Tradycje Wielkanocy
Niedziela Palmowa
Świętowanie Wielkiej Nocy rozpoczynamy już tydzień przed Wielką Niedzielą.
Obchodzimy wtedy Niedzielę Palmową – zwaną kiedyś wierzbną lub kwietną.
Niedziela Palmowa
Dawniej palmy robiono samodzielnie -
z wierzbowych gałązek, bukszpanu, porzeczek, malin, suszonych ziół, piórek i kwiatów.
Niedziela Palmowa
Obecnie najczęściej decydujemy się
na kupienie gotowej palmy i taką właśnie zanosimy do
kościołów.
Niedziela Palmowa
Poświęconej palemce przypisywano
magiczne właściwości.
Dlatego zanoszono ją do domów, by zapewniała rodzinie szczęście.
Niedziela Palmowa
Wykonany z niej krzyżyk wtykano w pierwszą
zaoraną skibę, by chroniła przed gradobiciem.
Gałązki wkładano także pod próg, by strzegły domowników przed chorobami.
Te zatknięte pod strzechą chroniły dom przed
piorunami.
Niedziela Palmowa
A wierzbowe kotki z palemki…
połykano!
Miało to ustrzec od bólu gardła i zapewnić zdrowie.
Niedziela Palmowa
Poświęconą palemką delikatnie uderzano nie tylko domowników, ale również zwierzęta i dobytek, by przekazać im w ten sposób
magiczne siły.
CIEKAWOSTKA
Co roku w Polsce,
w Lipnicy Murowanej odbywa się tradycyjny konkurs palm
wielkanocnych.
CIEKAWOSTKA
Najwięcej emocji wzbudza rywalizacja w kategorii
najwyższej palmy.
Rekordzistki przekraczają
30 metrów!
Malowanie jajek
Dlaczego malujemy jajka wielkanocne?
Kolorowe jaja są
symbolem odrodzenia przyrody.
W chrześcijaństwie
odnoszą się do wiary
w Zmartwychwstanie
Chrystusa.
Malowanie jajek
Dawnej to wyłącznie kobiety zdobiły jajka na Wielkanoc.
Mężczyznom nie wolno
było nawet wchodzić
do pokoju, gdzie je
malowano.
Malowanie jajek
Kiedyś barwiono je tylko na kolor czerwony,
bo według legendy Maria Magdalena,
po zmartwychwstaniu
Chrystusa spostrzegła,
że wszystkie zakupione
przez nią jajka zabarwiły
się na czerwono.
Malowanie jajek
Dzisiaj, zwyczaj malowania jajek na Wielkanoc wciąż jest żywy, ale barwi się je na różne kolory.
Wywodzi się jeszcze ze
starosłowiańskich wierzeń, gdzie jajko miało bardzo ważne znaczenie.
Symbolizowało siły witalne i podobnie jak dzisiaj
- początek nowego życia.
Obecnie wszystkie kolorowe jajka
nazywamy pisankami, ale powinniśmy
rozróżnić wśród nich:
Kraszanki
Występują w północnej części Polski.
Nazwa pochodzi od słówka
„krasić”, czyli „barwić”, bo kraszanki to jajka gotowane w barwnym wywarze
– dawniej uzyskiwanym tylko z naturalnych składników
(łupin cebuli, kory dębu, soku z buraka, łupin włoskiego
orzecha, czy pędów młodego żyta).
Często wydrapuje się na nich przeróżne wzory.
Nalepianki
Są popularne w Krakowskiem i Łowickiem.
To jaja zdobione kolorowymi wycinankami z papieru.
Oklejanki
Spotykane są na Mazowszu.
To wydmuszki oklejone
rdzeniem sitowia …
lub kolorową włóczką, co tworzy piękne
ornamenty.
Pisanki były również przedmiotem zabawy!
Do dzisiaj w niektórych domach bawimy się
w tak zwaną „walatkę”.
Polega ona na stukaniu się czubkami jajek lub toczeniu pisanek po stole, tak by się zderzyły.
Wygrywa ten, którego jajko rozbiło pisankę przeciwnika.
Polskie, nadal
żywe, zwyczaje
wielkanocne
Święcenie pokarmów
Zwyczaj święcenia pokarmów w Wielką Sobotę ma pogańskie korzenie.
Został jednak uświęcony przez Kościół.
Dzisiaj święcimy tylko symboliczne pokarmy, które mieszczą się
w niewielkim, zazwyczaj wiklinowym koszyku.
Święcenie pokarmów
Historia święcenia
pokarmów w Wielkanoc sięga VIII wieku.
W Polsce pierwsze wzmianki pochodzą z XIV stulecia.
Święcenie pokarmów
Dawniej święcono wszystkie pokarmy, które miały zostać spożyte w czasie
wielkanocnego śniadania!
Układano je w koszach i zanoszono do kościołów
lub święcono przy kapliczkach…
Święcenie pokarmów
… a nawet przed domostwami.
