Józef Tomasz Frazik
Nauczanie konserwacji zabytków
architektury i urbanistyki na
Wydziale Architektury Politechniki
Krakowskiej w latach 1945-1970
Ochrona Zabytków 24/2 (93), 126-137
JÓZEF TOMASZ FRAZIK
N A U C Z A N I E K O N S E R W A C J I Z A B Y T K Ó W A R C H IT E K T U R Y I U R B A N IS T Y K I N A W Y D Z IA L E A R C H IT E K T U R Y P O L IT E C H N IK I K R A K O W S K IE J
W L A T A C H 1945 — 1970*
D n ia 19 listo p a d a 1945 r . m ocą d e k r e tu r z ą dow ego zo stały u tw o rz o n e W y d ziały P o lite c h n ic z n e A k a d e m ii G ó rn ic zo -H u tn icz ej, p o m y śla n e od p o cz ątk u ja k o zalążek p rz y szłej P o lite c h n ik i K ra k o w sk ie j. O b e jm o w a ły one w y działy: A rc h ite k tu ry , In ż y n ie rii i K o m u n ik a c ji. P ie rw sz y rozpoczął p ra c ę , z n a jd u ją c ch w ilo w e p o m ieszc zen ie n a W aw elu, W y d z ia ł A rc h ite k tu r y . O fic ja ln a in a u g u ra c ja p ie rw sz e g o ro k u ak a d e m ic k ie g o m ia ła m ie jsc e 1 g ru d n ia tego ż ro k u , je d n a k d ziałaln o ść d y d a k ty c z n a W y d z ia łu sięg ała jeszc ze czasów o k u p a c ji, a o rg a n iz a c y jn a ju ż p ie rw sz y c h dn i niepod legło ści.
W lu ty m 1945 ro k u ogłoszono re je s tr a c ję w sz y stk ic h p o lsk ic h s tu d e n tó w a r c h ite k tu ry , k tó rz y a k tu a ln ie z n a jd o w a li się w K ra k o w ie oraz n o w y c h k a n d y d a tó w . W m a ju o d b y ł się n ie o fic ja ln y egzam in s e le k c y jn y n a I ro k s tu diów o ra z eg zam in d y p lo m o w y d la s tu d e n tó w , k tó rz y bąd ź p rz e d w o jn ą k sz ta łc ili się w uczel n ia c h p o lsk ich , bądź k o n ty n u o w a li s tu d ia w czasie w o jn y w ró ż n y ch u cz eln iach z a g ra n ic z n y c h lu b u częszczali n a z a k o n s p iro w a n e k u rs y w P olsce. W te n sposób u z y sk a ło d y p lo m y a k a d em ick ie 24 a rc h ite k tó w .
T ak s p ra w n e i n a ty c h m ia s to w e u ru c h o m ie n ie W y d z ia łu A rc h ite k tu ry b y ło m o żliw e p rz e d e w sz y stk im d zięki g ro n u a rc h ite k tó w k ra k o w sk ic h i p rz e d w o je n n y c h p ra c o w n ik ó w W y d z ia łó w A rc h ite k tu ry p rz y b y ły c h tu z W a rsz a w y i L w ow a, a w ś ró d n ic h cieszącem u się d u ż y m a u to ry te te m a rc h ite k to w i - k o n s e rw a to ro w i A d o lfo w i S zyszko-B ohuszow i, p ro fe s o ro w i zw y c z a jn e m u P o lite c h n ik i W a rsza w sk ie j i K r a k o w sk iej A S P , w ie lo le tn ie m u k ie ro w n ik o w i o d b u d o w y Z a m k u K ró le w sk ie g o n a W aw elu , o ra z k o n se rw a to ro w i B o h d an o w i T re te ro w i.
* A rty k u ł został n ap isan y na podstaw ie m a te r ia łów za w arty ch w k s :ędze jubileuszow ej „ P o litec h n i ka K ra k o w sk a 1945—1970. W ydział A rc h ite k tu ry ” (K raków 1970) oraz in fo rm ac ji uzyskanych od p ro fesorów : W. K orskiego, A. M ajew skiego, Z. W zorka,
N ic też dziw nego, że w p ro g ra m ie d y d a k ty c z n y m W y d ziału zn alazła po czesn e m iejsce p ro b le m a ty k a k o n se rw a to rsk a . P o trz e b ę sze rsze go jej u w z g lę d n ie n ia u sp ra w ie d liw ia ły w ie lk ie w b je n n e zn iszczenia o b iek tó w i zespołów z a b y t k o w y c h w całej Polsce, zaś k lim a t K ra k o w a , p rz esy co n eg o o ca la ły m i p o m n ik a m i k u ltu ry , o ra z do b o ro w a k a d r a za p e w n ia ły p ra w id ło w ą i p e łn ą re a liz a c ję p ro g ra m u te m a ty k i k o n s e r w a to rs k ie j. O prócz A. S zyszk o -B o h u sza i B. T r e te m n a m łodej uczelni zn a le źli się w ów czas jeszcze in n i a rc h ite k c i k o n s e rw a to rz y i h isto ry c y a r c h ite k tu r y o ra z u rb a n is ty k i, a m ian o w icie: A d am M ściw u jew śki, M aria n O siński, T ad e u sz T o łw iński, M arcin B uk ow sk i, A n d rz ej D o m ań sk i, B o h d an G u e rq u in , J e rz y H a w ro t, Jó z e f Jam ro z . D u ż y k u lt d la za b y tk ó w w y k a zali ró w n ie ż p o zo stali p ra c o w n ic y a rch itek ci: Jó z e f G ałęzow ski, W ło d zim ierz G ruszczy ń sk i, S ta n is ła w M urczyń ski, J e r z y S tru szk iew icz , R u d o lf Ś m iało w ski, S te fa n Ż y ch o ń i inni. W ży w y m k o n ta k c ie z u cz eln ią w p o cz ątk o w y m o k re sie byli: p ro f. W ład y sła w T a ta rk ie w ic z oraz r e k to r A k a d e m ii G ó rn iczo -H u tn iczej — p rof.
W a le ry G oetel.
W ów czesn ym p ro g ra m ie n a u c z a n ia p rz e d m io t y „ h isto ry c z n e ” , z k tó ry m i b ezp o śred n io lu b p o śre d n io łączy się do dziś n a u c z a n ie k o n s e r w a c ji z a b y tk ó w u rb a n is ty k i i a r c h ite k tu ry , z a jm o w a ły 18,8% ogółu g o d zin p rz ezn a czo n y c h n a s tu d ia a rc h ite k to n ic z n e . P ro g ra m te n w k ró t ce, bo ju ż w 1948 r. m u sia ł u lec zm ianie. R e fo r m o w a n y b y ł zre sz tą jeszcze d w u k ro tn ie : w la ta c h 1953 i 1964. K ażda zm ian a p rz y n o siła k o le jn e zm n iejsze n ie liczby godzin p rz ezn a czo n y c h n a in te re s u ją c y n as k ie ru n e k d y d a k ty c z ny . I ta k w p ro g ra m ie re a liz o w a n y m w la ta c h 1945— 1949 za jm o w a ły one, ja k w spom niano ,
W. Z ina; docentów : A. D om ańskiego, S. Ju c h n o w i- cza, K. Różyckiego, M. Tobiasza, d ra hab. J. B ogda now skiego i d ra M. K siążka, k tó ry ch proszę o p rz y jęcie w yrazów wdzięczności.
