Upadek nieskorumpowanego. Obalenie rządów jakobinów. Wprowadzenie Przeczytaj Animacja Sprawdź się Dla nauczyciela

(1)

Upadek „nieskorumpowanego”. Obalenie rządów jakobinów

Wprowadzenie Przeczytaj Animacja Sprawdź się Dla nauczyciela

(2)

W dniu 5 kwietnia 1794 r. prowadzony ulicami Paryża na gilotynę Georges Danton, przechodząc obok domu Maksymiliana Robespierre’a, podobno wykrzyczał: „Robespierre, ty będziesz następny!”. Trzy miesiące później odbyła się publiczna egzekucja przywódcy jakobinów, jednego z najzagorzalszych zwolenników terroru.

Źródło: Contentplus.sp.z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Twoje cele

Opiszesz, na czym polegał wielki terror.

Wyjaśnisz, dlaczego publiczne egzekucje przestały budzić entuzjazm Francuzów.

Ocenisz, czy słusznie postać Maximiliena Robespierre’a owiana jest czarną legendą.

Upadek „nieskorumpowanego”. Obalenie rządów jakobinów

Jean-Joseph Weerts, Spotkanie Maksymiliana Robespierre’a ze współpracownikami na dzień przed aresztowaniem, 1897 r.

Źródło: 1846-1927, Wikimedia Commons, domena publiczna.

(3)

Przeczytaj

Wielki terror

20 prairiala roku II (8 czerwca 1794 r.) Francja po raz pierwszy obchodziła zainicjowane przez

Maksymiliana Robespierre’a święto Istoty Najwyższej. Próba zastąpienia wiary chrześcijańskiej kultem niezdeﬁniowanego bliżej boga nie powiodła się. Ludzie nie chcieli zmieniać swoich przyzwyczajeń i tradycji przekazywanych z pokolenia na pokolenie. Już wówczas przeciwnicy Robespierre’a oskarżali go o zapędy dyktatorskie.

Pierre-Antoine Demachy, Obchody święta Istoty Najwyższej na Polach Marsowych 8 czerwca 1794 r.

Na ilustracji widać tłumy, choć kult nie przyjął się we Francji. Jak myślisz, co spowodowało, że w Paryżu uroczystość cieszyła się tak dużą frekwencją?

Źródło: Wikimedia Commons, domena publiczna.

Dwa dni po ceremonii Konwent wprowadził prawo, które przyśpieszyło wydawanie wyroków w procesach osób oskarżonych o działalność kontrrewolucyjną. Trybunał mógł odebrać oskarżonym prawo do złożenia zeznań i ograniczyć im dostęp do pomocy prawnej. Odtąd sędziowie nie mogli też skazać oskarżonego na grzywnę czy karę więzienia, jedynymi wyrokami były orzeczenie winy i śmierć na gilotynie lub uniewinnienie. W ten sposób liczba egzekucji drastycznie wzrosła, rozpoczynając okres wielkiego terroru.

Egzekucja 9 emigrantów. Czy słusznie gilotyna stała się symbolem terroru z czasów rewolucji francuskiej?

(4)

W argumentacji Robespierre’a i jego współpracowników zaostrzenie terroru było konieczne w związku z działalnością kontrrewolucyjną wewnątrz kraju oraz zagrożeniem ze strony zagranicznych dworów, z którymi republika prowadziła wojnę. Tymczasem 26 czerwca 1794 r. armia francuska odniosła kolejne zwycięstwo w walce z I koalicją antyfrancuską pod Fleurus (w dzisiejszej Belgii). Argument

o nadciągającym zagrożeniu z zagranicy zaczął więc tracić na znaczeniu, a opinia publiczna coraz odważniej mówiła o bezsensowności masowych egzekucji, a także bezwzględnej i krwawej polityce wobec przeciwników rewolucji.

