HIGIENICZNA OCENA ROZKŁADÓW ZAJĘĆ W SZKOŁACH PODSTAWOWYCH.

(1)

LECH ZDUNKIEWICZ, ANIELA MANDROWSKA-XINXO

HIGIENICZNA OCENA ROZKŁADÓW ZAJĘĆ W SZKOŁACH PODSTAWOWYCH.

Z Zakładu Higieny Szkolnej Państwowego Zakładu Higieny w Warszawie Kierownik: p. o. dr med. L. Zdunkiewicz

Przeprowadzono badania rozkładów zajęć w klasach 1—8 szkół podstawowych, obejmując ogółem 516 oddziałów. Stwierdzono szereg nie- prawidłowości z punktu widzenia higieny pracy uczniów,

Zagadnienie rozkładów zajęć dzieci i młodzieży w ostatnich latach nie

stanowiło przedmiotu szczególnego zainteresowania ani pedagogów ani le- karzy. Stąd w piśmiennictwie mamy niewiele publikacji na ten temat. Te

prace, które opublikowano, dotyczyły rozkładów zajęć uczniów w ciągu całego dnia [1, 2, 3], głównie młodzieży starszej, nie obejmując jednak

nauki i pobytu ucznia w szkole.

Jak wynikało z pobieżnie przeprowadzonych badań [4], rozkłady zajęć w wielu szkołach podstawowych na terenie kraju wydawały się niewłaści- we z punktu widzenia potrzeb uczniów. Dlatego też w niniejszej pracy podjęto próbę oceny rozkładów lekcji w poszczególnych klasach szkoły

podstawowej w sposób bardziej szczegółowy, biorąc za podstawę oceny

ogólnie przyjęte zasady w zakresie higieny procesu nauczania [5, 6].

CHARAKTERYSTYKA MATERIAŁU I METODYKA BADAŃ

Przedmiotem badań były rozkłady zajęć dziennych i tygodniowych w klasach 1—8 szkół podstawowych z terenu miast i wsi. Dane te zebrana w roku szkolnym 1968/69 częściowo siłami własnymi, częściowo przy pomocy stacji sanitarno-epidemiologicz- nych. Ogółem zebrano informacje z 516 oddziałów, w tym z miast 428 i ze wsi 88, ch szczegółowiej jest przedstawione w tabeli I.

W sumie uzyskano rozkłady z 516 tygodni i 3096 dni nauki. ‘

Oceniając rozkłady zajęć w niniejszej pracy, wykorzystano i przedstawiono jedy- nie niektóre wskaźniki ilustrujące poprawność bądź niewłaściwość analizowanych rozkładów. Do wskaźników tych zaliczono:

a) stałość godzin rozpoczynania lekcji w ciągu tygodnia, w podziale na stopnie, b) równomierność rozkładu liczby godzin lekcyjnych w ciągu całego tygodnia, również w rozbiciu na stopnie, zależne od nasilenia nierównomierności,

c) liczbę lekcji zdwajanych jeden lub więcej razy w ciągu dnia czy tygodnia nauki,

d) liczbę dni wymagających szczególnie intensywnej pracy że strony ucznia, nie tylko w szkole, ale i w domu,

e) liczbę dni, w których obciążenie pracą było duże, a dyspozycja uczniów do pracy była najniższa.

(2)

198 L. Zdunkiewicz, A. Mandrowska-Xinxo | Nr 2

Tabela I

Ogólna charakterystyka badanych oddziałów

Wyszczególnienie Liczebność

1. oddziałów:

ogółem * 516

z tego: |

miasto 428

wieś 88

klasy 1—4 216

kląsy 5—8 300

klasy: 1 48

2 54

3 ` 55

4 59

5 72

6 76

т. 76

8

76

Wskaźniki powyższe obliczono w odniesieniu do całego materiału, jak również w stosunku do poszczególnych klas, zestawiając je w dwie grupy — młodsze od 1 do 4 i starsze od 5 do 8. Ponadto w odniesieniu do niektórych wskaźników obliczono je osobno dla szkół wiejskich, a osobno dla miejskich.