18,8°/o ogółu zajęć, w la ta c h 1948— 1956 (łącz n ie n a k u rs ie in ż y n ie rsk im i m ag istersk im ) —
11,7%, w la ta c h 1953— 1964 — 10,0%, a od 1964 r. ty lk o 9,7% . O w e trz y k ro tn e m o d y fik a c je d o sto so w y w an e b y ły n ie ty lk o do ogólnych p o trz e b i w a ru n k ó w gosp o d arczy ch k ra ju ; spo w o d o w ały je ta k ż e zm ian y p e rs o n a ln e w g ro n ie p ro feso rsk im , zw łaszcza śm ierć A. S zysz k o -B o h u sza w 1948 r., T. T ołw iń sk ieg o w 1951 r., W. D a lb o ra w 1954 r., G. C iołk a w 1966 r. W 1954 r. został zw o ln io n y A. M. K arczew sk i, a w 1967 r. odszedł n a e m e ry tu rę doc. Z. N ovâk. Z m ia n y p ro g ra m o w e o ra z p e rso n a ln e pow odo w a ły zazw yczaj re o rg a n iz a c ję s t r u k t u r y W y działu. L ik w id o w an e lu b sca la n e b y ły k a te d r y i zakład y, albo w m ia rę p o trz e b p o w sta w a ły n o w e . M ody fik o w an o n a w e t n a z w y p rz ed m io
tów . P ły n n o ść w szy stk ich w yżej w y m ien io n y ch c z y n n ik ó w d e te rm in o w a ła ty m sam y m zakres w ie d z y k o n se rw a to rsk ie j p rz ek az y w an ej s tu d e n to m a r c h ite k tu ry w poszczególnych la ta c h
akad em ick ich .
W y d a je się, że n a s k u te k owej różnorodności, w d alszy m ciągu b ęd zie n ajd o g o d n iej om a w iać p o d ję ty te m a t, p re z e n tu ją c w k ła d istn ie ją c y c h w ok resie 25-lecia k a te d r i zakładów zaan g aż o w an y c h w p ro b le m a ty k ę k o n s e rw a to r sk ą, a zacząć n a le ż y od p ierw szej i je d y n e j w ów czas w P o lsc e K a te d ry K o n se rw a c ji Z a b y tk ó w (A rc h ite k tu ry ). P o w sta ła ona z in ic ja ty w y B o h d an a T re te ra , k tó r y został m ia n o w a n y jej p ierw szy m k iero w n ik iem . N iestety , za słu żo n y k o n se rw a to r z m a rł tu ż p rz e d ro z p o częciem zajęć ak ad em ick ich w listo p ad zie 1945 r. O piekę n a d działaln o ścią K a te d ry p rz e ją ł A. S zyszko-B ohusz. R olę a d iu n k ta p e łn ił d r inż. arch . Jó z e f Jam ro z . Z ajęcia ob ejm o w ały ty g o d n io w o 4 godziny w y k ła d ó w i 6 godzin ćw iczeń p ro je k to w y c h n a IV ro k u stu diów . Ze w zg lęd u n a liczn e obow iązki d y d a k ty c z n e i o r g a n iz a c y jn e S zyszko-B ohusza, k tó ry b y ł ró w nocześnie d ziek a n em W y d ziału i k iero w n ik ie m K a te d ry K o m p o zy cji A rc h ite k to n ic z n e j IV (M o n u m en taln ej), w y k ła d y p ra k ty c z n ie s p ro w a d zały się do se m in a ry jn y c h ćw iczeń r y s u n kow ych, n a k tó ry c h s tu d e n c i szkicow ali sw e k o n ce p cje k o n se rw a to rsk ie p rz ezn aczo n e dla d ro b n y c h o biektów , a n a s tę p n ie pod k ie ru n k iem p ra c o w n ik a K a te d ry w sp ó ln ie je o m a w iali. N a to m ia st te m a te m tzw . dużego p ro je k tu b y ł z re g u ły o b iek t w iększy, n p . kościół w Z aw ichoście, W ieża Z ło d ziejsk a n a W aw elu itp. S tu d e n t o bow iązany b y ł w ów czas do w y k o n a n ia p ełn ej in w e n ta ry z a c ji o ra z p ro je k tu w s tę p nego. K ie ru n e k p ra c d y d a k ty c z n y c h K a te d ry sta n o w ił odbicie k o n se rw a to rsk ie j m yśli S zysz ko-B ohu sza, k tó ry n a k a n w ie w alo ró w h isto ry c z n y c h sz u k a ł w z a b y tk u isto tn y c h w alo ró w p la sty c z n y c h . W sw ej p o w o jen n e j działalności
1 P rzy nazw iskach p odaję stopnie i ty tu ły n a u k o we, k tó re p rzysługiw ały pracow nikom w 1970 r., albo w dniu ich odejścia z W ydziału lub śm ierci.
pedag og iczn ej p ro fe so r b y ł n a d a l zw o lenn ikiem re k o n s tru k c ji h isto ry c z n e j, p rz ep o jo n ej je d n a k e le m e n ta m i w łasnej tw ó rczo ści a rty s ty c z n e j. In n y m i słow y, w e d łu g S zyszko-B ohusza, a rc h i te k t k o n se rw a to r d y sp o n u ją c s ta ry m i w ą tk a m i, n ie p o w in ien dążyć w sw y ch p ra c a c h do p rz y w ró c e n ia b ezw zg lęd nej p ra w d y h isto ry c z n e j, bo to i ta k je s t n iem ożliw e, lecz p o w in ien za pom ocą sw oich śro d k ó w p la sty c z n y c h w y d o być w sz y stk ie w a rto ś c i fo rm a ln e i este ty c z n e tk w ią c e w obiekcie. W p ra k ty c e założenia owe m o g ły p ro w a d zić czasem do „ u p ię k sz a n ia ” za b y tk u .
W ro k u 1946 k iero w n ic tw o K a te d ry o b ją ł za s tę p c a p ro fe s o ra d r inż. arch. A n to n i M ichał K a rcze w sk i к J e g o za in te re so w a n ia b y ły w ie lo k ieru n k o w e . K o n se rw a c ję Z abytków p o jm o w a ł ja k o s p e c ja liz a c ję o p a rtą n a k o re la c ji ró ż n y c h d y scy p lin n a u k o w y ch . R ep re z e n to w a ł n o w oczesny i zg o d n y z p o trz e b a m i n a u k i p u n k t w id ze n ia tech n ic zn ej znajom o ści w ied z y k o n se rw a to rs k ie j. B ędąc p rz y c h y ln y n ow oczesn ym u rz ąd ze n io m fu n k c jo n a ln y m w b u d o w lac h za b y tk o w y ch , sp rz eciw iał się „ u p ię k sz a n iu ” i n ie zgodnym z p ra w d ą h isto ry c z n ą p raco m k o n s e r w a to rs k im oraz odb u d o w ie n ie istn ie ją c y c h o biektów , podczas gdy a u te n ty c z n e niszczały
i p o p a d a ły w ru in ę .
W y m iar godzin d y d a k ty c z n y c h do 1951 r. n ie u le g ł żad nej zm ianie. W y k ład y (w yd an e tak że ja k o s k r y p t y 2), o d b y w a ły się re g u la rn ie i słu c h a n e b y ły z z a in te re so w a n ie m p rz ez ogół s tu d e n tó w . D w u s e m e stra ln e ćw iczenie zaw ie ra ło : in w e n ta ry z a c ję p o m iaro w ą i fo to g ra ficz n ą , d o k u m e n ta c ję h isto ry c z n ą oraz p ro je k t k o n s e rw a to rsk i. K o re k ty o d b y w a ły się w lo k alu k a te d ry , k tó ry m od 1947 r., od czasu p rz e n ie sie n ia W y d ziału n a u licę W arszaw ską, b y ła o b s z e rn a sala, b ęd ąca ró w n o cześn ie g ab in etem
p ro fe so ra i asy sten tó w , p ra c o w n ią i m iejscem p rz e c h o w y w a n ia w szy stk ich zbiorów .
