Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. VIII, 2006
Ja r o s ł a w W r ó b e l
G r ó b z b i o r o w y z m i e j s c o w o ś c i H u s y n n e , p o w . h r u b i e s z o w s k i , s t a n o w i s k o 2 9 - A N A L IZ A A N T R O P O L O G IC Z N A
Pochówek został odkryty w 2005 roku w trakcie badań ratowniczych, na trasie gazociągu U kraina - H rubie szów, kierowanych przez A nnę Zakościelną i Tomasza Klisza. Obiekt zalegał płytko w obrębie warstwy or nej, co zapewne było przyczyną uszkodzenia szkiele tów. Grób nie zawierał wyposażenia, jedynie podczas preparacji kości odnaleziono ułam ek ceramiki. Układ szkieletów znajduje analogie w kręgu kultury Wyso ckiej (por. T. Klisz 2006).
Pochówek zawiera szkielety trzech osobników - mężczyzny w wieku Adultus (szkielet A), kobiety w wieku Adultus (szkielet В) i dziecka w wieku Infans I, około 1-1,5 lat (szkielet C).
Szkielety А і В ułożone były na osi E-W. Szkielet A leżał w pozycji wyprostowanej, na wznak z przechy leniem w stronę szkieletu B. Czaszka niem al w całości została zniszczona przez orkę. Najprawdopodobniej twarz skierowana była w stronę szkieletu B. Prawa ręka wyprostowana, lewa lekko zgięta, z dłonią przy kości udowej szkieletu B. Prawa noga zgięta w kolanie, na tom iast lewa wyprostowana. Stopy i dolne części kości podudzia znajdowały się na m iednicy i kościach koń czyn dolnych dziecka (szkielet C).
Szkielet В znajdował się w pozycji wyprostowanej, na wznak, bezpośrednio przy szkielecie A. Czaszka, lewa kość ramieniowa i lewa kość udow a zostały nie mal kom pletnie zniszczone. Lewa ręka była w yprosto wana lub lekko zgięta (? - uszkodzenia), prawa w ypro stowana z częścią dalszą przedram ienia um iejscowioną pod talerzem biodrowym . Obie nogi wyprostowane, ze stopam i bezpośrednio przy szkielecie C.
Tułów dziecka (szkielet C) ułożony był pozycji wy prostowanej, na w znak z czaszką na lewym boku (łuska kości potylicznej styka się ze stopą szkieletu В) i lewą ręką wzdłuż tułowia. Kości prawej ręki i nóg uległy przemieszczeniu.
W iek i płeć osobników dorosłych oznaczono wg powszechnie stosowanych m etod (D. R. Brothwell 1981; A. Malinowski, N. Wolański 1988; D. H. Ubela- ker, J. E. Buikstra 1994; J. Piontek 1996). Ze względu na stan zachowania m ateriału nie m ożna było wykonać
pom iarów czaszek. Przyżyciową wysokość ciała re konstruow ano według M. Trotter i G. C. Gleser (1952) stosując odpow iednie pom iary kości: humerus, radius, ulna, femur, fibula - długość największa, tibia - długość całkowita. W iek dziecka oznaczono bazując na sta dium w yrzynania zębów (D. H. U belaker 1989) oraz na podstaw ie pom iaru trzonu kości udowej (M. Stloukal, H. Hanakova 1978).
