Kognitywistyka i Media w Edukacji 2017, nr 1
Katarzyna Zagórska
Warsztaty dziennikarskie.
Studenckie monitorowanie mediów
Abstract
Journalism Workshops. Student Monitoring of Media
Media have become a part of our everyday life over the last years; we use them at work, at school and while taking a rest. Th erefore, eff orts have been undertaken to provide media education to school students and, what seems to be more eff ective, to university students. University level education in the fi eld of social sciences have required new methods and tools. Th e analysis covers the journalism workshops which the author has conducted for 15 years as an academic course for the UAM Polish scholars (journalistic specialisation). Didactic issues and a faculty-based EU project are presented against the background of on-going changes, the Bologna sys- tem introduction and the importance of practical preparation based on practical trainings and apprenticeships. However, regardless of the new tools and work me- thods being required, the proven tasks include the formal and informal monitoring of media. As part of individual projects, students check the contents of newspa- pers, weekly magazines, radio and television broadcasts. Th e monitoring projects which have been completed guarantee good preparation for professional trainings and work at editorial staff offi ces.
Keywords: media, journalism workshop, media eduaction, student monitoring of media
Media stały się naszą codziennością i naszym światem, narzędziami pracy i towa- rzyszami spędzania czasu wolnego. Coraz częściej zadajemy sobie pytania o przy- gotowanie do ich odbioru: „Czy młodzi ludzie umieją korzystać z mediów? Czy ra- czej trzeba ich tego uczyć? Z jednej strony dostępność tych środków spowodowała,
że spowszedniały, z drugiej – ich znajomość nie idzie w parze z umiejętnością krytycznego odbioru treści niesionych przez media masowe”1. Podobnie jak au- torka zacytowanego artykułu, tak wielu badaczy i praktyków stwierdza, że bez odpowiedniego przygotowania czytelnik, słuchacz, widz, będzie skazany na bez- krytyczną percepcję nie tylko merytoryczną, ale także estetyczną. Media bowiem ogniskują przejawy kultury popularnej2. Zatem już się nie zastanawiamy, czy w ogóle warto się nimi zajmować, uczyć o nich, ponieważ chodzi o to, by odbior- ca nie tylko wiedział, jak się nimi posługiwać, ale dlaczego, wreszcie w jakim celu to czyni. Nie ulega wątpliwości, że trzeba nauczyć języka mediów, kodów odbioru, sprawnego i krytycznego czytania3 tego przekazu. Od kilku lat trwają więc dysku- sje teoretyków oraz praktyków na temat zagadnień związanych z szeroko rozumia- ną edukacją medialną (np. Łęcicki, Drzewiecki, Boniecka, Granat4). Wśród zadań szkoły pojawiły się m.in. takie zagadnienia, jak analizowanie form przekazu ra- dia, telewizji, prasy, zachęcanie do krytycznego odbioru, a także rozwijanie uzdol- nień twórczych uczniów5. Trwa kolejna reforma szkolnictwa, zmieniają się podsta- wy i programy nauczania, pewne treści zapewne będą omawiane także w nowych opracowaniach, ponieważ są ważne dla nauczycieli i wykładowców, dla uczniów i studentów, dla rodziców i wychowawców.
Na początku swojej drogi zawodowej podczas tworzenia autorskich progra- mów zajęć zastanawiałam się, czego i w jaki sposób uczyć. Dziś oferta dydaktyczna jest niezwykle bogata, rozwinęła się technologia, więc warunkiem absolutnie ko- niecznym stało się podejście praktyczne. Stąd powszechność wielu nowych metod,
1 M. Bolińska, Prymat obrazka, czyli rola mediów audiowizualnych w upowszechnianiu kultury (z punktu widzenia współczesnej szkoły), [w]: Kultura popularna w szkole. Pobłażliwe przyzwolenie czy autentyczny dialog?, red. B. Myrdzik, M. Latoch-Zielińska, Lublin 2006, s. 159.
2 Por. D. Łazarska, Uczeń jako odbiorca kultury medialnej, [w:] Kultura popularna w szkole, op.cit., s. 131–139; W. Jakubowski, Kultura popularna jako obszar refl eksji pedagogicznej, [w:] Eduka- cyjne konteksty kultury popularnej, red. W. Jakubowski, E. Zierkiewicz, Kraków 2002, s. 11–23.
3 M. Bolińska, Prymat obrazka…, op.cit., s. 151.
4 P. Drzewiecki, Renesans słowa. Wychowanie do logosfery w kulturze audiowizualnej, Toruń 2010;
G. Łęcicki, Edukacja medialna w służbie katechezy, „Kultura. Media. Teologia”, nr 4; Recepcja mediów:
t. 1, Recepcja programów telewizyjnych i radiowych przez dzieci w wieku przedszkolnym, red. B. Boniec- ka, A. Granat, Lublin 2015; Recepcja mediów: t. 2, Wpływ sytuacji medialnych na komunikowanie się dzieci w wieku przedszkolnym. Wypisy, red. B. Boniecka, A. Granat, Lublin 2016; Recepcja mediów, t. 3, Recepcja mediów przez dzieci w wieku szkolnym, red. B. Boniecka, A. Granat, Lublin 2017.
5 Por. Program nauczania. Gimnazjum. Język polski dla klas 1–3. Świat w słowach i obrazach, pra- ca zbiorowa, Warszwa 1999, s. 6; zob. podręczniki gimnazjalne, np. M. Nagajowa, Świat w słowach i obrazach: podręcznik do kształcenia literackiego i kulturowego dla klasy pierwszej gimnazjum, War- szawa 1999; W. Bobiński, Świat w słowach i obrazach: podręcznik do kształcenia literackiego i kulturo- wego dla klasy drugiej gimnazjum, Warszawa 2000; W. Bobiński, Świat w słowach i obrazach: podręcz- nik do kształcenia literackiego i kulturowego dla klasy trzeciej gimnazjum, Warszawa 2001.
szczególnie istotnych w uczeniu przedmiotów z zakresu nauk społecznych. Jed- nak nadal należy określać priorytety i sposoby tego specyfi cznego edukowania.
