DOROTA K A LEM B A SA , BEATA W IŚN IEW SK A
WYKORZYSTANIE PODŁOŻA POPIECZARKOWEGO
DO REKULTYWACJI GLEB
THE UTILIZATION OF MUSHROOM BED
FOR THE RECULTIVATION OF SOILS
K atedra G leboznaw stw a i Chem ii Rolniczej, A kadem ia Podlaska w Siedlcach
A bstract: The analysed mushroom bed contained high amounts o f macro- and m icroelements
which indicates their utilization possibility for plant fertilization and recultivation o f devastated grounds. The application o f increasing doses o f nitrogen in the form o f mushroom bed caused increase in the yield o f Lolium miiltiflorum harvested in four cuts as well as the content o f macroelements in the soil materials (loamy sand) used in the pot experiment after one year o f experiment.
Słowa kluczow e: podłoże popieczarkowe, makro- i mikroelementy, życica wielokwiatowa. Key word: mushroom bed, macroelements and microelements, Lolium multiflorum.
WSTĘP
W ogólnej ilości odpadów powstających w Polsce specyficzną grupę stanowią odpady organiczne. Z aw arta w nich substancja organiczna oraz składniki biogenne stanow ią olbrzym ie zasoby naw ozow e, które w w arunkach nieodpow iedniej gospodarki są p rz y czy n ą w ielorakich form degradacji środow iska. N ajlepszym i przy rod niczo uzasadnionym sposobem utylizacji takich odpadów organicznych je st ich rolnicze w ykorzystanie [Drżał i in. 1995, Siuta 1996].
W ciągu ostatnich lat znacznie zwiększyło się zainteresowanie w zakresie produkcji pieczarek [Roczniki Statystyczne 2000]. Zmiany technologiczne w procesie uproszczenia i now ych technik przygotow ania podłoża pieczarkow ego, ja k rów nież określony cykl produkcji spowodowały, że do środowiska przekazywane są coraz większe ilości podłoży po produkcji pieczarek, zasobnych w związki próchniczne i składniki pokarm ow e roślin [Szudyga 1979, Vedder 1980]. B rak szerszych opracow ań nad racjonalnym w yko rzystaniem tego odpadowego m ateriału organicznego do naw ożenia i rekultywacji gleb narzuca potrzebę podjęcia badań w tym temacie.
Celem niniejszych badań było określenie wpływu podłoża po produkcji pieczarek na plon i skład chem iczny życicy wielokwiatowej.
M A T E R IA Ł I M E T O D Y B A D A Ń
D oświadczenie w azonowe prowadzono w szklarni w układzie całkowicie losowym. W azony napełniono 12 kg gleby o składzie granulom etrycznym piasku gliniastego mocnego. Procentow a zaw artość poszczególnych frakcji wynosiła: piasku (1 -0 ,1 ) - 63%, pyłu (0,1-0,02 mm) - 20% , części spław ialnych (<0,02 mm) - 17%, w tym iłu koloidalnego (<0,002 mm) - 7%. pH w H 0O gleby w ynosiło 6,12, a w 1 mol' KC1 • dm -3 - 6,04. Do poszczególnych obiektów naw ozow ych zastosow ano takie ilości podłoża popieczarkow ego aby w prow adzić 2, 4 i 6 g N • w a zo n '1. Zaw artość suchej m asy podłoża popieczarkow ego wynosiła 299 g • kg-1, wartość pH w H^O - 7 ,1 0 , a w 1 mol KC1 • dm -3 - 6,88. Zaw artość innych składników podano w tabeli 1.
U tw orzono w ten sposób następujące obiekty badawcze: 1. gleba (obiekt kontrolny );
2. gleba + podłoże popieczarkow e ( 2 g N na wazon); 3. gleba + podłoże popieczarkow e ( 4 g N na wazon); 4. gleba + podłoże popieczarkow e ( 6 g N na wazon).
Podłoże do produkcji pieczarek w formie kostek wyprodukow ano w firmie Unikost. D ośw iadczenie w azonow e założono w m aju 2003 roku, w czterech pow tórzeniach, a rośliną testow ą była życica wielokwiatowa Lolium multifolrum (Lam.), odm iany Kroto. W w ciągu sezonu w egetacyjnego zebrano cztery pokosy trawy, w 30-dniow ych odstępach.
