Bernard Hałaczek
"La fondazione metafisica del diritto
in Georges Kalinowski", R. Bozzi,
Napoli 1981 : [recenzja]
Studia Philosophiae Christianae 19/1, 176-178
k to ś p o s ia d a ją c y je d n ą w ła d z ę s p e łn ia ją c ą f u n k c ję B ó g _______ _ w s z y s tk ic h w ła d z je g o d o s k o n a ło ś c i d o ty c h f u n k c j i
Z a n a lo g ii t e j w y c ią g n ą ć m o ż n a d w a w n io sk i. P o p ie rw s z e T o m asz u z n a je , że ty l k o ndezłożone is tn ie n ie , a w ię c B óg je s t je d n ą je d y n ą d o s k o n a ło śc ią . P o d ru g ie sło w o „ d o s k o n a ło ś ć ” u ż y te je s t t u ja k o słow o z a s tę p c z e a lb o d la te g o , że T o m a sz n ie p o tr a f i z n a le ź ć in n e g o sło w a b a r d z ie j a d e k w a tn e g o , a lb o d la te g o , że ch ce b y ć b a r d z ie j k o m u n ik a ty w n y . P is z ą c je d n a k sło w o d o sk o n a ło ść m a T o m a sz w y ra ź n ie oo in n e g o n a m y ś li. W y d a je się, że T o m a sz o w i ch o d z i o to , że is tn ie n ie p e łn e je s t a k te m w śc isły m , d z is ie js z y m te g o sło w a z n a c z e n iu i że ty lk o o no je s t a k te m . O d p o w ie d z i o s ta te c z n e j sz u k a ć je d n a k n a le ż y w iranych t e k s ta c h T o m a sz a .
5. Z A K O Ń C Z E N IE
P o w y ż sz a a n a liz a , w y d a je się, w s k a z u je n a to , że k o n c e p c ja B oga z a p re z e n to w a n a p rz e z T o m a sz a #w p ie r w s z y m a k a p ic ie p ią te g o ro z d z ia łu D e e n te e t e s s e n tia je s t k o n c e p c ją n o w a to r s k ą i n a w s k ro ś o r y g in a ln ą , o tw ie r a ją c ą d ro g ę do k o n s e k w e n tn e j to m is ty c z n e j te o d y c e i.
R o d o lfo B ozzi: L a fo n d a z io n e m e ta fis ic a d e l d ir itto in G eo rg es K a
lin o w s k i. E d ito r e J o v e n e , N a p o li 1981, ss. X V I + 203. P rz e d m o w ę do p o ś w ię c o n e j je g o tw ó rc z o ś c i p r a c y n a p is a ł J e r z y K a lin o w s k i. P o tw ie r d z a w n ie j b e z p o ś re d n io to , o c z y m p o ś r e d n io in f o r m u ją t y t u ł y jeg o lic z n y c h r o z p r a w n a u k o w y c h (189— 199): g łó w n y m p rz e d m io te m je g o z a in te r e s o w a ń n ie je s t a n i filo z o fia ja k o ta k a , a n i p ra w o ja k o ta k i e ; w g ru n c ie , rz e c z y in t e r e s u j e go w y łą c z n ie czło w ie k . Z ro z u m ie n ie c z ło w ie k a — o b ja ś n ia — z a k ła d a je d n a k z ro z u m ie n ie t e j sp e c y fic z n ie lu d z k ie j rz e c z y w is to śc i, j a k ą je s t s k o n k r e ty z o w a n a w n o r m a c h i p rz e p is a c h p r a w n y c h m o ra ln o ś ć . Z k o le i z aś z ro z u m ie n ie p r a w a i m o r a ln o ś c i o s ią g a ln e je s t je d y n ie w r a m a c h filo z o fii. T o p o w o d u je — k o n k lu d u j e K a lin o w s k i (XV) — że filo z o fia c z ło w ie k a tw o rz y z f i lo z o fią m o r a ln o ś c i i filo z o fią p r a w a je d n ą n ie r o z e r w a ln ą całość.