Jak uczyć odbioru aktualnego przekazu faktografi cznego, choćby w kontekście hi- storycznym, kulturowym, społecznym, religijnym? Jak tłumaczyć pewne zjawiska, a jednocześnie uczyć o nich dyskutować? W jaki sposób posługiwać się środka- mi medialnymi, by zgłębiać warsztat: teoretycznie, podczas zajęć szkolnych, aka- demickich czy jednak praktycznie, on the job? Media mają coraz większe znaczenie dla rozwoju młodego pokolenia i w życiu społecznym regionu oraz narodu, a za- tem w upowszechnianiu kultury, jej dorobku. Owo kształcenie młodego pokolenia może być wielowymiarowe6. Edukacja medialna stawia sobie za cel „1. przygotowa- nie do właściwego (krytycznego) odbioru mediów; 2. przygotowanie do posługi- wania się mediami jako narzędziami rozwoju intelektualnego i pracy zawodowej”7. W tych działaniach nieodzowna pozostanie rola rodziców i nauczycieli. Wie- my, że „nauczenia świadomych wyborów podjęła się również szkoła”8. Szczególnie ważna w przygotowaniu do odbioru kultury medialnej jest rola polonisty. War- to pozwalać uczniom stawać się krytycznymi odbiorcami przekazów kultury, by potrafi li wybierać to, co im odpowiada, a nie to, co proponuje stacja radiowa czy telewizyjna. „Sytuacje lekcyjne dadzą szansę młodemu człowiekowi na dojrzale poszukiwanie prawdy o człowieku i jego przeżyciach (…). Będą sprzyjać kom- petentnemu formułowaniu sądów wartościujących (…) oraz określeniu tożsamo- ści ucznia – człowieka”9. Konieczne jest towarzyszenie młodemu człowiekowi, aby razem z bliskimi, rodzicami, wychowawcami potrafi ł ocenić wszechobecny prze- kaz. Powinniśmy troszczyć się i działać wspólnie, a zaczynać jak najwcześniej. Już najmłodszym należy wskazywać drogę do mediów, uczyć dojrzałego odbioru tre- ści. Ważne jest, by przekonywać do świadomego wyboru publikacji, audycji, pro- gramów, ponieważ ich wartość artystyczna oraz poznawcza bywają zróżnicowane i raczej dyskusyjne10.
Omawiana tematyka pojawiła się w podstawie i programach nauczania róż- nych przedmiotów, jak język polski, historia, religia, już dosyć dawno, ale skutecz- ność kształcenia nie jest satysfakcjonująca. Po przebytym kursie wiedzy medialnej
6 Por. A. Asyngier-Kozieł, Kultura – edukacja regionalna – media, [w]: Kultura popularna w szko- le, op.cit., s. 276; por. S. Dylak, Edukacja medialna w szkole. O mediach, przez media, dla mediów, [w:]
Media a edukacja, red. W. Strykowski, Poznań 1998, s. 465–474; M. Kąkolewicz, Edukacja medialna w szkole ogólnokształcącej, [w:] Media a edukacja, op.cit., s. 475–481.
7 W. Strykowski, Media w edukacji, [w:] Media a edukacja, op.cit., s. 15–17.
8 M. Bolińska, Prymat obrazka…, op.cit., s. 160.
9 D. Łazarska, Uczeń jako odbiorca kultury medialnej, [w:] Kultura popularna w szkole, op.cit., s. 131–139; por. Z.A. Kłakówna, Przymus i wolność. Projektowanie procesu kształcenia kulturowej kompetencji, Kraków 2003, s. 120–141.
10 Por. T. Rawicka, Edukacja medialna i czytelnicza. Poradnik, Toruń 1999.
uczeń powinien umieć na przykład znaleźć informacje w różnych źródłach, od- powiednio je wyselekcjonować, zastosować w praktyce, o czym już pisałam wcze- śniej11. Gdyby uczniowie potrafi li korzystać z oferty medialnej, może sytuacja by- łaby inna. Wówczas na studiach mielibyśmy do czynienia z dojrzałym odbiorcą kultury współczesnej. Tym bardziej, że „na drodze medialnych praktyk komuni- kacyjnych młody człowiek chce poznać samego siebie i świat”12. Tymczasem tak się nie dzieje, wydaje się więc, że dopiero studia dają szansę, by owe umiejętności rozwinąć. Należy jednak czynić to systemowo, kreatywnie, a na poziomie dydak- tyki w sposób przemyślany i nowatorski.
Niniejsze rozważania stanowią zapis doświadczenia wykładowcy i podsumo- wanie 15 lat prowadzenia warsztatowych zajęć dziennikarskich. Materiały dydak- tyczne skonfrontowane zostaną ze studenckim monitorowaniem współczesnych polskich mediów w sposób nieformalny (prasówka, znajomość bieżących wyda- rzeń) oraz formalny (zadanie). Wykonywane monitoringi stanowią przykład pracy projektowej. Zaprezentuję ją w dwóch ujęciach, na poziomie treści programowych przedmiotu akademickiego i konkretnego ćwiczenia realizowanego przez słucha- czy. Chciałabym się zatem podzielić:
a. doświadczeniem autora programu;
b. nowymi materiałami praktycznymi, mam nadzieję, często aktualizowanymi;
c. sprawdzonymi zadaniami, wykonywanymi przez studentów w latach 2002–
–2017, z uwzględnieniem kilku najnowszych przykładów.