Negatywne nastroje były szczególnie silne z dala od Paryża, na prowincji. Rewolucyjne władze krwawo tłumiły bunty, do których doszło w większości departamentów. Przykładowo w Lyonie (maj 1793 r.) i Tulonie (grudzień 1793 r.) wymordowały lub przepędziły tysiące powstańców, a ich domy zniszczyły lub zrównały z ziemią. Podobny los spotkał kontrrewolucjonistów z Wandei (północno‑zachodnia Francja), którzy wystąpili przeciwko rewolucji już 10 marca 1793 r. i opór stawiali przez trzy lata. Wobec

zbuntowanych Wandejczyków stosowano politykę spalonej ziemi: mordowano ludność cywilną, palono wsie i miasteczka, niszczono uprawy. Szacunki liczby zabitych poważnie się różnią (od 100 tys. do 500 tys. oﬁar), ale z pewnością można stwierdzić, że w każdej wandejskiej rodzinie można było spotkać kogoś, kto stracił krewnego lub przyjaciela.

Koniec Robespierre’a

Negatywne nastroje społeczne wykorzystała grupa jakobinów sprzeciwiająca się wpływom Robespierre’a w polityce i wielkiemu terrorowi. W jej skład wchodzili lewicowi radykałowie, ale też politycy

i przedsiębiorcy, którzy wzbogacili się, inwestując w przemysł zbrojeniowy i handel w czasie wojny.

W związku z zaostrzającym się terrorem ludzie ci obawiali się o siebie i swoich bliskich, dlatego zawiązali spisek skierowany przeciwko jakobinom. Jego liderzy (wicehrabia Paul Barras, Jean Tallien oraz Joseph Fouché) zbudowali nowe ugrupowanie polityczne w Konwencie, w skład którego wchodziły osoby o umiarkowanych poglądach, i Robespierre stopniowo tracił na znaczeniu. Najpierw odwróciła się od niego duża część członków Komitetu Ocalenia Publicznego. Zmarginalizowany Robespierre 8 thermidora (26 lipca) wygłosił płomienną mowę w Konwencie, w której oskarżył (niewymienionych z imienia

i nazwiska) członków Komitetu o spiskowanie przeciwko rewolucji. Ku jego zdziwieniu przemowa spotkała się z obojętnością ze strony zgromadzonych. Nazajutrz Robespierre został oskarżony o tyranię i większość w Konwencie opowiedziała się za jego winą. Jeszcze tego samego dnia zadecydowała o aresztowaniu Robespierre’a i jego przyjaciół. 10 thermidora (28 lipca 1794 r.) zostali ścięci na gilotynie.

Pierwsza strona przemówienia, które Robespierre wygłosił w Konwencie 8 thermidora roku II (26 lipca 1794 r.).

(5)

Alfred Johannot, Jean-Marie Collot d’Herbois wypędzony z klubu jakobinów wieczorem 8 thermidora roku II – po tym, jak zapowiedział wykluczenie z klubu wszystkich przeciwników Robespierre’a. Rysunek z I poł. XIX w.

Od lewej: Jean-Lambert Tallien, przeciwnik Robespierre’a, i Louis Antoine de Saint-Just, jego zwolennik. 9 thermidora rano Tallien przerwał mowę Saint-Justa w Konwencie i zapowiedział „rozdarcie zasłony" nad tyranią. Większość zgromadzonych opowiedziała się przeciwko terrorowi i przegłosowała aresztowanie odpowiedzialnych za niego jakobinów.

Wielu paryżan było przeciwnych decyzji Konwentu: lud uwolnił aresztowanych i przeniósł ich do ratusza. Przyjaciele Robespierre’a namawiali go do zwołania powstania, jednak on wahał się z podjęciem decyzji. Dekret wzywający do broni wydał 9 thermidora po północy. Powstańcy nie zdążyli się zorganizować. Oddziały Konwentu zaatakowały ratusz, w którym przebywali Robespierre i jego współpracownicy w nocy z 9 na 10 thermidora (na ilustracji).

 



 



(6)

Słownik

gloryﬁkować

(łac. gloriﬁcatio) wysławiać, wychwalać jakąś osobę, jej czyny, jakieś idee itp.