W k ład K a te d ry w sz k o len ie m ło d ej k a d r y w z a k re sie rzeczonej sp ec ja ln o śc i b y ł b a rd z o d u ży. O koło 400 p ó źn iejszy ch m ag istró w a rc h ite k t u r y w y k o n ało w ra m a c h zajęć se m e stra ln y c h p ro je k ty k o n s e rw a to rs k ie o ra z in w e n ta ry z a c ję w ielu zab y tk ó w , zw łaszcza k ra k o w sk ich . W r o k u 1951 w sp ó łp ra c o w n ik a m i p ro f. K a rc z e w sk iego byli: a d iu n k t d r inż. arch . J. Ja m ro z o ra z st. asystenci: d r J. L ep iarczy k , m g r inż. arch . F. C h rist, m g r inż. arch. В. R u tk o w sk a, d r M. T obiasz.
W zw iązku z d e fin ity w n y m w p ro w ad ze n ie m stu d ió w d w u sto p n io w y ch w ro k u ak ad em ick im 1951/1952 k a te d r a m ia ła z p rz e d m io tu ty lk o d w ie go dziny w y k ład ó w w se m e strz e le tn im n a II I ro k u .
2 A. K a r c z e w s k i , P ro b le m y i zagadnienia opie
§
przekrój 2-2 1:2оо
e
1. Opole. S k a n s e n a rc h e o l o g ic z n y na t e r e n ie z a m k u ; a — R z u t części n a d z i e m n e j w r a z z o to c z e n ie m , b. — R z u t
k o n d y g n a c j i n a d z i e m n e j , c. — R z u t I p o z i o m u p o d zie m n e g o , d. — R z u t II p o z i o m u p o d zie m n e g o , e. — P r z e k r ó j.
P r o j e k t d y p l o m o w y J. M acha.
1. Opole. A n o p e n -a i r , s k a n s e n - t y p e archaeologic al d i s p la y on t h e ca stle area; a. P la n of th e g r o u n d - l e v e l p a r t w i t h s e t t i n g ; b. P l a n o f th e g r o u n d - l e v e l sto rey; c. P la n of t h e fi r s t u n d e r g r o u n d sto re y ; d. P l a n of th e second u n d e r g r o u n d sto rey; e. S ectio n . D ip lo m a d e s ig n b y J. Mach
W ro k u 1952 zap ad ła d ecy zja R a d y W ydziału w sp ra w ie w cielen ia K a te d ry K o n se rw a c ji Z a b y tk ó w ja k o za k ład u o tej sam ej nazw ie do K a te d ry H isto rii A rc h ite k tu ry P o lsk ie j. Do 1954 r. w szyscy d otychczasow i p ra c o w n ic y zo s ta li zw olnieni, a m a ją te k i zb io ry p rz e k a z a n o K a te d rz e H isto rii A rc h ite k tu ry P o lsk iej. W y k ła d y n a b a rd z o k ró tk o o b ją ł p ro f, d r W itold D albor. P rz y b r a ły o ne b ard ziej h u m a n isty c z n y c h a ra k te r. Od 1955 r. do chw ili obecnej p ro w a dzi je p ro f, d r inż. a rch . A lfre d M ajew ski. D o ro k u ak a d em ick ieg o 1967/1968 Zajęcia z k o n se rw a c ji z a b y tk ó w o d b y w a ły się w IX se m e strz e (V rok) w w y m ia rz e 2 godzin w y k ła d ó w i 2 godzin ćw iczeń tygodniow o, o d ro k u 1968/1969 — w ty m sa m y m w y m ia rz e — w V III se m e strz e (IV rok). W y k ła d y do tyczyły: p ra w o d a w stw a o o ch ro n ie d ó b r k u ltu ry , h is to rii ro z w o ju m y śli k o n se rw a to rsk ie j o ra z w y b ra n y c h zag ad n ień tech n ic zn y ch z teg o z a k re su. P o n a d to część w y k ła d ó w prof. M ajew sk i p rz e p ro w a d z a ł w te re n ie — n a W aw elu i w in n y c h o d n aw ia n y ch p rz e z siebie o b iek tach poza K ra k o w e m — ilu s tru ją c w ten sposób s łu c h a czom sw o je p o g ląd y k o n se rw a to rsk ie . W d rażał s tu d e n to m p rz e d e w szy stk im p o trz e b ę p rz e p ro w a d zan ia w fazie p rzy g o to w aw czej w szech s tro n n y c h s tu d ió w i b ad a ń , zaś w p ro je k c ie
i re a liz a c ji — p e łn e j ek spo zycji isto tn y c h , o ry g in aln y ch w a lo ró w h isto ry c z n y c h i p la sty c z n y c h z a b y tk u . O strz e g a ł zaw sze p rz e d d e p re c ja c ją w a rto ści zab y tk o w y ch p rz e z e le m e n ty n o w e lu b re k o n stru o w a n e .
Ć w iczenia ze w zg lęd u n a n is k i w y m ia r godzin o d b y w ały się w b ard zo o g ra n ic z a n y m za k re sie. S k ła d a ły się o n e ze szkicow ej a k tu a liz a c ji o trzy m a n ej z k a te d r y in w e n ta ry z a c ji, la p id a r n ie p o jętej części opisow ej (d an e h isto ry czn e, opis in w e n ta ry z a c y jn y o b iek tu , d e z y d e ra ty k o n se rw a to rsk ie , p ro g ra m k o n se rw a to rsk i, opis i u z a sad n ien ie p ro je k tu ) o raz p ro je k tu szkico w ego. B y ły to p rz e w a ż n ie a d a p ta c je połączone z oczyszczaniem i re k o m p o z y cją d e ta lu . T em a tó w d o starc zały z re g u ły k am ien ice K rak o w a. W te n sposób k aż d y a b so lw e n t w y n ió sł z W y działu pew n e, w p ra w d z ie n ik łe, lecz ogólne po jęcie o p ro b le m a c h o chro n y d ó b r k u lt u r y i k o n se rw a c ji za b y tk ó w a rc h ite k tu ry .
N ie w ą tp liw ie d u ży w p ły w n a k s z ta łto w a n ie się s to su n k u a d e p ta a r c h ite k tu ry do rzeczo nych zag ad n ień m ia ły ta k ż e in n e p rz ed m io ty , z k tó ry m i sty k a ł się on w czasie stu d ió w . D o ty c h n ależ ała w p ierw szy m rz ę d z ie h is to ria a rc h i te k tu r y p o lskiej p ro w a d zo n a p rz e z c a łe 25-lecle w K a te d rz e H isto rii A rc h ite k tu ry P o lsk ie j. Je j
p ie rw sz y m k ie ro w n ik ie m b y ł pnof. d r inż. arch . B o h d an G u e rq u in . W 1946 r. o b jął ją p ro f, d r W ito ld D alb o r, a p o je g o śm ierci, od 1955 r. p rof, d r hab . inż. arch . W ik to r Z in. W y m ia r godzin k s z ta łto w a ł się różnie. D o p o ło w y la t sze śćd ziesiąty c h o b e jm o w a ł n a ogół ty g o d n io w o p o 2 g o d zin y ćw iczeń i 2 g o d zin y w y k ła dów p rz e z c z te ry s e m e s try n a ro k u I — a p óź niej II — o ra z n a ró k u III, o s ta tn io zaś ty g o d nio w o 2 g o d zin y w y k ła d ó w i 2 g o d zin y ćw i czeń p rz e z c a ły III ro k o ra z 1 godzinę zajęć le k to ry jn y c h w s e m e strz e V II (IV rok). S łu chacze m ie li o k a z ję zapoznać się z p e łn y m k u rs e m h isto rii a r c h ite k tu r y p o lsk iej, je j f o r m a ln y m i o d rę b n o ściam i o ra z zn a cze n ie m d la k u ltu r y n a ro d u . W czasie ćw iczeń k u rs o w y c h w y k o n y w a li sz e re g s tu d ió w ry s u n k o w y c h oraz p o m ia ró w in w e n ta ry z a c y jn y c h , p rz y d a tn y c h d la ich p ó źn iejsz y ch , w ła sn y c h p ra c k o n s e rw a to rsk ic h , d la p r a k ty k i k o n se rw a to rs k ie j i n a u k i. O d d z ie ln y ro z d ział s ta n o w iły d w u ty g o d n io w e , p o m iaro w e p r a k ty k i in w e n ta ry z a c y jn e , d o k tó ry c h od by cia od 1954 r . obo w iązan i b y li s tu d en c i p o II I ro k u , a p rz ejścio w o — n a p rz e łom ie la t p ię ć d z ie sią ty c h i sze śćd ziesiąty c h — b ra li w n ic h u d z ia ł p rz ez ty d z ie ń ró w n ie ż s tu d en ci po I ro k u . T ą drogą, a ta k ż e d zięk i d u żej o fiarn o ści p ra c o w n ik ó w K a te d ra zg ro m a dziła o lb rz y m ie zbiory, k tó r e m a ją n ie je d n o k ro tn ie u n ik a ln y c h a ra k te r , s tu d e n c i zaś, po zo stają c zaw sze w k o n ta k c ie z z a b y tk a m i, n a u cz y li się p o jm o w a ć je ja k o n ieo d łąc zn ą część za ró w n o h isto rii, ja k i fu n k c ji o ra z fo r m y n a szej w sp ó łczesn ej a r c h ite k tu ry . K a te d ra p ro w a d ziła oprócz te g o n a V ro k u w y k ła d y i se m in a ria z h is to rii s z tu k i i k u ltu r y o ra z n a III ro k u n a d o b o w ią zk o w e ćw iczen ia la b o ra to ry jn e z fo to g ra fii.