W próbkach podłoża popieczarkow ego, gleby (przed i po zakończeniu d o ś w iadczenia) oraz w czterech pokosach traw y oznaczono:
♦ zaw artość suchej m asy ( g • kg-1) m etodą suszarkow o-w agow ą w temp. 105°C przez 24 godz.);
♦ pH w H 90 i 1 mol KC1 • dm 3 potencjom etrycznie;
*' całkow itą zaw artość w ęgla i azotu, na autoanalizatorze CHNS/O, firmy Perkin E l mer;
" całkow itą zaw artość m akro- (g • kg”1 s.m .- P, K, Ca, Mg, Na, S ) i m ikroelem entów (mg • kg”1 s .m .-F e , Al, Mn, Co, Mo, B, Li, Ti, Ba, Sr, V, Se, Sn, As, Pb, Cd, Cr, Cu, Zn, Ni) po uprzedniej m ineralizacji odpow iedniego m ateriału „na sucho” w piecu m uflow ym , w temp. 450° C. Zaw artość w tygielkach potraktow ano (na łaźni p ia skowej) roztw orem kw asu solnego (HC1 : H 00 = 1:1) w celu rozpuszczenia w ęgla nów i w ydzielenia krzemionki. Powstałe chlorki przeniesiono do kolby o pojem ności
100 cm 3, oddzielając krzem ionkę na sączku. W tak przygotow anym roztworze ozna czono w ym ienione makro- i mikroelem enty m etodą spektrometrii emisyjnej z induk cyjnie w zbudzoną plazm ą (ICP- AES).
TABELA 1. Zawartość makro- (g • kg 1 s.m ) i mikroelementów (mg • kg 1 s.m ) w podłożu popieczarkowym i glebie, zastosowanych w doświadczeniu wazonowym
TABLE 1. The content o f macro- (g ’ kg 1 o f d. ni) and microelements (mg • kg 1 o f d. n i) estimated in mushroom bed and soil used in experiment
Składnik - Element g * kg 1 s.m - o f d. ni mg • kg 1 s.m. - o f d. m. С N P К Ca Mg Na S Fe 1 Al ' Mn 1 Co Mo В Podłoże* 370 26,7 10,0 14,6 62,8 3,97 2,05 25,1 3414 1035 ; 254 1,30 2,17 19,7 Gleba П *1 11,5 1,0 0,54 1,43 1,70 0,92 0,19 0,21 4876 4829 230 2,53 nw 3,14 cd. tabeli 1 mg * kg“1 s. n i - o f d. n i Li Ti Ba Sr V Se Sn As Pb Cd Cr Cu Zn N i Podłoże* 10,4 24,3 52,5 97,6 2,86 3,18 nw nw 6,26 0,70 15,0 26,4 44,6 8,80 1 Gleba soil 3,97 37,4 31,4 14,2 5,27 0,84 nw 0,09 11,2 0,44 7,33 ! 5,66 1 i 1 13,6 4,45 i *Podłoże popieczarkowe - Mushroom bed; n.w. - nie wykryto - not detected
WYNIKI BADAŃ I DYSKUSJA
C echą podłoża popieczarkowego, która predysponuje go do rolniczego wykorzystania je st skład chem iczny (tab. 1). A nalizow ane podłoże popieczarkow e zaw ierało 370 g • kg-1 s.m. w ęgla i 26,7 g ■ kg-1 s.m. azotu. W ąski stosunek C:N = 13,8:1 św iadczy o korzystnych w łaściw ościach pod w zględem naw ozow ym . W artość tego stosunku w skazuje na przew agą procesu m ineralizacji organicznych zw iązków azotu nad ich syntezą w środow isku glebowym, w w yniku czego w glebie pojaw iają się składniki pokarm ow e łatwo dostępne dla roślin.
W badanym podłożu stwierdzono w ysoką zaw artość (w g • k g '1 s.m.) fosforu - 10,0, potasu -1 4 ,6 , w apnia - 62,8, m agnezu - 3,97, sodu - 2,05 oraz siarki - 25,1. Znaczna zaw artość w apnia wskazuje, iż naw óz ten ma duże zdolności odkw aszające. Określone zawartości poszczególnych pierw iastków w podłożu popieczarkow ym były zb liżo n e do p rzeciętn y ch zaw artości składn ików p o k arm ow ych w ko m p o stach p opieczarkow ych podaw anych przez innych autorów [G apiński, W oźniak 1999, K alem basa, W iśniew ska 2001].
