Prawo spółek handlowych Wybrane zagadnienia Skrypt dla aplikantów radcowskich Okręgowej Izby Radców Prawnych w Warszawie

(1)

Prawo spółek handlowych

Wybrane zagadnienia

Skrypt dla aplikantów radcowskich Okręgowej Izby Radców Prawnych

w Warszawie

Robert Szyszko

PRAWO SPÓŁEK HANDLOWYCH · Skrypt dla aplikantów radcowskichOIRP w Warszawie

(2)

Prawo sPółek handlowych

wybrane zagadnienia

skrypt dla aplikantów radcowskich

Robert Szyszko

Okręgowa Izba Radców Prawnych Warszawa 2011

(3)

Prawo sPółek handlowych wybrane zagadnienia.

skrypt dla aplikantów radcowskich Redakcja:

Robert Szyszko

stan prawny: lipiec 2011

ul. Żytnia 15 lok. 16 01-014 Warszawa tel. 22 862 41 69 (71) fax 22 862 41 73

e-mail: oirpwarszawa@oirpwarszawa.pl www.oirpwarszawa.pl

ISBN 978-83-928320-1-0

Opracowanie graficzne, skład i druk:

Foxrabbit Designers

(4)

Spis treści

1. informacje podstawowe . . . 9

1.1. Umowa spółki handlowej . . . 9

1.1.1. Umowa spółki handlowej w systemie prawa . . . 9

1.1.2. Pojęcie, charakterystyka i funkcje umowy spółki handlowej . . . 9

1.1.3. Stosowanie przepisów KC do stosunku spółki (art. 2 KSH) . . . 10

1.1.4. Rodzaje spółek i ich charakterystyka . . . 13

1.1.4.1. Wstęp . . . 13

1.1.4.2. Spółki osobowe i kapitałowe – podobieństwa i różnice . . . 14

1.2. Stosunki prawne powiązane ze stosunkiem spółki handlowej – wybrane zagadnienia . . . 14

1.2.1. Umowy (porozumienia) przygotowywujące powstanie (utworzenie) spółki handlowej (umowy przedzałożycielskie spółek handlowych) – wzmianka . . . 14

1.2.2. Umowy dotyczące wykonywania praw udziałowych (umowy wspólników) . . . 15

1.3. Prawo grup spółek (prawo holdingowe/koncernowe) . . . 17

1.3.1. Istota dominacji – zależności . . . 17

1.3.2. Konsekwencje uzyskania pozycji dominującej nad spółką handlową . . . . 19

1.3.2.1. Wstęp . . . 19

1.3.2.2. Ograniczenia i obowiązki wynikające z ogólnego prawa holdingowego . . . 19

1.3.2.3. Regulacje szczególne dominacji – zależności . . . 21

2. zagadnienia wspólne dla spółek handlowych . . . 22

2.1. Problematyka spółek handlowych „w organizacji” . . . 22

2.1.1. Spółka kapitałowa „w organizacji” . . . 22

(5)