Uzyskane wyniki zestawiono w odpowiednich tabelach.

OMÓWIENIE WYNIKÓW

W tabeli I przedstawiono ogólne liczebności całej badanej grupy od-

działów oraz podano liczebności poszczególnych klas, w rozbiciu na miasto i wieś. Dane z tej tabeli stanowią punkt odniesienia do oceny poszczegól-

nych wskaźników przedstawionych w dalszych zestawieniach liczbowych.

W tabeli II przedstawiono niezmiernie ważny z punktu widzenia higie-

ny element rozkładu zajęć, a mianowicie stałość rozpoczynania lekcji

w szkole w ciągu tygodnia. Wskaźnik ten jest o tyle istotny, że każda

nieregularność w pracy szkolnej odbija się na całym dniu ucznia, prowa-

dząc do zaburzeń w, godzinach snu, posiłków itd. Z tabeli wynika wyraż-

nie, że ponad połowa oddziałów rozpoczynała zajęcia w różnych godzinach w ciągu tygodnia, przy czym zjawisko to występowało zarówno w szko- łach miejskich jak i wiejskich. Nie zanotowano natomiast zbyt jaskra-

wych różnic między klasami młodszymi i starszymi.

Niemniej ważna jest równomierność rozłożenia liczby lekcji w ciągu

tygodnia tak, aby wahania nie przekraczały jednej lekcji.

Jak jednak wynika z tabeli III, liczba lekcji w poszczególnych klasach

w ciągu tygodnia była bardzo zróżnicowana. Szczególnie jaskrawo uwi-

dacznia się to w klasach 5—8, Można też tu dodać, że w skrajnych przy-

padkach, nie tak jednak rzadkich, w klasach starszych spotykano rozkla-

(3)

Tabela II

blastów embrionów mysich w hodowli warstwowej Nieregularność

Wyszczególnienie - Regularnie

: znaczna przecietna mała

"1. oddziałów: |

ogółem 23 65 198 223

klasy 1—4 13 30 58 111

klasy 5—8 10 35 140 112

miasto: °

ogółem 14 53 “4177 177

klasy 1—4 . 6 24 47 90

klasy 5—8 8 29 130 . 87

wieś: 1

ogółem 9 12 21 46

klasy 1-4 7 6 11 " 21

klasy 5—8

2

: 6 10

25

dy, gdzie w tym samym. oddziale liczba lekcji wahała się od 2 do 8 w ciągu

dnia, a w klasach młodszych od 2 do 5.

Patrząc pod tym kątem mamy więc w ponad 60% oddziałów do czy-

nienia z nieprawidłowością.

Bardziej szczegółowo sprawa ta jest przedstawiona w tabeli IV, w której pokazano nieprawidłowości w zakresie rozmieszczenia liczby lekcji w po-

szczególnych klasach, w zależności od stopnia nasilenia tego zjawiska.

Z tabeli tej wynika, że poprawny pod tym kątem rozkład zajęć miało niewiele ponad 20% oddziałów i to głównie klas najmłodszych 1—4. Nie stwierdzono natomiast różnic między szkołami wiejskimi i miejskimi.

Tabela III

Wahania liczby lekcji w ciągu tygodnia w poszczegól-

„nych klasach, ponad jedną lekcję

1. oddziałów:

ogółem i 315

klasy 1—4 74

klasy 5—8 241

miasto:

ogółem 263

klasy 1—4 , 59

klasy 5—8 204

wies:

52

klasy 1—4 15 g

klasy 5—8 37

(4)

200 L. Zdunkiewicz, A. Mandrowska-Xinxo Nr 2

. Tabela IV

Równomierność rozkładu liczby lekcji w poszczególnych klasach w ciągu tygodnia , w szkołach miejskich i wiejskich