W podłożu po produkcji pieczarek stwierdzono duże ilości mikroelementów, co także pozytyw nie św iadczy o m ożliw ościach w ykorzystania tego odpadow ego m ateriału organicznego do naw ożenia oraz rekultyw acji, zw łaszcza gleb lekkich. Zaw artość m etali ciężkich w badanym podłożu m ieściła się w granicach norm dopuszczających go do w ykorzystania na cele rolnicze [Dz.U. 01.62.628].
TABELA 2. Plon życicy wielokwiatowej (g • wazon ') suchej masy w pierwszym roku uprawy
TABLE 2. The yield (g * pot ') o f dry matter o f L o l i u m
m u l t i f l o n i m in the first year o f experiment
O biekty O bjects Kontrola Control Gleba + podłoże popieczarkow c Soil with mushroom bed N g na wazon on pot 0 Pokosy - Cuts 16,2 3,40 III 3,57 22,7 : 5,85 I 5,90 IV 5,03 5,40 20,8 : 8,10 i 9,23 5,95 Suma Sum 39,8 44,1 6* 23,3 9,45 LSD M5 Średnia - mean 1.95 10,81 20,7 i 6,70 9,37 7.95 50,1 0,65 7,02 0,70 6,08 3,97 40,5 N IR . LSD., - dla pokosów
dla współdziałania obiektów i pokosów for cuts
for interaction o f objects and cuts
1.05 5.29 1.05 5.29 Zdaniem Gapińskiego i W oźniak [1999] 1 m 3 kompostu popieczarkowego zawiera taką ilość składników odżyw czych, która odp o w iad a 2 -3 m 3 św ież eg o o b o rn ik a. P ró b ę o cen y p rz y d a tn o śc i p o d ło ży popieczarkowych do wyko rzystania nawozowego pod- ję ły w sw oich badaniach K ryńska i in . [ 1983] oraz Martyniak-Przybyszewska i Wierzbicka [1996].
G leba zasto so w ana w doświadczeniu (tab. 1) za w ierała następujące ilości makroelementów: С - 11,5; N - 1,00; P - 0 , 5 4 ; K - 1,43; Ca - 1,70; M g - 0 ,9 2 ; Na - 0 ,1 9 i S—0,21 (g -k g “ 1' s.m .).Ilości m ikroelem en tó w m o ż n a u ło ż y ć w następujący m alejący szereg: Fe > Al > M n > Ti > Ba > Sr > Zn > Pb > Cr > Cu > V > Ni >Li > B> Co > Se > Cd > As. W analizow anym m ateriale glebow ym nie w ykryto m olibdenu i cyny.
W dośw iadczeniu w azonow ym na piasku gliniastym m ocnym upraw iano życicę w ielokw iatow ą (rajgras włoski). Plon suchej m asy traw y w poszczególnych pokosach przedstawiono w tabeli 2. Najwyższy plon rajgrasu włoskiego (suma z czterech pokosów) uzyskano z obiektów naw ożonych podłożem popieczarkow ym zaw ierającym azot w ilości 6 g • w azon-1, (50,1 g • w azon“1), a najm niejszy z obiektu kontrolnego (28,2 g • wazon"1). Zastosowanie zwiększonych ilości azotu w postaci podłoża popieczarkow ego zw iększyło plon traw y wszystkich pokosów. Średni sum aryczny plon z obiektów dośw iadczalnych w ynosił 40,5 g • w azon-1, przy czym najw iększy był w pokosie 1 - 20,7 g • w azon ’. Łączny plon suchej m asy życicy wielokw iatow ej istotnie zależał od dawki azotu, o czym świadczy wartość współczynnika korelacji pom iędzy daw ką azotu a plonem suchej m asy (r = +0,995*). Zależność ta opisana jest rów naniem regresji prostej Y = 34,4+2,58x.