Konwent Narodowy

zgromadzenie ustawodawcze w okresie rewolucji francuskiej; utworzony po proklamacji republiki we wrześniu 1791 r., rozwiązany po obaleniu rządów jakobinów, w październiku 1795 r.

Komitet Ocalenia Publicznego

ośrodek władzy wykonawczej Konwentu w czasach dyktatury jakobińskiej Komitet Bezpieczeństwa Powszechnego

Aresztowanie Robespierre’a i jego przyjaciół. Robespierre zostaje w jego wyniku ranny. Część źródeł wskazuje próbę samobójczą, inne wspominają o postrzeleniu przez jednego z żołnierzy.

Egzekucja Robespierre’a i jego współpracowników – konspiratorów przeciwko wolności i równości – 10 thermidora roku II (28 lipca 1794 r.). Wydarzenie to stanowi symboliczny koniec wielkiego terroru we Francji.

Które wydarzenie mogło mieć największy wpływ na upadek Robespierre’a?

(7)

utworzony przez Konwent, odpowiedzialny za politykę terroru

wielki terror

(fr. Grande Terreur) ostatnie miesiące dyktatury jakobinów; w tym okresie Trybunał Rewolucyjny wydawał wyroki skazujące na śmierć za działalność kontrrewolucyjną w zawrotnym tempie

Słowa kluczowe

Wielka Rewolucja Francuska, Maximilien Robespierre, terror, jakobini, 10 thermidora, przewrót termidoriański

Bibliograﬁa

Baszkiewicz J., Maksymilian Robespierre, Wrocław 1976.

Chwalba A., Historia powszechna. Wiek XIX, Warszawa 2012.

Fayard J.F., Sto dni Robespierre’a, Warszawa 2006.

Milewska M., Ocet i łzy. Terror Wielkiej Rewolucji Francuskiej jako doświadczenie traumatyczne, Gdańsk 2018.

Scurr R., Wielcy Historii. Robespierre. Terror w imię cnoty, Warszawa 2008.

(8)

Animacja

Polecenie 1

Zapoznaj się z animacją. Wyjaśnij, na czym polegał radykalizm Maksymiliana Robespierre'a.

Twoja odpowiedź

Polecenie 2

Nieskazitelny idealista czy bezwzględny despota? Jak oceniasz działalność rewolucyjną Maksymiliana Robespierre’a? Odpowiedź uzasadnij.

Film dostępny na portalu epodreczniki.pl Film nawiązujący do treści materiału

(9)

Sprawdź się

Ćwiczenie 1

Źródło: Ilustracje: domena publiczna, Wikimedia Commons/gallica.fr.

輸

Ćwiczenie 2

Zapoznaj się z poniższą ilustracją oraz tekstem źródłowym, a następnie wykonaj polecenie.

Gilotyna postawiona na placu Carousel (w Paryżu) 13 sierpnia 1792, służąca do karania konspiratorów i wrogów ojczyzny.

Źródło: gallica.fr., domena publiczna.

Zaznacz stwierdzenia, które trafnie opisują wymowę powyższych źródeł.">

Zaznacz stwierdzenia, które trafnie opisują wymowę powyższych źródeł.

Ludzie we Francji czuli trwogę na myśl o gilotynie.

Francuzi z entuzjazmem odnosili się do egzekucji, a nawet gloryﬁkowali gilotynę.

W pierwszych miesiącach trwania terroru Komitet Ocalenia Publicznego cieszył się dużym zaufaniem opinii publicznej.

Znacząca część społeczeństwa w publicznych egzekucjach widziała sposób na zachowanie zdobyczy rewolucji.

Tłum obojętnie przyglądał się wykonywanym egzekucjom.

輸

Litania z II roku Republiki (1793)

Święta Gilotyno, opiekunko patriotów, módl się za nami. Święta Gilotyno, trwogo arystokratów, opiekuj się nami. Machino łaskawa, zmiłuj się nad nami.