Z a ró w n o z o w e j p rz e d m o w y , ja k ró w n ie ż z n a p is a n e g o ju ż p rz e z B o zzi’eg o w p ro w a d z e n ia z g o d n ie w y n ik a , że d e c y d u ją c y w p ły w n a u m y - sło w o ść u ro d z o n e g o w 1916 r. w L u b lin ie K a lin o w s k ie g o w y w a r ły d w a ś r o d o w is k a : to m is tó w i n e o to m is tó w K a to lic k ie g o U n iw e r s y te tu L u b e ls k ie g o z je d n e j, a p o ls k ie j sz k o ły lo g ik ó w (L u k a sie w ic z , A jd u k ie - w icz, L e ś n ie w s k i, K o ta rb iń s k i, C h w is te k , T a rs k i) z d r u g ie j stro n y . W z a k r e s ie jeg o f a r m a c j i p r a w n e j is to tn ą ro lę o d e g ra ł n a to m ia s t p ro f. C z e sła w M a r ty n ia k . P o o k re s ie w y k ła d ó w n a K U L u o sie d lił się K a lin o w s k i n a s ta łe w P a r y ż u . O d 1961 r. p r a c u j e w ta m te js z y m C e n tr e
N a tio n a l d e la R e c h e r c h e S c ie n t if iq u e i p u b li k u je w ie le p r a c z z a
k r e s u sz e ro k o ro z u m ia n e j filo z o fii c z ło w ie k a , w szczeg ó ln o ści: o czło w ie k u ja k o p o d m io c ie m o r a ln o ś c i i p ra w a , o n ie z m ie n n o ś c i p r a w a n a t u r y i je g o z w ią z k a c h z p r a w e m p o z y ty w n y m , o a n a lo g ii w a n to lo g ii
p raw n ej, o w a r to ś c i lo g ic z n e j n o rm , czy w re s z c ie o c h a r a k t e r z e d y s c y p lin p ra w n y c h .
R. B ozzi d z ie li s w ą p r a c ę n a d w ie z a sa d n ic z e części: r e f e r u ją c ą (9— 107) i o c e n ia ją c ą (111— 187). W części p ie r w s z e j p r e z e n t u je w y w o d y K a linow skiego n a te m a t z w ią z k u filo z o fii p r a w a z filo z o fią w ogóle, z filozofią d u c h a , z filo z o fią m o r a ln o ś c i o ra z n a t e m a t sam e g o p o ję cia filo zo fii p r a w a i n ie o d z o w n o śc i m e ta fiz y k i. W części o c e n ia ją c e j można z k o le i tr e ś c io w o — bo fo r m a ln ie n ie z o sta ło to d o k o n a n e — w yróżnić d w ie p a r t ie : w p ie r w s z e j B ozzi a f i r m u je , w d r u g ie j k r y t y k u je określone p o g lą d y czy w y w o d y K a lin o w sk ie g o .
Dla K a lin o w s k ie g o je s t rz e c z ą o c z y w istą , że m ię d z y filo z o fią p r a w a a pozostałą filo z o fią , w sz c z e g ó ln o śc i filo z o fią c z ło w ie k a zach o d z ić m u szą ścisłe z w ią z k i. F ilo z o fia p r a w a z a jm u je się p rz e c ie ż p ro b le m e m istnienia i is to ty p r a w a , p o s z u k u je o s ta te c z n e j r a c j i n o rm y p r a w n e j, u stala p rz y c z y n y w a ż n o ś c i i o b o w ią z y w a ln o śo i n o rm . P u n k te m c e n tr a l nym te j d y s c y p lin y je s t z a te m c z ło w ie k , ch o ć n ie c z ło w ie k ja k o ta k i, w swej n a tu r z e , a le c z ło w ie k w s w y m d z ia ła n iu , i to w sw y m d z ia ła n iu m o ra ln y m . Z a ra z e m n ie do p rz e o c z e n ia je s t f a k t, że w ła ś n ie o b d a rzony ro z u m e m i w o ln ą w o lą c z ło w ie k je s t p o d m io te m tw o rz e n ia i w a r to ścio w an ia n o r m y p r a w n e j.