Z aw artości m akroelem entów (g • kg 1 s.m .) w plonie życicy w ielokw iatow ej w poszczególnych 3 pokosach w I roku upraw y przedstaw iono w tabeli 3. W życicy w ielokw iatow ej nie stw ierdzono w iększych różnic (średnio z pokosów ) w zaw artości w ęgla, azotu, fosforu, w apnia, m agnezu i sodu na obiektach z dodatkiem podłoża po produkcji pieczarek, w stosunku do obiektu kontrolnego. A naliza chem iczna w ykazała natom iast zw iększenie zaw artości potasu i siarki. Zaw artość azotu w suchej m asie
TABELA 3. Zawartość (g • kg 's.m ) makroelementów w życicy wielokwiatowej w doświadczeniu wazonowym
TABLE 3. The content (g ■ kg 1 of d. m ) of macroelements in the pot experiment
Obiekty Objects N g* Pokosy Cuts Składnik - Element j С N P к j Ca Mg Na I S Kontrola 0 I 401 10,1 4,19 30,9 8,59 2,45 0,80 j 3,23 ! Control n 387 16,5 9,36 34,6 j 11,7 5,36 1,39 6,54 ! m 424 16,6 7,92 33,6 j 11,2 4,12 1,00 i 6,36 i IV 402 16,5 5,61 28,3 9,82 2,76 1,28 j 4,99 Średnia - mean 403 14,9 6,77 31,8 10,3 3,67 1,11 5,28 1 .. . Gleba + 2* I 406 3,84 4,56 37,8 ! 9,26 2,38 0,98 3,84 podłoże II 402 9,16 10,1 41,2 j 12,4 5,43 1,12 ! 9,16 j popieczarkowe III 406 ! 7,5 6,56 39,7 ; 9,66 3,52 0,86 ! 7,5 i zawierające IV i 398 5,75 6,13 22,5 110,6 2,96 i 1,38 ! 5,75 i1 : azot w g i ! !
na wazon średnia - mean 403 6,56 6,85 35,3 10,5 3,57 1,08 i 6,56 j
Soil with i i i ! i mushroom bed 4* I 398 I 4,12 4,96 44,9 ÎÎ 9,91 2,38 ! 1.19 ! 4,12 ! contained II 404 ! 8,09 7,64 38,4 1! 10,4 4,58 0,85 ! 8,09 ! nitrogen in цО о III 416 10,4 6,86 33,8 !i 10, 1 3,98 0,71 ! 10,4 per pot V 400 10,9 6,71 26,9 j 13,2 3,26 i11,67 Ю,9 średnia - mean 404 ; 8,36 6,54 36,0 i10,9 i 3,55 1,10 8,36 6* I 407 i 4,41 5,69 43,2 8,88 2,78 1,51 4,41 II 404 ! 7,77 8,06 40,9 11,0 4,75 0,96 7,77 III 407 ! 9,59 7,63 31,6 8,23 3,90 1,38 ! 9,59 ! IV 407 11,0 6,76 29,8 9,16 3,15 1,24 1 11,0 średnia - mean 406 8,19 7,03 1 36,4 ! 9,32 3,64 1,27 i : ! 8>19 ! Średnia - mean 404 15,2 6,79 34,8 110,2 3,60 ! 1,14 7,09 * Ilość g N na wazon, * the amount of N g per pot
życicy w ielokw iatow ej była istotnie skorelow ana z jej plonem, na co wskazuje istotna ujemna wartość współczynnika korelacji r = -0,565* i równanie prostej regresji Y = 1 7 ,0 2 - ОД 77 X. Zależność ta potwierdza zjawisko tzw. rozcieńczania azotu”; co świadczy, że przy
dobrym zaopatrzeniu roślin w azot następuje gromadzenie suchej masy
W życicy w ielokw iatow ej większe (średnio) zaw artości m ikroelem entów i m etali ciężkich stw ierdzono na obiekcie kontrolnym (tab. 4). M ożna przypuszczać, że na obiektach naw ożonych podłożem popieczarkow ym nastąpiło zwiększenie wartości pH roztw oru glebowego, co mogło doprowadzić do pewnego ograniczenia pobierania tych składników przez roślinę. Średnie zaw artości oznaczonych m ikroelem entów i m etali ciężkich w plonie życicy wielokwiatowej ułożyły się w zm niejszający się szereg:
TABLE 4. The comtent (g * kg'1 of d. ni) of microelements and heavy metals in the Lolium multiflorum in the pot experiment Obiekty Objects N g * Pokosy Cuts Składnik - Element Fe Al Mn Co Mo В Li Ti Ba Sr V Se Pb Cd Cu Zn Ni Kontrola Control 0 I II III IV 300 328 259 392 329 321 231 347 64.6 97.6 47.2 40.2 0,21 0,19 0,16 0,25 2,80 6,67 4,61 3,03 10,8 13,5 9,79 10,9 26,6 19,8 15,5 23,1 10,3 10,2 4,05 12,6 8,05 7,79 6,56 7,70 28,3 35,6 32.8 26.8 0,24 1,46 0,81 0,37 3,01 1,74 3,45 2,60 2,47 1,56 1,26 12,8 0,26 0,15 0,23 1,67 6,80 5,76 6,09 5,73 15.4 13,6 11.4 12.5 2,83 2,01 3,81 9,17 średnia - mean 318 307 62,4 0,20 4,27 11,2 21,2 6,74 7,52 30,8 0,78 2,70 4,52 0,57 6,09 13,2 4,45 Utwór glebowy + podłoże popiecza-rkowe Soil material with mushroom bed 9 * I II III IV 126 269 212 525 124 200 154 479 35,3 92,1 40,0 41,8 0,06 0,76 0,15 0,37 3,23 7,22 3,64 3,03 11,7 11,1 13,2 11,1 36,5 25,4 21.9 27.9 3,38 5,06 4,25 17,9 10,0 7,47 7,40 6,84 27,7 34,9 27.4 27.4 n.w.-1,26 0,46 0,61 0,91 2,76 2,69 2,82 0,42 1,39 15,9 21,8 0,20 0,26 1,89 2,31 6,83 6,60 6,96 4,69 12,4 14.1 15.1 12,0 1,04 10,9 1,55 12,8 średnia - mean 283 239 52,3 0,33 4,28 11,7 27,9 7,64 7,93 29,4 0,58 2,04 9,87 1,16 5,27 13,4 6,57 4 * I II III IV 115 192 150 259 154 155 123 216 46,6 96,4 71,2 40,9 n.w. 0,10 0,13 0,18 4,15 7,26 4,17 2,80 10,0 10,9 10,6 14,5 48,7 24,2 8,4 27,9 3,12 3,26 2,43 8,69 10,1 5,36 5,23 5,53 26.7 26.8 27,5 30,8 n.w. 0,84 0,66 0,41 1,64 3,23 0,93 1,05 0,98 1,22 8,95 12,4 0,19 0,17 1,51 1,36 9,50 4,55 5,20 5,52 11,5 10,4 14.1 12.2 1,19 2,13 1,35 3,89 średnia - mean 179 127 63,8 0,14 4,59 11,5 27,3 4,37 5,25 27,9 0,47 1,71 5,88 0,80 6,19 12,0 2,14 6 * I II III IV 270 172 113 157 283 146 97,2 147 39,3 77,0 66,6 43,5 0,16 0,07 0,16 0,17 3,62 10,4 5,48 3,66 11.9 13,2 11.9 9,43 36,5 46,7 26,1 23,4 10,6 2.84 2.84 4,46 9,55 5,92 4,82 5,13 23.6 27.6 21,1 23.6 0,31 0,85 0,59 0,35 3,23 2,83 2,40 1,50 4,74 1,84 12,4 14,1 0,55 0,20 2,33 1,83 8,63 5,22 5,80 3,97 14,6 10,1 14,1 11,5 4,92 1,76 1,03 1,66 śred. -- mean 177 168 56,6 0,14 5,79 11,6 33,1 5,20 5,15 23,9 0,52 2,49 8,27 1,23 4,46 10,0 2,34 Średnia - mean 239 210 5,7 0,40 4,73 11,5 27,4 5,98 6,46 28,0 0,58 2,23 7,13 0,94 5,50 12,1 3,87
n.w. - nie wykryto - not detected; Sn, As, Cr - nie wykryto - not delected;* ilość N w g na wazon *lhc amount of N in g per pot
D . K a le m b a sa , B . W iś n ie w sk a