Specyfi ka przedmiotów medialnych wymaga stosowania w dydaktyce prak- tycznych materiałów, źródeł informacji, komunikatów prasowych, opracowań typu press-release, odróżnienia materiałów promocyjnych od dziennikarskich, by nie stały się kryptoreklamą, stosowania w codziennej pracy rozwiązań etycznych, przestrzegania prawa autorskiego oraz własności intelektualnej. Jednocześnie pa- miętajmy, że nowe media umożliwiają wdrożenie na zajęciach nowych technolo- gii, ale z drugiej strony wymuszają na wykładowcach permanentne dokształca- nie. Praktycznie w każdym semestrze weryfi kować trzeba treści, dodawać aktualne przykłady, znać faktografi ę, publikacje branżowe, zjawiska popkulturowe itp. Jest to niezwykle czasochłonne, a przede wszystkim wymaga stosowania wielu róż- nych, oczywiście atrakcyjnych, form prowadzenia zajęć. Po latach spowodowało to negatywne konsekwencje. Być może w ten sposób my sami – dydaktycy, metody- cy – spowodowaliśmy ograniczoną percepcję wśród młodzieży i nieumiejętność
11 O kształceniu medialnym pisałam szczegółowo m.in. w publikacji: K. Zagórska, Programy ra- diowe dla dzieci w wieku szkolnym. Wokół edukacji medialnej, [w:] Recepcja mediów, t. 3, Recepcja mediów przez dzieci w wieku szkolnym, red. B. Boniecka, A. Granat, Lublin 2017, s. 11–38.
12 D. Łazarska, Uczeń jako odbiorca kultury medialnej, [w:] Kultura popularna w szkole, op.cit., s. 131.
słuchania wykładu bez prezentacji, przyswojenia treści tylko dzięki przekazowi audialnemu. W obecnej sytuacji wymiana doświadczeń wykładowców na temat nauczania praktycznego, edukacji medialnej oraz nowych metod jest bezcenna, co więcej, wydaje się już warunkiem sine qua non sprawnego funkcjonowania zawo- dowego.
Przedmiot Warsztat dziennikarza
Przedmiot stanowi przykład autorskiego programu dydaktycznego, realizowanego w ramach specjalności dziennikarskiej w Zakładzie Retoryki, Pragmalingwistyki i Dziennikarstwa13 od 2002 roku. To pierwsza próba teoretycznego oraz praktycz- nego podsumowania 15 lat nauczania tego przedmiotu na studiach polonistycz- nych UAM. Warsztat dziennikarza znajdował się w programie zawsze na początku zajęć specjalizacyjnych jako przygotowanie do praktyk zawodowych.
Najpierw dla studentów III roku studiów pięcioletnich stanowił przedmiot na- uczany w I semestrze specjalizacji dziennikarskiej, czyli w semestrze zimowym, a zatem uczestnicy zajęć mieli już dobre przygotowanie fi lologiczne, zarówno ję- zykowe, jak też literackie. Po wprowadzeniu systemu bolońskiego zawodowe spe- cjalności wprowadzono w II semestrze I roku. Zatem poznańscy studenci I roku fi lologii polskiej studiów trzyletnich zaczynali warsztat dziennikarza w seme- strze letnim, na początku swojej przygody akademickiej – tak jest do dziś. Nieste- ty wpływa to negatywnie na dojrzałość w podejmowaniu zawodowych wyborów oraz koncentrację uwagi, co jest zrozumiałe na pierwszej sesji, a nie na praktykach czy zdobywaniu szlifów redakcyjnych. Oprócz zmiany trybu studiów w ramach systemu bolońskiego, kolejne zmiany wynikały z wprowadzania co kilka lat nowe- go programu specjalności. Ostatnia korekta łączyła się z modernizacją przedmio- tu w ramach realizowanego w Instytucie Filologii Polskiej programu POKL (Pro- gram Operacyjny Kapitał Ludzki)14.
Na początku najważniejszym celem przedmiotu było przygotowanie studentów specjalności dziennikarskiej do pełnego uczestnictwa podczas praktyk w pracy re- dakcyjnej. Po wprowadzeniu studiów licencjackich stały się one – co oczywiste i co wynika z ich specyfi ki – przygotowaniem zawodowym, teoretycznym i prak- tycznym. Zajęcia akademickie pomagają kształtować podstawową wiedzę i umie- jętności w zakresie gromadzenia, selekcji, archiwizowania oraz opracowania ma- teriałów informacyjnych. Uwzględnia się typ dziennikarstwa i rodzaj medium,
13 Mimo zmiany nazwy nie zmieniało się w ciągu opisywanych 15 lat prowadzenie przez pracow- ników i doktorantów zakładu zajęć w ramach specjalizacji dziennikarskiej.
14 http://www.e-ifpuam.amu.edu.pl/pokl [dostęp: 10.05.2017]
inne są przecież obowiązki w redakcjach lokalnych, regionalnych czy ogólnopol- skich, inne w gazecie codziennej, redakcji radiowej albo telewizyjnej. Znając hi- storię rozwoju mediów, można wnikliwiej analizować wydarzenia bieżące, a nawet antycypować pewne fakty czy zjawiska, odpowiednio je sprawdzać, zgodnie z za- sadą konfrontatywności źródeł, i rzetelnie prezentować. System pracy indywidual- nej oraz zespołowej przygotowuje młodych adeptów sztuki dziennikarskiej do co- dzienności i specyfi ki pracy w redakcji prasowej, radiowej i telewizyjnej.
Co ważne, w programie specjalności starano się o korelację tematyczną z innymi przedmiotami oraz o zachowanie odpowiedniej kolejności warsztatów w poznań- skich redakcjach. W praktyce powodowało to czasem utrudnienia – organizacja wymagała, by np. redakcję „Głosu Wielkopolskiego” studenci odwiedzali dopiero po omówieniu na zajęciach teorii informacji i zagadnień prasowych. W między- czasie zmieniały się przedmioty specjalizacyjne uczone równolegle z warsztatami dziennikarskimi. Były to m.in.: stylistyka praktyczna, komputer w pracy dzienni- karza (zajęcia w redakcjach), wiedza o świecie, kraju, regionie (wykład); obecnie są to: komunikacja interpersonalna, stylistyka praktyczna oraz techniki pracy z ka- merą i mikrofonem. Okazuje się, że warsztaty radiowe czy telewizyjne – wpisane w model kształcenia on the job – dają doświadczenie oraz przygotowanie praktycz- ne, cenione przez studentów, ale przede wszystkim przez wydawców, szefów dzia- łów, czyli późniejszych pracodawców naszych absolwentów.