Machino cudowna, zmiłuj się nad nami. Święta Gilotyno, od nieprzyjaciół naszych ocal nas.

Źródło: Litania z II roku Republiki (1793), [w:] Monika Milewska, Ocet i łzy. Terror Wielkiej Rewolucji Francuskiej jako doświadczenie traumatyczne, Gdańsk 2018, s. 8.

“

(10)

Ćwiczenie 3

Zapoznaj się z ilustracjami i wykonaj polecenie.

Lud francuski czy rządy Robespierre’a? Podpis na planszy zawieszonej między drzewami: „Wolność, równość, braterstwo, śmierć”.

Źródło: gallica.fr, domena publiczna.

Robespierre depcze konstytucję Francji i ścina kata, ściąwszy uprzednio całą Francję, grawiura pos ermidoriańska, gallica.fr.

Zwróć uwagę na las gilotyn w tle oraz na postać Robespierre’a, który przysiadł na sarkofagu. Za nim wznosi się spiczasta piramida z napisem: „Tu spoczywa cała Francja”.

Zestaw powyższe ilustracje ze źródłami w ćwiczeniu 2 i wyjaśnij ich przesłanie. W jaki sposób zmienił się stosunek do terroru?

難

(11)

Ćwiczenie 4

Przeczytaj tekst źródłowy i na jego podstawie wykonaj polecenie.

Wskaż, które z zasad prawa rzymskiego zostały podważone w ustawie z 22 prairiala.">

Wskaż, które z zasad prawa rzymskiego zostały podważone w ustawie z 22 prairiala.

Prawo nie działa wstecz (lex retro non agit).

Nikt nie może być sędzią we własnej sprawie (nemo iudex in causa sua).

Domniemanie niewinności (praesumptio boni viri).

W danej sprawie należy wysłuchać obu stron (audiatur et altera pars).

Nie ma kary bez ustawy (nulla poena sine lege).

Osoba oskarżona ma prawo do obrony.

醙

Ustawa z 22 prairiala (10 czerwca 1794)

Dowodem koniecznym do skazania wrogów ludu jest każdy rodzaj dokumentu, czy to moralny, czy to ustny, czy to pisany, który naturalnie uznany zostanie przez każdy sprawiedliwy i rozsądny umysł. […]

Jeśli istnieją dowody materialne lub moralne, niezależne od zeznań świadków, nie będzie się powoływać świadków, chyba że formalność ta zostałaby uznana za konieczną, bądź po to, by poznać wspólników, bądź z innych ważnych powodów związanych z interesem publicznym. […]

Ustawa daje oczernionym patriotom patriotycznych przysięgłych na obrońców. Nie przyznaje obrońców spiskowcom.

Źródło: Ustawa z 22 prairiala (10 czerwca 1794), [w:] Jean-François Fayard, 100 dni Robespierre’a, tłum. B. Spieralska, Warszawa 2006, s.

167–168.

“

Ćwiczenie 5

Powołując się na tekst źródłowy z ćwiczenia 4 i poniższy fragment opracowania historycznego, wyjaśnij, dlaczego prawo z 22 prairiala było niesprawiedliwe.

難

Jean-François Fayard

100 dni Robespierre’a

Jeśli chodzi o powody oskarżenia, 580 spraw może być uznanych za

wynikające z rzeczywistych i poważnych oskarżeń: oszustwa, złe dostawy dla armii, spekulacja… W 2298 przypadkach oskarżenie jest w sposób oczywisty bezpodstawne: słowa, postawy, uczucia… kontrrewolucyjne.

Źródło: Jean-François Fayard, 100 dni Robespierre’a, tłum. B. Spieralska, Warszawa 2006, s. 156.

“

(12)

Ćwiczenie 6

Zaznacz na czerwono akapit, w którym dominują określenia nacechowane negatywnie, a na niebiesko ten, w którym dominują określenia nacechowane pozytywnie. Wypisz kilka przykładów oraz określ, o kim jest mowa w tekście.