S tu d e n ci, k tó rz y z d ra d z a li n a jw ię k s z e z a in te re so w a n ie h is to rią a r c h ite k tu r y polskiej i k o n s e rw a c ją z a b y tk ó w , p o g łę b ia li sw ą w iedzę w istn ie ją c y m p rz y K a te d rz e k o le n a u k o w y m , a n a jz d o ln ie jsi lu b n a j w y trw a ls i z n ic h p rz y g o to w y w a li p ra c e m a g iste rsk ie . P rz e c ię tn ie w y k o n y w a ło j e ro c z n ie — z re g u ły p o d k ie r u n k ie m p ro f, d r W. Z in a — je d e n lu b d w u s tu d en tó w . T e m a tó w d o sta rc z a ły p rz e w a ż n ie czo ło w e z a b y tk i K ra k o w a lu b P o lsk i, w y su w a n e p rz e z a k tu a ln ą p r a k ty k ę k o n s e rw a to rsk ą . R oz w iąz y w an o ró ż n e p ro b le m y n p .: o d b u d o w y ru in połączonej z re k o m p o z y c ją b ry ły i a d a p ta c ją w n ę trz a (pałac w N a ro lu , H. T ro jan o w icz, 1960 r.; za m e k L ipow iec, J . K irsz ak , 1960 r.), a d a p ta c ji p ołączo n ej z oczyszczaniem b r y ły (Ze spół k la s z to rn y p rz y k o ściele Bożego C iała w K ra k o w ie, W. G olec, 1958 r.), k o n s e rw a c ji zw iązan ej z u rz ą d z e n ie m lu b b u d o w ą re z e r w a tu arch eolo g iczn eg o o ra z ek sp o zy cją f u n d a m e n tó w o d k ry te j b u d o w li (kościół św. W o j ciecha, T. P o d sia d ło , 1961 r.; zam ek w O polu, J . M ach, 1967 r., il. 1), k o n s e rw a c ji p o łą czonej z a d a p ta c ją oraz częściow ą re k o m p o zy cją b ry ły (zam ek w K ra sic z y n ie , A. P o lu s, 1958 r.), k o n s e rw a to rsk ie g o u p o rz ą d k o w a n ia
zespołu u rb a n is ty c z n e g o (plac p rz e d kościołem śś. P io tr a i P a w ła , K. C iem bron iew icz, 1963 r., p ro m o to r prof, d r inż. arch . A. M ajew ski). W sz y stk ie te m a ty trak to w an oi b a rd z o re a lis ty cznie, p rz y o d k ry w c zy m p o d ejściu m eto d o lo gicznym .
Z h is to rią a r c h ite k tu ry p o w szechn ej s tu d e n c i z a p o zn aw ali się s łu c h a ją c w y k ła d ó w i u c z e stn i cząc w ćw iczeniach w K a te d rz e H isto rii A rc h i te k tu r y P o w szec h n ej. W ro k u 1953 zm ieniła o n a m ian o na: K a te d ra H is to rii A rc h ite k tu ry i S ztu k i, a w 1963 r. na: K a te d ra H isto rii A r c h ite k tu ry i U rb a n isty k i. D o 1965 r. k ie ro w n i k ie m jej b y ł pro f, d r inż. arch. A d am M ściw u- jew sk i, a pó źn iej prof, d r inż. arch. A lfre d M ajew sk i. D o p o ło w y la t p ię ćd z iesiąty ch p rz e d m io t p ro w a d zo n o p rz e z c z te ry lu b pięć p ie rw szych sem estró w , p o 2 go dziny w y k ład ó w i 2 go dziny ćw iczeń tygodniow o. N a I ro k u p ro g ra m o b ejm o w ał h isto rię a r c h ite k tu ry s ta r o ż y tn e j, a ćw iczenia sk ła d a ły się z trz e c h do cz te re c h s tu d ió w ry s u ń k o w y c h p rz e d s ta w ia ją c y c h p o rz ą d k i g re ck ie i rz y m sk ie . S e m e str III p o św ięco n y b y ł sz tu c e śre d n io w ie czn e j (w y k ła d a n e j od 1963 r., p o d o b n ie ja k h is to ria a r c h ite k tu ry s ta ro ż y tn e j, p rz e z doc. d ra M ieczy s ła w a Tobiasza) z ćw iczen iam i tra k to w a n y m i szkicow o, zaś s e m e s tr IV — h is to rii a r c h ite k tu r y n o w o ż y tn e j (w y k ła d an ej o d 1965 r. p rzez pro f. M ajew skiego), z ćw iczen iam i z a w ie ra ją c y m i od trz e c h d o c z te re c h a rk u sz y stu d ió w e le w a c ji z n a k o m itszy c h z a b y tk ó w eu ro p ejsk ic h . P rz e jśc io w o w la ta c h p ięćd z iesiąty ch jeszcze p rz e z s e m e s tr w y k ła d a n a b y ła h isto ria te a tr u i m e b la rstw a . W d ru g iej po ło w ie la t p ięćd z ie s ią ty c h zaczęto odstępow ać od X lX -w ie czn e j z asad y w y k re ś la n ia ćw iczeń, z a s tę p u ją c je r y s u n k a m i szk ico w y m i o raz re fe ra ta m i.
W ro k u 1963 p ro g ra m zajęć z p rz e d m io tu zo s ta ł nieco sk ró co n y . Od tego czasu o bejm o w ał on n a I s e m e s trz e h isto rię a r c h ite k tu r y s ta ro ż y tn e j, ma II — śre d n io w ie czn e j, n a III — r e n esa n so w ej, n a IV — b aro k o w ej i k la s y c y s ty cznej. Ć w iczenia p ro w a d zo n e b y ły m e to d ą se m in a ry jn ą .