4 Robert Szyszko – Prawo spółek handlowych. Skrypt dla aplikantów radcowskich

2.1.2. Spółka osobowa „w organizacji” . . . 23

2.2. Wkłady i udziały (prawa udziałowe) . . . 24

2.2.1. Wkłady. . . 24

2.2.2. Prawa udziałowe . . . 28

2.3. Firma spółek handlowych (art. 432–4310 . . . KC) 30 2.3.1. Wstęp . . . 30

2.3.2. Zasady prawa firmowego . . . 31

2.4. Prokura . . . 33

2.4.1. Pojęcie prokury . . . 33

2.4.2. Ustanowienie i udzielenie prokury . . . 34

2.4.3. Forma prokury . . . 34

2.4.4. Zakres umocowania prokurenta i jego przekroczenie . . . 35

2.4.5. Rodzaje prokury . . . 35

2.4.6. Wygaśnięcie prokury . . . 37

2.5. Krajowy rejestr sądowy . . . 40

2.5.1. Zagadnienia materialnoprawne . . . 40

2.5.1.1. Zasady KRS . . . 40

2.5.1.2. Rodzaje wpisów do KRS . . . 42

2.5.1.3. Struktura KRS . . . 42

2.5.1.4. Centralna Informacja KRS (CI KRS) . . . 42

2.5.2. Zagadnienia proceduralnoprawne . . . 43

2.5.2.1. Wstęp . . . 43

2.5.2.2. Przebieg postępowania . . . 43

2.5.2.2.1. Wszczęcie postępowania . . . 43

2.5.2.2.2. Etapy badania wniosku . . . 47

2.5.3. Orzeczenia i ich zaskarżanie . . . 49

2.5.4. Koszty postępowania . . . 50

2.5.5. Postępowanie przymuszające . . . 50

3. spółki osobowe . . . 52

3.1. Spółka jawna . . . 52

3.1.1. Powstanie spółki jawnej . . . 52

3.1.1.1. Umowa spółki jawnej . . . 52

3.1.1.2. Rejestracja w KRS . . . 53

3.1.2. Zmiana umowy spółki jawnej . . . 53

3.1.3. Majątek, wkłady i udziały w spółce jawnej . . . 54

3.1.4. Prawa i obowiązki wspólników . . . 55

3.1.4.1. Wstęp . . . 55

3.1.4.2. Prawa i obowiązki organizacyjne . . . 55

3.1.4.2.1. Prowadzenie spraw spółki . . . 55

3.1.4.2.2. Reprezentacja spółki . . . 56

3.1.4.3. Prawa majątkowe . . . 57

3.1.4.3.1. Partycypacja w zysku/stracie spółki . . . 57

3.1.5. Ustanie spółki jawnej . . . 58

3.1.5.1. Rozwiązanie spółki . . . 58

(6)

Spis treści 5

3.1.5.2. Likwidacja spółki . . . 58

3.1.6. Odpowiedzialność wspólników spółki jawnej . . . 60

3.2. Spółka komandytowa . . . 64

3.2.1. Wstęp . . . 64

3.2.2. Powstanie spółki komandytowej . . . 65

3.2.2.1. Umowa spółki komandytowej . . . 65

3.2.2.2. Rejestracja spółki komandytowej w KRS . . . 66

3.2.3. Zmiana umowy spółki komandytowej . . . 66

3.2.4. Wkłady do spółki komandytowej . . . 67

3.2.5. Prawa i obowiązki wspólników . . . 67

3.2.5.1. Prawa organizacyjne . . . 67

3.2.5.2. Prawa majątkowe . . . 68

3.2.6. Ustanie spółki komandytowej . . . 69

3.2.7. Odpowiedzialność wspólników spółki komandytowej . . . 69

4. wybrane zagadnienia wspólne dotyczące spółek kapitałowych . . . 71

4.1. Reprezentacja organiczna . . . 71

4.1.1. Charakterystyka . . . 71

4.2. Jednoosobowe spółki kapitałowe . . . 75

4.3. Cywilnoprawna odpowiedzialność członków zarządu spółki kapitałowej – wybrane zagadnienia . . . 77

4.3.1. Odpowiedzialność w stosunkach wewnętrznych . . . 77

4.3.3. Odpowiedzialność w stosunkach zewnętrznych . . . 80

5. spółka z ograniczoną odpowiedzialnością . . . 87

5.1. Wstęp . . . 87

5.2. Powstanie spółki z o.o. . . . 87

5.2.1. Wprowadzenie . . . 87

5.2.2. Umowa spółki . . . 88

5.2.3. Problematyka rejestracji spółki z o.o. . . . 91

5.3. Kapitał zakładowy i inne fundusze spółki . . . 92

5.4. Udziały . . . 92

5.4.1. Wstęp . . . 92

5.4.2. Rodzaje udziałów . . . 93

5.4.3. Współwłasność udziału . . . 94

5.4.4. Ograniczenia wstąpienia następców prawnych wspólnika do spółki . . . . 94

5.4.5. Księga udziałów . . . 95

5.4.6. Zbycie udziału . . . 96

5.4.6.1. Wymogi i procedura . . . 96

5.4.6.2. Ograniczenia możliwości rozporządzania udziałem . . . 97

5.4.7. Zastaw, użytkowanie udziału . . . 99

5.4.8. Umorzenie udziału . . . 100

5.4.9. Problematyka obejmowania/nabywania udziałów własnych przez spółkę . . 103

5.5. Wspólnicy – prawa i obowiązki . . . 104

(7)