Obywatele! Niech inni głoszą pochlebcze słowa, ja natomiast powiem wam pożyteczną prawdę. […]

tyrani, których armie zmuszone są do ucieczki, lecz nie zniszczone, wycofują się, aby wydać was na łup wewnętrznych niesnasek, które oni właśnie podsycają, oraz na łup armii agentów zbrodniczych, których nawet zauważyć nie umiecie. Pozwólcie na chwilę popuścić cugle rewolucji, a zobaczycie, że despotyzm wojskowy weźmie je w swoje ręce, przywódca zaś jakiejś frakcji obali przedstawicielstwo narodowe. […]

Jakie istnieje lekarstwo na to zło? Ukarać zdrajców, otworzyć ponownie biura Komitetu

Bezpieczeństwa Publicznego, oczyścić tenże Komitet i podporządkować go Komitetowi Ocalenia Publicznego, oczyścić również Komitet Ocalenia Publicznego, stworzyć jedność w rządzie pod najwyższym autorytetem Konwentu Narodowego.

Źródło: Przemówienie Robespierre’a 8 thermidora (26 VII 1794 r.), [w:] Historia powszechna. Czasy nowożytne 1640–1870. Wybór tekstów źródłowych, t. 1, red. B. Krauze, Warszawa 1951, s. 317–318.

Określenia nacechowane negatywnie

Określenia nacechowane pozytywnie

W 1. akapicie mowa o…

W 2. akapicie mowa o…

醙

Ćwiczenie 7

Scharakteryzuj konsekwencje terroru, powołując się na dane zawarte w trzech poniższych źródłach.

Źródło A

Skazani na śmierć na gilotynie w okresie 10 VI – 21 VII 1794 r., na podstawie Encyklopedii Larousse’a.

難

(13)

Zachodnia Francja 1328 52%

Południowo‑wschodnia Francja 485 19%

Paryż 409 16%

Razem 2554 100%

Źródło B

Mapa Francji w okresie rewolucji

Źródło: Krys an Chariza i zespół.

Źródło C (1 osoba = 10%)

Źródło: gallica.bnf.fr, domena publiczna.

Źródło: Przynależność stanowa skazanych w okresie Terroru, [w:] Jean-François Fayard, 100 dni Robespierre’a, tłum. B. Spieralska, Warszawa 2006, s. 155.

(14)

Ćwiczenie 8

Zapoznaj się z tekstami źródłowymi, a następnie wykonaj polecenie.

Tekst A

Tekst B

Określ, w jaki sposób historycy opisują Maximiliena Robespierre’a. Wpisz do tabeli A, jeśli dane stwierdzenie dotyczy oceny Jana Baszkiewicza, albo B – jeśli odnosi się do przemyśleń Pierre’a Gaxo e’a. ">

難

Jan Baszkiewicz

Maksymilian Robespierre

Bez wątpienia zasługuje na nasz respekt człowiek, który rozwinął teorię

demokracji i nadał jej wymiar przerastający burżuazyjne kryteria; który – znów ponad burżuazyjna miarę – wrażliwy był na los ludzi prostych i ubogich; który rozumiał twarde prawa rewolucji, a tworząc i stosując teorię rządu

rewolucyjnego walnie się przyczynił do ocalenia nowej Francji. Owszem, popełniał błędy: nikt nie ma monopolu na nieomylność. Pod koniec życia nie potraﬁł już Robespierre prostować na czas swych politycznych błędów.

Robespierre trzeźwo doceniał rolę burżuazyjnych kadr w rewolucji, nie ogarniał jednak historycznych konsekwencji tego faktu, że rewolucja była triumfem burżuazji. Głęboko i wnikliwie pojmował rolę mas ludowych

w rewolucyjnym procesie; nie uświadamiał sobie natomiast, że nie wystarczą dobre prawa i dobra wola, by zbudować egalitarną Republikę na miarę

ludowych aspiracji.