W iedzę z z a k re su k o n s e rw a c ji zespołów u r b a n isty c z n y c h s tu d e n c i w dużej m ierze zdo by w a li w Z a k ła d z ie H isto rii i T eo rii U rb a n isty k i. D ziałalno ść te j jed n o stk i, p ie rw o tn ie noszącej n az w ę Z a k ła d u U rb a n isty k i, zw iązana b y ła do 1953 r. z K a te d rą U rb a n is ty k i. W w y n ik u p ierw szej re o rg a n iz a c ji W y d ziału Z a k ła d zo s ta ł p rz e m ia n o w a n y 21.V III. 1953 r. n a Z ak ład H isto rii i T eo rii U k ład ó w P rz e s trz e n n y c h i w szedł w sk ła d n o w o p o w stałej K a te d ry P la n o w a n ia P rz e strz e n n e g o . S w o ją o s ta tn ią n a z w ę o trz y m a ł w 1963 r., w w y n ik u d ru g ie j r e o rg an izacji, i w łączo n y został w ów czas do K a te d r y H isto rii A rc h ite k tu ry i U rb a n isty k i. P rz e z sze reg la t k o n se rw a c ji zespołów u rb a n is ty c z n y c h p o św ięcan o zn acznie w ięcej, niż os ta tn io , zajęć d y d a k ty c z n y c h , b ow iem p o 2
go-d ż in y w yk łago-d ó w , ćw iczeń i zajęć p ro je k to w y c h czyli 6 godzin ty g o d n io w o p rzez dw a se m e s try n a III ro k u . D o 1951 r. w y k ła d a ł p ro f. T adeu sz T ołw iński, a później doc. m g r inż. arch . A n d rz ej D om ański. W y k ład y zapo zna w a ły s tu d e n tó w z h is to rią bu d o w y m iast. O baj p ro fe so ro w ie szczególną uw agę zw raca li n a z a b y tk i p o lsk ie oraz n a ich w ie lk ie znaczenie d la k u ltu r y n a ro d o w e j. O baj u cz y li p rz y ty m an a liz y k o n s tru k c ji u rb a n is ty c z n e j, o d cz y ty w a n ia fa z ro z w o ju p rz e strz e n n e g o m iast, k r y te rió w i oceny w alo ró w zespołów zab y tk o w y ch . P oczesn e m iejsce zajm o w ała tak że in te r p r e ta c ja fo rm p rz e s trz e n n y c h za pom ocą czyn n ik ó w m iasto tw ó rcz y ch .
Ć w iczenia do połow y la t p ięćd z iesiąty ch p o le g a ły n a p rz e ry so w y w a n iu z tab lic p lan ó w m iast eu ro p e jsk ic h i polskich, sta n o w iąc y ch k lasy cz n e p rz y k ła d y sw ych epdk sty lo w y ch . Później ów p am ięc io w y sy ste m p rz y s w a ja n ia w iad o m ości zarzucono, p rzechodząc n a b ard ziej no w oczesny, a zarazem h u m a n isty c z n y , sy stem ćw iczeń se m in a ry jn y c h , gdzie w y g łasz an o i d y s k u to w a n o w g ru p a c h ćw iczeniow ych re fe r a ty o p ra co w y w a n e p rz e z s tu d e n tó w w ciągu se m e stru . D obór poszczególnych te m a tó w g w a ra n to w a ł te ra z p rz y sw o je n ie p rz e z stu d e n tó w całeg o m a te ria łu n a d rodze rozum ow ej.
O ile ćw iczenia s e m in a ry jn e u z u p e łn ia ły n a u k ę o s ty lu m iasta, o ty le p ro w ad zo n e ró w n o cześnie ćw iczenia p ro je k to w e u m o żliw iały s łu chaczom zap ozn an ie się z p ro b le m a ty k ą k o n se rw a c ji, re k o n s tru k c ji, sanacji, m o d e rn iz a c ji oraz a d a p ta c ji u k ład ó w zabytk o w y ch . O p ie ra n o się w y łąc zn ie n a k o n k re tn y c h p rz y k ła d a c h c z e rp a n y c h głów nie z P o lsk i p o łu d n io w ej, choć n ie stro n io n o od m ia st P o lsk i północnej. To w a rz y sz ą c e ty m p ro je k to m k la u z u ry o b ejm o w a ły n a s tę p u ją c e jednostki- m ia sta za b y tk o w ego: działkę, blok m ieszkaniow y, ulicę z u w zg lęd n ie n ie m g a b a ry tu w ysokościow ego, r y n ek , a ta k ż e sy lw e tę m iasta, n o w e p lom by w zespo le za b y tk o w y m oraz k sz ta łto w a n ie s tre f y o b rzeżnej. N ajszerzej je d n a k p ro b le m a ty k a k o n se rw a to rsk a m ia s t z a b y tk o w y c h ja k o oś ro d k ó w za b y tk o w y ch w e w spółczesnej s tr u k tu rz e m iejsk ie j o m a w ia n a b y ła w ra m a c h p rac d y p lo m o w y ch , k tó ry c h po k ilk a lu b k ilk a n a ś cie p ro w a d z ił Z ak ład co ro k u .
P o p rz e n ie sie n iu Z a k ła d u do K a te d ry H isto rii A rc h ite k tu ry i U rb a n isty k i w ro k u 1963 p ro g ra m p o w yższych zajęć b y ł u trz y m a n y p rz e z k ró tk i czas, n a stę p n ie zlik w id o w an o zajęcia p ro je k to w e , a dotych czaso w y p ro g ra m ćw i czeń został dosto so w an y do og ólnego p ro g ra m u M in iste rstw a O św iaty i S zk o ln ictw a W yż szego o p raco w an eg o ria k o n fe re n c ji w M iędzy zd ro jach . O d te g o czasu zajęcia p ro w a d zo n o w w y m ia rz e 2 godzin w y k ła d ó w i 2 godzin ćw iczeń ty g o d n io w o p rz e z dw a s e m e stry n a III ro ku . Ć w iczenia p ro w a d zo n o sy stem em k la u z u r ry su n k o w y c h , u trw a la ją c y c h m a te ria ł
p rz e ra b ia n y n a w y k ła d a c h , rów n ocześn ie zaś stu d e n c i o p ra c o w y w a li sy stem em s e m in a ry j n y m sam od zielne re f e r a ty do tyczące poszcze g ólnych okresów h is to rii u rb a n is ty k i lu b re fe r a ty m o n o g rafic zn e o m ia sta c h p olskich. W o s ta tn im w y p a d k u k ład zio n o n a c isk ria ze b ran ie h isto ry c z n y c h m a te ria łó w k a rto g ra fic z n y c h i ik o n o g raficzn y ch o raz n a an alizę ro z w o ju p rz e strzen n eg o .
P ro b le m a ty k a a d a p ta c ji za b y tk o w y ch ośro dk ów m iejsk ich do w sp ółczesnych p o trz e b od 1963 r. k o n ty n u o w a n a b y ła — choć w zm niejszon ym zak resie i w nieco in n y m sen sie — p rzez Z a k ład P la n o w a n ia M iast i O siedli is tn ie ją c y w K a te d rz e P la n o w a n ia P rz e strz e n n e g o . P o r u szan a b y ła za ró w n o w w y k ła d a c h , ja k i w n ie k tó ry c h p ra c a c h d y p lom o w y ch. Z w łaszcza te d ru g ie, w y k o n y w a n e p o d k ie ru n k ie m doc. d ra hab. inż. arch . S ta n isła w a Juch n o w icza, stan o w ią n a jle p sz ą ilu s tra c ję p a n u ją c y c h tu id ei o ra z te n d e n c ji k o n s e rw a to rsk ic h i d y d a k ty czn y ch . Z akład , ocen iając z p e rs p e k ty w y cza su p o w o jen n e r e k o n s tr u k c je z a b y tk o w y ch oś ro d k ó w m iejsk ic h uzn ał, że w y s iłk i p ro je k ta n tów, sk o n c e n tro w a n e p ra w ie w y łączn ie n a p ro b lem ach h isto ry czn y c h , o d b iły się b a rd z o n ie k o rz y stn ie n a p ro g ra m ie u ż y tk o w y m i fu n k c ji, k tó rą zlok alizow an o w o d b u d o w a n y ch c e n tra c h s ta ry c h m iast. D lateg o — n ie n e g u ją c b ez sp o r nej w a rto śc i stu d ió w u rb a n isty c z n o -h isto ry c z - n y ch oraz d e z y d e ra tó w k o n s e rw a to rs k ic h — głosił zasadę, że w łąc zen ie zespołów za b y tk o w ych jak o in te g ra ln y c h elem e n tó w n o w y ch ośrodków u słu g o w y ch i n a le ż y te ich w y e k s po n o w an ie po d w zględem u ży tk o w y m i p rz e strz e n n y m je s t n ie z w y k le is to tn e w obec coraz w y ra źn iej w y stęp u jąc eg o zjaw isk a u n ifik a c ji fo rm a rc h ite k tu ry , w ty m ró w n ie ż a rc h ite k t u r y o biek tó w u słu go w y ch. Z ab y tk i, n a d a ją c ow ym ośrodkom u n ik a ln y c h a ra k te r, s ta n o w ią m ięd zy in n y m i o a tra k c y jn o śc i śródm ieść. P ro b le m teg o ty p u w y s tą p ił w y ra ź n ie w p ro je k c ie dy plo m o w y m c e n tru m L egn icy , w y k o n a n y m w zak ładzie S. Ju ch n o w ic za w 1966 r.