5.6. Zarząd . . . 106

5.6.1. Legitymacja do pełnienia funkcji członka zarządu . . . 106

5.6.2. Powoływanie/odwoływanie . . . 106

5.6.2. Mandat a kadencja . . . 107

5.6.2. Kompetencje zarządu . . . 108

5.6.2.1. Prowadzenie spraw spółki . . . 109

5.6.2.2. Reprezentacja spółki . . . 109

5.6.3. Zakaz konkurencji . . . 110

5.6.4. Umowy/spory z członkami zarządu . . . 110

5.7. Rada nadzorcza/komisja rewizyjna . . . 111

5.8. Zgromadzenie wspólników . . . 113

5.8.1. Charakterystyka i uprawnienia . . . 113

5 8.2. Zwyczajne a nadzwyczajne zgromadzenie wspólników . . . 114

5 8.3. Miejsce zgromadzeń wspólników . . . 116

5 8.4. Zwoływanie zgromadzeń wspólników . . . 117

5 8.5. Ważność zgromadzenia wspólników i podejmowanych na nim uchwał . . . 117

5 8.6. Wykonywanie prawa głosu . . . 118

5 8.7. Protokołowanie uchwał . . . 119

5.9. Zmiana umowy spółki . . . 120

5.9.1. Zagadnienia ogólne . . . 120

5.9.2. Podwyższenie kapitału zakładowego . . . 122

5.9.2. Obniżenie kapitału zakładowego . . . 125

5.10. Rozwiązanie i likwidacja spółki z o.o. . . 126

5.10.1. Przyczyny rozwiązania spółki z o.o. . . 126

5.10.2. Reżim prawny spółki z o.o. w likwidacji . . . 127

5.10.3. Likwidatorzy . . . 127

5.10.4. Postępowanie likwidacyjne . . . 128

6. spółka akcyjna . . . 131

6.1. Wstęp . . . 131

6.1.1. Charakterystyka . . . 131

6.1.2. Postacie (modele) spółki akcyjnej . . . 131

6.1.2.1. Informacje ogólne . . . 131

6.1.2.2. Spółka publiczna . . . 132

6.1.2.2.1. Definicja . . . 132

6.1.2.2.2. Reżim prawny spółki publicznej (wzmianka) . . . 133

6.2. Powstanie spółki akcyjnej . . . 134

6.2.1. Sposoby . . . 134

6.2.2. Pierwotne powstanie spółki akcyjnej (procedura) . . . 134

6.3. Statut spółki akcyjnej . . . 137

6.4. Akcje . . . 140

6.4.1. Wstęp . . . 140

6.4.2. Treść dokumentu akcji . . . 141

6.4.2.1. Wymogi dotyczące treści dokumentu akcji . . . 141

6.4.2.2. Klasyfikacja akcji . . . 143

(8)