Sz k i e l e t A
Mózgoczaszka reprezentow ana jest przez 5 fragm en tów kości ciemieniowych (największy o wym iarach 30-40 m m ), z miejsc gdzie nie występują szwy czaszko we. Z twarzoczaszki zachowała się lewa kość jarzm ow a o dość m asywnym urzeźbieniu oraz trzon żuchwy wraz z lewą gałęzią żuchwy o budowie przeciętnej/m asyw nej, uszkodzony w części środkowej nad guzowatością bródkową. Uzębienie żuchwy zachowane jest w cało ści z wyjątkiem trzecich trzonow ców (braki uw aru n kowane genetycznie). Ze szczęki zachował się jedynie górny lewy siekacz. Zęby są słabo starte, bez ubytków próchniczych, ze śladami niewielkiego kam ienia na- zębnego. Z wyższych partii szkieletu postkranialnego zachowały się: fragm ent trzonu lewego obojczyka wraz z końcem barkowym , fragm enty lewej łopatki - k o rp u su, wyrostków i panewki lewej, trzon m ostka oraz duże fragm enty żeber. Całkowitej destrukcji uległy najwyż sze kręgi (atlas i obrotnik), pozostałe szyjne zachowały się w drobnych fragm entach. Sześć najniższych kręgów piersiowych zachowało się niem al w kom pletnym sta nie, natom iast wyższe piersiowe uległy znacznej frag- mentacji. Kręgi lędźwiowe są w stanie kom pletnym / niem al kom pletnym . Najniższy jest obniżony w lewej części trzonu. Podobna asym etria dotyczy jedenastego kręgu piersiowego, którego trzon jest wyraźnie obni żony po stronie prawej. Kości ram ieniow e są masyw nie zbudow ane z silnymi przyczepam i mięśni. Prawa jest zachowana kom pletnie, w przypadku lewej kości ramieniowej zachowała się większa część trzon u z n a sadą dalszą. Kości przedram ion zachowane są w stanie
190 Ja r o s ł a w Wr ó b e l
kom pletnym , z wyjątkiem lewej łokciowej, która posia da niewielkie uszkodzenie nasady bliższej. Kości obu nadgarstków zachowane są w komplecie, podobnie jak śródręcza. Z paliczków zachowały się kom pletnie czło ny bliższe oraz większość dalszych członów palcowych. Kość krzyżowa zachowana jest we fragm entach składa jących się w całość. Talerze biodrow e uległy spękaniu i nie licząc drobnych uszkodzeń (zwłaszcza lewej kości biodrowej), udało się je wykleić w całość. Kości kulszo- we są niekom pletne i zachowały się we fragm entach, natom iast z kości łonowych pozostały jedynie drobne ułam ki. Lewa kość udow a zachowana jest kompletnie, praw ą wyklejono w całość nie licząc ubytku w pobliżu nasady dolnej. W przypadku obu kości udowych p o między główką a szyjką utworzyły się niewielkich roz miarów, nieregularne wałeczki kostne (coxarthrosis). Dołek głowy lewej kości udowej jest zaokrąglony o wy m iarach 1 3 x 1 3 m m , z kolei dołek głowy prawej kości udowej m a kształt klinow aty o w ym iarach 11 x 22 mm. Lewa kość piszczelowa i strzałkow a zachowały się w stanie kom pletnym , praw a kość piszczelowa jest uszkodzona w okolicy nasady górnej natom iast lewa kość strzałkowa jest kom pletna. Kości prawej stopy reprezentow ane są przez kości stępu, śródstopia oraz nieliczne paliczki. Z prawej stopy zachowała się tylko kość skokowa i piętowa.
N a podstaw ie m orfologii żuchwy, miednicy, ko ści krzyżowej a także ogólnej m asywności szkieletu i m orfologii przyczepów mięśni, płeć osobnika m ożna oznaczyć jako męską. Ze względu na zamknięcie nasad wszystkich kości długich, za dolną granicę wieku trze ba przyjąć około 20 lat. Biorąc p o d uwagę stopień star cia szkliwa zębów, wiek osobnika należałoby oznaczyć w przedziale 20-35 lat.
Pom iary kości długich: humerus L=328 m m , radius P/L=260/255 m m , ulna P=283 m m , fem u r L=475 m m , tibia L=380 m m , fibula P/L=387/386 mm.
R ekonstruow ana przyżyciowa wysokość ciała m ęż czyzny wynosi 175 cm.