Źródło: Jan Baszkiewicz, Maksymilian Robespierre, Wrocław 1976, s. 290–291.

“

Pierre Gaxo e

Rewolucja francuska

Nie obchodzi go, czy jest oklaskiwany, czy wygwizdywany. Nie przemawia do Zgromadzenia, lecz do jakobińskiej klienteli. Toteż sławę zawdzięcza Klubowi.

Czytając teksty jego przemówień, nie sposób ocenić, jakim był mówcą.

Niektóre przemówienia są nudne, napuszone, pełno w nich banałów.

Robespierre zrósł się w jedno z jakobinizmem. Jest tak samo podejrzliwy i ponury. Tak samo cierpi na manię prześladowczą. Podobnie jak jakobinizm widzi wszędzie zasadzki, spiski i niebezpieczeństwa. I podobnie jak on bywa nieludzki i gwałtowny. Robespierre stał się chorobliwie przewrażliwiony na punkcie swojej osoby; nie potraﬁł wybaczać, jeśli urażono jego miłość własną, i wpadał w gniew przy najbłahszym podejrzeniu.

Źródło: Pierre Gaxo e, Rewolucja francuska, tłum. J. Furuhielm, E. Kuczkowska, A. Zawilski, Gdańsk 2001, s. 422–450.

“

(15)

Określ, w jaki sposób historycy opisują Maximiliena Robespierre’a. Wpisz do tabeli A, jeśli dane stwierdzenie dotyczy oceny Jana Baszkiewicza, albo B – jeśli odnosi się do przemyśleń Pierre’a Gaxotte’a.

Stwierdzenie A/B

Autor przedstawia postać tragiczną – marzyciela, idealistę skonfrontowanego z rzeczywistością, w której nie

ma miejsca na szczytne cele i ideały.

Historyk używa wielu przymiotników negatywnie

opisujących charakter Robespierre’a.

Autor podważa polityczne umiejętności Robespierre’a,

jego karierę uzasadniając skutecznym populizmem.

Według historyka Robespierre został skazany na śmierć, gdyż

wspierał demokratyzację społeczeństwa, co nie odpowiadało burżuazyjnym

politykom, dążącym do zarezerwowania władzy dla

siebie.

Autor koncentruje się na cechach osobowości

Robespierre’a.

Autor koncentruje się na poglądach politycznych

Robespierre’a.

(16)

Dla nauczyciela

Autor: Dorota Czarny Przedmiot: Historia

Temat: Upadek „nieskorumpowanego”. Obalenie rządów jakobinów

Grupa docelowa: III etap edukacyjny, liceum, technikum, zakres rozszerzony Podstawa programowa:

zakres rozszerzony XXV. Rewolucje XVIII w.

Uczeń:

2) charakteryzuje etapy rewolucji francuskiej i wyjaśnia specyﬁkę okresu jakobińskiego;

Kształtowane kompetencje kluczowe:

kompetencje w zakresie rozumienia i tworzenia informacji, kompetencje cyfrowe,

kompetencje osobiste, społeczne i w zakresie umiejętności uczenia się, kompetencje obywatelskie.

Cele operacyjne:

Uczeń:

opisuje, w jaki sposób likwidowano oskarżonych w okresie wielkiego terroru (działanie gilotyny);

wyjaśnia, dlaczego publiczne egzekucje przestały budzić entuzjazm Francuzów;

ocenia, czy słusznie postać Maksymiliana Robespierre’a owiana jest czarną legendą.

Strategie nauczania:

konstruktywizm.

Metody i techniki nauczania:

burza mózgów, elementy dramy, dyskusja,

rozmowa nauczająca z wykorzystaniem ćwiczeń interaktywnych, rozmowa kierowana.

Formy zajęć:

praca indywidualna, praca w grupach, praca w parach,

praca całego zespołu klasowego.

Środki dydaktyczne:

komputery z głośnikami i dostępem do internetu, słuchawki, zasoby multimedialne zawarte w e‑materiale,

tablica interaktywna/tablica, pisak/kreda,

(17)

ﬂipchaty i markery.

