Eeen beeld van de Noordzee, economische gegevens van de belangrijkste gebruiksfuncties

Rijksinstituut v o o r Kust en Zee/RIKZ

EEN BEELD V A N DE NOORDZEE,

E C O N O M I S C H E G E G E V E N S V A N DE BELANGRIJKSTE

GEBRUIKSFUNCTIES

auteur: drs. F. O t t o (RIKZ) layout: J, H o n k o o p (RIKZ) \ \/^ 's- G r a v e n h a g e , d e c e m b e r 1 9 9 8 Rapport RIKZ - 9 8 . 0 3 2

Inhoudsopgave

1 Inleiding 8

2 W e l k e gegevens; gebruiksfuncties, doelvariabelen en

verslagjaren 12 2.1 A l g e m e e n 12 2.2 A f b a k e n i n g N o o r d z e e g e b i e d en h o e v e e l h e i d / s o o r t gegevens 12 2.2.7 Noordzeegebied 12 2.2.2 l-loeveeltieid/soort gegevens. 13 2.3 Indirecte e f f e c t e n en gebruiksfuncties 14 2.4 Doelvariabelen 15 2.4.1 Algemeen 15 2.4.2 Keuze set economisctie doelvariabelen 16

2.4.3 Andere variabelen; uitbreiding analysemogelijkheden 18

2.4.3.1 Financiële doelvariabelen 18 2.4.3.2 Functionele doelvariabelen 19 2.5 N o m i n a l e w a a r d e n en constante prijzen; correctie v o o r inflatie 2 0

2 . 5 . 1 De betekenis van reeksen in constante prijzen 20 2.5.2 Berekeningswijze van gegevens in prijzen van een

gekozen basisjaar 22

2 . 6 Tijdreeks 1 9 8 7 - 1 9 9 6 2 2

3 Belang van de g e g e v e n s / a n a l y s e mogelijkheden 24

4 W e r k w i j z e 2 6 4.1 A l g e m e e n 2 6 4.2 N a t i o n a a l niveau 2 7 4.3 Regionaal niveau 2 8 5 Gebruiksfuncties 30 5.1 A l g e m e e n 3 0 5.2 Visserij 3 0 5.2.1 Algemeen 30 5.2.2 Afwijkende bron 31 5.2.3 Beschikbare gegevens visserij 32

5.2.4 Visserij totaal 33 5.2.4.1 Nationaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid. 33 5.2.4.2 Regionaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid. 34

5.2.5 Kottervisserij 34 5.2.5.1 Beschikbare gegevens kottervisserij 34

5.2.5.2 Regio Noordzee; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid. 35 5.2.5.3 Kottervisserij grafisch nader bekeken; gebruik van

fysieke doelvariabelen. 36

5.3 V i s v e r w e r k e n d e industrie 3 9

5.3.7 Algemeen 39 5.3.2 Nationaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid 39 5.3.3 Regionaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid 40 5.4 Z a n d - , klei en g r i n d w i n n i n g 4 1

5.4.7 Algemeen 41 5.4.2 Nationaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid 41 5.4.3 Regionaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid 42 5.4.4 Mogelijkheden tot bijstelling van productiewaarde 44

5.5 A a r d o l i e - en a a r d g a s w i n n i n g 4 4

5.5.7 Algemeen 44 5.5.2 Nationaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid 45 5.5.3 Regionaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid 46 5.6 Raffinaderijen 4 8

5.6.1 Algemeen 48 5.6.2 Nationaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid 49 5.6.3 Regionaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid 50

5.7 Zeevaart 5 1 5.7.1 Algemeen 51 5.7.2 Nationaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid 52 5.7.3 Regionaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid 52 5.8 Z e e v a a r t v e r w a n t e bedrijven 5 3

5.8.1 Algemeen 53 5.8.2 Nationaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid 54 5.8.3 Regionaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid 55 5.9 S c h e e p s b o u w en -reparatie 5 6

5.9.7 Algemeen 56 5.9.2 Nationaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid 57 5.9.3 Regionaal niveau; productie, toegevoegde waarde en

werkgelegenheid 57 5 . 1 0 G r o n d - , w a t e r en w e g e n b o u w ( G W W ) 5 8

5.10.1 Algemeen 58 5.10.2 Nationaal niveau; productie, toegevoegde waarde

en werkgelegenheid 59 5.10.3 Regionaal niveau; productie, toegevoegde waarde

en werkgelegenheid 59 5 . 1 1 Recreatie en t o e r i s m e 6 0

5.11.1 Algemeen 60 5.11.2 Nationaal niveau; bestedingen, toegevoegde waarde

en werkgelegenheid 60 5.11.3 Regionaal niveau; bestedingen, toegevoegde waarde

en werkgelegenheid 61

5.12 O v e r h e i d 62 5.12.1 Algemeen 62 5.12.2 Nationaal niveau; productie, toegevoegde waarde

en werkgelegenheid 63 5.12.3 Regionaal niveau; productie, toegevoegde waarde

en werkgelegenheid 64 5.12.4 Mogelijkheden tot bijstelling van berekende

gegevens 65

6 Beheer 6 6

7 Suggesties voor verbetering en aanvulling 68

8 Begrippenlijst 72

9 Literatuur 74

10 Bijlagen 7 6 10.1 Bijlage A : o v e r z i c h t r a m i n g b e t r o u w b a a r h e i d gegevens 7 8

10.2 Bijlage B: Schema correcties visserij en v i s v e r w e r k e n d e

industrie 8 0 10.3 Bijlage C: U i t w e r k i n g correcties o p visserij en

v i s v e r w e r k e n d e industrie 82 1 0 . 4 Bijlage D: U i t w e r k i n g correcties o p visserij en

Samenvatting

In opdracht van de directie Noordzee van de Rijkswaterstaat is een

set met economische kentallen ontwikkeld. Deze database biedt

mogelijkheden om het economisch belang in beeld te brengen van

zowel de afzonderlijke activiteiten op de Noordzee, als het

gezamenlijke belang hiervan voor de Nederlandse samenleving.

Het rapport richt zich op de kenmerkende gebruiksfuncties

1

_{van de zee.}

Enerzijds is de aandacht hierbij gericht op activiteiten op zee, terwijl

anderzijds is gelet op activiteiten die in nauwe relatie

2

_{staan tot de zee.}

Voor het onderzoek is uitgegaan van beschikbare informatiebronnen.

Hierdoor zijn een aantal functies, zoals ontvanger van vervuiling,

kennisgenerator en veiligheid vooralsnog niet uitgewerkt.

Beeldvorming van die functies kan evenwel waardevol zijn voor het

beheer.

De beschrijving wordt uitgevoerd met behulp van de belangrijkste

doelvariabelen (parameters) van die functies. De doelvariabelen

waarvoor uitwerking is gezocht betreffen productiewaarde,

toege-voegde waarde (tegen factor kosten) en werkgelegenheid

(arbeids-volume in arbeidsjaren).

Vergelijkbaarheid in de tijd is mogelijk doordat de doelvariabelen voor

de jaren 1987 tot en met 1996 zijn berekend in zowellopende prijzen

3 ,

als in constante prijzen, ofwel in prijzen 1995. Voor aile

gebruiks-functies zijn berekeningen uitgevoerd zowel op nationaal niveau als

voor de regio Noordzee.

Om tegemoet te komen aan vergelijkbaarheid van gegevens is, op

nationaal niveau, zoveel mogelijk uitgegaan van de nationale

rekeningen van het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS). Bij de

afleiding van de doelvariabelen op regionaal niveau

4

,

is gebruikt

gemaakt van parameters als gewonnen m

3

_{zand, hoeveelheden}

aardgas en aardolie, enzovoort.

Over 1996 bedraagt, van de in beschouwing genomen

gebruiks-functies, het aandeel in het Bruto Binnenlands Produkt (BBP) 2,3

%,

hetgeen neerkomt op bijna 14 miljard gulden. Hiermee worden ruim

76.000 arbeidsjaren

5

_{aan werkgelegenheid geboden.}

De gezamenlijke productiewaarde ligt op bijna 30 miljard gUlden. In de

grafiek op de volgende bladzijde wordt weergegeven hoe het aandeel

in het BBP over de gebruiksfuncties is verdeeld.

1 Een gebruiksfunctie zit meestal op het niveau van een bedrijfsgroep. In enkele gevallen

gaat het om een bedrijfstak. of een bedrijfssubgroep. De term gebruiksfuncties is ontleend aan de Watersysteemverkenningen 1996.

2 Bij gebruiksfuncties die in een nauwe relatie staan tot die met kenmerkende activitieten

gaat het om zogenaamde indirecte efffecten. Hierbij is gelet op voorwaartse effecten en op achterwaardse effecten. De berekeningen zijn als conservatief te beschouwen in die zin dat slechts een enkele stap voorwaarts en achterwaarts in de productieketen is gemaakt.

3 Nominale waarden. ofwel guldens zoals die zijn uitgegeven.

4 Het beheersgebied van de Diredie Noordzee. ofwel het Nederlands Continentaal Plat

(NCP).

5 Het aantal banen ligt hier boven. Gemiddeld wordt 1.3 baan gecreeerd door een arbeidsjaar werkgelegenheid.

1 Inleiding

De directie N o o r d z e e ( D N Z ) w\\ i n z i c h t krijgen in de e c o n o m i s c h e betekenis v a n de N o o r d z e e . In de h u i d i g e o p d r a c h t gaat h e t o m een u i t w e r k i n g o p nationaal en regionaal n i v e a u , o f w e l h e t e c o n o m i s c h b e l a n g v a n de N o o r d z e e v o o r de Nederlandse s a m e n l e v i n g . O m t o t u i t w e r k i n g hiervan te k o m e n is besloten t o t h e t o p z e t t e n v a n een d a t a b a n k die t e g e m o e t k o m t aan die doelstelling. In deze studie w o r d t hieraan u i t w e r k i n g g e g e v e n .