Równomierność

Wyszczególnienie h nieznacznie brak równo-

ZACHOWANĄ naruszona mierności

1. oddziałów:

ogółem 159 215 88

klasy 1—4 * 119 66 9

klasy 5—-8 40 s 149 79

miasto: .

ogółem 125 184 65

klasy 1—4 92 54 4

klasy 5—8 33 ‘ ` 130 . 61

wies: , ,

ogółem 34 ` 31 23

Казу 1—4. . 27 12 5

klasy 5—8 . 7 19 18

Ujemnym zjawiskiem wpływającym wybitnie niekorzystnie na samo- poczucie uczniów i ich dyspozycję do pracy jest zdwajanie lekcji jednoimiennych, na przykład dwie następujące po sobie lekcje polskiego, mate- matyki czy innych przedmiotów, a zwłaszcza niedopuszczalne jest stoso- wanie praktyki umiejscawiania w tym samym dniu dwóch zdwojonych lekcji lub lekcji potrojonych. |

Jedyny wyjątek może stanowić zdwajanie lekcji z takich przedmiotów jak język polski czy matematyka, jeden raz w tygodniu, w starszych klasach, co jest uzasadnione względami natury dydaktycznej.

Tabela V

Rozpowszechnienie łączenia jednoimiennych lekcji w poszczególnych klasach

Dopuszczalna teoretycznie liczba lekcji zdwojonych 600

liczba lekcji zdwojonych ogółem s 1352

w tym z wychowania fizycznego : 12.

liczba lekcji zdwojonych:

w klasach 1—4 571

w klasach 5—8 i 781

liczba lekcji potrojonych ogółem 44

w tym z zajęć praktyczno-technicznych

liczba dni z dwoma lekcjami zdwojonymi: 37

ogółem : 95

w klasach 1—4 23

w klasach 5—8 72

(5)

Jak wynika z tabeli V w badanych oddziałach liczba lekcji zdwojonych

ponad dwukrotnie przekraczała liczbę teoretycznie obliczonych godzin zdwojonych, dopuszczalnych w poszczególnych oddziałach. Szczególnie często spotykano się z lekcjami zdwojonymi w klasach starszych, jeśli brać za podstawę liczby bezwzględne. Jeśli jedriak przyjąć, że w klasach młod- szych nie powinho być w ogóle lekcji zdwojonych. to sytuacja w klasach

"młodszych była gorsza niż w starszych. | ots

Spotykano się też z rozkładami zajęć, w. których realizowano trzy jedno- imienne lekcje w ciągu dnia, co jednak miało miejsce prawie wyłącznie w klasach starszych. Jeśli wziąć pod uwagę, że dotyczyło to najczęściej lekcji z zajęć praktyczno-technicznych, to można przypuszczać, że ich

wykorzystanie jako czynnika rekreacyjnego było bardzo małe.

Tabela VI

Ogólna charakterystyka dni z dużym „obciążeniem uczniów pracą szkolną

L. oddziałów o nadmiernym obciążeniu nauką w końcu tygodnia:

ogółem 57

klasy 1-4 | | 11°

klasy 5—8 ‘ 46

1. dni w których zgrupowano trudne przedmioty:

: ogółem i i „354

" klasy 1—4 . 14

klasy 5—8 340

Tabela VI w nieco inny sposób charakteryzuje obciążenie nauką w szko-, le. W jednej z pozycji tabeli przedstawiono liczbę dni, w których zgru-

powano szczególnie trudne przedmioty, wymagające od ucznia intensyw-

nej pracy zarówno w szkole, jąk i w domu w związku z koniecznością

przygotowania się do nich. Z podanych liczb wynika, że dotyczyło to wy-

łącznie klas starszych. .

Z tabeli wynika też, że w ponad 10% oddziałów, zwłaszcza w klasach starszych, obarczano uczniów dużą liczbą lekcji w dniach, w których ich zdolność do pracy była najmniejsza, to znaczy w końcu tygodnia.