O biekty O bjects N pH Składnik - Element g* g • kg 1 s .m - o f d .m mg • kg 1 s .m — o f d.m. H 2 ° K C l С N P К Ca M g N a S Fe AL M n C o Kontrola Control 0 7 ,0 3 6 ,5 2 12,4 1,00 0 ,5 6 1,27 2 ,2 3 0 ,9 6 0 ,1 6 0 ,2 5 5 0 9 6 4 9 4 5 2 5 2 2 ,5 8 Gleba + p odłoże popieczarkow e Soil with mushroom bed 2 * 7 ,1 7 6 ,6 2 13,2 1,10 0 ,6 0 1,25 2 ,3 4 0 ,9 4 0 ,1 5 0 ,3 0 5 2 8 5 4 9 0 8 2 7 6 2 ,7 9 4 * 7 ,2 2 6 ,6 3 16,0 1,30 0 ,6 5 1,25 2 ,9 5 0 ,9 5 0 ,1 6 0 ,5 2 4 7 1 5 4 4 6 8 3 0 2 2 ,5 0 6 * 7 ,2 6 6 ,8 2 16,0 1,40 0 ,7 5 1,31 3 ,7 8 0 ,9 8 0,21 1,09 4 2 7 2 4 1 8 4 2 5 2 2 ,3 0 Średnie - mean 14,4 1,45 0 ,6 4 1,27 2 ,8 2 0 ,9 6 0 ,1 7 0 ,5 4 4 841 4 6 2 6 2 7 0 2 ,5 4 Obiekty Objects N Składnik - Element g* mg • kg-1 s .m -■ o f d .m B Li Ti Ba Sr V Se Sn Pb Cd Cr Cu Zn N i Kontrola Control 0 2,90 4,54 42,1 32,1 15,1 5,53 0,08 n.w. 12,9 0,63 6,48 7,22 24,7 8,32 Gleba + pod łoże popieczar kowe Soil + mushroom 2* 2,59 4,17 50,6 32,2 14,9 5,64 n.w. 0,22 11,9 0,28 6,02 9,28 17,6 6 ,34 4* 3,34 2,67 44,3 34,4 15,9 5,27 0,50 n.w. 31,1 2,34 5,49 5,75 15,1 5,40 bed 6* 3,86 2,69 37,3 35,0 16,7 4,76 n.w. 0,42 35,3 3,44 5,39 5,09 16,5 4,21 Średnia - mean 3,17 3,52 43,6 33,4 15,6 5,30 0,14 0,16 22,8 1,67 5,84 6,83 18,5 6,07 n. w. - nie wykryto - not detected; As - nic wykryto - not detected; * ilość g N na wazon, * the amount o f N in g per pot
W y k o rz y st a n ie p o d ło ża p o p ie c za rk o w e g o do re k u lt y w a c ji g le b 2 1 5
W upraw ianej traw ie nie wykryto cyny, arsenu i chromu.
Po zbiorze ostatniego pokosu trawy, pobrano próbki glebowe w celu oznaczenia zaw artości m akro- i m ikroelem entów (tab. 5). Zastosow anie w zrastających ilości podłoża po produkcji pieczarek zwiększyło nieco wartości pH piasku gliniastego mocnego po zakończeniu pierw szego roku dośw iadczenia. W artość pH w H^O w ahała się w granicach od 7,03 dla obiektu kontrolnego do 7,26 dla obiektu, z podłożem popie- czarkow ym w ilości 6 g N na wazon, a pH w KC1 odpow iednio dla tych obiektów od 6,52 do 6,82.
W w yniku naw ożenia podłożem popieczarkow ym w an alizow anym utw orze glebow ym zw iększyła się całkow ita zaw artość węgla, od 12,4 g • kg“1 s.m. w obiekcie kontrolnym do 16,0 g ■ kg“1 s.m. w obiekcie naw ożonym 6 g N na wazon. Podobna zależność w ystąpiła dla azotu i fosforu. Na tym tle nieznacznie zm ienił się stosunek C’:N; najniższą wartość tego stosunku 11,4 stwierdzono w utw orze glebow ym na obiekcie z daw ką 6 g N na wazon. Przy zastosow aniu dawki 2 g № na w azon po zakończeniu doświadczenia pozostało 1200 m gN , co stanowi 60% ilości wprowadzonej. Dla pozostałych daw ek wartości te w ynosiły odpowiednio 90 i 80%. W ynika z tego, iż zw iązki azotu zawarte w podłożu popieczarkow ym w prow adzone do gleby ulegają bardzo wolno procesow i mineralizacji, pom im o bardzo wąskiego stosunku C:N w m ateriale w yjściow ym . Świadczyć to może, że azot w badanym podłożu p op ie czarkow ym w ystępuje w zw iązkach bardzo trudno ulegających procesow i rozkładu. Ilość w ęgla organicznego wprow adzonego w podłożu popieczarkow ym , a pow stałego w utw orze glebow ym po zakończeniu dośw iadczenia dla odpow iednich daw ek azotu w ynosiła w procentach odpow iednio 34,6, 78,0 i 52,0%.