Doel v a n de studie is h e t o p z e t t e n v a n een d a t a b a n k m e t b e h u l p w a a r v a n h e t e c o n o m i s c h b e l a n g v a n de N o o r d z e e v o o r de Nederlandse s a m e n l e v i n g in beeld kan w o r d e n g e b r a c h t . Deze r a p p o r t a g e d a a r e n t e g e n h e e f t t o t doel een b e s c h r i j v i n g te geven van die d a t a b a n k , w a a r -bij a a n d a c h t w o r d t g e s c h o n k e n aan b r o n n e n , o p z e t , i n h o u d en bereke-n i bereke-n g s w i j z e . O m d a t d i t t e veel a f w i j k t v a bereke-n de doelstellibereke-ngebereke-n v a bereke-n deze r a p p o r t a g e w o r d t er v a n a f g e z i e n gesignaleerde trends en dergelijke t e analyseren.

Bij h e t o p z e t t e n v a n een d a t a b a n k d i e n t een keuze te w o r d e n g e m a a k t uit de veelheid aan gegevens die aan diverse b r o n n e n k u n n e n w o r d e n o n t l e e n d . Besloten is die keuze t e b e p e r k e n t o t de meest k e n m e r k e n d e gebruiksfuncties en doelvariabelen (parameters) v a n die f u n c t i e s . De doelvariabelen m o g e n daarbij g e e n a f b r e u k d o e n aan v e r g e l i j k b a a r h e i d , d a n w e l e e n d u i d i g h e i d v a n b e r e k e n d e gegevens.

H e t e c o n o m i s c h b e l a n g v a n de N o o r d z e e g a a t verder d a n de b e l a n g e n , die w o r d e n a a n g e g e v e n d o o r de meest karakteristieke g e b r u i k s f u n c t i e s . D i t is h e t g e v o l g v a n o n d e r l i n g e relaties tussen functies w a a r d o o r z o g e -n a a m d e i-ndirecte e f f e c t e -n o -n t s t a a -n . Bijvoorbeeld schepe-n v a -n visserij en zeevaart m o e t e n w o r d e n g e b o u w d en o n d e r h o u d e n . H e t

beschrijven v a n indirecte e f f e c t e n kan o p verschillende m a n i e r e n g e b e u r e n . Gekozen is v o o r een w i j z e w a a r o p d i t o p een vrij conservatieve w i j z e g e b e u r t , o f w e l d o o r alleen de belangrijkste t o e l e v e r e n d e en de belangrijkste a f n e m e n d e gebruiksfuncties er bij te b e t r e k k e n . De v o l g e n d e gebruiksfuncties zijn in h e t o n d e r z o e k b e t r o k k e n : • visserij • a a r d o l i e w i n n i n g • a a r d g a s w i n n i n g • v i s v e r w e r k e n d e industrie • aardolieraffinaderijen • z a n d - , klei- en g r i n d w i n n i n g • zeevaart • z e e v a a r t v e r w a n t e bedrijven • s c h e e p s b o u w • g r o n d - , w a t e r - en w e g e n b o u w • o v e r h e i d e recreatie. Beschrijving v a n g e n o e m d e g e b r u i k s f u n c t i e s h e e f t p l a a t s g e v o n d e n d o o r de v o l g e n d e doelvariabelen t e v e r z a m e l e n , d a n w e l te b e r e k e n e n : e p r o d u c t i e w a a r d e • t o e g e v o e g d e w a a r d e ( t e g e n f a c t o r kosten) e w e r k g e l e g e n h e i d ( a r b e i d s v o l u m e in arbeidsjaren).

De t e r m e n doelvariabelen en g e b r u i k s f u n c t i e s zijn o n t l e e n d aan de W a t e r s y s t e e m v e r k e n n i n g e n ( W S V ) .

O m vergelijkbaarheid v a n gegevens zoveel m o g e l i j k te g a r a n d e r e n , is besloten u i t t e gaan v a n de nationale r e k e n i n g e n . Deze statistiek v o r m t de neerslag v a n een integratie v a n z o w e l een aanzienlijk aantal

statistieken v a n h e t Centraal Bureau v o o r de Statistiek (CBS), als d o o r a n d e r e instellingen verzamelde en b e w e r k t e gegevens.

O m d a t in een bepaald jaar h e t niveau v a n a c t i v i t e i t e n d o o r toevallige o f incidentele gebeurtenissen kan w o r d e n b e p a a l d , is er v o o r g e k o z e n o m een tijdreeks o p te stellen. V a n g e n o e m d e g e b r u i k s f u n c t i e s zijn de d o e l v a r i a b e l e n b e r e k e n d v o o r de jaren 1 9 8 7 t o t en m e t 1 9 9 6 .

U i t z o n d e r i n g e n hierop b e t r e f f e n recreatie en o v e r h e i d . Die reeksen g a a n n i e t v e r d e r t e r u g d a n 1 9 9 0 v o o r de recreatie en 1 9 9 1 v o o r de o v e r h e i d . V o o r de meeste t a k k e n v a n visserij zijn gegevens o p g e n o m e n v a n a f 1 9 7 2 . O o k h e t aantal doelvariabelen is v o o r de visserij u i t g e b r e i d m e t z o g e n a a m d e f u n c t i o n e l e d o e l v a r i a b e l e n , zoals a a n g e l a n d e h o e -v e e l h e d e n -vis naar soort.

O m v e r g e l i j k i n g in de t i j d m o g e l i j k t e m a k e n zijn de financiële d o e l v a r i a b e l e n tevens b e r e k e n d in c o n s t a n t e prijzen, o f w e l in prijzen v a n 1 9 9 5 . H i e r m e e zijn de gegevens gecorrigeerd v o o r prijsveran-d e r i n g e n (inflatie) en g e b r a c h t o p h e t niveau v a n prijzen v a n 1 9 9 5 .

V o o r alle gebruiksfuncties zijn b e r e k e n i n g e n u i t g e v o e r d z o w e l o p n a t i o n a a l niveau als v o o r de regio N o o r d z e e . O f w e l , v o o r alle g e b r u i k s f u n c t i e s is h e t aandeel v a n de N o o r d z e e b e r e k e n d . D i t v o o r alle d o e l variabelen v o o r die jaren w e l k e in deze studie in b e s c h o u w i n g zijn g e -n o m e -n .

In de v o l g e n d e paragrafen v a n d i t h o o f d s t u k w o r d e n per g e b r u i k s -f u n c t i e enkele resultaten w e e r g e g e v e n . Beschreven w o r d t w e l k e b r o n n e n zijn g e b r u i k t , hoe deze zijn b e w e r k t en w e l k e gegevens h i e r d o o r beschikbaar zijn.

Bij verschillende gebruiksfuncties w o r d e n o p grafische w i j z e gegevens g e t o o n d die v o o r a l s n o g n i e t in de o n t w i k k e l d e set m e t gegevens zijn o p g e n o m e n . D i t b e t r e f t m e t n a m e f u n c t i o n e l e d o e l v a r i a b e l e n , een keuze d a a r u i t m o e t n o g w o r d e n g e m a a k t .

De p a r a g r a f e n b e v a t t e n geen v o l l e d i g e beschrijving v a n de g e b r u i k s -f u n c t i e s , m a a r b e v a t t e n d a a r e n t e g e n meer een beschrijving v a n de set m e t gegevens. A a n g e g e v e n is w e l k e a n a l y s e m o g e l i j k h e d e n h i e r m e e g e b o d e n w o r d e n . Daar w a a r ideeën zijn o n t w i k k e l d o v e r u i t b r e i d i n g , o f v e r b e t e r i n g is d a t in de t e k s t a a n g e g e v e n .

In h o o f d s t u k 2 w o r d t een t o e l i c h t i n g g e g e v e n m e t b e t r e k k i n g t o t de a f b a k e n i n g v a n de regio N o o r d z e e , de g e b r u i k s f u n c t i e s en d o e l -v a r i a b e l e n . Z o w o r d t in paragraaf 2.2 a a n g e g e -v e n w a t t o t de regio N o o r d z e e w o r d t g e r e k e n d . In paragraaf 2.3 w o r d t nader i n g e g a a n o p indirecte e f f e c t e n en de d a a r m e e s a m e n h a n g e n d e keuze v a n gebruiks-f u n c t i e s , In paragraagebruiks-f 2.4 w o r d t u i t e e n g e z e t w a a r o m g e k o z e n is v o o r b o v e n v e r m e l d e doelvariabelen p r o d u c t i e , t o e g e v o e g d e w a a r d e en w e r k g e l e g e n h e i d . In h o o f d s t u k 3 w o r d t a a n g e g e v e n w e l k e a n a l y s e m o g e l i j k h e d e n d o o r de o n t w i k k e l d e set v a n gegevens w o r d t g e b o d e n . Een beeld v a n de N o o r d z e e 9

In h o o f d s t u k 4 w o r d t de w e r k w i j z e k o r t t o e g e l i c h t .

In h o o f d s t u k 5 w o r d t v o o r de verschillende g e b r u i k s f u n c t i e s i n g e g a a n o p de wijze v a n b e r e k e n e n , g e b r u i k t e b r o n n e n en dergelijke.

Bovendien w o r d e n daarbij v o o r een paar steekjaren, t e w e t e n 1 9 8 7 en 1 9 9 6 de resultaten v a n de b e r e k e n i n g e n v o o r de doelvariabelen p r o d u c t i e , t o e g e v o e g d e w a a r d e en w e r k g e l e g e n h e i d v e r m e l d . D i t per g e b r u i k s f u n c t i e , z o w e l o p nationaal niveau, als v o o r de regio

N o o r d z e e . Tevens zijn daarbij een aantal grafische a f b e e l d i n g e n o p g e n o m e n w a a r i n v o o r de gehele periode 1 9 8 7 t o t en m e t 1 9 9 6 de doelvariabelen t o e g e v o e g d e w a a r d e en w e r k g e l e g e n h e i d zijn

w e e r g e g e v e n .

In h o o f d s t u k 6 w o r d e n enkele o p m e r k i n g e n g e m a a k t m e t b e t r e k k i n g t o t h e t beheer v a n de gegevens.

In h o o f d s t u k 7 w o r d e n een aantal suggesties g e d a a n v o o r v e r b e t e r i n g en a a n v u l l i n g v a n de o n t w i k k e l d e set gegevens.

