poszukiwania, zgłę biania i ich wykorzystywania w prowadzeniu godnego życia we wspól nocie Kościoła. Dziękujemy.
ks. Stanisław Longosz – Lublin Jan ILUK, O godnym życiu we wspólnocie. Antologia aforyzmów i didaskaliów św. Jana Chryzostoma. Wyboru z pism patriarchy Konstantynopola dokonał, ułożył i wstępem poprzedził Jan Iluk, Gdańsk 2015, Wydawnictwo Uniwer-sytetu Gdańskiego, ss. 242.
Nakładem Wydawnictwa Uniwersytetu Gdańskiego, pod koniec 2015 r. uka-zała się Antologia aforyzmów i didaskaliów św. Jana Chryzostoma zawierająca myśli złotoustego kaznodziei z Antiochii Syryjskiej na rozmaite tematy związane z codziennym życiem i funkcjonowaniem człowieka w społeczeństwie. Autorem przekładu jest wybitny znawca nauczania św. Jana Chryzostoma oraz tłumacz jego pism – Jan Iluk – profesor zwyczajny pracujący na Wydziale Historycznym Uniwersytetu Gdańskiego, znany polskim Czytelnikom chociażby z przekładu mów Jana Chryzostoma Przeciwko judaizantom i Żydom (Adversus Judaeos
ora-tiones 1-8, CPG 4327, tłum. w: tenże, Żydowska politeja i Kościół w Imperium Rzymskim u schyłku antyku, t. 1: Jana Chryzostoma kapłana Antiochii Mowy prze-ciwko judaizantom i Żydom, Gdańsk 2006, 57-270 = Św. Jan Chryzostom, Mowy przeciwko judaizantom i Żydom. Przeciwko Żydom i Hellenom, ŹMT 41, Kraków
2007, 57-226).
Recenzowana publikacja jest wyraźnie podzielona na kilka części. We wstę-pie (s. 7-23) zatytułowanym Święty Jan Chryzostom i jego epoka, Autor w inte-resujący sposób przedstawia zwięzłą charakterystykę czasów, w których przyszło żyć i działać Janowi Chryzostomowi. Celną ich ocenę można odnaleźć w Chry-zostomowych homiliach, które – jak pisze Autor – są „zbiorem sentencji o co-dziennym życiu, o relacjach międzyludzkich, o godności i upodleniu” (s. 7). Złotousty kaznodzieja był wnikliwym obserwatorem codziennego życia i potrafił trafnie spuentować relacje społeczne czy rodzinne oraz postawę (zarówno po-lecaną, jak i potępianą) nie tylko zwykłych, przeciętnych obywateli, lecz także ludzi zamożnych, wpływowych i wysoko postawionych. Celem jego nauczania było wykorzenienie zła z życia społecznego i indywidualnego oraz wprowadze-nie we wspólnocie wiernych „chrześcijańskiej politei”. Z tego też względu Autor przekładu postanowił zatytułować swą antologię „O godnym życiu we wspólno-cie” (s. 11). Prof. Iluk wskazuje też na aktualność nauczania Jana Chryzostoma w konkretnych kwestiach społecznych (np. używanie bogactwa, filantropia, ży-cie rodzinne), często konfrontując sytuację panującą w ówczesnej Antiochii czy Konstantynopolu ze współczesnością. Po wstępie, na s. 24 Autor zamieścił plan Antiochii w IV w. (przygotowany na podstawie Ch. Kondoleon, Antioch. The Lost
Jana Chryzostoma” (s. 25-26). Umieszczenie planu starożytnej Antiochii jest bar-dzo przydatne, jednak zastanawia brak planu Konstantynopola, gdyż Jan Chry-zostom kazania, z których wybrano aforyzmy, wygłaszał zarówno w Antiochii, jak i w Konstantynopolu.