Z całokształtu analizy zebranych materiałów wynika, że wśród 516 roz-

kładów zajęć, prawidłowy pod każdym względem był tylko w nielicznych

przypadkach w klasach pierwszych i drugich. Ponad 90% rozkładów nie

odpowiadało podstawowym wymogom higienicznym, co szczególnie wy-

rtaźnie uwidaczniało się w klasach starszych.

WNIOSKI

_ Biorąc za podstawę przeprowadzoną analizę rozkładów lekcji w szkołach

podstawowych, wydaje się możliwe sformułowanie następujących wnio-

sków: |

1. Wśród badanych rozkładów zajęć szkolnych prawie wszystkie wyka-

4 — Roczniki PZH

(6)

902 L. Zdunkiewicz, A. Mandrowska-Xinxo Nr 2

zywały różnego rodzaju nieprawidłowości z punktu widzenia higieny pro-

cesu nauczania.

2. Do najbardziej rozpowszechnionych nieprawidłowości należały: niere- gularność w rozpoczynaniu lekcji, nierównomierne rozłożenie liczby lekcji

w ciągu tygodnia, zbyt częste zdwajanie lekcji.

3. Niewłaściwe jest wykorzystanie pozytywnych wartości wychowania fizycznego i zajęć praktyczno-technicznych.

4. Istnieją różnice w rozpowszechnieniu badanych nieprawidłowości w rozkładach lekcji między klasami młodszymi i starszymi, na niekorzyść tych ostatnich. . :

5. Istnieje konieczność wprowadzenia ścisłego nadzoru nad planowa- niem rozkładów zajęć w szkołach podstawowych zarówno ze strony władz

oświatowych, jak szkolnej służby zdrowia i stacji sanitarno-epidemiolo- gicznych.

Л. Здункевич, А. Мандровска-Ксинксо

ГИГИЕНИЧЕСКАЯ ОЦЕНКА ПРОГРАММОВ УЧЕБНЫХ ЗАНЯТИЙ В НАЧАЛЬНЫХ ШКОЛАХ

Проведено исследования программов учебных занятий дневных и недельных в 516 отделах начальных школ в городах и деревнях.

Удостоверено ряд неправильностей, которые неблагоприятно влияют, с гигие- нической точки зрения, на процесе учения.

Чаще всего встречаются: нерегулярность в начинании уроков в продолжении недели; неравномерность в распределении количества уроков в разных днях не- дели; группировка трудных уроков; удваивание уроков, ведущих к неравно-

‚мерному обременению учеников, не только трудом в школе но также трудом дома.

L. Zdunkiewicz, A. Mandrowska-Xinxo

HYGIENIC APPRAISAL OF CLASS SCHEDULES IN PRIMARY SCHOOLS Daily and weekly schedules of 516 class divisiońs of primary schools located in towns as well as in the country were investigated, the appraisal being done from the point of view of the learning process hygiene.

Various defects were observed in the construction of the schedules, the most common ones being the following: not stable start of the school work on. different days of the week, lack of evenness in tha number of classes on various days of the week, concentration of difficult subjects and doubling of classes what resulted in an uneven load not only of the class-work but also of home-work.

PISMIENNICTWO

1. Niewiadomski M.: Próba rozpoznania rozkładu dnia uczniów szkół średnich ogólnokształcących, liceów pedagogicznych i zawodowych. Materiały Krajowej Kon- ferencji Higieny Szkolnej, Wyd. PZH, Warszawa, 1961, 61. —- 2. Rudolfj-Skokow- ska M.: Ped. Pol. 1957, 12, 1425. — 3. Zdunkiewicz L.: Roczniki PZH, 1967, 4, 535. — 4. Zdunkiewicz L.: Roczniki PZH, 1969, 4, 481. —- 5. Grombach S. M.: Gigiena uczeb- nych zaniati w szkole. Moskwa, 1959. — 6. Kacprzak M.: Higiena szkolna, PZWL,

Warszawa, 1958. |

, Dn. 28 — XII — 1969 r.

Warszawa, ul. Chocimska 24.