2 Welke gegevens; gebruiksfuncties,

doelvariabelen en verslagjaren

2.1 Algemeen

In de v o l g e n d e paragrafen w o r d t de i n h o u d v a n de dataset nader o m s c h r e v e n . In paragraaf 2.2 w o r d t a a n g e g e v e n w a t o n d e r de regio N o o r d z e e w o r d t verstaan en t o t w e l k e gegevens de b e r e k e n i n g e n zijn beperkt. In de v o l g e n d e paragraaf 2.3 w o r d t v e r m e l d w a t o n d e r gebruiksfuncties w o r d t verstaan en w e l k e functies in deze studie in b e s c h o u w i n g zijn g e n o m e n . V e r v o l g e n s w o r d t o n d e r 2.4 a a n g e g e v e n w e l k e doelvariabelen in b e s c h o u w i n g zijn g e n o m e n . O p m o g e l i j k h e d e n t o t u i t b r e i d i n g v a n h e t aantal d o e l v a r i a b e l e n w o r d t i n g e g a a n in

(sub)paragraaf 2 . 4 . 3 . V e r v o l g e n s w o r d t in paragraaf 2.5 i n g e g a a n o p h e t b e l a n g v a n gegevens in c o n s t a n t e prijzen. Tenslotte w o r d t in paragraaf 2 . 6 a a n g e g e v e n w a a r v o o r g e k o z e n is v o o r h e t opstellen v a n tijdreeksen.

2.2 Afbakening Noordzeegebied en hoeveelheid/soort gegevens

2.2.7 Noordzeegebied

Activiteiten op de Noordzee van in Nederland gevestigde ondernemingen, en activiteiten van in Nederland gevestigde ondernemingen die direct dan wel indirect het gevolg zijn van handelingen op de Noordzee, worden in dit rapport gerekend te behoren tot het gebied Noordzee.

In deze d e f i n i t i e vallen drie d i n g e n o p .

In de eerste plaats w o r d t v e r m e l d d a t alleen activiteiten van in Nederland gevestigde ondernemingen in de b e r e k e n i n g e n w o r d e n b e t r o k k e n . D i t g e e f t een betere a a n s l u i t i n g m e t andere statistieken. H e t Centraal Bureau v o o r de Statistiek (CBS) n e e m t alleen p r o d u c t i e , en dergelijke, v a n in N e d e r l a n d gevestigde bedrijven in b e s c h o u w i n g . M e r k o p d a t h i e r d o o r activiteiten v a n b i j v o o r b e e l d buitenlandse reders, en z o w e l o m g e v l a g d e zeeschepen als o m g e v l a g d e vissersvaartuigen, b u i t e n de w a a r n e m i n g e n vallen.

Ten t w e e d e kan w o r d e n o p g e m e r k t d a t n i e t is g e k o z e n v o o r een e e n d u i d i g e geografische a f b a k e n i n g , m a a r d a t deze a f b a k e n i n g a f h a n -kelijk is v a n de g e b r u i k s f u n c t i e . Uitwerking is in eerste instantie gericht op activiteiten die direct worden uitgeoefend op het door Nederland beheerde gedeelte van de Noordzee, o f w e l h e t Nederlands

C o n t i n e n t a a l Plat (NCP) en de k u s t z o n e . O m pragmatische redenen is hier in enkele gevallen v a n a f g e w e k e n . D i t b e t r e f t recreatie, visserij en zeevaart. Z o is b i j v o o r b e e l d , v o o r recreatie g e k o z e n v o o r een kustzone aan zee- en landzijde ( i n c l u s i e f de d u i n e n ) . V o o r a l s n o g is d i t inclusief recreatie in D e l t a - en W a d d e n g e b i e d . V o o r de visserij b i j v o o r b e e l d is o o k de p r o d u c t i e v a n de vissersvloot b u i t e n h e t beheersgebied v a n de directie N o o r d z e e t o t de regio N o o r d z e e g e r e k e n d . D i t o m d a t de a c t i -v i t e i t e n -v a n de -vissers-vloot zich u i t s t r e k k e n t o t b u i t e n het NCP.

Ten d e r d e w o r d t o p g e m e r k t d a t activiteiten die direct en indirect v e r b a n d h o u d e n m e t de N o o r d z e e t o t de regio N o o r d z e e w o r d e n g e r e k e n d . Ter t o e l i c h t i n g hierop w o r d t g e w e z e n o p d e visserij en de v i s v e r w e r k e n d e industrie. De visserij w o r d t d i r e c t o p de N o o r d z e e (en deels d a a r b u i t e n ) u i t g e o e f e n d . Een deel v a n de v a n g s t w o r d t v e r w e r k t in de v i s v e r w e r k e n d e industrie. De v e r w e r k i n g v i n d t , v o o r z o v e r niet direct aan b o o r d , o p h e t land plaats. In deze studie w o r d e n die activiteiten t o e g e r e k e n d aan h e t gebied N o o r d z e e . Een nadere t o e l i c h t i n g v a n indirecte activiteiten w o r d t in paragraaf 2.3 g e g e v e n .

S a m e n v a t t e n d kan w o r d e n gesteld d a t e c o n o m i s c h e f u n c t i e s in be-s c h o u w i n g zijn g e n o m e n die activiteiten o p h e t Nederlandbe-se deel v a n de N o o r d z e e u i t o e f e n e n . U i t z o n d e r i n g e n zijn hierbij recreatie, visserij en zeevaart. Naast deze gebruiksfuncties zijn tevens f u n c t i e s in beeld g e b r a c h t die h i e r v a n hetzij belangrijke toeleveranciers z i j n , d a n w e l belangrijke a f n e m e r s .

2 . 2 , 2 i-loeveeitieid/soort gegevens.

In paragraaf 2 . 4 . 2 . w o r d t a a n g e g e v e n w a a r o m is g e k o z e n v o o r de doelvariabelen t o e g e v o e g d e w a a r d e , p r o d u c t i e en w e r k g e l e g e n h e i d . In paragraaf 2.4.3 w o r d t een a a n b e v e l i n g g e d a a n v o o r u i t b r e i d i n g v a n de database m e t z o w e l financiële als f u n c t i o n e l e d o e l v a r i a b e l e n . M e t b e -t r e k k i n g -t o -t de f u n c -t i o n e l e doelvariabelen is hieraan o v e r i g e n s v o o r de visserij reeds u i t w e r k i n g g e g e v e n ( b i j v o o r b e e l d h o e v e e l h e i d a a n g e l a n d e vis naar s o o r t ) .

S o m m i g e aspecten en functies blijven b u i t e n b e s c h o u w i n g . H i e r o n d e r w o r d e n de v o o r n a a m s t e b e p e r k i n g e n g e n o e m d .

In de eerste plaats w o r d t geen inzicht g e g e v e n in de i n v l o e d v a n de o v e r h e i d (subsidies e.d.).

In de t w e e d e plaats w o r d e n geen w a a r d e o o r d e l e n g e g e v e n , o f v e r b a n d e n g e l e g d m e t andere N o o r d z e e w a a r d e n ( r u i m t e , v e i l i g h e i d , n a t u u r , o f maatschappelijke o n t w i k k e l i n g e n ) .

In de d e r d e plaats w o r d e n alleen cijfers o v e r v o o r g a a n d e jaren g e g e v e n . M e t de gegevens w o r d t niet b e o o g t i n z i c h t t e g e v e n in t o e k o m s t i g e o n t w i k k e l i n g e n

In de vierde plaats zijn ( n o g ) niet alle e c o n o m i s c h e functies^in beeld g e b r a c h t . D o o r g e b r e k aan gegevens k u n n e n een aantal activiteiten n i e t w o r d e n u i t g e w e r k t in deze studie. D i t b e t r e f t a c t i v i t e i t e n als l a n d -a -a n w i n n i n g , v e r v u i l i n g ( d u m p e n , l o z e n , z u i v e r i n g ) , k e n n i s g e n e r -a t o r ( o f f s h o r e e t c ) , t e l e c o m m u n i c a t i e , veiligheidsaspecten ( k u s t v e r d e d i g i n g , i n c i d e n t e n ) en ecologische functies (biomassa en z u u r s t o f p r o d u c t i e , k l i m a a t b e h e e r s i n g , biologische z u i v e r i n g ) .

^ Het betreft activiteiten die in 1996 door het NEI worden genoemd in het rapport " D e Noordzee en de Nederlandse economie: de belangrijkste relaties". In dat rapport

worden een zevental economische functies onderscheiden, te weten productiemiddel, infrastructuur, magazijn, kennisgenerator, ontvanger van verontreiniging, toerische trekpleister, en economisch potentieel. Binnen deze functies worden vervolgens activiteiten onderscheiden. De onderscheiden activiteiten zijn vergelijkbaar met de gebruiksfuncties, maar sluiten niet geheel aan bij de Standaard Bedrijfsindeling (SBI 1993).

2.3 indirecte effecten en gebruiksfuncties

Bij de b e s t u d e r i n g v a n e c o n o m i s c h e activiteiten w o r d t veelal g e l e t o p o n d e d i n g e relaties tussen sectoren. Hierbij d u i k e n t e r m e n o p als s p i n -o f f en indirecte e f f e c t e n . B i j v -o -o r b e e l d , bij de discussies -o v e r Schiph-ol en M a a s v l a k t e II spelen n i e t alleen de k o s t e n , m a a r o o k d i t soort e f f e c t e n een g r o t e , zo n i e t b e p a l e n d e , rol. W a a r gaat h e t hierbij o m ? V o o r d a t een p r o d u c t o p de m a r k t k o m t h e e f t er een reeks v a n activiteiten p l a a t s g e v o n d e n . De visserij g e b r u i k t b i j v o o r b e e l d conser-v e r i n g s m i d d e l e n en s t o o k o l i e . Deze w o r d e n t o e g e l e conser-v e r d d o o r de chemische i n d u s t n e en de aardolieindustrie. Daar w o r d e n dus o o k activiteiten o n t w i k k e l d t e n b e h o e v e v a n de visserijproductie. D i t w o r d e n a c h t e r w a a r t s e e f f e c t e n g e n o e m d . In deze studie is er v o o r g e k o z e n een enkele stap a c h t e r w a a r t s te m a k e n en d a n alleen n o g v o o r die sectoren m e t een k e n m e r k e n d e relatie. De visserij en zeevaart m a k e n g e b r u i k v a n s c h e p e n . Deze schepen m o e t e n n i e t alleen w o r d e n g e b o u w d m a a r o o k w o r d e n o n d e r h o u d e n h e t g e e n belangrijke

k o s t e n p o s t e n zijn. Reden o m de s c h e e p s b o u w o p t e n e m e n . O m d a t slechts één stap a c h t e r w a a r t s in b e s c h o u w i n g w o r d t g e n o m e n , blijven t o e l e v e r e n d e sectoren v a n de s c h e e p s b o u w , b i j v o o r b e e l d m e t a a l -p r o d u c t e n i n d u s t r i e en m a c h i n e b o u w , b u i t e n b e s c h o u w i n g ^ .