Zasadnicza część pracy, zatytułowana „Aforyzmy i didaskalia” (s. 27-216), po-dzielona jest na 36 tematycznych „rozdziałów”, w których Autor zgromadził afory-zmy dotyczące następujących zagadnień: „Człowiek i jego wolna wola” (s. 29-50), „Prawo” (s. 51-54), „Władza” (s. 55-63), „Tłum” (s. 64-66), „Przyczyna i źródło” (s. 67-69), „Ostrożnie postępuj ze słowem” (s. 70-75), „Nauczyciel i uczeń” (s. 76-84), „Kompetencje i umiejętności” (s. 85-87), „Prawda” (s. 88-89), „Przepowiada-nie” (s. 90-91), „Szlachetność i dobroczynność” (s. 92-95), „Miłość, przyjaźń i mi-łosierdzie” (s. 96-104), „Jałmużna” (s. 105-107), „Nadzieja” (s. 108-109), „Pokora i skromność” (s. 110-115), „Post” (s. 116-117), „Trwoga i smutek” (s. 118-120), „Życie rodzinne” (s. 121-126), „Starość” (s. 127-129), „Namiętność” (s. 130-133), „Pycha” (s. 134-136), „Próżna chwała” (s. 137-142), „Niefrasobliwość” (s. 143-145), „Pieniądz i lichwa” (s. 146-148), „Bogactwo” (s. 149-158), „Grzech i niego-dziwość” (s. 159-164), „Gniew” (s. 165-167), „Zawiść” (s. 168-170), „Chciwość” (s. 171-174), „Plotka” (s. 175-176), „Kara” (s. 177-183), „Podobieństwa i przeci-wieństwa” (s. 184-188), „Nie jest możliwe” (s. 189-191), „Nie ma nic gorszego niż…” (s. 192-194), „O lekarzach, lekarstwach i chorobie” (s. 195-201) i „Chrześ-cijanin i Kościół” (s. 202-215). Zbiór aforyzmów Autor kończy w ciekawy sposób przytaczając wypowiedź złotoustego kaznodziei z drugiej mowy O Łazarzu i nada-jąc jej tytuł: „…a na zakończenie”: „Dziękuję wam za milczenie; dziękuję bardziej niż za oklaski. Oklaski i pochwały może i czynią mnie sławnym, ale to milczenie świadczy, że staliście się bardziej rozważni” (s. 216).
Publikacja zawiera też trzy „dodatki”. Pierwszy z nich nosi tytuł: „Polskie przekłady dzieł Jana Chryzostoma” (s. 217-231). Tytuł ten jest nieco mylący, gdyż Autor nie zestawia wszystkich istniejących polskich przekładów pism Antiocheń-czyka, lecz tylko te, z których sentencje znalazły się w recenzowanej antologii. Dlatego też pierwsza część tego „dodatku” nosi tytuł: „Homilie i pisma Jana Chryzostoma, przełożone i opublikowane w języku polskim, z których wybrałem sentencje zestawione w tej antologii” (s. 219-223), a ich katalog obejmuje 32 po-zycje. Natomiast druga część tego „dodatku” zatytułowana jest: „Homilie i pisma Jana Chryzostoma, z których sentencje w moim tłumaczeniu trafiły do antologii” (s. 224-231) i zawiera zestawienie 260 homilii! Patrząc na te zestawienia zdumie-wamy się nad ogromem pracy, jaką prof. Iluk włożył w wydobycie i udostępnie-nie polskiemu Czytelnikowi Chryzostomowych sentencji. Drugi „dodatek” nosi tytuł: „Datacja dzieł Jana Chryzostoma” (s. 233-238) i zawiera możliwe do ustale-nia datacje dzieł Antiocheńczyka. Ta część publikacji jest niezwykle ważna, gdyż przygotowując to zestawienie prof. Iluk nie tylko opierał się na wcześniejszych ustaleniach badaczy twórczości Jana Chryzostoma, a zebranych i skorygowanych przez Wendy Mayer (The Homilies of St John Chrysostom: Provenance.