Kolejne zmiany, dydaktyczne oraz organizacyjne, dotyczące wszystkich kierun- ków oraz specjalności wynikały z wdrożeń projektu realizowanego na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej UAM.
Modernizacja
Ważną zmianą dla poznańskich studentów i wykładowców była realizacja projek- tu zatytułowanego: Dostosowanie modelu kształcenia studentów fi lologii polskiej do wyzwań współczesnego rynku pracy (ze szczególnym uwzględnieniem rozwoju kom- petencji informatycznych oraz informacyjno-medialnych)15. Dzięki niemu wzbo- gaciła się oferta techniczno-dydaktyczna UAM, wzrosło zainteresowanie stażami studenckimi, a w efekcie poznańskimi studiami polonistycznymi. Jak zamierzano, po zakończeniu projektu w grudniu 2015 roku pozostały nowoczesne metody i na- rzędzia, wdrożone do tradycyjnego modelu kształcenia na Wydziale Filologii Pol- skiej i Klasycznej UAM, chętnie używane przez dydaktyków, a bezrobocie wśród
15 Projekt POKL 04.01.01-00-029/09 był realizowany na Wydziale Filologii Polskiej i Klasycznej UAM od września 2009 do grudnia 2015 r., por. http://www.e-ifpuam.amu.edu.pl/pokl/projekt.htm [dostęp: 10.05.2017].
absolwentów spadło prawie do zera. Projekt okazał się korzystny dla uczelni – pro- mocyjnie i wizerunkowo, dla wydziału i instytutu – praktycznie i rekrutacyjnie, ale przede wszystkim potwierdził, że kształcenie humanistyczne może być spro- fi lowane zawodowo, a w przyszłości dać gwarancję zatrudnienia, o czym przeko- nują się kolejne roczniki absolwentów. Udało się więc osiągnąć cel projektu, czyli zwiększenie i przyspieszenie rozwoju uczelni, wzbogacenie oferty edukacyjnej, po- prawę jej jakości, a przede wszystkim dostosowanie do wymogów współczesnego rynku pracy w Polsce16. Wcześniejsze diagnozy niestety potwierdzały „niewystar- czalność narzędzi i metod nauczania stosowanych w procesie kształcenia kompe- tencji informatycznych, informacyjnych i medialnych studentów kierunków hu- manistycznych”17. Dodatkowym atutem stało się zmodernizowanie działających już specjalizacji zawodowych (wzbogacenie programów i wprowadzenie nowocze- snych narzędzi) oraz zwiększenie oferty staży i praktyk, dających absolwentom szanse zatrudnienia. Konkretne działania dotyczyły przede wszystkim podwyż- szenia kompetencji informatycznych oraz informacyjno-medialnych. Udało się to dzięki ogłaszanym konkursom modernizacyjnym dla pracowników naukowo-dy- daktycznych i doktorantów WFPiK UAM18. Modernizacja Warsztatów dzienni- karza została wdrożona w roku akademickim 2014/2015, w II semestrze, zgodnie z programem zajęć specjalizacji dziennikarskiej.
Sylabus
Warsztat dziennikarza to przedmiot obowiązkowy dla studentów specjalizacji dziennikarskiej, realizowanej na I stopniu studiów polonistycznych. Zajęcia, jak wszystkie specjalizacje, zaczynają się w II semestrze I roku i obejmują 30 godzin ćwiczeń. Cele modułu kształcenia wskazane w sylabusie obejmują:
– zdobycie podstawowej wiedzy z zakresu historii mediów, teorii informacji, monitoringu mediów;
– zaznajomienie studentów ze sposobami funkcjonowania redakcji i z pra- cą dziennikarza prasowego, radiowego, telewizyjnego oraz internetowego, z odniesieniem do kontekstów historycznych i współczesnych;
16 Por. http://www.e-ifpuam.amu.edu.pl/pokl/projekt.htm [dostęp: 10.05.2017]
17 http://www.e-ifpuam.amu.edu.pl/pokl/projekt.htm [dostęp: 10.05.2017] i dalej: „Przygotowa- nie nieadekwatne w tym aspekcie do zadań stawianych społeczeństwu, którego rozwój oparty jest na wiedzy, obniża ocenę zawodowej przydatności humanistów. Istotną niedoskonałością praktycznego przygotowania tej grupy absolwentów do podjęcia zatrudnienia jest dziś niewystarczający poziom znajomości nowoczesnych narzędzi informacyjnych, specjalistycznych programów komputerowych i innowacyjnych technik pracy stosowanych powszechnie przez pracodawców”.
18 http://www.e-ifpuam.amu.edu.pl/pokl/cele_i_dzialania.htm [dostęp: 10.05.2017]
– wykształcenie umiejętności samodzielnego poszukiwania i weryfi kowania informacji;
– przygotowanie słuchaczy do praktyk zawodowych.
W treściach kształcenia przedmiotu znajdują się zagadnienia z zakresu media working, teorii i źródeł informacji, historii oraz współczesności mediów polskich i zagranicznych. Każdy blok tematyczny kończy przygotowanie przez studentów odpowiednio monitoringu prasowego, radiowego i telewizyjnego. Podstawowa li- teratura, z której studenci korzystają, obejmuje kilka stałych opracowań oraz wie- le zmieniających się z biegiem czasu, warsztatowych, branżowych, prezentujących lokalne media czy publikacje wielkopolskich dziennikarzy oraz poznańskich ba- daczy19.
Kolejnym elementem opisu przedmiotu jest przedstawienie zakładanych re- zultatów kształcenia. Jak zostało to sformułowane w sylabusie, efekty kształcenia dotyczą wiedzy, umiejętności oraz kompetencji społecznych. Określa się zatem precyzyjnie zdobyte przez słuchacza nowe umiejętności, niestety niezależne od in- dywidualnych predyspozycji akademickich, zawodowych, intelektualnych, warsz- tatowych czy technicznych. Co zatem student potrafi po zakończeniu zajęć? Po- trafi wykorzystywać wiedzę na temat teorii informacji, rozwoju mediów, struktury redakcji oraz organizacji prac redakcyjno-dziennikarskich. Z kolei znajomość fak- tografi i, bieżących wydarzeń, pomaga w sposób dojrzały odbierać i tworzyć prze- kaz medialny. Co szczególnie przydatne w zawodzie dziennikarskim, zakłada się, że po zakończeniu warsztatu student potrafi pracować samodzielnie oraz w zespo- le, jest kreatywny, szybko wykonuje zadania, nawet pod presją czasu i stresu.