Spis treści 7

6.4.2.3. Inne dokumenty związane z akcjami . . . 145

6.4.3. Księga akcyjna . . . 146

6.4.3.1. Wstęp . . . 146

6.4.3.2. Procedura postępowania o wpis . . . 148

6.4.4. Zbycie akcji . . . 148

6.4.4.1. Wymogi . . . 148

6.4.4.2. Ograniczenia możliwości rozporządzania akcją . . . 149

6.4.5. Umorzenie akcji . . . 150

6.5. Akcjonariusze – prawa i obowiązki . . . 152

6.6. Zarząd . . . 153

6.6.1. Legitymacja do pełnienia funkcji członka zarządu . . . 153

6.6.2. Powoływanie/odwoływanie . . . 153

6.6.3. Mandat a kadencja . . . 154

6.6.4. Kompetencje zarządu . . . 154

6.6.4.1. Prowadzenie spraw spółki . . . 155

6.6.4.2. Reprezentacja spółki . . . 155

6.6.5. Zakaz konkurencji . . . 156

6.6.6. Umowy/spory z członkami zarządu . . . 156

6.7. Rada nadzorcza . . . 159

6.7.1. Wstęp . . . 159

6.7.2. Kompetencje . . . 159

6.7.3. Skład, wybór, wykonywanie obowiązków . . . 160

6.7.4. Posiedzenia rady . . . 160

6.8. Walne zgromadzenie akcjonariuszy (wza) . . . 165

6.8.1. Charakterystyka i kompetencje . . . 165

6.8.2. Zwyczajne a nadzwyczajne zgromadzenie wspólników . . . 166

6.8.3. Czynności poprzedzające odbycie walnego zgromadzenia . . . 167

6.8.3.1. Zwołanie WZA . . . 167

6.8.3.1.1. Podmioty uprawnione do zwołania/wystąpienia z żądaniem zwołania WZA . . . 167

6.8.3.1.2. Sposób zwołania . . . 168

6.8.3.1.3. Podmioty uprawnione do uczestnictwa w WZA . . . 170

6.8.4. Przebieg WZA . . . 172

6.8.4.1. Przesłanki ważności WZA i zdolności do podejmowania uchwał . . . 172

6.8.4.2. Przebieg i organizacja WZA – informacje ogólne . . . 173

6.8.4.3. Wykonywanie prawa głosu . . . 173

6.8.4.3.1. Zagadnienia wstępne . . . 173

6.8.4.3.2. Ustawowe wyłączenie prawa głosu (art. 413 KSH) . . . . 174

6.8.4.3.3. Większości głosów (art. 413 KSH) . . . 174

6.8.4.3.4. Tajność/jawność, oddzielne głosowanie grupami (rodzajami) akcji/możliwość głosowania korespondencyjnego . . . 175

6.8.4.3.5. Pełnomocnictwo . . . 176

6.9. Zmiana statutu . . . 177

6.9.1. Zagadnienia ogólne . . . 177

(9)

6.9.2. Podwyższenie kapitału zakładowego . . . 178

6.9.3. Obniżenie kapitału zakładowego . . . 186

6.10. Rozwiązanie i likwidacja spółki . . . 187

7. skarżenie uchwał zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia akcjonariuszy) . . . 189

7.1. Zagadnienia ogólne . . . 189

7.1.1. Wstęp . . . 189

7.1.2. Stwierdzenie nieważności uchwały . . . 190

7.1.3. Uchylenie uchwały . . . 197

7.1.4. Problematyka tzw. „uchwał nieistniejących” . . . 204

7.2. Skarżenie uchwał a postępowanie rejestrowe przed KRS . . . 205

7.3. Konsekwencje prawomocnego wyroku w przypadku skarżenia uchwał . . . 206

7.4. Wybrane aspekty proceduralnoprawne dotyczące skarżenia uchwał . . . 207

wykaz skrótów . . . 210

(10)

1 Informacje podstawowe

1.1. Umowa spółki handlowej

1.1.1. Umowa spółki handlowej w systemie prawa

W obrocie gospodarczym, ze względu na cel, któremu służą, wyróżnia się dwie głów- ne kategorie umów tj. tzw.:

(i) umowy funkcjonalne,

(ii) umowy organizacyjne (strukturalne).

Umowy funkcjonalne są umowami mającymi zapewnić wymianę świadczeń pomię- dzy stronami o przeciwstawnych interesach (np. umowa sprzedaży, umowa najmu itp.). Co do zasady, mają one charakter dwustronny i wzajemny.

Umowy organizacyjne (strukturalne) są umowami regulującymi zasady współpracy pomiędzy podmiotami dążącymi do osiągnięcia wspólnego celu. W przeciwieństwie do umów funkcjonalnych cele uczestników umów organizacyjnych nie mają charakteru przeciwstawnego, ale wspólny (umowy wspólnego celu). Mają one, co do zasady charakter wielostronny i niewzajemny.

1.1.2. Pojęcie, charakterystyka i funkcje umowy spółki handlowej

Stosunek prawny spółki handlowej powstaje na skutek zawarcia umowy spółki handlowej (art. 3 KSH), z wyjątkiem jednoosobowych spółek kapitałowych, których źró- dłem powstania jest jednostronna czynność prawna (tj. akt założycielski – art. 4 § 2 KSH).

Podstawowymi cechami konstrukcyjnymi spółki handlowej jest więc:

(1) wspólnota celów jej uczestników, realizowana poprzez określony w umowie/statucie sposób współdziałania dla osiągnięcia wspólnego celu;

(2) wielostronny charakter uczestnictwa w spółce (wyjątek: jednoosobowe spółki kapita- łowe);

(3) umowne źródło jej powstania (wyjątek: akty założycielskie art. 4 § 2 KSH) tj. umowa obligacyjno-organizacyjna.