Dla filo z o fii p r a w a rz e c z ą n ie o d z o w n ą je s t m o ż liw ie d o k ła d n e o k r e ś lenie sam eg o p o ję c ia „ p r a w o ” (le x — iu s). P o ję c ie p r a w a zaś p o z o s ta je w śc isły m z w ią z k u z p o ję c ie m p r a w a n a tu r a ln e g o i p r a w a w ie c z nego o raz z d o k tr y n ą o tz w . u m w e r s a lia c h . W ta k i m k o n te k ś c ie n ie można te ż p d m in ą ć ro z w a ż a ń z z a k r e s u p r o b le m a ty k i p r a w a B ożego. Pew ne je s t d la K a lin o w s k ie g o w k a ż d y m r a z ie , że t a k p ra w o n a t u r a l n e (in h o m in e ) ja k i p o z y ty w n e (p o st h o m in e m ) je s t b y te m c e lo w y m , a więc ta k im , k tó r y n ie m a w ła s n e g o is tn ie n ia , a r a c j ę sw eg o is tn i e n ia posiada p o z a so b ą. R o z p a tru ją c z a g a d n ie n ie r e l a c ji o so b y lu d z k ie j do p r a w a n a t u r a l n e go i p o z y ty w n e g o , do n o r m i w a r to ś c i d o c h o d z i filo z o fia p r a w a do swego z a sa d n ic z e g o p y ta n i a : co je s t o s ta te c z n y m i p o d s ta w o w y m f u n dam en tem o b o w ią z y w a ln o ś c i p r a w a ? R ó ż n e sz k o ły u d z ie la ją n a to p y tan ie ró ż n y c h o d p o w ie d z i p rz e d e w s z y s tk im d la te g o , że d y s p o n u ją odm iennym z a p le c z e m filo z o fic z n y m . T a k w ię c s ta w ia ją c to w ła ś n ie pytanie w c h o d z i — s tw ie r d z a K a lin o w s k i — filo z o fia p r a w a a u to m a tycznie n a t e r e n m e ta fiz y k i. A n a te r e n ie ty m r o z p r a c o w a n ia d o m a g a ją się t r z y g ru p y z a g a d n ie ń : 1) m e ta fiz y c z n e , a w ię c p ro b le m a ty k a bytów d o s tę p n y c h d o ś w ia d c z e n iu , a k tu i m o żn o ści, s u b s ta n c ji i p r z y padłości, is to ty i is tn ie n ia , c z ło w ie k a , d u sz y , oso b y , is tn ie n ia i is to ty Boga; 2) z a g a d n ie n ia o n to lo g ic z n e , a w ię c p r o b le m a ty k a p o ję c ia b y tu , transcendem itów , z a s a d ; 3) z a g a d n ie n ia z te o r ii m e ta fiz y k i, ja k : p o ję c ie system u i m e ta s y s te m u o ra z p r o b l e m a t y k a m e to d o lo g ii m e ta fiz y k i (s. 80).
W części o c e n ia ją c e j B ozzi r a z je szcze p rz y p o m in a i z a sa d n ic z o a f i r m u je te z ę K a lin o w s k ie g o o śc is ły m z w ią z k u filo z o fii p r a w a z m e t a fizyką. F ilo z o fia p r a w a b e z m e ta f iz y k i n ie je s t filo z o fią p r a w a . Bo przecież w ła ś n ie m e ta f iz y k a in f o r m u je o rz e c z y w is to ś c i ja k o ta k ie j, dostarcza w ie d z y o ty m , ja k a rz e c z y w is to ś ć je s t, a n ie ty lk o ja k się n am ona o b ja w ia . P r z e d m io te m je j p o z n a n ia je s t b y t rz e c z y w iś c ie is t niejący, k o n k r e tn y . D o p ie ro od n ie g o p rz e c h o d z i się w je j r a m a c h do pojęcia, a n ie o d w ro tn ie . D o k ła d n ie to sa m o n a s ta w ie n ie c e c h u je i c e chować m u s i filo z o fię p ra w a .
D ru g ą c e c h ą z n a m io n u ją c ą tw ó rc z o ś ć K a lin o w s k ie g o je s t d ą ż n o ść w łą c z a n ia do w y w o d ó w filo z o fic z n y c h o sią g n ię ć lo g ik i i m e ta lo g ik i. Bez o bu ty c h d y s c y p lin n ie m o ż n a dziś m ó w ić o p ra w d z iw e j w ie d z y . N ie u le g a w p ra w d z ie w ą tp liw o ś c i, że g łó w n y m ź ró d łe m m y ś li K a lin o w sk ieg o je s t filo z o fia to m is ty c z n a , i że o n a in s p ir o w a ła je g o o d p o w ie d z i n a p y ta n ia o B oga, jeg o p ra w a , jeg o s p ra w ie d liw o ś ć . N ie m n ie j, p o d k r e ś la Bozzi, K a lin o w s k ie m u u d a ł się t r u d n y i g o d n y p o d z iw u zab ie g p rz y s w o je n ia c z y ste m u to m iz m o w i a u te n ty c z n y c h z d o b y c z y m y ś li w s p ó ł cz e sn e j. J e d n y m p r z y k ła d e m te g o je s t w ła ś n ie w p ro w a d z e n ie (za A jd u - k ie w ic z e m ) lo g ik i i m e ta lo g ik i do filo zo fii. I n n y m je s t z in te r p r e to w a n ie (za In g a r d e n e m ) p o ję c ia p h ilo s o p h ia p e r e n n i» ja k o q u a e stio n e s
p h ilo so p h ic a e p e r e n n e s .