Pomoce dydaktyczne
W przypadku dydaktyki przedmiotów z zakresu nauk społecznych czy ich po- granicza, zawsze konieczne było przygotowanie aktualnych i ciekawych materia- łów. Jednak zgodnie z wymaganiami modernizacyjnymi zostały zmienione stare i opracowane nowe pomoce, m.in. różnego rodzaju źródła informacji, komunika- ty, materiały dziennikarskie, ale też skrypty, nagrania programów informacyjnych
19 Do publikacji obowiązkowych należą wcześniejsze i nowsze wydania, np. Dziennikarstwo i świat mediów, red. Z. Bauer., E. Chudziński, Kraków 2000; Dziennikarstwo i świat mediów. Nowa edycja, red. Z. Bauer., E. Chudziński, Kraków 2008; konkretne rozdziały w wybranych publikacjach, np. S. Bortnowski, Warsztaty dziennikarskie, Warszawa 1999; W kręgu mediów i polityki, red. D. Pion- tek, Poznań 2005; wydania lokalne, np. Dziennikarstwo od kuchni, red. A. Niczyperowicz, Poznań 2003; wydania branżowe, np. K. Żórawski, Długi stół. Skrypt dla dziennikarzy programów informacyj- nych, Warszawa 2004; czasopisma, np. Press; portale, np. wirtualnemedia.pl oraz wydania specjalne, np. R. Kapuściński, Autoportret reportera, Kraków 2003.
itp. Miały one praktyczne zastosowanie podczas ćwiczeń akademickich, nawiązy- wały do konkretnych zadań redakcyjnych.
Dla warsztatu dziennikarza zostały opracowane następujące pomoce dydak- tyczne:
1. Elektroniczny skrypt edukacyjny.
2. Dźwiękowy skrypt edukacyjny.
3. Prezentacje multimedialne.
4. Przykłady medialne w plikach mp3.
5. Skany artykułów.
Ich czasochłonne opracowanie zapewniło komfort pracy zarówno wykładow- cy, jak też studentom. Materiały obejmują funkcjonalne i praktyczne opracowania.
Skrypt edukacyjny to elektroniczna forma materiałów niezbędnych studentom na poszczególnych zajęciach, z których korzystają w dowolnym czasie. Audiobook edukacyjny stanowi dźwiękowy skrypt elektroniczny przygotowany w formie plików mp3. Dziś oczywistymi pomocami dydaktycznymi wydają się prezenta- cje multimedialne oraz skany artykułów. Gwarancję systematycznego korzystania z materiałów daje ich dostępność. Studenci otrzymują pliki tekstowe i dźwiękowe na adresy mailowe swojej poczty w akademickim systemie USOS. Materiały moż- na pobrać o dowolnej porze we wskazanym czasie, skany artykułów przed zaję- ciami, natomiast kilkuminutowe wykłady po zajęciach – jako ich podsumowanie i utrwalenie.
Monitorowanie mediów
Monitoringi studenckie stanowią podstawowe zadania realizowane przez studen- tów. W czasie trwania zajęć każdy słuchacz przygotowuje według określonego wzoru cztery opracowania, monitoring prasy codziennej, tygodników, radia i tele- wizji. Szczegółowe ustalenia co do ich formy zmieniały się w ciągu kilkunastu lat, podobnie jak oddawane prace – od wyczerpujących, obszernych, niemal referatów zaliczeniowych, po coraz bardziej lakoniczne w ostatnich latach. Porządek był jed- nak niezmienny – najpierw studenci zapoznawali się z prasą drukowaną, potem z mediami elektronicznymi, więc w takiej kolejności wykonywali zadania. Studen- tów I roku I stopnia obowiązywały i obowiązują następujące monitoringi:
– prasy codziennej („Rzeczpospolita”, „Dziennik. Gazeta Prawna”, tytuły lokal- ne: „Gazeta Wyborcza”, „Głos Wielkopolski”);
– tygodników (kilka tytułów, ze stopniowym włączeniem nowych, pojawiają- cych się na rynku);
– radiowe i telewizyjne serwisy informacyjne stacji regionalnych i ogólnopol- skich.
Niezwykle trudne, ale cenne dydaktycznie są opracowania dotyczące mediów elektronicznych. Jeszcze kilka lat temu jedynym sposobem analizowania zawar- tości programu było uważne słuchanie serwisu i szczegółowe notatki, dziś stacje radiowe oraz telewizyjne zamieszczają informacje na swoich portalach w formie podcastów albo za pośrednictwem kanału YT. Badanie obejmuje jednak wydania antenowe, a nie zawartość portalu. Monitorowanie serwisów dotyczy głównie in- formacji jako podstawowego gatunku dziennikarskiego, ale analizie podlega za- równo pojedyncza wiadomość, jak również struktura całego serwisu. Chociaż to czasochłonne i trudne zadanie dla studentów I roku, to jednak skuteczne, a po- zytywne efekty widoczne są niemal natychmiast. Wiedza i zdobyte doświadcze- nie procentują już podczas zajęć z technik pracy z kamerą i mikrofonem, które po ostatniej zmianie programu specjalizacyjnego odbywają się w poznańskich w re- dakcjach równolegle z Warsztatem dziennikarza.
Przykładowe opracowania
Poniższy wybór stanowią fragmenty monitoringów studentów I roku specjaliza- cji dziennikarskiej uczestniczących w zajęciach w semestrze letnim od lutego do czerwca 2017 roku. Do omawianej analizy włączone zostały pierwsze zadania, wy- konane do maja 2017 roku, dotyczące prasy, gazet codziennych i tygodników. Stu- denci dzięki ćwiczeniu rozumieją makietę (lay-out) gazety, agendę, układ treści, poznają aktualne wydarzenia i wiedzą, w jaki sposób prezentują je tytuły lokalne oraz krajowe. Spójrzmy na kilka przykładów, w których prezentowane są w różny sposób najważniejsze tytuły z pierwszych stron.