propozycje datacji, co jest – moim zdaniem – bardzo istotnym wkładem polskiego naukowca w badanie spuścizny, a zwłaszcza w niezwykle skomplikowaną kwe-stię datacji poszczególnych pism Antiocheńczyka. Całość zamyka trzeci „doda-tek” noszący tytuł „Wybrana literatura” (s. 239-240). W tej części książki Autor zestawia tylko nowsze polskojęzyczne prace poświęcone życiu i twórczości Jana Chryzostoma, jednocześnie odsyłając Czytelnika zainteresowanego starszymi opracowaniami do publikacji Waldemara Cerana: Historiografia i bibliografia
ro-zumowana bizantynologii polskiej (1800-1998), Łódź 2001.
Niewątpliwą zaletą pierwszej części omawianej pracy jest jej niezwykle do-stępna forma podawcza oraz płynna narracja. W sposób jasny, prosty i komunika-tywny, a zarazem kompetentny i rzeczowy, Autor relacjonuje omawiane treści, re-zygnując z tak ulubionej przez wielu współczesnych badaczy zawiłej terminologii, naszpikowanej neologizmami oraz terminami obcojęzycznymi. Umiejętnie wplata do swego wykładu teksty źródłowe, dzięki którym ukazuje wierny obraz badanej rzeczywistości, unikając prezentyzmu historycznego. Lektura tej części książki jest przyjemna ze względu na piękny styl i język wypowiedzi, co w ostatnim czasie nie jest oczywistością nawet w pracach z zakresu szeroko rozumianej humanistyki.
Natomiast jeśli chodzi o zasadniczą część publikacji zawierającą Chryzosto-mowe aforyzmy, to oprócz pięknego, literackiego języka przełożonych tekstów, uwagę zwraca dokładność Autora. Niezwykle cenne, co mocno należy podkre-ślić, są bardzo precyzyjne informacje na temat pochodzenia przytaczanych afo-ryzmów Jana Chryzostoma. Profesor Iluk ma świadomość wagi precyzji w tej materii i konieczności posługiwania się numeracją zawartą w Clavis Patrum
Graecorum. Jak sam pisze, „Posługiwanie się numeracją homilii lub pism, jaką
znajdujemy w CPG, jest istotną wskazówką zwłaszcza w trakcie identyfikacji drobnych tekstów Jana Chryzostoma, które często są cytowane [pod] różnymi tytułami” (s. 219). Dlatego Autor opisując dany aforyzm, wierny przyjętym zasa-dom metodologicznym, najpierw podaje tytuł pisma, z którego pochodzi cytowa-ny fragment, następnie dokładną lokalizację wypowiedzi w tymże piśmie, dalej dokładną lokalizację tekstu w PG, a na końcu – aby uniknąć nieścisłości – poda-je numer pod jakim pismo to zostało umieszczone w CPG. Tak wielka precyzja jest – niestety – niezwykle rzadko spotykana we współczesnych opracowaniach cechujących się daleko idącą nonszalancją w tym względzie (na marginesie chcę dodać, że przy lekturze pewnej monografii [nomina sunt odiosa] w odnośnikach źródłowych znajdowałem informacje typu: „Jan Chryzostom, PG 63”, które w ża-den sposób nie umożliwiały dotarcia do oryginalnej wypowiedzi Chryzostoma).