Bij indirecte e f f e c t e n o n d e r s c h e i d m e n o o k v o o r w a a r t s e e f f e c t e n . De aaneenschakeling v a n activiteiten v a n h e t p r o d u c t i e p r o c e s w o r d e n daarbij bekeken t o t v o o r b i j het p u n t v a n de k e r n a c t i v i t e i t e n . Bijvoor-beeld, w o r d t er visserij u i t g e o e f e n d d a n kan h e t v o l g e n d e k i n d j e , de v i s v e r w e r k e n d e i n d u s t r i e , g e b o r e n w o r d e n . D i t is dus één stap v o o r waarts. O o k v a n die v o o r w a a r t s e stap is besloten de meest k e n m e r -kende in beeld te b r e n g e n . In deze studie w o r d e n dergelijke a c t i v i t e i t e n verder a a n g e d u i d als g e b r u i k s f u n c t i e s , w a a r m e e w e aansluiten bij de in de W a t e r s y s t e e m v e r k e n n i n g e n ( W S V ) g e h a n t e e r d e b e g r i p p e n .

A c t i v i t e i t e n als visafslagen, visvervoer en g r o o t - en d e t a i l h a n d e l w o r d e n niet in h e t o n d e r z o e k b e t r o k k e n .

K o r t o m , in deze studie w o r d e n v o o r w a t b e t r e f t de indirecte e f f e c t e n alleen die g e b r u i k s f u n c t i e s o p g e n o m e n w a a r b i j die e f f e c t e n een e n k e l e stap v o o r w a a r t s o f a c h t e r w a a r t s b e t e k e n e n in de p r o d u c t i e k e t e n . De indirecte e f f e c t e n w o r d e n h i e r m e e o p een vrij conservatieve w i j z e i n g e -schat. Vergelijk b i j v o o r b e e l d r a m i n g e n v a n h e t Nederlands Economisch i n s t i t u u t (NEI) m e t b e t r e k k i n g t o t de e c o n o m i s c h e betekenis van de zeehavens, w a a r b i j g r o t e delen v a n de industrie gevestigd o p de haventerreinen m e d e in b e s c h o u w i n g w o r d e n g e n o m e n .

G e r a n g s c h i k t naar de meest g a n g b a r e i n d e l i n g , de Standaard Bedrijfs-i n d e l Bedrijfs-i n g (SBI 1993)®, zBedrijfs-ijn de v o l g e n d e gebruBedrijfs-iksfunctBedrijfs-ies Bedrijfs-in h e t

o n d e r z o e k b e t r o k k e n : • visserij • a a r d o l i e w i n n i n g • a a r d g a s w i n n i n g • v i s v e r w e r k e n d e industrie • a a r d o l i e r a f f i n a d e r i j e n ' 8 z a n d - , klei- en g r i n d w i n n i n g e zeevaart e z e e v a a r t v e r w a n t e bedrijven

' Een begrip als multiplier sluit meer aan bij het in beschouwing nemen van alle relaties. ^ De Standaard Bedrijfs Indeling 1993, de opvolger van SBI73, w o r d t onder meer

gebruikt door het Centraal Bureau voor de Statistiek.

e s c h e e p s b o u w » g r o n d - , w a t e r - en w e g e n b o u w ( g w w ) • o v e r h e i d » recreatie en t o e r i s m e . 2.4 Doelvariabelen 2.4.1 Algemeen

Doel v a n de directie N o o r d z e e is m e e r i n z i c h t te krijgen in diverse e c o n o m i s c h e aspecten v a n de N o o r d z e e , Bij de keuze v a n de d o e l -variabelen w o r d t d a n o o k a a n g e s l o t e n bij d a t g e n e w a t d o o r e c o n o m e n als belangrijk w o r d t b e s c h o u w d . O p zich is d i t geen e e n v o u d i g e t a a k , o m d a t e c o n o m i e een breed terrein o m v a t en h e t afhankelijk is w a a r m e n de a a n d a c h t o p richt. M a c r o - e c o n o m e n , m i c r o - e c o n o m e n en b e d r i j f s e c o n o m e n richten zich v o o r een belangrijke deel o p v o o r hen specifieke k e n m e r k e n v a n h e t e c o n o m i s c h proces. O o k m a a k t h e t daarbij verschil o f o p nationale o f o p regionale schaal w o r d t g e w e r k t . H o e w e l e c o n o m i e een w a a r d e v r i j e w e t e n s c h a p is spelen o o k per-soonlijke v o o r k e u r e n een rol. A l d a n n i e t g e s t e u n d d o o r e c o n o m i s c h e concepties richt de een zich m e e r o p v e r d e l i n g s v r a a g s t u k k e n d a n de ander.

Een a l g e m e n e beschrijving w a a r m e e e c o n o m i e zich bezig h o u d t kan de v o l g e n d e zijn. Economie b e s t u d e e r t h e t g e d r a g v a n i n d i v i d u e n , g r o e -p e n en i n s t i t u t e n v o o r z o v e r d a t i n h o u d t d a t m e t b e h u l -p v a n alternatief a a n w e n d b a r e schaarse m i d d e l e n bepaalde d o e l e i n d e n w o r d e n nage-streefd. A a n g e n o m e n w o r d t d a t er n i e t v o l d o e n d e p r o d u c t i e m i d d e l e n zijn o m zoveel g o e d e r e n en d i e n s t e n te p r o d u c e r e n d a t alle b e h o e f t e n v a n alle h u i s h o u d i n g e n z o d a n i g w o r d e n b e v r e d i g d d a t v e r z a d i g i n g o p -t r e e d -t . D i -t is h e -t beginsel v a n rela-tieve schaars-te: de m i d d e l e n schie-ten t e k o r t bij de b e h o e f t e n , o f w e l een altijd a a n w e z i g w e l v a a r t s t e k o r t .

Zaken die h e t i n d i v i d u e l e b e l a n g , g r o e p s b e l a n g o f bedrijfsbelang overstijgen v o r m e n een b l i j v e n d a a n d a c h t s p u n t v a n de politieke belangstelling. Hier l i g t o o k ons eerste en belangrijkste a a n g r i j -p i n g s -p u n t bij de keuze v a n o n z e d o e l v a r i a b e l e n . De e c o n o m i s c h e politiek is g e r i c h t o p een aantal m a c r o - e c o n o m i s c h e doelvariabelen die m e t b e h u l p v a n h e t b e l e i d s i n s t r u m e n t a r i u m t e beïnvloeden zijn.

De eerste vijf zijn in de Jaren v i j f t i g d o o r de Sociaal Economische Raad (SER) g e f o r m u l e e r d , de laatste is er in latere jaren aan t o e g e v o e g d . H e t b e t r e f t de v o l g e n d e : 1) volledige w e r k g e l e g e n h e i d 2) stabiel prijsniveau 3) e v e n w i c h t i g e betalingsbalans 4 ) e v e n w i c h t i g e e c o n o m i s c h e groei 5) rechtvaardige i n k o m e n s v e r d e l i n g 6) e v e n w i c h t i g e b e g r o t i n g . A d i : volledige w e r k g e l e g e n h e i d

O v e r e e n k o m s t i g die doelstellingen w o r d t bij t o e n e m e n d e w e r k l o o s h e i d g e t r a c h t deze t e r u g t e b r e n g e n t o t maatschappelijk aanvaardbare p r o p o r t i e s . Reeds l a n g v o o r d a t v o l l e d i g e w e r k g e l e g e n h e i d een f e i t is

w o r d t de a a n d a c h t g e r i c h t o p s p a n n i n g e n o p de a r b e i d s m a r k t en het o p d r i j v e n d e e f f e c t o p de l o n e n d a t hiervan u i t g a a t .

A d 2 : stabiel prijsniveau

Bij t o e n e m e n d e inflatie (proces v a n h e t m i n d e r w a a r d w o r d e n v a n onze m u n t e e n h e i d ) spreken w e o v e r h e t i n f l a t i e s p o o k . Echter deflatie

( m u n t e e n h e i d n e e m t in w a a r d e t o e ) w o r d t als een n o g g r u w e l i j k e r d e f l a t i e s p o o k o m s c h r e v e n , o m d a t d i t g e p a a r d g a a t m e t dalende prijzen, een v e r m i n d e r d e o p b r e n g s t , lagere l o n e n en t o e n e m e n d e o n z e k e r h e i d m e t een negatieve i n v l o e d o p de e c o n o m i s c h e groei als g e v o l g .

A d 3: e v e n w i c h t i g e betalingsbalans

Bij p e r m a n e n t e o v e r s c h o t t e n o p de betalingsbalans staan daar t e g e n -o v e r p e r m a n e n t e t e k -o r t e n bij andere l a n d e n . D i t kan a a n l e i d i n g geven t o t h e t o p w e r p e n v a n h a n d e l s b e l e m m e r i n g e n , w a a r recent n o g sprake v a n w a s tussen Japan en de V e r e n i g d e Staten. Handelsbarrierres b e l e m m e r e n de e c o n o m i s c h e g r o e i .

A d 4 : e v e n w i c h t i g e groei

Bij e v e n w i c h t i g e groei is de blik g e r i c h t o p h e t Bruto Binnenlands P r o d u c t (BBP). D i t w o r d t g e v o r m d d o o r de s o m v a n de t o e g e v o e g d e w a a r d e n v a n alle bedrijven en o v e r h e i d .

A d 5: rechtvaardige i n k o m e n s v e r d e l i n g

O n g e w e n s t h e d e n in de i n k o m e n s v e r d e l i n g w o r d e n gecorrigeerd d o o r m i d d e l v a n belastingen, o v e r d r a c h t e n en subsidies. W a t precies een rechtvaardige i n k o m e n s v e r d e l i n g is blijft o n d e r w e r p v a n discussie.