(1) 27.03.2017.
„Rzeczpospolita”: ZUS ostrzega rząd. W 2018 r. na wypłaty emerytur może zabrak- nąć nawet 63 mld zł.
„Głos Wielkopolski”: Wywóz śmieci po nowemu. Kto musi kupować pojemniki?
Kubły na odpady biodegradowalne każdy musi kupić sam, a o pozostałe zadba GOAP.
„Gazeta Wyborcza”: Niedziela Nawalnego. Putin się boi. Fala demonstracji w Rosji.
W Moskwie zatrzymano Aleksieja Nawalnego, rywala Władimira Putina.
(2) 03.04.2017.
„Gazeta Wyborcza”, „Mój biznes” i „Duży Format”: Prezydent jest zupełnie sam, Ile podatków płacą sieci?
„Fakt”: Nasiona rzeżuchy, poradnik kulinarny na Wielkanoc, rewolucja w 500+.
„Dziennik. Gazeta Prawna”: Matura 2017. Matematyka; Dobra zmiana w gospodar- ce, Nadciągają wyroki na naciągaczy fi rm.
(3) 22.04.2017.
„Głos Wielkopolski”: Trwa Triduum Paschalne, najważniejszy czas w roku. O uro- czystościach związanych z uroczystościami wielkanocnymi.
„Gazeta Wyborcza”: „Bez Francji nie ma Europy”. Artykuł dotyczył wyborów pre- zydenckich we Francji 2017 r.
„Rzeczpospolita”: Polityka straszy biznes. Polska przegrywa z Czechami w rankin- gu atrakcyjności inwestycyjnej.
Podsumowania sformułowane przez studentów bywają ogólne albo bardzo szczegółowe. Dotyczą samych tytułów, wyglądu publikacji, struktury wydania pa- pierowego czy też konkretnej makiety, np. „Wszystkie trzy dzienniki mają podob- ny format, poruszają inne tematy”. Czasem zawierają usterki stylistyczne czy skła- dniowe, np.
(4) Każdy z czytanych przeze mnie dzienników różnił się między sobą zarówno poruszanymi tematami, jak i doborem dodatku. „Rz” stawiała na specjalistyczne dodatki, np. Ranking Kancelarii Prawniczych albo mojepieniadze.pl. GW starała się trafi ć w różne środowiska, dlatego wybrała „Wysokie Obcasy” (dla kobiet) oraz
„Mój Biznes” (preferowany dla płci męskiej). „Głos Wielkopolski” natomiast obra- cał się w kręgu lokalnym i dołączał do swoich numerów „Przegląd Sportowy” albo
„Magazyn Rodzinny”.
Zdarzają się sformułowania tautologiczne, tłumaczenie tego samego przez to samo:
(5) „Fakt” jest natomiast dziennikiem typowo tabloidalnym. Skupia swoją uwagę na tak zwanych newsach dotyczących często spraw błahych i mało istotnych dla wy- magającego odbiorcy. Uważam, że artykuły w „Fakcie” są nierzetelne i mało w nich zachęcającej do dalszego czytania wiarygodności.
Przykłady zawierają, jak widać, różne wnioski, a nawet zaskakujące pointy.
Czasem dodatki tematyczne są mylone albo łączone ze stałymi stronami redak- cyjnymi czy nawet komercyjnymi, np. „Wysokie Obcasy”, „Magazyn Rodzinny”,
„Mój Biznes”, „Moje Pieniądze”, „Sportowy 24”, „Wyborcza TV”, „Encyklopedia ziół” I i II, „Gratka Motoryzacja”.
(6) Dodatki: „Podatkowy poniedziałek” DGP; „Przedsiębiorczy i prawniczy wto- rek”, „Życie regionów” (RP) – „Życie Pomorza”; „Samorządowa środa” DGP; „Ży- cie regionów” (RP); „Życie Śląska”; GW: płyta CD Młynarski; „Kadrowy czwartek”
DGP, „Życie regionów” (RP), „Życie Warmińsko-Mazurskie”; „Tygodnik Gazeta Prawna”, „Życie regionów” (RP), „Życie Lubelszczyzny”.
Ogólne wnioski stanowią czasem charakterystykę omawianych tytułów, niekie- dy prezentowaną skrótowo, np.
(7) Tematy GW: polityczne, dość kontrowersyjne nagłówki; dużo o reformach, do- mniemanych podwyżkach (albo ich braku), a także wizerunku Polski na arenie międzynarodowej.
„Głos Wielkopolski”: tematy głównie lokalne. Informacje o poznańskich szko- łach, nauczycielach, wielkopolskich szpitalach. Można przeczytać tam informa- cje o miejscowych kościołach, sportowcach, a także inwestycjach i zmianach, jakie mają nastąpić w najbliższym czasie na terenie województwa.
(8) Z tego, co dało się zauważyć, te trzy dzienniki (27.03–1.04.2017) stawiają na zu- pełnie inną tematykę, którą poruszają na pierwszych stronach.
W „Rzeczpospolitej” tematami strony tytułowej są sprawy Polski, czyli co dzieje się w kraju. Obejmuje to sprawy polityczne, rynku i pieniędzy. Można zauważyć, że głównie są to plany rządu, czyli co rząd zaplanował czy też już wprowadził.
„Głos Wielkopolski” zawiera wiadomości lokalne, czyli z jakimi problemami zma- ga się Poznań i jego okolice. Tu głównie stawiają na problemy społeczne, przedsię- biorstw itd. Możemy przeczytać o problemach osiedli, rodzin i pojedynczych ludzi.
„Gazeta Wyborcza” na stronie tytułowej porusza problemy Polski i Europy. Ma szer- sze spojrzenie na politykę, gdyż główne tematy dotyczą Putina i Brexitu. Zajmuje się Unią Europejską, pokazując, że ta tematyka też jest bardzo ważna.