Sz k i e l e t В
Kości czaszki reprezentow ane są jedynie przez prawą kość jarzm ow ą i niewielki fragm ent lewej łuski skro niowej wraz z dołkiem żuchwy, podstaw ą wyrostka jarzm owego kości skroniowej i okolicą otw oru słu chowego. Ze szkieletu postkranialnego zachowały się nieliczne fragm enty żeber, najniższych kręgów pier siowych, kręgi lędźwiowe, praw a kość ram ieniow a bez nasady bliższej, kom pletnie zachowane kości prawego przedram ienia, kości lewego przedram ienia z uszko dzonym i nasadam i, lewa kość główkowata, śródręcza lewej dłoni, nadgarstka i śródręcza oraz osiem palicz ków prawej dłoni, kość krzyżowa, fragm enty lewego
talerza biodrowego i lewej kości kulszowej, prawa część m iednicy z wyjątkiem niem al całkowicie zniszczonej kości łonowej, prawa udow a z licznymi uszkodzeniam i trzonu, nasady oraz niewielkie fragm enty trzonu lewej kości udowej, kości piszczelowe z częściowo uszko dzonym i trzonam i i nasadam i, kom pletnie zachowana lewa kość strzałkowa, prawa kość strzałkowa bez nasa dy górnej, lewa kość skokowa, pierwsza kość śródsto pia lewej stopy, kości prawej stopy (piętowa, skokowa, łódko wata, sześcienna, dwie kości klinowate).
Szkielet В posiada budowę przeciętną do delikatnej, przyczepy m ięśni są słabo zaznaczone. Na podstawie cech diagnostycznych miednicy, kości krzyżowej i ogólnej budow y szkieletu płeć osobnika m ożna ozna czyć jako żeńską. Ocena wieku osobnika jest u tru d n io na, nie zachowały się bowiem istotne w tym względzie fragm enty szkieletu. Uwagę zwraca jednak bardzo dobry stan trzonów kręgów i połączeń stawowych całego szkieletu. M ożna z dużym praw dopodobień stwem przyjąć, iż osobnik ten był, co najwyżej, w wieku osobnika A (szkielet A), a najpraw dopodobniej nieco m łodszym . Ze względu na zamknięcie nasad kości d łu gich, wiek osobnika w chwili śmierci m ożna zamknąć przedziałem 20-35 lat.
Pom iary kości długich: radius P=239 m m , ulna P=256 m m , fibula L=359 mm.
Przyżyciowa wysokość ciała wynosiła 166,6 cm.
S z k i e l e t С
Zachowała się lewa część mózgoczaszki - fragm enty łuski kości czołowej, ciemieniowej, potylicznej, lewa kość skalista, okolica lewego kłykcia potylicznego. Twarzoczaszka reprezentow ana jest przez fragm enty kości lewego oczodołu, lewą kość jarzm ową, ułam ki szczęki i trzo nu żuchwy oraz zęby mleczne: pierwszy i drugi siekacz szczęki (korzenie bez ukształtowanych wierzchołków), dwa dolne trzonow ce z wstępnie wy kształcającym i się korzeniam i, dwa górne trzonow ce w form ie zawiązków; ponadto zachowały się dwa zawiązki zębów stałych (pierwszy trzonow iec żuchwy i szczęki). Ze szkieletu postkranialnego zachowały się ułam ki łopatek, fragm enty większości żeber, nieliczne i drobne fragm enty trzonów kręgów, liczne ułam ki wyrostków kręgów, trzony kości ram ieniow ych, łok ciowych i prom ieniow ych, kości biodrowe, trzony kości udowych, duże fragm enty trzonów kości pisz czelowych, ułam ki trzonów kości strzałkowych i p a liczków.
Biorąc po d uwagę stadium wyrzynania zębów oraz długości trzonów kości udowych (-1 2 0 m m ) wiek osobnika m ożna oznaczyć na około 1-1,5 lat.