A d 6: e v e n w i c h t i g e b e g r o t i n g

In de a f g e l o p e n d e c e n n i a h e e f t een v o o r t d u r e n d t e k o r t o p de b e g r o t i n g geleid t o t een aanzienlijke staatsschuld. De rentelasten hiervan stellen ons v o o r p r o b l e m e n . B o v e n d i e n leidt de f i n a n c i e -r i n g s b e h o e f t e t o t h o g e -r e k a p i t a a l m a -r k t -r e n t e s , w a t o p zich w e e -r een b e l e m m e r i n g v o r m t v o o r bedrijven o m geld t e l e n e n . H i e r m e e w o r d t de groei n a d e l i g b e ï n v l o e d .

2.4.2 Keuze set economische doelvariabelen

Zoals uit b o v e n s t a a n d e m o g e l i j k o p v a l t , is d a t e c o n o m i s c h e

d o e l w a a r d e n veelal n i e t d o o r de t h e o r i e w o r d e n g e d i c t e e r d . Ze zijn in veel gevallen meer een resultante van d u w e n en t r e k k e n v a n

verschillende b e l a n g e n g r o e p e n in o n z e s a m e n l e v i n g en v a n de i n t e r n a t i o n a l e o m g e v i n g .

H e t beleid richt zich o p b e ï n v l o e d i n g v a n de doelvariabelen m e t b e h u l p v a n i n s t r u m e n t e n , zoals r e g e l g e v i n g , h e f f i n g e n en b e s t e d i n g e n

(subsidies, u i t k e r i n g e n , c o n s u m p t i e v e b e s t e d i n g e n en i n v e s t e r i n g e n ) .

W a t uit de s u m m i e r e t o e l i c h t i n g o p de d o e l w a a r d e n o o k naar v o r e n k o m t , is d a t bij s o m m i g e w e e r w o r d t v e r w e z e n naar de i n v l o e d die er v a n u i t kan gaan o p de groei. H e t g a a t hierbij d a n o m de groei v a n h e t Bruto Binnenlands P r o d u c t (BBP), h e t g e e n v r i j w e l gelijk is aan h e t nationale i n k o m e n ' ' ° . H e t Bruto Binnenlands P r o d u k t w o r d t g e v o r m d

Het nationale Inkomen w o r d t berekend door het Bruto Binnenlands Product (BBP) te corrigeren met het saldo uit het buitenland ontvangen primaire inkomens. Primaire inkomens van en aan het buitenland spelen geen rol in de door ons beschouwde gebruiksfuncties. Het BBP w o r d t gevormd door het totaal aan toegevoegde waarde van bedrijfstakken/groepen en overheid.

d o o r de s o m v a n de t o e g e v o e g d e w a a r d e n " v a n alle b e d r i j v e n in N e d e r l a n d . T o e g e v o e g d e w a a r d e speelt h i e r m e e een b e l a n g r i j k e r o l .

O m d a t in ons o n d e r z o e k verschillende b e d r i j f s t a k k e n en - ( s u b ) g r o e p e n in b e s c h o u w i n g w o r d e n g e n o m e n is m e t h e t o o g o p h e t b o v e n s t a a n d e besloten o p v o o r alle sectoren die nader w o r d e n o n d e r z o c h t

toegevoegde w a a r d e ''^ als doelvariabele t e kiezen.

Bij b e s p r e k i n g e n o v e r h e t nationale i n k o m e n k o m t m e n o o k w e l de t e r m e n t e g e n als de nationale koek. H e t g a a t daarbij o m een v e r w i j z i n g w a a r een v e r d e l i n g s v r a a g s t u k achter ligt. De koek kan w o r d e n o p g e -deeld in l o o n s o m ( l o n e n salarissen en sociale lasten), a f s c h r i j v i n g e n " en o v e r i g i n k o m e n . Deze v e r d e l i n g laat zien w e l k deel naar de g e z i n n e n gaat, w e l k deel is a a n g e w e n d o m de k a p i t a a l g o e d e r e n v o o r r a a d m e e o p peil te h o u d e n en w e l k deel t o e v l o e i t aan de kapitaalverschaffers. D o o r m i d d e l v a n b e l a s t i n g e n , o v e r d r a c h t e n ( u i t k e r i n g e n ) en subsidies w o r d t gecorrigeerd o p de v e r d e l i n g . De l o o n s o m als aandeel in h e t BBP, een v e r h o u d i n g die o o k w e l a a n g e d u i d w o r d t als a r b e i d s i n k o m e n s q u o t e , g e e f t een eerste indicatie o v e r de v e r d e l i n g . O m d a t de l o o n s o m g e k o p p e l d is aan de werkgelegenheid^" geven cijfers h i e r o m t r e n t een eerste i n d r u k o v e r de v e r d e l i n g . H e t w e l o f n i e t m e e d o e n aan h e t arbeidsproces is een belangrijk sociaal c o m p o n e n t . H e t d r a a g t in belangrijke m a t e bij aan het w e l z i j n . W e l z i j n w o r d t in t e g e n s t e l l i n g t o t w e l v a a r t , niet alleen in geld g e m e t e n maar h o u d t o o k r e k e n i n g m e t gevoelens. De indicatie m e t b e t r e k k i n g t o t de v e r d e l i n g en h e t sociale c o m p o n e n t v o r m t v o o r ons a a n l e i d i n g o m w e r k g e l e g e n h e i d als doelvariabele t e kiezen.

O n z e a a n d a c h t is t o t dusverre sterk m a c r o - e c o n o m i s c h " g e o r i ë n t e e r d . De b e d r i j f s e c o n o o m h o u d t zich meer bezig m e t zaken als p r o d u c t i e , afzet, o m z e t , e f f i c i ë n t i e en rentabiliteit. In eerste instantie g e r i c h t o p h e t eigen bedrijf en v e r v o l g e n s gerelateerd aan de b r a n c h e . H e t verschil tussen p r o d u c t i e w a a r d e en a f z e t l i g t in de v o o r r a a d v o r m i n g en h e t verschil tussen a f z e t en o m z e t l i g t tussen h e t m o m e n t v a n de o p d r a c h t en de l e v e r i n g . De verschillen hiertussen zijn o v e r h e t a l g e m e e n n i e t g r o o t . In de s c h e e p s b o u w kan er d a a r e n t e g e n w e l een fors verschil bestaan tussen p r o d u c t i e w a a r d e , o m z e t en afzet. N a de b o u w v a n de g r o t e m a m m o e t t a n k e r s in de jaren z e v e n t i g zijn o o k v o o r de s c h e e p s b o u w de verschillen m i n d e r g r o o t . P r o d u c t i e w a a r d e g e e f t ons meer a n a l y s e - m o g e l i j k h e d e n d a n a f z e t o f o m z e t . Bij p r o d u k t i e w a a r d e w o r d t r e k e n i n g g e h o u d e n m e t v o o r r a a d -v o r m i n g . In c o m b i n a t i e m e t arbeidsgege-vens kan b i j -v o o r b e e l d de p r o d u c t i e w a a r d e per m a n w o r d e n b e r e k e n d . V o o r o m z e t m o e t een

" Toegevoegde waarde kan worden omschreven als het verschil tussen productiewaarde en verbruikswaarde.

In ons document beogen w e met toegevoegde waarde aan te geven de Bruto toegevoegde waarde (BTW) tegen factor kosten. Verschillen tussen BTW tegen factor kosten of tegen marktprijzen zijn voor onze gebruiksfuncties zeer gering. Bij de laatste is gecorrigeerd voor indirecte belastingen en subsidies.

" Afschrijvingen op gebruiksfunctieniveau worden niet gepubliceerd.

" Arbeidsjaren. In het document w o r d t werkgelegenheid beschreven in termen van arbeidsjaren. Bij een arbeidsjaar is gecorrigeerd voor vakanties, feestdagen en parttime banen. Het is daarmee een ander begrip dan het aantal banen. Een arbeidsjaar is in Nederland gemiddeld 1,3 baan. Deze factor verschilt evenwel per gebruiksfunctie. Macro-economie houdt zich bezig met de samenhang tussen productie, werkge-legenheid, investeren, loonvoet, prijspeil, arbeidsproductiviteit en inkomensverdeling. Daarbij w o r d t onderscheiden het probleem van de conjunctuur (de bewegingen in de benutting van de aanwezige productiemiddelen) en dat van de groei (ontwikkeling op lange termijn).

beroep w o r d e n g e d a a n o p a n d e r e , o v e r h e t a l g e m e e n m i n d e r c o n -sistente statistieken. M e t h e t o o g o p h e t v o r e n s t a a n d e h e b b e n w e er v o o r g e k o z e n productiewaarde als doelvariabele o p de n e m e n .

Verschillende sectoren zijn in m e e r o f m i n d e r e m a t e afhankelijk v a n h e t b u i t e n l a n d . Naast prijzen o p de g r o n d s t o f f e n m a r k t speelt h e t

b u i t e n l a n d vaak een belangrijke rol o m d a t een g r o o t deel v a n de p r o d u c t i e daar w o r d t a f g e z e t . Die afhankelijkheid kan w o r d e n w e e r g e g e v e n d o o r g e g e v e n s o m t r e n t de e x p o r t in beeld te b r e n g e n . Hierin is v o o r z i e n bij de d a t a v e r z a m e l i n g en b e w e r k i n g . Echter, o n d e r andere o m de g e b r u i k e r n i e t te o v e r v o e r e n m e t een g r o o t aantal doelvariabelen w o r d t er v o o H o p i g v a n afgezien o m e x p o r t als doelvariabele o p t e n e m e n . A a n i m p o r t w o r d t o v e r h e t a l g e m e e n m i n d e r b e l a n g g e h e c h t . Evenwel als saldo m e t de e x p o r t kan de bijdrage v a n een sector aan de betalingsbalans w o r d e n w e e r g e g e v e n . V o o r l o p i g w o r d t er v a n afgezien o m i m p o r t als doelvariabele o p t e n e m e n . De relatie m e t h e t b u i t e n l a n d w o r d t z o d o e n d e v o o H o p i g b u i t e n b e s c h o u w i n g g e l a t e n .