Czasem są to bardzo szczegółowe porównania zawartości treści, np. „W DGP i GW powtórzyła się kwestia reformy sądownictwa, jednak w pierwszej z gazet w czwartek, a w drugiej w piątek. DGP codziennie dołącza do egzemplarza inny dodatek, podobnie RP, w GW często są to płyty”.
Monitoringi tygodników obejmowały trzy wybrane tytuły, opublikowane w tym samym czasie – nie tylko mainstreamowe, chociaż najczęściej cytowane są
„Newsweek”, „Polityka” i „Wprost”. Porównywano tematy numeru, podobne i róż- ne pomysły dziennikarskie, działy naukowe czy kulturalne.
(9) Temat numeru (monitorowany tydzień 18–23.04.2017).
„Newsweek” (17/2017) – Byłem sanitariuszem. O bezdusznym systemie, przemę- czonych lekarzach i pacjentach traktowanych jak przedmioty – wstrząsająca opo- wieść dziennikarza.
„Polityka” (16/2017) – Pierwsza wojna na górze. Maciarewicz vs Kaczyński.
„Wprost” (16/2017) – Liczę na zmiany w rządzie, Robert Górski: „Niektórzy twier- dzą, że kabaret może wpłynąć na nastroje społeczne i doprowadzić do zmiany wła- dzy”.
(10) Tematy kulturalne.
„Newsweek”: Nawracanie na dobrobyt. Koreański prowokator nakręcił fi lm otwar- ty politycznie
„Polityka”: Nie tylko metale ciężkie. Nasz folk, metal i pop zagrają na całym świecie, czyli kogo z polskiej sceny muzycznej słuchają za granicą.
„Wprost”: Przestałem się przejmować. Wywiad z Tomaszem Kotem o jego debiucie za granicą.
Monitorowanie tygodników, podobnie jak analiza zawartości gazet, dotyczy struktury oraz najważniejszych tematów. Jednak w przeciwieństwie do omawia- nych sześciu wydań codziennych, od poniedziałku do soboty, w ocenie tytułów opinii studenci więcej miejsca poświęcają linii redakcyjnej, np. „Tygodniki mają różne spojrzenie na politykę. Przy podobnych tematach w tygodnikach widać róż- nicę w ich opisywaniu, każdy skupia się na czymś innym, by temat wypadł nega- tywnie albo pozytywnie”.
Zadania obserwowania mediów studenci wykonują w ciągu całego semestru.
Powyższe, krótkie i wycinkowe spojrzenie tylko na media drukowane, wynika z ograniczenia objętości niniejszego artykułu. Niektóre wnioski faktografi czne dotyczące radia i telewizji bywają podobne. Monitorowanie mediów audiowi- zualnych jako ćwiczenie wymaga więcej czasu niż monitorowanie prasy. Celem omawianych zadań jest jednak nie tylko orientacja studentów w bieżących wy- darzeniach, ale także w specyfi ce przekazu medialnego. Zdobycie doświadczenia dziennikarskiego wymaga etapu biernego obserwacji mediów, a docelowo etapu czynnego – kreatywnych, samodzielnych działań młodych adeptów sztuki dzien- nikarskiej.
Ponadto studenci doceniają sam rodzaj zadania nawet po kilku latach. Wyko- nując je, zawsze byli na bieżąco, a doświadczenie warsztatowe procentuje podczas praktyki czy stażu w fi rmach monitorujących media, opracowujących raporty me- dialne, a przede wszystkim w samych redakcjach. Tempo pracy, umiejętność ana- lizy i syntezy, określenia agendy, wybór i ocena najważniejszych wydarzeń nie są dla studentów wyzwaniem. Niestety zmiany systemowe spowodowały koniecz- ność stopniowego ograniczenia wymagań stawianych przez wykładowców. Duża formalizacja dotyczy punktów ETCS przypisanych danemu przedmiotowi. Roz- liczenie sumy godzin pracy indywidualnej studenta musi odpowiadać punktacji,
godzin nie może być zatem za dużo, a przecież student powinien jeszcze czytać ar- tykuły czy w inny sposób przygotowywać się do zajęć.
Wróćmy jednak do samych monitoringów wykonywanych indywidualnie. Kie- dyś nie omawialiśmy szczegółowo zadań na ćwiczeniach. Teraz konieczna wyda- je się weryfi kacja krótkich i prostych wniosków czy podsumowań każdego opra- cowania, omówienie ich w zespołach, a następnie w całej grupie zajęciowej, by synteza i analiza stały się częścią opracowania, a po dyskusji mogły być interio- ryzowane. Niestety trudnością dla studentów stało się zrozumienie swojej pracy, opracowanie dużego i szczegółowego materiału, kształtowanie umiejętności selek- cji i hierarchii informacji, czyli tego, co robi się codziennie w redakcji. Bardzo waż- ne jest więc wymaganie oraz egzekwowanie nawet najkrótszego podsumowania, by student potrafi ł sprecyzować, co wynika z jego własnego opracowania, z pre- zentowanych przez media materiałów, by potrafi ł określić ważność tematów i to, jak reprezentowane były w ciągu tygodnia na łamach gazet, w serwisach radio- wych oraz telewizyjnych.