B ozzi d o s trz e g a w s z a k ż e w p o g lą d a c h K a lin o w s k ie g o ró w n ie ż n ie d o m ó w ie n ia , b r a k i i n ie ja s n o ś c i. T o d o ty c z y , jeg o z d a n ie m , w szcze g ó ln o śc i t a k i c h z a g a d n ie ń , ja k : d lacz eg o p ra w o je s t s p r a w ie d liw e , j a k ie są r e la c je m ię d z y le x i iu s, d lacz eg o o p ra c o w a n ie o n to lo g ii n a s tę p u je po o p ra c o w a n iu m e ta fiz y k i, czy p o ję c ie b y tu o d n o si się z a w sz e do rz e c z y w is to ś c i is tn ie ją c y c h , j a k ro z u m ie ć p o ję c ie b y tu p ra w n e g o , d la czego c z ę śc ie j m o w a o filo z o fii d u c h a n iż o filo z o fii c z ło w ie k a , czy w o la B oża je s t rz e c z y w iś c ie o s ta te c z n y m fu n d a m e n te m p r a w a w ieczn eg o .
N ie k a ż d y p o ls k i filo z o f p o szczy cić się m o że ty m , że jeg o tw ó rc z o ś ć s t a je się p rz e d m io te m z a in te re s o w a ń , s z e ro k ic h o m ó w ie ń i w n ik liw y c h a n a liz ró w n ie ż w ś ro d o w is k a c h , z k tó r y c h się n ie w y w o d z i i w k tó r y c h n ie p r a c u je . J e r z y K a lin o w s k i m o że się ty m poszczycić. I to — p r z y z n a je — go szcz e rz e cieszy, z a ra z e m je d n a k p e w n y m s m ę tk ie m n a p a w a . D la te g o p rz e d m o w ę do k s ią ż k i B ozzi’ego o tw ie r a z d a n ie m : N ik t n ie je s t p r o r o k ie m w o jc z y ź n ie sw o je j. B e r n a r d H a ła c ze k B o g d a n S u c h o d o ls k i: A n th r o p o lo g ie p h ilo s o p h iq u e a u x X I I e e t X V I I I e siè c le s. T r a d u it d u p o lo n a is p a r I r e n a W o jn a r e t S ta n is ła w L e d ó c h o w -
s k i, Z a k ła d N a ro d o w y im . O sso liń sk ic h , W y d a w n ic tw o P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k , W ro c ła w —W a rs z a w a —K r a k ó w —G d a ń s k —Ł ó d ź 1981, p. 618. F ilo z o fic z n a a n a liz a rz e c z y w is to ś c i c z ło w ie k a z a w sz e s ta n o w iła szcze g ó ln ie in t e r e s u j ą c y te m a t, m i n . d la te g o , iż d o ty c z y o n a n a jb a r d z ie j b e z p o ś re d n io sa m e g o p o d m io tu t e j a n a liz y . O b ra z p r a w d y o c zło w ie k u b y ł n a p r z e s tr z e n i d z ie jó w b a rd z o r ó ż n o r o d n y i u w a r u n k o w a n y w ie lo m a c z y n n ik a m i t a k o b ie k ty w n y m i ja k i s u b ie k ty w n y m i p o szczeg ó ln y ch filo z o fó w czy m y ś lic ie li w y r a ż a ją c y c h sw e o p in ie w ró ż n y c h fo rm a c h (słow o, o b ra z , m u z y k a ). B o g a c tw o ty c h p rz e m y ś le ń , zw ła sz c z a w p r z e szłości, n a d a l in t e r e s u j e w sp ó łc z e sn o ść , k tó r a p rz e c ie ż n a ty c h f u n d a m e n ta c h , je ś li n ie b u d u je , to p r z y n a jm n ie j c h c ą c lu b n ie o p ie ra się.
O d d łu ż sz e g o ju ż c z a su a n tr o p o lo g ią filo z o fic z n ą w p rz e s z ło śc i in t e r e s u j e się B o g d a n S u c h o d o ls k i, c z ło n e k rz e c z y w is ty P o ls k ie j A k a d e m ii N a u k . K ilk a l a t te m u w y d a ł o p ra c o w a n ie p t. A n th r o p o lo g ie p h ilo s o p h i
q u e d e la R e n a is s a n c e (W y d a w n ic tw o im . O s s o liń sk ic h 1976). A k tu a ln ie
p r e z e n t u je d a ls z e p rz e m y ś le n ia , ty m ra z e m d o ty c z ą c e n a s tę p n e g o o k r e su, m ia n o w ic ie X V II i X V II I w ie k u o b e jm u ją c y c h O św ie c e n ie o raz o k re s p r z e jś c io w y m ię d z y n im a R e n e s a n s e m . P r a c a t a u k a z a ła się
