n iechęcią w sto su n k u do badan ej. W tych p rzy p ad k ach każd y obecny k o n flik t dziew cząt z ich m atk am i b y ł p rzejaw em zasadniczego i wciąż nierozw iązanego k o n flik tu , k tó ry dotyczył m iejsca b ad an ej w rodzinie. K o n flik t ten p o g łęb iały coraz to silniejsze p rzeżycia fru s tra c y jn e .
W edług w y ników b a d ań testo w y ch źródło k o n flik tó w tkw iło tu ta j w niezaspokojonej p o trzeb ie bezpieczeństw a i trw ałości (w ybór k o m p en sacy jn y b a rw y niebieskiej). Z aznaczała się też duża w rażliw ość i nadpobudliw ość uczuciow a. C h a ra k te ry sty k a każdego p rzy p a d k u p rzed staw ia się inaczej, choć w szystkie m a ją w iele cech w spólnych.
P rz y k ła d : „G. H .” — la t 18 — jed y n aczk a z ro d zin y ro zb itej I. W y n i k i t e s t u
a) postawa heteronom iczno-pasyw na: w ygodne sam oodda- nie;
b) w y b ó r ciemnoszarej: w rażliw ość;
c) w y b o r y k o m p e n s a c yjn e dodatnie: niebieska i zielona — po trzeb a m iłości, tęsk n o ta za „ se c u rity ”, sam ostanow ie nie, u k ry ta niepew ność, lęk p rzed zagrożeniem ;
d) ko m p en sacje u jem ne: żółta i fio let — dążenie do zdoby cia poczucia bezpieczeństw a.
II. A n a l i z a p r z y p a d k u
„G. H .” przeży w a pow ażne k o n flik ty z obojgiem rodziców.
24 W p od an ych w k o n te k śc ie w y n ik a ch te stu u w zg lęd n io n o tylk o cztery n a jw a ż n ie jsz e p u n k ty p rotokołu.
W dom u każdego z rodziców czuje się n iepo trzeb na. K om p e n sac y jn y w ybór b a rw y niebieskiej w sk azu je n a tęsk no tę, b ra k określonego celu, co n a stę p n ie tłu m aczy przyg nęb ienie bad an ej, w y w ołane istn ieją cą w dom u sy tu acją. W ybór b a r w y szarej m ów i o dużej w rażliw ości i im pulsyw ności „G. H .” . J e s t w n iej in te n sy w n a potrzeb a życzliw ego i czułego k o n ta k tu , p o trzeb a bezpieczeństw a oraz trw ałości. S y tu a cja dom ow a zm usza b a d an ą do kom pensacyjnego zaspokajania potrzeb.
D ane an am n esty czn e podają, że „G. H .” jest św iadom a tego, iż m a tk a nie chciała m ieć dzieci — pod ty m w a ru n kiem w yszła za m ąż. K ilka ra z y p rze ry w a ła ciążę. W o stat- . nim p rzy p a d k u zrobiłab y to samo, g d y b y nie tru d n a s y tu a
cja, jak ą w ytw orzy ło pow stanie. ,,G. H .” od dzieciństw a czuła niechęć rodziców do niej — czuła się dzieckiem niep o trzeb n y m .
b) D z i e c k o p o z o s t a w i o n e s o b i e l u b p r z e s z k a d z a j ą c e
S y tu a cje ro d zin n e ośm iu n a stę p n y c h dziew cząt różn ią się tym , że badane, poza jed n y m p rzy p ad k iem , n ależały do dzieci, k tó ry m i się początkow o cieszono i k tó re kochano. Okoliczności zew n ętrzn e, tak ie jak konieczność oddania się p rac y zaw odow ej lu b studiom , bądź też w ejście ojczym a do ro d zin y n iek o m p let n ej, u niem ożliw iły blisk i k o n ta k t i osłabiły więź uczuciow ą.
M imo w y raźn y ch różnic, zarów no osobowościowych jak i sy tu acy jn y ch , w szystkie dziew częta z om aw ianej g ru p y p rz e ży w ały k o n flik t zw iązany z ciągłym o d trącan iem ich, począw szy od o kresu d zieciństw a aż do chw ili obecnej. N iespełnione oczekiw ania p rzek ształciły się stopniow o w „chłód” uczuciow y, obojętność, n a w e t w cynizm . L ęk przed izolacją i osam otn ie niem m obilizow ał b ad an e do szu k an ia rek o m p e n saty w n a w ią zyw an iu k o n tak tó w uczuciow ych z g ru p ą rów ieśniczą, zw łasz cza z m łodzieżą m ęską.
B adanie testo w e pod su w ają d w a m ożliw e źródła sy tu a c ji konflik to w y ch . P ierw szy m b y ły b y p o głębiające się wciąż p rz e