Energieverbruik staat al jaren in de belangstelling. Hierin is v o o r z i e n bij de d a t a v e r w e r v i n g en - b e w e r k i n g . H e t b e t r e f t daarbij in h e t a l g e m e e n w a a r d e cijfers, b e d r a g e n in g u l d e n s . De a a n d a c h t g a a t veelal m e e r u i t naar hoeveelheidsgegevens. H i e r d o o r en m e t het d o e l o m een b e p e r k t e set m e t financiële d o e l v a r i a b e l e n te g e b r u i k e n , is besloten deze g e g e -vens v o o r l o p i g n i e t t e p r e s e n t e r e n . Een u i t z o n d e r i n g w o r d t g e m a a k t v o o r de visserij. V o o r verschillende t a k k e n v a n visserij is h e t a a n t a l liters v e r b r u i k t e olie o p g e n o m e n .

S a m e n v a t t e n d w o r d t in h e t o n d e r z o e k , v o o r alle in b e s c h o u w i n g g e n o -m e n g e b r u i k s f u n c t i e s , a a n d a c h t g e s c h o n k e n de v o l g e n d e d o e l v a r i a b e l e n :

• (bruto) toegevoegde waarde • werkgelegenheid (in arbeidsjaren) • productiewaarde

2.4.3 Andere variabelen; uitbreiding analysemogelijkheden

In de b e s p r e k i n g m e t w e l k e doelvariabelen de o n t w i k k e l d e set gegevens kan w o r d e n u i t g e b r e i d , w o r d t onderscheid g e m a a k t tussen financiële en f u n c t i o n e l e d o e l v a r i a b e l e n . De financiële d o e l v a r i a b e l e n b e o g e n i n z i c h t te g e v e n o p de financiële g a n g v a n zaken v a n de sectoren. De f u n c t i o n e l e doelvariabelen v o r m e n hierop een a a n v u l l i n g o m d a t ze meer z e g g e n o v e r de geleverde fysieke prestaties e.d.

2.4.3.1 Financiële doelvariabelen

De o n d e r l i g g e n d e set m e t doelvariabelen staat t o e o m o p e e n v o u d i g e wijze een aantal financiële doelvariabelen t o e te v o e g e n . Hierbij m a g w o r d e n g e d a c h t a a n : • v e r b r u i k • l o o n s o m • o v e r i g i n k o m e n • e x p o r t , i m p o r t • e n e r g i e v e r b r u i k ( w a a r d e n ) H e t v e r b r u i k g e e f t in s a m e n h a n g m e t de p r o d u c t i e een indicatie o v e r e f f i c i ë n t i e v e r a n d e r i n g e n e n / o f t e c h n o l o g i s c h e v o o r u i t g a n g . U i t de t o e g e v o e g d e waarde''^ v a l t af te splitsen de l o o n s o m g e g e v e n s en i n f o r m a t i e o v e r h e t o v e r i g i n k o m e n . O n t w i k k e l i n g e n in de l o o n s o m

en o v e r i g i n k o m e n t e n o p z i c h t e v a n de t o e g e v o e g d e w a a r d e

weerspiegelen h e t aandeel v a n de w e r k n e m e r s en kapitaalverschaffers in h e t i n k o m e n . M e t andere w o o r d e n , de l o o n s o m g e e f t de d r u k v a n de l o n e n w e e r en h e t o v e r i g i n k o m e n g e e f t aan w a t er v o o r de kapitaalverschaffer o v e r b l i j f t . O f w e l deze v e r h o u d i n g e n geven een indicatie o v e r de i n k o m e n s v e r d e l i n g .

H e t saldo v a n e x p o r t en i m p o r t g e e f t de bijdrage aan de handelsbalans w e e r . O v e r h e t a l g e m e e n kan e x p o r t als een r u w e indicatie hiervan w o r d e n b e s c h o u w d . Deze d o e l v a r i a b e l e n geven b o v e n d i e n de r e l a t i e / a f h a n k e l i j k h e i d aan t e n o p z i c h t v a n h e t b u i t e n l a n d .

H e t energieverbruik t e n o p z i c h t e v a n de p r o d u c t i e o f t o e g e v o e g d e w a a r d e g e e f t een indicatie o v e r h o e milieuvriendelijk, - o f o n v r i e n d e l i j k een p r o d u c t is.

In de v e r z a m e l d e datareeks is reeds v o o r z i e n in b e r e k e n i n g en presentatie v a n b o v e n g e n o e m d e de d o e l v a r i a b e l e n . Slechts kleine aanpassingen zijn hiertoe n o d i g .

2.4.3.2 Functionele doelvariabelen

Naast b o v e n g e n o e m d e financiële d o e l v a r i a b e l e n is u i t b r e i d i n g m o g e l i j k m e t een aantal z o g e n a a m d e f u n c t i o n e l e d o e l v a r i a b e l e n . I m m e r s geld z e g t niet alles. M e t b e h u l p v a n d i t s o o r t doelvariabelen kan een beter i n z i c h t w o r d e n v e r k r e g e n in h e t f u n c t i o n e r e n v a n een g e b r u i k s f u n c t i e . Ze k u n n e n w o r d e n v e r g e l e k e n m e t de kentallen w a a r n a a r zo d r i f t i g w o r d t g e z o c h t o m efficiëntie en d o e l m a t i g h e i d v a n een o v e r h e i d s -organisatie w e e r te g e v e n .

Bijvoorbeeld p r o d u c t i e , w e r k g e l e g e n h e i d en t o e g e v o e g d e w a a r d e v a n z e e v a a r t v e r w a n t e bedrijven k r i j g t m e e r z e g g i n g s k r a c h t als hierbij a a n g e g e v e n w o r d t w e l k e h o e v e e l h e d e n er geladen en gelost zijn (eventueel a a n g e v u l d m e t o n d e r v e r d e l i n g naar g o e d e r e n s o o r t ) . N i e t d e n k b e e l d i g is d a t de h o e v e e l h e i d p r o d u c t i e per m a n in de g e b r u i k s -f u n c t i e z e e v a a r t v e r w a n t e bedrijven de k o m e n d e jaren m i n d e r sterk s t i j g t d a n de p r o d u c t i e w a a r d e en t o e g e v o e g d e w a a r d e per w e r k n e m e r . D a t laatste m a g w o r d e n v e r w a c h t o m d a t de a a n d a c h t m e e r en m e e r v e r s c h u i f t naar g o e d e r e n m e t een h o g e r e t o e g e v o e g d e w a a r d e , b i j -v o o r b e e l d als g e -v o l g -v a n m i n d e r b u l k g o e d e r e n en meer s t u k g o e d e r e n en c o n t a i n e r v e r v o e r . liters olie * 1000 3,3 72 74 76 78 '80 '82 '84 '86 '8 Z D t o n vis per pl<-dag la'sn N—liters olie per ton vis

92 '94

Figuur 1 Kottervisserij; aanvoer per pk-dag en olieliters per ton vis.

V o o r de diverse t a k k e n v a n visserij zijn reeds een aantal f u n c t i o n e l e doelvariabelen o p g e n o m e n . Deze geven b i j v o o r b e e l d een indicatie o v e r olieliters per t o n vis (in v o o r g a a n d e g r a f i e k ) , g e w i c h t h o e v e e l h e i d vis per p k d a g , o f per w e r k n e m e r , en v e r s c h u i v i n g e n in de v a n g s t s a m e n -stelling.

2.5 Nominale waarden en constante prijzen; correctie voor inflatie

2.5.7 De betekenis van reeksen in constante prijzen

O n d e r s t a a n d e grafiek t o o n t de p r o d u c t i e w a a r d e w a a r d e v a n de k o t t e r -visserij o v e r de jaren 1 9 7 2 t o t en m e t 1 9 9 6 . De grafiek laat v o o r de j a r e n 1 9 7 2 t o t en m e t 1 9 8 5 een stijging v a n de p r o d u c t i e zien. In latere jaren n e e m t de p r o d u c t i e w e e r af t o t o n g e v e e r 6 0 0 m i n g u l d e n . min.fl. 200 + 100 - • O

I

I ! I I I I I I I I 1 I I I I I I I I I I I I I 72 74 76 78 '80 '82 '84 '86 '88 '90 '92 '94 '96 jaren In lopende prijzen

Figuur 2 Kottervisserij; productiewaarde (niet gecorrigeerd voor inflatie).

Een analyse o p deze wijze u i t g e v o e r d g e e f t een v e r t e k e n d beeld. De suggestie die er v a n u i t g a a t is d a t de p r o d u c t i e in de l o o p v a n de p e r i o d e 1 9 7 2 t o t 1 9 9 6 ruim v e r d u b b e l d is. In de b e w u s t e cijferreeks is namelijk geen r e k e n i n g g e h o u d e n m e t h e t prijsverioop, o f w e l de inflatie. M a k e n w e de gegevens n o g eens o p in prijzen v a n 1 9 9 5 d a n blijkt de p r o d u c t i e in 1 9 9 6 o n g e v e e r gelijk t e zijn aan die v a n 1 9 7 2 . Deze o n t w i k k e l i n g w o r d t in de v o l g e n d e grafiek g e t o o n d . min.fl. 200 1-100 -¬ O

I

I I I I I I I I I I I I I ! I I I I I I I I I I '72 '74 '76 '78 '80 '82 '84 '86 '88 '90 '92 '94 '96 in prijzen 1995 i^fen — - - — — in lopende prijzen

V u l l e n w e de grafiek aan m e t i n f o r m a t i e o v e r de h o e v e e l h e i d a a n g e -lande vis d a n k a n b e t e r duidelijk w o r d e n g e m a a k t w a a r o m h e t v o o r k e u r v e r d i e n d o m bij analyses in t i j d r e e k s v e r b a n d g e b r u i k t e m a k e n v a n gegevens in prijzen v a n een g e k o z e n basisjaar. In de v o l g e n d e grafiek v a l t te constateren d a t de index v a n de p r o d u c t i e in l o p e n d e prijzen v a n 1 9 7 2 t o t 1 9 9 6 meer d a n een v e r d u b b e l i n g te zien g e e f t (van 3 7 naar o n g e v e e r 9 8 ) . De p r o d u c t i e in prijzen v a n 1 9 9 5 laat een veel c o n s t a n t e r p a t r o o n zien. In 1 9 7 2 een index v a n 8 2 , in 1 9 9 6 er iets o n d e r . De eveneens in de grafiek w e e r g e g e v e n a a n v o e r v a n t o n n e n vis laat een p a t r o o n zien d a t m e e r lijkt o p de reeks in c o n s t a n t e prijzen d a n o p de reeks in l o p e n d e prijzen. D a t de p r o d u c t i e in

constante prijzen in de jaren t a c h t i g a c h t e r b l i j f t bij de o n t w i k k e l i n g in de a a n v o e r w o r d t v o o r n a m e l i j k v e r o o r z a a k t d o o r de in die j a r e n grotere hoeveelheid ( g o e d k o p e r e ) schol t e n o p z i c h t e v a n de h o e v e e l h e i d t o n g . Index (1995=100) O - I — 1 — I — I — I — I — I — I — I — I — I — I — I — I — I — I — I — I — I — I — I — I — I—I—I 72 74 76 78 '80 '82 '84 '86 '88 '90 '92 '94 '96 • inprilzen 1995 In lopende prijzen totaal aanvoer in tonnen

Figuur 4 Kottervisserij; productiewaarde.