Akumulacja wprowadzonego do utworu glebowego z podłożem popieczarkowym azotu i węgla popieczarkowym wykazuje wysoką zależność r = +0,954* dla rozpatrywanych dawek.
Zawartość potasu we wszystkich obiektach doświadczalnych była zbliżona i wynosiła śre d n io 1,27 g • kg -1 s.m . gleby. Z asto so w a n ie w z ra sta ją c y c h d aw ek p o d ło ża popieczarkowego zwiększyło zawartość wapnia w glebie (od 2,23 g • k g '1 s.m. na obiekcie kontrolnym do 3,78 g • k g 1 s.m. po zastosow aniu podłoża w ilości 6 g N • w azon-1 ) oraz siarki (od 0,25 g • kg 1 na obiekcie kontrolnym do 1,09 g • kg-1 s.m. na obiekcie z daw ką 6 g N na wazon).
Zaw artość poszczególnych m ikroelem entów i m etali ciężkich w piasku gliniastym m ocnym na poszczególnych obiektach dośw iadczalnych była zróżnicow ana. Średnie zaw artości ze w szystkich obiektów dośw iadczalnych wynosiły (mg • kg-1): Mn - 270; Ti - 43,6; Ba - 33,4; Pb - 22,8; Zn - 18,5; Sr - 15,6; Cu - 6,83; Ni - 6,07; Cr - 5,84; V - 5.30; Li - 3,52; В - 3,17; Co - 2,54; Cd - 1,67; Sn - 0,16; Se - 0,14.
WNIOSKI
1. Badane podłoże po produkcji pieczarek zawierało znaczne ilości makro i mikroelemen tów, co daje możliwość wykorzystania go do nawożenia roślin i rekultywacji gleb. 2. Zaw artość m etali ciężkich w analizow anym podłożu popieczarkow ym nie p rzekra
3. W doświadczeniu w azonowym stwierdzono korzystny w pływ podłoża popieczarko wego na pion życicy wielokwiatowej oraz zawartość m akroelem cntów w piasku gliniastym m ocnym po pierw szym roku uprawy.
LITERATURA
DRŻAŁ E., KOZAK E., KUCHARSKI B., PODGÓRSKI L., STREB M., SUCHY M., SYNOŚ A. 1995: Fizyko-chemiczne i mikrobiologiczne zagrożenia środowiska przez odpady. Biblioteka
M onitoringu Środowiska, Warszawa.
USTAWA O ODPADACH z dn.27 kwietnia 2001 r z późniejszymi zmianami. DZ.U .01.62.628 z dnia 20 czerwca 2001 r.
GAPIŃSKI M., WOŹNIAK W. 1999: Pieczarka. Technologia uprawy i przetwarzania. PWR i L, Poznań: 212-213.
KALEMBASA S., WIŚNIEWSKA B. 2001: Skład chemiczny podłoży po produkcji pieczarek.
Zesz. Prohl Post. N aukR oln. 475: 295-300.
KRYŃSKA W., M ARTYNIAK-PRZYBYSZEW SKA B , W IERZBICKA B. 1983: Próba oceny podłoża pieczarkowego jako komponentu do uprawy pomidorów i ogórków szklarniowych. Mat. Symp. ART w Olsztynie: 119- 125.
M ARTYNIAK-PRZYBYSZEW SKA B., WIERZBICKA B. 1996: Ocena wpływu kilku podłoży na plonowanie ogórka szklarniowego. Zesz. Probl. Post. N aukRoln. 429: 237-240.
SIUTA J. 1996: Zasoby i przyrodnicze użytkowanie odpadów organicznych. Zesz. Probl. Post.
N aukR oln. 437: 23-30.
SZUDYGA K. 1979: Pieczarka. PWR i L, Warszawa: 80 -81.
VEDDER P.J.C. 1980: Nowoczesna uprawa pieczarki. PWR i L, Warszawa. ROCZNIKI STATYSTYCZNE 2000.
d r hab. D orota K alem basa, prof. AP.
K atedra G leboznaw stw a i Chem ii Rolniczej, A kadem ia P odlaska u l B .P rusa 14, 08-110 Siedlce