Zm iany patologiczne rozpoznano jedynie w przy padku szkieletu mężczyzny (A). W spom niane w opisie
Gr ó b z b i o r o w y z m i e j s c o w o ś c i Hu s y n n e, s t a n. 2 9 - a n a l i z a a n t r o p o l o g i c z n a 1 9 1
zm iany artretyczne krawędzi główek kości udowych (coxarthrosis) oraz silna asym etria dołków główek tych kości, wskazują na pew ne zaburzenia lokomocyj- ne (zapewne nieznaczne), które jednak powodowały nierów nom ierne obciążenie kręgosłupa. W efekcie, powstały klasyczne urazy kom presyjne kręgów - trzon
najniższego kręgu lędźwiowego jest praw ostronnie ob niżony co jest rekom pensow ane lew ostronnym ob ni żeniem trzonu XI kręgu piersiowego.
Badany m ateriał nie daje podstaw do wypowiedze nia się na tem at ew entualnego pokrew ieństw a pom ię dzy osobnikam i ani przyczyny śmierci.
Li t e r a t u r a
B r o t h w e l l Don R.
1981 Digging up bones. The excavation, treatment and study o f hum an skeletal remains. London.
K l i s z Tomasz
2006 Sprawozdanie z badań ratowniczych na stanowisku 29 w H usynnem, pow. hrubieszowski. A rcheologia
Polski Środkow ow schodniej 8 (w tym tomie). M a l i n o w s k i A ndrzej, W o l a ń s k i N apoleon
1998 Metody badań w biologii człowieka. Wybór m etod antropologicznych. Warszawa.
P i o n t e k Janusz
1996 Biologia populacji pradziejowych. Poznań.
S t l o u k a l M ilan, H a n a k o v a H ana
1978 Die lange der Langsknochen altslawischer Bevöl kerungen Unter besonder Berücksichtigung von Wachstumsfragen. H om o 29, s. 53-69.
T r o t t e r M ildret, G 1 e s e r G oldine C.
1952 Estimation o f stature from long bones o f American Whites and Negroes. A m erican Journal o f Physical
A nthropology 10, s. 463-514. U b e 1 a k e r D ouglas H . , B u i k s t r a Jane E.
1994 Standards fo r data collection fro m hum an skeletal remains. Proceedings o f a sem inar at the Field M u seum o f Natural History. A rkansas Archeological
Survey. Research Series N o 44.
Ja r o s ł a w Wr ó b e l
Co l l e c t i v e g r a v e f r o m Hu s y n n e, Hr u b i e s z ó w d i s t r i c t, s i t e 2 9 - a n a n t h r o p o l o g i c a l a n a l y s i s
Su m m a r y
To analysis there were subjected b u ried rem ains derived in the course o f rescue investigations conducted o n the route o f gas pipeline U kraine - H rubieszów (com pare T. Klisz 2006). The feature was recorded n o t deeply, in a range o f ploughing, w hat probably was the reason o f certain im pairm ent o f skeletons. The grave didn’t contain any equipm ent, only during the preparation o f bones a piece o f p o tte ry w as registered. The arrangem ent o f dead bodies corresponds to analogical item s know n from the W ysocka [Vysock] culture area.
The burial included skeletal rem ains o f three individuals - a m an died at the age estim ated as Adultus (skeleton A), a w o m an died at the age defined as Adultus (skeleton B) an d a child (skeleton C) at th e age o f about 1,0-1,5 years (Infans I).
Some pathological changes (degenerative deform ations of vertebrae) were diagnosed only in the case o f m an rem nants (skeleton A).
M aterials u n d e r study don’t p e rm it to consider possible rela tionships am ong individuals o r reasons o f death.
Mgr Jarosław Wróbel Muzeum Archeologiczne
Ul. Senacka З 31-002 Kraków