(11)

Umowa spółki handlowej (podobnie jak umowa spółki cywilnej) zalicza się do kate- gorii umów organizacyjnych. Cechą charakterystyczną stosunku umowy spółki handlowej jest okoliczność, iż tworzy ona odrębną od jej wspólników jednostkę organizacyjną wypo- sażoną w (pełną – art. 38, 39 KC, bądź niepełną – art. 331 KC) osobowość prawną. W przypadku spółek osobowych powstaje ona z chwilą rejestracji w KRS, natomiast w przypadku spółek kapitałowych odrębna od wspólników jednostka organizacyjna powstaje już z momentem powstania spółki „w organizacji” (art. 11–13 KSH).

orzecznictwo

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 10 kwietnia 2008 r. iV csk 20/2008 LexPolonica nr 2038544

Celem każdej spółki handlowej, zarówno osobowej, jak i kapitałowej, podobnie zresztą jak każdej korporacji, czyli zrzeszenia osób, jest dążenie do osiągnięcia wspólnego celu (art. 3 ksh). Chodzi tu zresztą nie tylko o cel gospodarczy, ale również społeczny, zaś podstawową cechą każdej spółki jest idea współdziałania wspólników (akcjonariuszy).

Wspólnicy spółki z o.o. powinni dążyć do osiągnięcia wspólnego celu w całym okresie jej istnienia. Konsekwentnie więc sytuacja, gdy osiągnięcie celu spółki stało się niemożliwe, została w ustawie wskazana jako podstawowa „ważna przyczyna” rozwiązania spółki przez sąd (art. 271 pkt 1 ksh). W piśmiennictwie podkreśla się, że niemożność osiągnię- cia celu spółki może być spowodowana konfliktem istniejącym między wspólnikami, gdy wskutek tarć między dwiema grupami wspólników o zrównoważonej liczbie głosów nie jest możliwe podejmowanie uchwał, co utrudnia prawidłowe funkcjonowanie spółki.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 5 listopada 2009 r. i csk 158/2009 LexPolonica nr 2097054;

Biuletyn Sądu Najwyższego 2010/1; OSNC 2010/4 poz. 63;

Rzeczpospolita 2009/269 str. F2

Interes spółki handlowej (art. 422 k.s.h.) odpowiada interesom wszystkich grup jej wspól- ników z uwzględnieniem wspólnego celu określonego w statucie spółki.

1.1.3. stosowanie przepisów kc do stosunku spółki (art. 2 ksh)

Prawo spółek handlowych stanowi element prawa cywilnego (zasada jedności prawa cywilnego). Art. 2 ab initio KSH konstytuuje zasadę stosowania wprost w zakresie objętym KSH, a w nim nieuregulowanym, przepisów KC. Wyjątkiem od powyższego jest sytuacja, gdy właściwość (natura) stosunku prawnego spółki handlowej powoduje, iż muszą one być stosowane odpowiednio (art. 2 in fine KSH).

Stosowanie do regulacji objętych zakresem KSH przepisów KC jest więc zagadnie- niem złożonym. Do stosunku spółki handlowej znajdą w szczególności zastosowanie na- stępujące regulacje:

(1) art. 33–43 KC regulujące organizację i funkcjonowanie osób prawnych i jednostek organizacyjnych określonych w art. 331 § 2 KC,

(2) tzw. prawa firmowego zawarte w art. 431–4310 KC,

(12)

Informacje podstawowe 11 (3) art. 551–552 KC, dotyczące przedsiębiorstwa oraz w szczególności art. 554 KC dotyczą- cy odpowiedzialności nabywcy przedsiębiorstwa (w sytuacji, gdy np. przedsiębiorstwo będzie stanowiło aport do spółki),

(4) regulacje dotyczące czynności prawnych (spółka zarówno powstająca na skutek zawarcia umowy, jak i aktu założycielskiego jest czynnością prawną), w tym w szczególno- ści art. 57 KC w odniesieniu do rozporządzania prawami udziałowymi, art. 58 KC przy interpretacji bezprawności podejmowanych uchwał (zwłaszcza ich częściowej nieważ- ności, a także tzw. uchwał nieistniejących),

(5) dotyczące formy czynności prawnych (w szczególności dotyczące przedsiębiorstwa – art. 751 KC),