(il. 2— 3). O bszar śró d m ie jsk i L eg n icy m im o du ży ch zniszczeń je s t w całości u k ład em za b y tk o w y m , k tó r y ze w zg lęd u n a sw o ją w a r tość został za ch o w an y i w y d o b y ty w k o n cep cji p rz e strz e n n e j. P rz y s to s o w a n ie u k ła d u z a b y tk o w ego do n o w ej, w spółczesnej fu n k c ji o środka m iejsk ie g o o kazało siię p ro b le m e m tru d n y m i złożonym . W ty m szczególnym p rz y p a d k u za sad niczy m zad an iem — poza o rg a n iz a c ją w sp ó ł czesnego c e n tru m m ia s ta z jeg o p ro b lem a m i fu n k c jo n a ln y m i i p rz e s trz e n n y m i — b y ła r e k o n stru k c ja , k tó ra w zw iązk u z w nroW adze- n iem now ej tre śc i m u siała być p o tra k to w a n a całkow icie odm iennie. W u k ła d po d staw o w ej k o n s tru k c ji sieci z a b y tk o w ej, p rz y zacho w aniu b u d o w y te g o u k ła d u i sy lw ety , w p ro w ad zo n y został p e łn y p ro g ra m u ż y tk o w y w spółczesnego c e n tru m znacznej w ielk ości m iasta. O m aw ian y p ro je k t w y k a zał m ożliw ość ro z w ią z y w a n ia n o
-2. L e g n ic a . S t a r e c e n t r u m . S t a n t e c h n i c z n y z a b u d o w y w r. 1965. S t u d i u m В. T J r b a n i a k - K s ią ż k o w e j
2. L e g n ic a . O ld t o w n c e n tr e . T e c h n i c a l s t a te o f its b u i l d i n g i n 1965. A s t u d y p r e p a r e d b y B. U r b a n i a k - K s i ą ż k o w a
w y c h fu n k c ji c e n tr u m m ia s ta w ra m a c h ś re d n io w iecz n eg o u k ła d u p rz e strz e n n e g o , m ię d z y in n y m i d zięki w p ro w a d z e n iu w sp ó łczesn y ch s t r u k t u r p rz e strz e n n y c h , p o zw alający c h n a in te n sy fik a c ję p o w ie rz c h n i d la ró ż n o ro d n y c h fu n k c ji w u k ła d a c h h o ry z o n ta ln y c h , n ie z a g ra ża ją cy ch istn ie ją c y m w a rto ścio m sy lw e to w y m m ia sta .
In n y p rz y k ła d , k tó r y by ł p rz e d m io te m p ra c y d y p lo m o w ej, to T o ru ń — m ia sto o n a jle p ie j za ch o w a n y m śró d m ie jsk im u k ła d z ie z a b y tk o w y m p e łn ią c y m od czasu p o w s ta n ia m ia s ta po d z ie ń d zisiejszy fu n k c ję c e n tru m (ii. 4). W ty m w y p a d k u , p o d o b n ie ja k w L egn icy , o śro d ek za b y tk o w y p o z o sta je n ie m a l w g eo m e try c z n y m śro d k u całości u k ła d u m iasta. P o w o d u je to- s il n ą p re s ję w k ie ru n k u dalszej in te n s y fik a c ji p o w ie rz c h n i u słu g o w ej w o b szarach z a b y tk o w ych, w p ro w a d z a n ie n o w y c h o b iek tó w d la f u n k c ji o c h a ra k te rz e śró d m iejsk im . S k a la ca łości u k ła d u i z a b y tk o w y c h o b iek tó w b u d o w la n y c h n ie p o zw ala n a p rz y ję c ie n o w y c h za d ań c e n tru m u słu g o w eg o b ez szk o d y d la w a r
tości h isto ry c z n y c h . Is tn ie je w ty m w y p a d k u ty lk o je d n o ro zw iązan ie — b u d o w a now ego, od po w iedn iego w sk a li c e n tr u m dla p rz e ję c ia w sp ó łczesn y ch fu n k c ji o śro d k a usługow ego. Is tn ie ją tu w y ją tk o w e k u te m u w a ru n k i: w p o b liżu s ta re g o ośro d k a z n a jd u ją się te re n y 0 sto su n k o w o n iew ielk im za in w esto w an iu , n a d a ją c e się n a u k s z ta łto w a n ie now ego c e n tru m usługow ego.
Z asad n icze zad an ia po staw io n e d y p lo m a n to w i m o żn a streśc ić w n a s tę p u ją c y c h p u n k ta c h : 1) w sp ółcześn ie k s z ta łto w a n y fra g m e n t p o w in ien m ieć c h a ra k te r u n ik a ln y , d o sto so w an y do s ą sied ztw a za b y tk o w eg o zespołu u rb a n isty c z n e g o m ając eg o w ie lk ą w a rto ść k u ltu ra ln ą ; 2) now e c e n tru m p o w in n o p rz y czy n ić się do o c h ro n y 1 p rz y w ró c e n ia w a rto śc i h is to ry c z n y c h u k ła d u z a b y tk o w eg o p rz e z elim in a cję z te g o o b szaru u ciąż liw y ch fu n k c ji śró d m iejsk ich , k tó re n ie m ieszczą się w ra m a c h p rz e s trz e n n y c h u k ła d u śred n io w ieczn eg o ; 3) n o w y u k ła d p o w in ien u w z g lę d n ia ć zw iązk i p rz e s trz e n n e i fu n k c jo n a ln e z u k ła d e m sta ry m , b ow iem d o św iad
czę-3. L eg n ica . P r o j e k t n o w e g o c e n t r u m dla około 120 ООО m i e s z k a ń c ó w , u k s z t a ł t o w a n e g o na o b sz a rze u k ł a d u ś r e d n io w ie c z n e g o , a. — R y s u n e k , b. — M a kieta . P r o j e k t d y p l o m o w y B. U r b a n i a k - K s i ą ż k o w e j . 3. L egnica. D e sig n of a n e w centre f o r a b o u t 120,000 i n h a b i t a n t s f o r m e d w i t h i n t h e space of m e d i e v a l s y s t e m ; a. D r a w in g ; b. Model. D i
c e n t r u m 4. Toruń. P ro je k t n o w e go c e n tru m m ia sta w sąsiedztwie dzielnicy za b y tko w ej. P r o je k t d y p lo m o w y I re n y W ędzi- chy. 4. Toruń. Design of a n e w to w n centre a d jacent to the ancient to w n quarter. Diploma ie sig n by. I. W ędzicha
nia akcji k onserw atorskich w skazują, że roz w ijanie ośrodków usługow ych przez tw orzenie izolow anych od siebie organizm ów zabytko wych i now oczesnych nie je s t ani realne, ani społecznie uzasadnione. N ajtru d n iejszy m p ro blem em , na k tó ry n a tk n ą ł się w czasie p racy dyplom ant, było znalezienie odpow iedniej fo r m y p rzestrzen n ej i skali dla now ego centrum ,
korespondujących z n astro jem i w yrazem a r chitekto niczny m stareg o zespołu zab y tk o w eg o 3. U rbanistyczna prob lem aty ka konserw atorska bliska była rów nież n iek tórym pracom dyplo m ow ym w ykonyw anym od 1956 r. w Z akła dzie K ierow nika K ated ry Planow ania P rz e strzennego, prof. Zbigniew a W zorka, o raz od
3 P rzy om aw ian iu p ra c w y k o n y w an y ch w Z a k îa - Śródmieścia miast polskich. Stu d ia nad fo r m o w a n ie m
dzie P la n o w a n ia M iast i O siedli k o rzy sta łe m ze i k s z ta łto w a n ie m centrów.