Przebieg zajęć:

Przed lekcją:

Tydzień przed lekcją 2 lub 3 chętnych uczniów otrzymuje zadanie przygotowania biograﬁi Maksymiliana Robespierre’a na podstawie animacji oraz innych dostępnych źródeł (jeden z nich może się wcielić w tę postać).

Faza wstępna:

1. Nauczyciel podaje temat i cele lekcji.

2. Następnie zadaje uczniom pytania:

Czy wiecie lub słyszeliście, w jaki sposób ginęli ludzie we Francji za działalność kontrrewolucyjną?

Kto potraﬁ powiedzieć, jak działa gilotyna?

Faza realizacyjna:

1. Nauczyciel prosi uczniów, którzy przygotowali biograﬁę Maksymiliana Robespierre’a,

o przedstawienie postaci. Pozostałym uczniom przypomina, że powinni uważnie wsłuchać się w prezentację, ponieważ ich zadaniem będzie wypowiedzenie się na pytanie:

Czy słusznie postać Maksymiliana Robespierre’a owiana jest czarną legendą?

2. Po prezentacji uczniowie wypowiadają się na temat poznanej postaci. Starają się obiektywnie ocenić jej postępowanie – dyskusja. Prowadzący koordynuje dyskusję uczniów.

3. Nauczyciel dzieli klasę na 4 grupy: Grupy 1 i 3 mają za zadanie przeanalizować e‑materiał dotyczący wielkiego terroru oraz ćwiczenie 2 i 3 (Jakie były powody wprowadzenia wielkiego terroru we Francji i jak do tych wydarzeń podchodziło społeczeństwo?). Grupy 2 i 4 zapoznają się z tekstem „Koniec Robespierre’a” oraz ćwiczeniami 7 i 8 (Co sprawiło, że poglądy Robespierre’a straciły na znaczeniu i zakończył on żywot na gilotynie?). Po wyznaczonym czasie grupy łączą się i weryﬁkują swoje odpowiedzi, wybierają najlepsze, które zapisywane są na arkuszach.

4. Nauczyciel prosi liderów grup o prezentację odpowiedzi z analizą wykonanych ćwiczeń.

5. Arkusze z wypracowanymi przez klasę odpowiedziami zostają zawieszone w widocznym miejscu.

6. Uczniowie w parach wykonują ćwiczenia 1, 4 i 5, a następnie wspólnie z nauczycielem omawiają odpowiedzi.

Faza podsumowująca:

1. W ramach podsumowania osoby wybrane lub chętne przedstawiają własną ocenę Maksymiliana Robespierre’a. (Być może po zapoznaniu się z całym e‑materiałem zmieniły swoją ocenę poznanej postaci lub utwierdziły się w słuszności swojej obiektywnej wypowiedzi z początku zajęć).

2. Następnie nauczyciel dokonuje oceny osób zaangażowanych w pracę na lekcji. Prosi o samoocenę uczniów dotyczącą współpracy w zespole oraz wykonanego zadania.

Praca domowa:

„Opinia publiczna coraz odważniej mówiła o bezsensowności masowych egzekucji”. Napisz odezwę odnoszącą się do podanego zdania.

Materiały pomocnicze:

Milewska M., Ocet i łzy. Terror Wielkiej Rewolucji Francuskiej jako doświadczenie traumatyczne, Gdańsk 2018.

Fayard J.F., 100 dni Robespierre’a, Warszawa 2006.

Historia powszechna. Czasy nowożytne 1640–1870. Wybór tekstów źródłowych, cz. 1, red. B.

(18)

Krauze, Warszawa 1951.

Baszkiewicz J., Maksymilian Robespierre, Wrocław 1976.

Gaxotte P., Rewolucja francuska, Gdańsk 2001.

Wskazówki metodyczne opisujące różne zastosowania multimedium:

Zasoby multimedium (animacji) mogą służyć jako wprowadzenie do lekcji.