W ciągu ostatnich lat w dydaktyce z zakresu nauk społecznych wiele się zmie- niło. Już nie pracujemy z kasetami wideo i dużymi telewizorami, nie nagrywa się serwisów informacyjnych, na zajęciach można zaprezentować potrzebny fragment podcastu zamieszczonego na portalu redakcji. Zmieniły się technologie, wiele urządzeń jest tańszych, powszechniejszych, korzystają z nich wykładowcy i stu- denci, wreszcie pojawiły się media społecznościowe. Kierunki, specjalizacje dzien- nikarskie zawsze charakteryzowało duże zainteresowanie i ciekawe rozwiązania technologiczne-dydaktyczne, także w IFP UAM przed rozpoczęciem projektu. Nie zmienia to jednak faktu, że dzięki niemu poznańska polonistyka stała się przy- kładem nowoczesnej dydaktyki, a w konsekwencji jedną z najbardziej rozpozna- walnych w Polsce. Jak zostało to sformułowane w opisie zrealizowanego projektu, obecnie nauka powinna opierać się na nowoczesnych programach nauczania oraz innowacyjnych formach edukacji20. Projekt Dostosowanie modelu kształcenia stu- dentów fi lologii polskiej do wyzwań współczesnego rynku pracy zakładał działania zorientowane na rozwój kompetencji informatycznych oraz informacyjno-medial- nych. Nowoczesna edukacja humanistów nie jest tylko modą czy sloganem. Pod- jęte działania do dziś powodują duże zainteresowanie absolwentów szkół średnich i korzystną rekrutację, ponieważ w ciągu minionych kilku lat zakupiono i zamon- towano najnowocześniejszy sprzęt dydaktyczny (np. tablice interaktywne, tablety), umożliwiano udział w programach „Studiuj z laptopem” oraz „Czytaj z ebookiem”, w ramach których przekazano studentom nowoczesne i funkcjonalne urządzenia na czas nauki w WFPiK. Niezwykle korzystne okazało się zorganizowanie praktyk
20 http://www.e-ifpuam.amu.edu.pl/pokl/projekt.htm [dostęp: 10.05.2017].
i staży, na pierwsze edycje trzeba było studentów namawiać, na kolejne brakowa- ło miejsc. Udało się to dzięki świetnej współpracy z otoczeniem. Odbywające się gościnnie warsztaty i wykłady często prowadzili praktycy, szefowie fi rm, redakcji, animatorzy kultury, a faktycznie przyszli pracodawcy naszych absolwentów. Stu- denci specjalności dziennikarskiej zawsze odbywali praktyki i staże, gościli specja- listów, uczestniczyli w branżowych sesjach, ale dla polonistów innych specjalności była to rewolucyjna zmiana. Studia humanistyczne przechodzą skuteczną trans- formację, ponieważ absolwenci odnajdują się na rynku pracy. Oczywiście kształ- cenie na poziomie akademickim z zakresu nauk społecznych wymagało i wymaga nowych metod oraz narzędzi – dzięki ich zastosowaniu w czasie edukacji zwiększa się konkurencyjność absolwentów.
Na tle zachodzących zmian – od systemu bolońskiego po akcentowanie przy- gotowania zawodowego za pomocą praktyk i staży – zaprezentowano specyfi cz- ne zagadnienia dydaktyczne. Niezależnie od kształcenia tradycyjnego czy nowo- czesnego, umiejętności twardych czy miękkich, rzetelnej wiedzy, umiejętności warsztatowych i dobrych kontaktów interpersonalnych, konieczne w media-wor- kingu jest samokształcenie. Nie nauczy się jednak pasji. Dziennikarz in spe musi nieustannie monitorować media. Znajomość bieżących wydarzeń, umiejętność ich analizy, stanowi gwarancję dobrego przygotowania do praktyk zawodowych, a w przyszłości znalezienia wymarzonej pracy. Co więcej, dziennikarz musi chcieć i lubić monitorować media już przy porannej kawie studenckiej, aż po poranną kawę pitą w biegu przed kolegium redakcyjnym, a tym bardziej – przy własnym biurku redaktora naczelnego.
Bibliografi a
Asyngier-Kozieł A., Kultura – edukacja regionalna – media, [w:] Kultura popular- na w szkole. Pobłażliwe przyzwolenie czy autentyczny dialog?, red. B. Myr- dzik, M. Latoch-Zielińska, Lublin 2006, s. 273–286.
Bolińska M., Prymat obrazka, czyli rola mediów audiowizualnych w upowszech- nianiu kultury (z punktu widzenia współczesnej szkoły), [w:] Kultura po- pularna w szkole. Pobłażliwe przyzwolenie czy autentyczny dialog?, red.
B. Myrdzik, M. Latoch-Zielińska, Lublin 2006, s. 151–160.
Dylak S., Edukacja medialna w szkole. O mediach, przez media, dla mediów, [w:]
Media a edukacja, red. M. Strykowski, Poznań 2002, s. 465–474.
Kąkolewicz M., Edukacja medialna w szkole ogólnokształcącej, [w:] Media a eduka- cja, red. M. Strykowski, Poznań 2002, s. 475–481.
Kłakówna Z.A., Przymus i wolność. Projektowanie procesu kształcenia kulturowej kompetencji. Język polski w klasach IV–VI szkoły podstawowej, w gimna- zjum i liceum, Kraków 2003.
Łazarska D., Uczeń jako odbiorca kultury medialnej, [w:] Kultura popularna w szkole. Pobłażliwe przyzwolenie czy autentyczny dialog?, red. B. Myr- dzik, M. Latoch-Zielińska, Lublin 2006, s. 131–139.
Strykowski W., Media w edukacji: od nowych technik nauczania do pedagogiki i edukacji medialnej, [w:] Media a edukacja, red. M. Strykowski, Poznań 2002, s. 15–17.
Recepcja mediów, t. 1., Recepcja programów telewizyjnych i radiowych przez dzieci w wieku przedszkolnym, red. B. Boniecka, A. Granat, Lublin 2015.
Recepcja mediów, t. 2, Wpływ sytuacji medialnych na komunikowanie się dzie- ci w wieku przedszkolnym. Wypisy, red. B. Boniecka, A. Granat, Lublin 2016.
Recepcja mediów, t. 3, Recepcja mediów przez dzieci w wieku szkolnym, red. B. Bo- niecka, A. Granat, Lublin 2017.
http://www.e-ifpuam.amu.edu.pl/pokl [dostęp: 10.05.2017].
http://www.e-ifpuam.amu.edu.pl/pokl/aktualnosci.htm [dostęp: 10.05.2017].
http://www.e-ifpuam.amu.edu.pl/pokl/cele_i_dzialania.htm [dostęp: 10.05.2017].
http://www.e-ifpuam.amu.edu.pl/pokl/projekt.htm [dostęp: 10.05.2017].
http://www.e-ifpuam.amu.edu.pl/pokl/rezultaty.htm [dostęp: 10.05.2017].