Indien h e t o m een enkel p r o d u c t g a a t en n i e t o m een s a m e n w e g i n g v a n diverse p r o d u c t e n d a n h e e f t de reeks v a n p r o d u c t i e in c o n s t a n t e prijzen een i d e n t i e k v e d o o p als die v a n de h o e v e e l h e i d v a n h e t p r o d u c t . Bij de p r o d u c t i e v a n de g r o t e zeevisserij w o r d t deze situatie vrijwel v o l l e d i g b e n a d e r d (zie o n d e r s t a a n d e g r a f i e k ) , o m d a t h e t daar slechts o m de h o e v e e l h e d e n a a n g e l a n d e diepvries en vers g a a t . V o o r k e u r v e r d i e n d d a n o o k o m analyses in de t i j d u i t t e v o e r e n m e t gegevens die g e c o r r i g e e r d zijn v o o r inflatie.

Index ^^^1995=100) O I I I I I I I I I I I I I I I I I I ! I I I I I I '72 '74 '76 '78 '80 ;82 '84 '86 '88 '90 '92 '94 '96 • in prijzen 1995 in lopende prijzen totaal aanvoer in tonnen

Figuur 5 Grote zeevisserij; productiewaarde

H e t w e r k e n m e t financiële gegevens die herleid zijn t o t g u l d e n s v a n een g e k o z e n basisjaar h e e f t n o g een v o o r d e e l . De analyses k u n n e n w o r d e n u i t g e b r e i d d o o r o n t w i k k e l i n g e n te vergelijken m e t die in andere sectoren''^, o f m e t een v o o r inflatie gecorrigeerd Bruto Binnenlands P r o d u c t (BBP). O o k k u n n e n o n t w i k k e l i n g e n w o r d e n vergeleken m e t alle m o g e l i j k e , o f wenselijke hoeveelheidsgegevens. In v o o r g a a n d e g r a f i e k e n is d i t overigens o o k t o e g e p a s t d o o r de a a n v o e r in t o n n e n te vergelijken m e t de p r o d u c t i e w a a r d e n a d a t de b e t r e f f e n d e reeksen hiervan eerst zijn o m g e z e t in indices.

In de o n t w i k k e l d e set m e t doelvariabelen w o r d e n gegevens a a n g e -b o d e n in prijzen v a n 1 9 9 5 . H e t jaar 1 9 9 5 krijgt hiermee h e t k a r a k t e r v a n een referentie jaar. ( I n h e t digitale bestand zijn deze g e g e v e n s in prijzen v a n 1 9 9 5 zijn o p nationaal niveau w e e r g e g e v e n in g r o e n e v a k k e n . O p regionaal n i v e a u w o r d e n ze in l i c h t b l a u w e v a k k e n g e t o o n d . De t a k k e n v a n visserij w o r d e n in d o n k e r d e r b l a u w e v a k k e n o p g e n o m e n . Alle g e g e v e n s in l o p e n d e prijzen, w a a r a a n bij analyses m i n d e r p r i o r i t e i t m o e t w o r d e n g e g e v e n , staan in niet g e k l e u r d e v a k k e n v e r m e l d , z o w e l o p regionaal als o p nationaal niveau.)

2 . 5 . 2 Berekeningswijze van gegevens in prijzen van een gekozen basisjaar

V o o r de b e r e k e n i n g v a n de gegevens in constante prijzen is, m e t u i t -z o n d e r i n g v a n de visserij, u i t g e g a a n v a n i n f o r m a t i e u i t de n a t i o n a l e r e k e n i n g e n . In de n a t i o n a l e r e k e n i n g e n w o r d e n gegevens v a n h e t meest recente verslagjaar z o w e l w e e r g e g e v e n in l o p e n d e prijzen''® (guldens zoals ze o v e r de t o o n b a n k zijn g e g a a n ) als in prijzen v a n h e t jaar d a a r v o o r , o f w e l c o n s t a n t e prijzen. Bijvoorbeeld o v e r h e t jaar 1 9 9 6

is v o o r de zeevaart een p r o d u c t i e w a a r d e g e g e v e n v a n 5 5 0 7 m i n g u l d e n t e g e n een p r o d u c t i e w a a r d e van 5 7 6 0 m i n g u l d e n in 1 9 9 5 . Tevens zijn gegevens v e r k r e g e n w a a r u i t blijkt d a t diezelfde p r o d u c t i e v a n 1 9 9 6 in prijzen v a n h e t v o o r a f g a a n d e jaar (constante prijzen) 5 6 3 0 m i n g u l d e n b e d r a a g t . H i e r u i t v a l t een hoeveelheidsindex af t e leiden v a n 9 8 . D o o r de o p deze w i j z e g e v o n d e n reeks

hoeveelheids-o n t w i k k e l i n g e n te k hoeveelheids-o p p e l e n en t e v e r m e n i g v u l d i g e n m e t h e t n i v e a u v a n een g e k o z e n basisjaar ( 1 9 9 5 ) w o r d t de w a a r d e in prijzen v a n d a t basisjaar b e r e k e n d .

V o o r de visserij is g e b r u i k g e m a a k t v a n hoeveelheids- en p r i j s i n f o r m a t i e v a n h e t L a n d b o u w Economisch I n s t i t u u t (LEI).

Een basisjaar d i e n t als referentie. D i t is een gebruikelijke m e t h o d i e k bij h e t w e e r g e v e n v a n e c o n o m i s c h e gegevens. Allerlei statistische

gegevens w o r d e n u i t g e d r u k t t e n o p z i c h t e v a n een g e k o z e n basisjaar, b i j v o o r b e e l d de statistiek v a n de prijzen. O p d i t m o m e n t g e b r u i k t h e t CBS n o g reeksen m e t als basisjaar 1 9 9 0 . V e r w a c h t m a g w o r d e n d a t b i n n e n k o r t een basisverlegging naar 1 9 9 5 plaatsvindt. In de

W a t e r s y s t e e m v e r k e n n i n g e n is 1 9 9 5 reeds als basisjaar a a n g e h o u d e n .

2.6 Tijdreeks 1 9 8 7 - 1 9 9 6

H e t a c t i v i t e i t e n n i v e a u in een bepaald jaar kan d o o r t o e v a l l i g e o f incidentele zaken w o r d e n b e p a a l d . M e t h e t o o g hierop is h e t v a n b e l a n g d a t gegevens in t i j d r e e k s v e r b a n d ter b e s c h i k k i n g staan.

Elke gebruiksfunctie maakt een specifieke prijsontwikkeling door.

De gegevens v a n de in b e s c h o u w i n g g e n o m e n g e b r u i k s f u n c t i e s zijn b e r e k e n d v o o r de jaren 1 9 8 7 - 1 9 9 6 , z o w e l o p nationaal als o p regionaal n i v e a u .

H i e r o p zijn enkele a f w i j k i n g e n . V o o r recreatie is de p e r i o d e 1 9 9 0 t o t en m e t 1 9 9 6 u i t g e w e r k t en v o o r de o v e r h e i d h e t tijdvak v a n 1 9 9 1 t o t en m e t 1 9 9 6 . V o o r de (verschillende t a k k e n v a n ) zeevisserij is v o l d o e n d e i n f o r m a t i e v o o r h a n d e n o m de reeks v o o r de meeste t a k k e n v a n visserij u i t te breiden t o t 1 9 7 2 . De beschikbare gegevens zijn in de

o n t w i k k e l d e set m e t doelvariabelen o p g e n o m e n .

3 Belang van de gegevens/analyse mogelijkheden

De set m e t gegevens b i e d t a a n k n o p i n g s m o g e l i j k h e d e n t o t het b e a n t -w o o r d e n v a n een g r o o t aantal v r a g e n . H i e r o n d e r -w o r d t een k o r t e o p s o m m i n g g e g e v e n v a n de meest v o o r de h a n d l i g g e n d e (beheers)-v r a g e n . Veel (beheers)-v a n o n d e r s t a a n d e (beheers)-v r a g e n k u n n e n m e t de (beheers)-v r i j g e g e (beheers)-v e n set g e g e v e n s w o r d e n b e a n t w o o r d . V o o r bepaalde v r a g e n is meer

i n f o m a t i e n o d i g , die al w e l v e r z a m e l d en b e w e r k t is, m a a r n o g n i e t is t o e g e v o e g d aan deze set m e t g e g e v e n s . H i e r t o e kan c o n t a c t w o r d e n o p g e n o m e n m e t de auteur. H e t b e t r e f t die v r a g e n w a a r b i j een relatie w o r d t gelegd m e t e x p o r t , i n k o m e n , a l g e m e n e prijsstijgingen en e n e r g i e v e r b r u i k ( m e t u i t z o n d e r i n g v a n h e t v e r b r u i k aan liters olie bij de visserij).

W a t is de directe bijdrage v a n de N o o r d z e e g e b r u i k s f u n c t i e s aan de BV N e d e r l a n d in t e r m e n v a n de gespecificeerde d o e l v a r i a b e l e n , zoals: • w e r k g e l e g e n h e i d • e x p o r t • Bruto Binnenlands P r o d u c f ' • energieverbruik • i n k o m e n w e r k n e m e r s . • i d e m , w a t is de indirecte bijdrage

• i d e m , w a t is de t o t a l e (directe en indirecte bijdrage)

• welke ontwikkeling hebben de functies doorgemaakt, met betrekking tot: • p r o d u c t i e

• t o e g e v o e g d e waarde^° • w e r k g e l e g e n h e i d • e x p o r t

• a r b e i d s p r o d u c t i v i t e i t ( p r o d u c t i e per werknemer)^^ • energie intensiteit ( v e r b r u i k per eenheid o u t p u t ) ^ ^

• h o u d t de groei van de a f z o n d e d i j k e g e b r u i k s f u n c t i e s gelijke t r e d m e t h e t g e m i d d e l d e in N e d e d a n d

• h o e o n t w i k k e l t zich de a r b e i d s i n k o m e n s q u o t e ( v e r h o u d i n g l o o n s o m en t o e g e v o e g d e w a a r d e ) .