Dodana do tomu errata uwzględnia tylko jeden błąd, który zauważono po wy-drukowaniu publikacji (s. 8, wiersz 18-19: jest „tuż po śmierci Jana w 404 r.”, powinno być: „tuż po śmierci Jana w 407 r.”). Jednak można jeszcze trafić na inne błędy, np. na s. 7 prof. Iluk błędnie podaje rok narodzin Jana Chryzostoma (354). Wprawdzie jest to kwestia dyskusyjna, a konkretny rok wskazuje się tyl-ko na podstawie różnych szacunków, jednak na ogół data ta nie wykracza poza rok 350. Warto odnotować, że na s. 25 wskazany jest przez Autora rok bliższy
współczesnym szacunkom – 344 lub 347. Najprawdopodobniej błąd ten jest tzw. literówką, a nie błędem rzeczowym (jest „354” zamiast „344”). Na s. 8 Autor pisze, że dzieła Jana Chryzostoma są „rozlokowane tam (tj. w PG) między 47 i 64 tomem” i wylicza, że stanowi to „17 tomów”, gdy w rzeczywistości jest to 18 tomów. Niekiedy można spotkać potknięcia stylistyczne: „Po prostu, obser-wacje Złotoustego są trafne, a kontestacje zbyt cenne, aby dzisiaj je nie cytować” (s. 16); „które często są cytowane różnymi tytułami” (s. 219), a powinno być: „które często są cytowane pod różnymi tytułami” (s. 219). Trafiają się też usterki edytorskie, np. s. 223, jest „o osągach”, powinno być „o posągach”. W omawianej pozycji niekonsekwentnie zastosowano pisownię wyrazów, zwrotów czy tytułów w języku greckim. Niekiedy zapis dokonany jest za pomocą czcionki greckiej (np. s. 7, nota 1), a niekiedy zastosowana jest transliteracja (np. s. 8, w. 21 i w. 28; s. 9, w. 4 i nota 7; s. 11, w. 11). W niektórych miejscach przeoczono podaniu numeru z CPG (np. s. 29, 70, 210 i inne).
Eksponując walory omawianej pracy należy zauważyć, że Autor przekładu w bardzo interesujący sposób proponuje uczynić z Chryzostomowych aforyzmów sentencje, które nabiorą wartości ponadczasowej i pozakonfesyjnej oraz będą po-zytywnie odbierane przez wszystkich, niezależnie od wyznania i przyjmowanego światopoglądu. Sugeruje, że sentencje Chryzostoma „sprawdzają się w odniesie-niu do podmiotów innych, niż te wskazane przez Jana: „Przykład jeden z wielu: «Zapewne powodem wielkich zamieszań w Kościele jest nie co innego, jak tylko niedbale, na chybił trafił przeprowadzony wybór kapłanów» (O kapłaństwie III 10, PG 48, 647). Oczywiście, nie tylko w Kościele. Wystarczy wymienić «Kościół» i «kapłan», na którąkolwiek współczesną instytucję państwową i jej urzędników, a Chryzostomowa ocena będzie aktualna i dzisiaj” (s. 15). Dodaje też: „Uznałem, że będzie mi wybaczone, jeżeli Janowe słowo niekiedy ukryję pod współczesnym synonimem, chcąc tym sposobem ważną dewizę w życiu chrześcijańskiej politei doby antycznej przekazać współczesnym, zwłaszcza młodzieży” (s. 16).
Nie jest bez znaczenia, że książka została wydana niezwykle starannie i w atrakcyjnej szacie graficznej, co z pewnością jest zasługą Wydawnictwa Uni-wersytetu Gdańskiego. Posiada też bardzo wysokie walory edytorskie. Jej układ jest przejrzysty, a wydrukowany tekst na papierze koloru écru jest dobrze czy-telny. Warto zauważyć, że estetykę wydania uatrakcyjniają, umieszczone prawie po każdym bloku aforyzmów, finaliki nawiązujące do symboliki chrześcijańskiej z IV-VI w., odnajdywanej na zabytkach kultury materialnej. W publikacji znajdu-ją się też ilustracje wydrukowane na papierze kredowym i wklejone do książki. Dzięki tej metodzie Czytelnik otrzymał trzy bardzo wysokiej jakości obrazy: na s. 2 znajduje się ilustracja z mozaiką z kościoła Hagia Sofia w Konstantynopo-lu przedstawiającą św. Jana Chryzostoma; na s. 10 znajduje się iKonstantynopo-lustracja z mi-niaturą z rękopisu Homilii Jana Złotoustego (Bibliothèque Nationale de Fran-ce, Manuskrypt Coislin 79) przedstawiająca cesarza Nikifora III Botaniatę (ok. 1001-1081, cesarz od 1078) w towarzystwie św. Michała Archanioła i św. Jana Chryzostoma, który wręcza cesarzowi swe dzieło; na s. 242 znajduje się ilustracja
przedstawiająca marmurową kopię rzeźby Tyche z Antiochii ( oryginał wykonany z brązu w III w. prz. Chrystuem).