Święcenie pokarmów
Pokarmy rozkładano na białych płachtach lub obrusach, by zostały
poświęcone przez księdza, który przyjeżdżał specjalnie w tym celu do wsi.
Wierzono, że taka biała płachta ma moc ochrony przed piorunami, dlatego rozkładano ją przed domem, gdy nadchodziła burza.
Święcenie pokarmów
Zgodnie z ludową tradycją święcenie pokarmów miało zapewnić zdrowie, szczęście i dostatek na cały rok.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Zawartość święconki może być różna, w zależności od danego regionu.
Zastanawiasz się, co oznaczają święcone pokarmy?
Każdy z nich symbolizuje coś innego i żadnego nie może zabraknąć.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Baranek wielkanocny – to symbol zwycięstwa
życia nad śmiercią i dobra nad złem.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Baranek wielkanocny Często obok niego stoi chorągiew wielkanocna - w kolorze białym, złotym lub czerwonym.
Pojawia się też napis "Alleluja".
Postawiony na stole baranek wielkanocny przypomina
o tym, że Chrystus odkupił nasze grzechy.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Jajko
− symbolizuje nowe życie, odrodzenie.
Otwarte i przekrojone oznacza otwarty grób.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Jajko
Jaja oznaczają początek („ab ovo” to po łacinie znaczy „od jajka”, czyli właśnie „od początku”) i życie.
To najbardziej popularny symbol Wielkanocy!
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Jajko
W niedzielę wielkanocną dzielimy poświęcone jajko na tyle części, ile jest osób w rodzinie.
Następnie wszyscy składają sobie życzenia.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Jajko
Według tradycji trzeba swój kawałek zjeść na stojąco…
ma to chronić przed bólami krzyża.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Chleb
− oznacza dostatek, jest pokarmem
niezbędnym do życia.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Chleb
Dla chrześcijan był i jest symbolem ciała Chrystusa.
Nasi przodkowie wierzyli, że jeśli włożą chleb do koszyka wielkanocnego, to będą cieszyć się
zdrowiem i szczęściem przez cały kolejny rok.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Sól
- oznacza dostatek, gościnność.
To minerał życiodajny.
Wierzono, że posiada moc odstraszania zła.
Oznacza także oczyszczenie.
Wysypana przed progiem
chroniła rodzinę przed diabłem.
To zdjęcie, autor: Nieznany autor, licencja: CC BY
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Pieprz
- symbolizuje gorzkie zioła dodawane przez Żydów do tradycyjnego sosu - charosetu.
Przypomina o ciężkiej pracy w Egipcie.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Szynki, kiełbasa – znak dostatku Do koszyczka dawniej wkładano szynkę.
Od XIX wieku prym wiedzie słynna polska kiełbasa.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Szynki, kiełbasa – znak dostatku Po czasie Wielkiego Postu
na wielkanocnych stołach gości wiele rodzajów mięs, wędlin i kiełbas.
Mają zapewnić rodzinie dostatek przez cały rok.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Mięso
Kiedyś należało do rarytasów z najwyższej półki.
Zapewnia zdrowie i płodność, a także dostatek.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Ser
Ponieważ pochodzi od krów, owiec i kóz jest symbolem
przyjaźni między człowiekiem a siłami przyrody.
To zdjęcie, autor: Nieznany autor, licencja: CC BY-NC-ND
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Chrzan
– oznacza siłę fizyczną.
Nasi dziadkowie wierzyli, że chrzan z koszyczka
wielkanocnego doda im sił aż do następnej Wielkanocy.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Chrzan i ćwikła – unieszkodliwione nieszczęście
W średniowieczu święcono chrzan i ćwikłę, aby zapobiec nieszczęściu i unieszkodliwić złe duchy, które były do nich przypisane.
Sprowadzały bowiem na całą rodzinę spory i kłótnie.
Na pamiątkę tego, do dziś święcimy chrzan i ćwikłę, by odpędzić
złe duchy i sprowadzić na rodzinę spokój.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Ciasto
- to wielkanocny symbol
umiejętności i doskonałości.
Reprezentowane było
głównie przez wielkanocne baby, kołacze i serniki.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Babka wielkanocna
– tak jak jej ciasto rośnie na drożdżach, tak samo rośnie nasza wiara,
nadzieja i miłość.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Mazurek – ozdoba wielkanocnego stołu
Jego symbolika jest związana z Wielkim Postem.
Słodkie ciasto, przygotowywane niemal w sposób rytualny,
ma być nagrodą za wytrwanie w poście i za jego zakończenie.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Mazurek – ozdoba wielkanocnego stołu
Mazurki przywędrowały do polskiej tradycji z Azji - najprawdopodobniej z Turcji.
Dekoracje wykonane z lukru i bakalii, mają nawiązywać do zdobionych tureckich dywanów.
Ciasto zwiemy do dzisiaj
„mazurkiem”, bo jego wypiekiem jako pierwsze zajęły się kobiety mieszkające na Mazowszu.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Mazurek – ozdoba wielkanocnego stołu
Jego przyozdobienie pokazuje kunszt kulinarny i zdolności gospodyni domu.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Bukszpan i borowina
– one też mają swoje znaczenie!