V o o r de visserij zijn n o g w a t f u n c t i o n e l e doelvariabelen a a n g e g e v e n die h e t m o g e l i j k m a k e n n o g een serie v r a g e n v a n een andere categorie t e b e a n t w o o r d e n , zoals:

• hoeveel liter olie w o r d t er per k g a a n g e l a n d e vis g e b r u i k t • w a t is de inzet aan p k - d a g e n per g e w i c h t s e e n h e i d vis (per s o o r t ) • w a t is de a a n v o e r ( o n t w i k k e l i n g ) v o o r : • platvis • rondvis • h a r i n g / m a k r e e l • garnalen e s c h a a l / w e e k d i e r e n .

Het BBP w o r d t gevomd door de som van de toegevoegde waarden van alle bedrijven in Nederland.

^° Toegevoegde waarde is het verschil tussen productie en verbruik. Geeft een indicatie met betrekking t o t technologische ontwikkeling " Idem. Zegt bovendien iets over verhouding ten opzichte van milieu.

• hoe is de p r i j s ( o n t w i k k e l i n g ) v a n : • platvis • r o n d v i s • h a r i n g / m a k r e e l • garnalen • s c h a a l / w e e k d i e r e n .

• w e l k e relatie is er tussen de a a n v o e r v a n vis(soorten) en de prijs hiervan

• h o e is de p r i j s o n t w i k k e l i n g t o t die van de a l g e m e n e prijsstijgingen ( D i t h o u d t in d a t o o k een a l g e m e e n prijsindexcijfer o p g e n o m e n m o e t w o r d e n , o f h a n d m a t i g o p g e z o c h t ) .

4

Werkwijze

4.1 Algemeen

In o n d e r s t a a n d schema w o r d t de w i j z e w a a r o p gegevens zijn b e r e k e n d in g r o t e lijnen s a m e n g e v a t . Hierin zijn t w e e stappen t e o n d e r s c h e i d e n . H e t afleiden v a n n i e t v r i j g e g e v e n gebruiksfuncties o p nationaal n i v e a u en het afleiden v a n g e b r u i k s f u n c t i e s o p regionaal n i v e a u .

N i e t alle gebruiksfuncties w o r d e n afzonderlijk v r i j g e g e v e n . Veelal b e t r e f t h e t p u b l i k a t i e n i v e a u een a g g r e g a a t van enkele g e b r u i k s f u n c t i e s . Bijvoorbeeld z e e v a a r t v e r w a n t e bedrijven w o r d t t e z a m e n m e t de b i n n e n v a a r t v e r w a n t e bedrijven g e p u b l i c e e r d . Bij de eerste stap zijn o p nationaal niveau g e b r u i k s f u n c t i e s afgesplitst die niet a f z o n d e r l i j k w o r -d e n g e p u b l i c e e r -d . H i e r t o e zijn geschikte parameters g e b r u i k t . U i t -de onstane set gegevens w o r d t v e r v o l g e n s i n f o r m a t i e afgeleid m e t b e t r e k -k i n g t o t de regio N o o r d z e e . Parameters die v o o r de afsplitsing v a n de regionale gegevens zijn g e b r u i k t b e t r e f f e n o v e r h e t a l g e m e e n f u n c -t i o n e l e gegevens.

T o t dusverre is, globaal g e s p r o k e n , g e b r u i k g e m a a k t v a n de v o l g e n d e b r o n n e n :

• statistieken v a n h e t Centraal Bureau v o o r de Statistiek (CBS); l i g g e n t e n g r o n d s l a g aan v r i j w e l alle gebruiksfuncties

• v o o r zover niet b e w e r k t k o m e n gegevens v a n de visserij v a n h e t L a n d b o u w Economisch I n s t i t u u t (LEI)

• o v e n g e b r o n n e n . Hierbij g a a t h e t b i j v o o r b e e l d o v e r gegevens v a n h e t ministerie v a n Economische z a k e n , de N a t i o n a l e H a v e n r a a d en ZKA M a r k t & beleid. Z o k o m t b i j v o o r b e e l d de splitsing v a n de gas-en o l i e w i n n i n g o p regionaal niveau t o t stand aan de h a n d van h e t ministerie v a n Economische z a k e n , de z a n d w i n n i n g aan de h a n d v a n interne gegevens v a n de directie N o o r d z e e v a n de

Rijkswaterstaat ( D N Z ) en de recreatie d o o r g e b r u i k te m a k e n v a n gegevens v a n Z K A en h e t w a t e r r e c r e a t i e m o d e P ^ .

Het waterrecreatlemodel Is in 1995 in opdracht van Rijkswaterstaat (RIZA en RIKZ) ontwikkeld door de Stichting voor Economisch Onderzoek (SEC) der Universiteit van Amsterdam. gebruiksfuncties op notlonod niveau overige gege/ens opnatlonod-nlveou

In de paragrafen 4.2 en 4.3 w o r d t een m e e r u i t g e b r e i d e t o e l i c h t i n g g e g e v e n o p de g e b r u i k t e b r o n n e n . In h o o f d s t u k 5 w o r d t d a a r o p nader i n g e g a a n bij de b e t r e f f e n d e g e b r u i k s f u n c t i e s . 4.2 Nationaal niveau G e t r a c h t is o m zoveel m o g e l i j k g e b r u i k te m a k e n v a n één enkele g e g e v e n s b r o n , de z o g e n a a m d e i n p u t - o u t p u t tabellen v a n de nationale r e k e n i n g e n . Deze tabellen v o r m e n de neerslag v a n een i n t e g r a t i e v a n een aanzienlijk aantal CBS-statistieken^'' en d o o r andere instellingen^^ v e r z a m e l d e en b e w e r k t e gegevens.

De nationale r e k e n i n g e n v o r m e n een v o l l e d i g e en systematische k w a n t i t a t i e v e beschrijving v a n h e t e c o n o m i s c h proces. De nationale r e k e n i n g e n laten de o m v a n g en groei v a n de e c o n o m i e als geheel zien en g e v e n daarnaast een o v e r z i c h t v a n a f z o n d e r l i j k e branches, sectoren en h u n o n d e d i n g e s a m e n h a n g . Ze zijn gebaseerd o p een u n i f o r m systeem v a n definities en classificaties, w a a r b i j alle e c o n o m i s c h e h a n -d e l i n g e n v a n personen en instelling, v o o r zover k w a n t i f i c e e r b a a r , zijn o p g e n o m e n . Deze w e r k w i j z e z o r g t e r v o o r d a t cijfers die o p u i t e e n -l o p e n d e wijze w o r d e n g e m e t e n , w o r d e n g e ï n t e g r e e r d t o t een

consistent geheel. Belangrijke e l e m e n t e n v a n h e t integratieproces zijn standaardiseren, c o m p l e m e n t e r e n en c o n f r o n t e r e n v a n getallen uit diverse b r o n n e n .

K o r t o m , de cijfers uit de nationale r e k e n i n g e n zijn b e t r o u w b a a r , c o m p l e e t en consistent.

Een hardere statistische b r o n d a n de n a t i o n a l e r e k e n i n g e n is n i e t b e k e n d . O o k het Centraal Planbureau (CPB) m a a k t v a n deze gegevens g e b r u i k v o o r haar m o d e l l e n en h e t opstellen v a n de M a c r o Econo-mische V e r k e n n i n g e n ( M E V ) en h e t Centraal Economisch Plan (CEP).

V o o r de i n f o r m a t i e v a n de g e b r u i k s f u n c t i e s o p n a t i o n a a l n i v e a u is in belangrijke m a t e g e b r u i k g e m a a k t v a n g e g e v e n s u i t de n a t i o n a l e r e k e n i n g e n v a n h e t Centraal Bureau v o o r de Statistiek (CBS), D a t er o o k bij deze statistiek soms d i n g e n misgaan blijkt uit de gegevens o v e r de visserij. O p d i t m o m e n t w o r d t m e t h e t CBS o v e d e g g e v o e r d o m t o t verbetering^^ v a n de b e t r e f f e n d e gegevens t e k o m e n . D i t h e e f t er t o e b i j g e d r a g e n o m v o o r deze g e b r u i k s f u n c t i e u i t te gaan v a n i n f o r m a t i e v a n h e t L a n d b o u w Economisch I n s t i t u u t (LEI) en deze m e t n a m e v o o r de b e r e k e n i n g e n in c o n s t a n t e prijzen te b e w e r k e n . De hier

gepresenteerde gegevens v a n de visserij en v i s v e r w e r k e n d e industrie zijn h i e r m e d e vooHopig^^ k w a l i t a t i e f beter d a n die w e l k e d o o r h e t Centraal Bureau v o o r de Statistiek zijn g e p u b l i c e e r d . In de b e t r e f f e n d e

Productiestatistieken, statistiek van de buitenlandse handel, statistieken van verkeer en vervoer, statistiek van de prijzen, statistiek van arbeid en lonen, etc.

LEI voor landbouw en visserij, douane, productschappen, bedrijfsverenigingen. Kamers van Koophandel, enz.

De correcties hebben met name betrekking op de levering van vis aan de visverwerkende industrie, het arbeidsvolume en de gegevens in constante prijzen. In hoofdstuk 5 w o r d t , daar waar nodig, een nadere toelichting gegeven op betreffende correcties.

Eens in de ongeveer tien jaren worden in de nationale rekeningen fouten hersteld en zo eventuele wijzigingen in definities doorgevoerd. M e t de komst van de EU, die verdere standaardisering van indeling naar sectoren e.d. noodzakelijk maakt, w o r d t een herziening van eerder gepubliceerde gegevens voorbereid. Medio 1999 zal hiervan een eerste resultaat te verwachten zijn voor het verslagjaar 1996. In de loop van 1999 en 2000 worden verbeterde, dan wei aangepaste cijfers in tijdreeksverband gepubliceerd.