Warto sięgnąć po lekturę aforyzmów Jana Chryzostoma ponieważ – jak pisze Autor i co potwierdza ich treść – „Po szesnastu wiekach są one nadal kierunkow-skazem na drodze prowadzącej do chrześcijańskiej wspólnoty, przypomnieniem najważniejszych idei tam obowiązujących, ale, co także jest istotne, didaskalia i aforyzmy Jana Chryzostoma są wartością pozakonfesyjną” (s. 11).
ks. Piotr Szczur – Lublin, KUL JAN CHRYZOSTOM, Homilie panegiryczne o świętym Pawle, przekład i wstęp Joanna Szwed-Kostecka, opracowanie ks. Arkadiusz Baron, Kra-ków 2015, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Papieskiego Jana Pawła II w Krakowie, ss. 96.
Nakładem Wydawnictwa Naukowego Uniwersytetu Papieskiego Jana Paw-ła II w Krakowie, jesienią 2015 roku ukazał się pierwszy całościowy przekPaw-ład polski cyklu siedmiu panegiryków na cześć św. Pawła Apostoła (De laudibus
sancti Pauli Apostoli homiliae; CPG 4344) autorstwa św. Jana Chryzostoma,
wy-głoszonych w Antiochii między rokiem 387 a 392 (por. H. Lietzmann, Johannes
Chrysostomos, RE IX 1816) lub między 387 a 397 (A. Piédagnel, Introduction,
w SCh 300, Paris 1982, 20). Tłumaczenie to zostało przygotowane przez mgr Joannę Szwed-Kostecką – doktorantkę z Wydziału Filologicznego Uniwersyte-tu Jagiellońskiego w Krakowie. Oparte jest ono na wydaniu krytycznym teksUniwersyte-tu greckiego przygotowanym przez wybitnego znawcę twórczości Jana Chryzosto-ma Auguste Piédagnel: Jean Chrysostome, Panégyrique de s. Paul, Introduction, texte critique, traduction et notes par Auguste Piédagnel, SCh 300, Paris 1982. W tym miejscu warto dodać, że Auguste Piédagnel jest też autorem wydań kry-tycznych trzech katechez chrzcielnych Jana Chryzostoma: Jean Chrysostome,
Trois catéchèses baptismales, Introduction, texte critique, traduction et notes par
Auguste Piédagnel avec la collaboration de Louis Doutreleau, SCh 366, Paris 1990, 112-162 (Ad illuminandos catechesis 1; CPG 4460); s. 166-208 (Catechesis
de iuramento; CPG 4461); s. 212-242 (Catechesis ultima ad baptizandos; CPG
4462) oraz katechez mistagogicznych Cyryla Jerozolimskiego: Cyrille de Jérusa-lem, Catéchèses mystagogiques, Introduction, texte critique, et notes de Auguste Piédagnel, traduction de Pierre Paris, SCh 126, Paris 1966, SCh 126bis 2009.
Omawiana publikacja składa się z dwóch zasadniczych części. W części pierwszej zamieszczono wstęp (s. 5-30) i bibliografię (s. 31-33), zaś w części dru-giej zawarty jest polski przekład siedmiu Chryzostomowych homilii panegirycz-nych o św. Pawle (s. 37-93).
Wstęp zatytułowany Struktura, genologia i treść „De laudibus sancti