Są wiecznie zielone, dlatego oznaczają nadzieję na życie po śmierci.
Koszyczek wielkanocny - symbolika i znaczenie potraw
Zajączek
Często na kartkach
świątecznych, na stołach i w czekoladowej oprawie pojawia się zajączek -
jest on symbolem odradzającej się przyrody, wiosny i płodności.
Niezależnie od tego, co znajdzie się na stole – najważniejsze,
by Święta Wielkanocne upłynęły w dobrej,
rodzinnej atmosferze!
Poniedziałek Wielkanocny – dawne i obecne
zwyczaje wielkanocne
Poniedziałek Wielkanocny kojarzy nam się przede wszystkim z oblewaniem wodą innych osób.
Zwyczaj wiąże się z dawnymi praktykami pogańskimi.
Ma symbolizować oczyszczenie z zimowego brudu i budzenie się przyrody na wiosnę.
Poniedziałek Wielkanocny – dawne i obecne
zwyczaje wielkanocne
Dzisiaj znany jako Śmigus- Dyngus.
Dawniej były to dwa odrębne zwyczaje.
Śmigusem zwano symboliczne smaganie witkami wierzbowymi po nogach i oblewanie zimną wodą, co miało związek
z wiosennych oczyszczeniem.
Poniedziałek Wielkanocny – dawne i obecne
zwyczaje wielkanocne
Dyngus polegał na wykupieniu się od oblewania wodą.
Gdy panna nie chciała być ani smagana gałązkami, ani oblewana, mogła wykupić się przez podarek tradycyjnej pisanki lub innego przysmaku ze
świątecznego stołu.
Poniedziałek Wielkanocny – dawne i obecne
zwyczaje wielkanocne
W niektórych domach praktykuje się Śmigus od samego rana budząc
domowników symbolicznym polaniem zimną wodą
lub chociaż skropieniem perfumami.
Inne obyczaje wielkanocne
Kurek dyngusowy
to kolejny ludowy zwyczaj, obchodzony w Poniedziałek Wielkanocny.
Na początku wykorzystywano do tego żywego koguta.
Z czasem zastąpił go sztuczny ptak, wykonany z gliny lub upieczonego z ciasta, obklejony pierzem.
Młodzieńcy wozili na wózku
przystrojonego koguta i obchodzili domy w całej wsi.
Młodzi chłopcy śpiewali, zbierali datki, polewali panny wodą.
Inne obyczaje wielkanocne
Śmiergust, czyli zwyczaje wielkanocne na Śląsku
To zwyczaj, który przypomina nasz współczesny Lany Poniedziałek.
W Wilamowicach, mieście w województwie śląskim, ta tradycja wciąż jest żywa!
Młodzieńcy polewają wodą panny na wydaniu, ale są przy tym odpowiednio wystrojeni.
Inne obyczaje wielkanocne
Śmierguśnicy przebierają się w pstrokate stroje, ubierają kapelusze zdobione kolorową bibułą i przywdziewają
własnoręcznie wykonane maski, by nikt ich nie rozpoznał.
Przy dźwiękach muzyki, chodząc od domu do domu lub łapiąc dziewczęta na rynku, polewają je wodą lub wrzucają do wanny.
Polewanie ma wróżyć szczęście i pomyślność.
Inne obyczaje wielkanocne
Szukanie wielkanocnego zajączka - o co w tym chodzi?
Zwyczaj ten polega na ukryciu przez rodziców w ogródku, na łące lub w przyległym lesie
„gniazda zajączka z jajkami”, z kraszankami lub z łakociami.
Na jego poszukiwanie udają się dzieci po wielkanocnym śniadaniu.
Inne obyczaje wielkanocne
Szukanie wielkanocnego zajączka - o co w tym chodzi?
Współcześnie zajączek jest powszechnie znany z chowania w domu prezentów dla dzieci, które muszą odnaleźć.
ZDROWYCH, POGODNYCH ŚWIĄT WIELKANOCNYCH
PRZEPEŁNIONYCH MIŁOŚCIĄ
I RADOŚCIĄ, NIOSĄCYCH SPOKÓJ, ŻYCZLIWOŚĆ I DOBRO!
NIECH W TYCH TRUDNYCH
CHWILACH NIE OPUSZCZA NAS NADZIEJA, WYTRWAŁOŚĆ
I POGODA DUCHA, ABYŚMY WSZYSCY MOGLI WSPÓLNIE CIESZYĆ SIĘ CHWILAMI
SPĘDZONYMI Z NAJBLIŻSZYMI.
Większość fotografii zamieszczonych w niniejszym opracowaniu jest objęta Licencją Creative Commons, aczkolwiek niektóre wykorzystane w prezentacji grafiki mogą być wykorzystane zgodnie z tzw. wyjątkiem edukacyjnym,
przewidzianym przez przepis art. 27 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
To zdjęcie, autor: Nieznany autor, licencja: CC BY-SA-NC