5. T a r n a w a . P r o j e k t s k a n s e n u . P r o j e k t d y p l o m o w y K. P a w ł o w s k i e j 5. T a r n a w a . D e s ig n to f a s k a n s e n . D ip lo m a d e s i g n b y K. P a w ł o w s k a
(W szystkie zdjęcia wyk. S. Zagorec)
1959 r. — na Podyplom ow ym Studium U rba nistycznym . Do najbardziej interesu jący ch n a leży zaliczyć tu p ro jek ty uporządkow ania s tr e fy starom iejskiej i stre fy przedpola w S tarym Sączu i Tarnow ie oraz p ro je k t konserw ators- ko-u rbanis ty с zny W iśnicza i Lipnicy M urow a nej. Na uw agę zasługuje zwłaszcza ostatni spo rządzony na S tudium przez m g ra arch. W. Nie- waldę, przy w ydatnej pom ocy W ojewódzkiego K onserw atora Z abytków w K rakow ie, poprze dzony w nikliw ym i, w szechstronnym i badania mi, m. in. archeologicznymi.
P roblem atyk ę związaną z historią ogrodów za bytkow ych i ich konserw acją podjął w 1951 r. w sw ych początkowo nadobow iązkow ych w y kładach prof, dr inż. arch. G erard Ciołek. W roku 1953 zostały one w prow adzone do p ro gram u jako obowiązkowe. Równocześnie po w stał kierow any przez G. Ciołka Zakład P la nowania Terenów Zielonych, podniesiony w 1963 r. do ran gi K a te d ry z trzem a zakładami:
Planowania Ogrodów i Zieleni, Planow ania
i O chrony K rajo b razu oraz P rojektow ania Uzdrowisk i T erenów Zielonych. Po śm ierci
G. Ciołka w 1966 r. K ated ra uległa daleko idą cej reorganizacji, zm ieniła kieru n ek działal ności, a naw et nazw ę n a K atedrę P ro jek to w a nia Osiedli i T erenów Zielonych. Tradycje daw nej K ated ry sta ra ł się odtąd kontynuow ać istniejący w ram ach nowej K ated ry Zakład Terenów Zielonych.
Do roku 1963 studenci IV ro k u m ieli okazję w dość szerokim zakresie zapoznać się z histo rią zabytkow ych park ów i ogrodów oraz z m e todą ich konserw acji. P on adto w latach 1955—
1958 prow adzone były przez dra hab. J. Bog danow skiego w ykłady z h isto rii fo rty fik acji nowożytnych. Równocześnie wszyscy studenci w ykonyw ali sem estralne p ro je k ty konserw a torskie różnych ogrodów j zabytkow ych. Co roku podejm ow ano także od 1—2 dyplomów z tego zakresu. Po roku 1963 p rogram dydak tyczny został znacznie zmniejszony, w prow a dzono natom iast n a IV roku w y kład y i ćw i czenia projektow e z konserw acji założeń krajo brazowych, k tó re p rze trw a ły do 1967 r. Za rów no w projek tach kursow ych, jak w spora dycznych p ro jektach dyplom ow ych podejm
o-w a n e b y ły te m a ty otoczenia zie le n ią s ta ry c h zespołów a rc h ite k to n ic z n y c h o ra z k o n s e rw a cji n a tu r a ln y c h i sz tu c z n y c h u k ła d ó w zielo n y ch . W o s ta tn ic h trz e c h la ta c h p ro b le m y k o n se rw a c ji o g ro d ó w z a b y tk o w y c h i k ra jo b ra z u o m a w ia n e b y ły n a w y k ła d a c h n a IX se m e s trz e po 2 g o d zin y ty g o d n io w o o ra z w ra m a c h p ra c d y p lo m o w y c h d la k ilk u s tu d e n tó w ro czn ie (il. 5). D uże z n a c z e n ie d la d y d a k ty k i k o n s e rw a to r sk ie j m ia ły d w u ty g o d n io w e , le tn ie , u rb a n is ty c z n e p r a k ty k i in w e n ta ry z a c y jn e . P ro w a d z o n e b y ły, an a lo g ic zn ie ja k p r a k ty k i z h is to rii a rc h i te k tu r y p o lsk iej, od ro k u 1954 p rz e z w sz y st kie je d n o s tk i w y w o d z ące się z d aw n ej K a te d r y U rb a n isty k i, a w ięc p rz e z Z a k ła d H isto rii i T e o rii U rb a n is ty k i, K a te d rę P la n o w a n ia P rz e strz e n n e g o , K a te d rę P la n o w a n ia K r a j o b ra z u i T e re n ó w Z ielo n y ch , K a te d rę P r o je k to w a n ia O sied li i T e re n ó w Z ielo n y ch . U cze s tn ic z y li w mich stu d e n c i p o IV ro k u stu d ió w . W y k o n u ją c k o n k re tn ą p ra c ę p rz e zn a czo n ą b ąd ź d la g o sp o d a rk i n a ro d o w e j, b ąd ź d la celów n a u k o w y c h lu b do d alszy c h s tu d ió w d y d a k ty c z n y c h , m ie li oni o k azję zapoznać się z a u to p s ji z z a b y tk o w y m i ze sp o ła m i m iast, m iastecz ek , osiedli, w si, ogrodów i p a rk ó w o ra z z ich p ro b le m a ty k ą k o n se rw a to rsk ą . Z g ro m a d z o n e w te n sposób m a te ria ły , p o sze rzo n o 0 m a te r ia ły Z a k ła d ó w D o św iad czaln y ch , s t a n o w ią dziś o lb rz y m ią pom oc d y d a k ty c z n ą p rz y d a tn ą do p ra c p ro je k to w y c h i ćw iczeń k u rso w y c h . U m o żliw iły o n e ta k ż e o p ra c o w a n ie s k ry p tó w i p o d rę czn ik ó w dla s tu d e n tó w . O m aw ia ją c c a ło k sz ta łt d o ty ch czaso w eg o w k ła du W y d z ia łu A r c h ite k tu r y P o lite c h n ik i K r a k o w sk iej w k o n s e rw a to rs k ie k sz ta łc e n ie a r c h i te k tó w n ie sposób p o m in ą ć za słu g K a te d ry B u d o w n ictw a, k tó r a z a z n a ja m ia ła s tu d e n tó w 1 i II ro k u z w ielo m a a sp e k ta m i h isto ry c z n y c h k o n s tru k c ji b u d o w la n y c h . Od k ilk u la t K a te
d ra K o n s tru k c ji B u d o w lan y ch po św ięciła ró w nież za g ad n ien io m k o n se rw a to rsk im m arg in e s sw y ch w y k ła d ó w — s tu d e n c i V ro k u m ieli o kazję w y słu ch a ć w IX se m e strz e w su m ie czte ro g o d zin n e g o w y k ła d u p t. ,,M eto d y i sp o so b y zab ezp ieczen ia b u d y n k ó w z a b y tk o w y c h ” , w y g ło szo n e g o w ra m a c h p rz e d m io tu k o n s tru k c je sp ec ja ln e. W sz y stk ie p ro je k ty d y p lo m o w e w y k o n y w a n e z z a k re s u k o n se rw a c ji z a b y tk ó w a r c h ite k tu r y b y ły k o n su lto w a n e p rz e z p ra c o w n ik ó w te j k a te d ry .
N a zako ńczen ie w a rto stw ierd z ić , że n a jw ię k szą w ied zę w zak resie o c h ro n y i k o n s e rw a c ji z a b y tk ó w a r c h ite k tu r y w y n o sili s tu d e n c i P o lite c h n ik i K ra k o w sk ie j do ro k u 1952. P ó źniej, ze w zg lęd u n a zm ia n y p ro g ram o w e, za k re s te n ■został zm n iejszo n y . L a ta 1953— 1963 d zięk i d z ia ła ln o śc i p ro f. G e ra rd a C iołka s p rz y ja ły zd oby ciu zn ajom o ści za g ad n ień k o n se rw a c ji ogrodów , zaś l a t a 1963— 1967 — k o n se rw a c ji n a tu ra ln y c h i sztu czn ie p rz e z czło w ieka u k s z ta łto w a n y c h te re n ó w zielonych. N a ty m p o lu o lb rzy m ie zasłu gi p o siad a doc. d r arch. Z y g m u n t N ovak. P ro b le m y k o n s e rw a c ji zespo łów u rb a n is ty c z n y c h zaw sze z n a jd o w a ły żyw y o d d źw ię k , ty lk o co p ew ie n czas u jm o w a n e b y ły w in n y m aspekcie.
O sta tn i p ro g ra m d ziesię cio sem estraln y , obo w ią z u ją c y ró w n ie ż a k tu a ln ie W ydział, p rz e w i d u je w y k sz ta łc e n ie ogólne, n ie p re fe ru ją c żad nej sp e c ja liz a c ji w d zied z in ie a r c h ite k tu ry i u rb a n is ty k i. D lateg o p rz y g o to w an ie w y so k o k w a lifik o w a n y c h k o n se rw a to ró w z a b y tk ó w a r c h ite k tu ry i u rb a n is ty k i m o że m ieć m iejsce ty lk o n a s tu d iu m po dy p lo m o w y m .
doc. dr hab. Józef Tom asz F ra z ik I n s ty tu t H isto rii A rc h ite k tu ry i K o n serw acji Z abytków
P o lite ch n ik a K rakow ska, K ra k ó w
THE TEACHING OF CONSERVATION OF ARCHITECTURAL AND TOWN-PLANNING MONUMENTS
AT THE FACULTY OF ARCHITECTURE, TECHNICAL UNIVERSITY, CRACOW WITHIN THE PERIOD 1945—1970
T he teach in g of co n serv atio n of a rc h ite c tu ra l and to w n -p la n n in g m o n u m e n ts a t the F a c u lty of A rc h i te c tu re , T echnical U n iv ersity , C racow d u rin g its n e w est tw e n ty -fiv e -y e a r h isto ry is closely lin k e d w ith th e h isto ry of th e T ec h n ica l U n iv ersity itself th e ac tiv itie s of w hich w e re s ta rte d in conspiracy still in th e course of th e W prld W ar II and have led to its in a u g u ra tio n on D ecem ber 1, '1945.
T his effective an d rap id calling into b eing of an a r c h ite c tu ra l fa c u lty in C racow w as possible owing to th e fa c t th a t a larg e g ro u p of a rc h ite c ts being at th e sa m e tim e scientific w o rk ers has c.ome th e n to
this tow n from ru in e d W arsaw and Lwow, nonetheless to th e tw o o u tstan d in g conservators, P rofessor Dr. A. S zyszko-B ohusz and B. T re te r, w ho b o th lived at th a t tim e in Cracow. L ittle w onder then, th a t a lre a d y in the f irs t cu rricu lu m of th e F a c u lty the p ro b lem s of co n serv atio n have found th e ir im p o rta n t place. The need of th e ir possibly bro ad inclusion was ju stifie d by th e im m ense w a r losses su ffe re d by the in d iv id u al objects an d w hole a n c ie n t se ttin g s th ro u g hout P oland and th e fa v o u rin g sp iritu a l clim ate of Cracow , a tow n fu ll of fo rtu n a te ly su rv iv in g c u ltu ra l m o n u m en ts, and not at le a st by the fac t th a t an e x c ellen t sta ff of professors and th e ir a ssista n ts gave
e v e ry g u a ra n te e th a t th e pro g ram m e set up for te a ching of conservation w ill be realized p roperly. W ithin the firs t cu rricu lu m for teaching a rc h ite c tu ra l stu d e n ts for ’’h isto ric a l” sub jects up to p rese n t day im m ed iately or in d ire ctly involved in the teaching of conservation of a rc h ite c tu ra l and to w n -p lan n in g m o n u m en ts w as devoted 18.8 p e r cent of a to ta l tim e designed for th e course of a rc h ite c tu ra l studies. As soon ais in 1948 this cu rricu lu m had to be changed. It w as still subjected to tw o other m odifications, nam ely for the firs t tim e in 1953 and th e n in 1964. E ach of the above m odifications led to reduction of tim e rese rv e d for th e sub jects u nder discussipn. So, for exam ple, w ith in th e cu rricu lu m applied in 1945— 1949 th e ir s h a re in a to ta l tim e am ounted to 18.8 p er cent, in 1948—11956 to 11.7 p e r cent (together for th e ’’e n g in ee rs’ ” and ’’m a s te rs ’ ” course), w h ile in 195®— 1964 to 10.0 p e r cent, and from 1964 onw ards only tp 9.7 p er cent. A ll th e th ree m odifications w ere ad a p te d not only to g en e ral req u ire m e n ts and eco nom ic situ a tio n in th is co u n try ; th e ir occurrence r e p rese n ted a re s u lt o f p erso n a l changes w ith in the s ta ff of professors, nam ely th e death p f A. Szyszko- -B ohusz in 1948, of T. Tołw iński in 1951, th a t of W. D albor in 1954 and G. Ciołek in 11966.
I n 1954 w as released fro m his duties A. M. K arczew sk i and in 1967 re tire d docent Z. N ovàk. B oth the a lte ra tio n s in c u rric u la and those p erso n a l w ith in th e teaching sta ff have u su a lly re su lte d in stru c tu ra l re -o rg a n iza tio n s of the F acu lty leading to in tegrations or liq u id atio n of s e p a ra te chairs or divisions, or,
according to ac tu a l needs th e new w ere called into being. All the above p e rm a n e n tly changing factors eo ipso d eterm in e d th e scope of know ledge about conservation w hich could be acquired by a rc h ite c t u ra l students.
To say exactly, it m u st be sta te d th a t the larg est scope of know ledge concerning the pro tectio n and conservation of a rc h ite c tu ra l m onum ents w as m a ste re d by all s tu d e n ts of the Cracow T echnical U n i v ersity u n til 195-2. L a te r on, in view р-f the afo re -m entioned a lte ra tio n s in cu rric u la th is scope was co n sid erab ly reduced. I t w as the period of 1953—1963 in w hich, ow ing to th e activities developed by th e la te P rofessor G. Ciołek, it w as possible to convey an a b u n d a n t m a te ria l re g a rd in g the conservation of gardens and th e y ears 1963—1967 th a t w ith re g a rd to n a tu ra l and artific ia lly cre ate d g reen spaces. In this field g re a t m e rits are to be ascribed to docent Z. Novàk. P ro b lem s pf conservation of u rb a n com p lexes alw ays aroused a lively in te re st am ong the stu d e n ts, how ever, u n fo rtu n a te ly enough, th e y w ere p resen ted to them :,n aspects changing at ce rtain in te rv als.
The cu rricu lu m re c e n tly in force at the F aculty assum es as its basis a g en e ral tra in in g w ith no clear p referen c e as to sp ecialisatio n w h atso ev er in th e field pf arc h ite c tu re o r tow n -p lan n in g . Thus, th e p re p arin g of highly skilled co n serv ato rs of a rc h ite c tu ra l and ancient to w n -p lan n in g m onum ents w as m ade p o ssible w ith in th e specialised p o st-g ra d u a tio n courses.