(6) sporne, aczkolwiek co do zasady dopuszczalne przez doktrynę, jest także stosowanie przepisów dotyczących wad oświadczenia woli przy interpretacji aktów głosowania w ramach organów spółek,

(7) brak jest także przeciwwskazań do odpowiedniego (z uwzględnieniem natury stosunku spółki handlowej), stosowania przepisów o warunku (art. 89–92 KC), co może mieć miejsce np. w przypadku podejmowania uchwały z zastrzeżeniem warunku (np. uza- leżnienie wejścia w życie danej uchwały od wyrażenia przez regulatora zgody na połą- czenie spółek),

(8) wprost mogą być stosowane przepisy dotyczące terminu (art. 110–116 KC) oraz prokury (art. 1091–1099 KC),

(9) pewne spory może budzić możliwość odpowiedniego stosowania do wadliwych aktów reprezentacji organicznej (art. 39 KC) przepisów o potwierdzaniu umów zawartych przez rzekomego pełnomocnika (art. 103 § 1 KC), którą to możliwość ostatnimi cza- sy dopuścił SN; na uwagę zasługuje także zakaz zawierania czynności z samym sobą w odniesieniu do przedstawicieli ustawowych (art. 108 KC w związku z art. 109 KC).

Największe problemy dotyczą odpowiedniego stosowania do KSH regulacji części ogól- nej zobowiązań dotyczących umów wzajemnych, a zwłaszcza skutków ich niewykonania (art. 487–497 KC). Wynika to z faktu, iż przepisy te dotyczą niewykonania zobowiązań wy- nikających z umów wzajemnych (skonstruowanych zgodnie z zasadą do ut des – daję, abyś dał), natomiast umowy spółki handlowej (jako umowy wspólnego, a nie przeciwstawnego celu) nie mają co do zasady charakteru wzajemnego.

Kolejną wywołującą spory jest problematyka zastosowania do umów spółek handlowych zasady swobody umów (art. 3531 KC). Zważywszy, iż źródłem stosunku prawnego spółki jest umowa (art. 2 KSH), a także, iż w zakresie określonym w art. 3 KSH, możliwe jest stosowanie do KSH przepisów KC, pojawia się pytanie co do dopuszczalnego zakresu stosowania do stosunku prawnego spółki zasady swobody umów.

Podstawowym ograniczeniem zasady swobody umów w odniesieniu do spółek handlo- wych jest zamknięty (numerus clausus) katalog spółek handlowych (art. 1 § 2 KSH). Strony nie mogą więc powołując się na zasadę swobody umów utworzyć innego typu spółki handlowej, niż określona w KSH; natomiast jak najbardziej możliwe jest modyfikowanie (w dopuszczalnym przez prawo zakresie), treści stosunku spółki.

Największą swobodę kształtowania treści stosunku prawnego umożliwiają przepisy o spółce jawnej (art. 22 i nast. KSH). W jej regulacji jest stosunkowo najmniej przepisów ius cogens (np. art. 38 KSH), a jednocześnie szereg regulacji ma charakter dyspozytywny (np. art. 51 KSH). Jednocześnie spółka jawna stanowi model legislacyjny, do którego odwo- łują się regulacje pozostałych spółek osobowych (vide art. 89, art. 103 KSH, art. 126 pkt 1

(13)

KSH), co powoduje, iż spółki osobowe będą charakteryzować się największą „elastyczno- ścią” konstrukcyjną. Zgodnie jednak z normatywną definicją spółki osobowej, nie będzie np. możliwe utworzenie spółki osobowej, która nie prowadzi przedsiębiorstwa (a contra- rio z art. 22 § 1 KSH).

Na przeciwległym biegunie pod względem swobody kształtowania treści stosunku prawnego spółki handlowej znajduje się spółka akcyjna, gdzie obowiązuje tzw. zasada su- rowości statutu (art. 304 § 3 i 4 KSH), zgodnie z którą statut S.A. może zawierać postanowienia odmienne od tych zawartych w KSH tylko w przypadku gdy:

(1) ustawa wprost na to zezwala (nie można więc tego domniemywać), (2) ustawa nie reguluje danej kwestii w sposób wyczerpujący,

(3) przewidywane dodatkowe postanowienie nie jest sprzeczne z:

(a) naturą spółki akcyjnej, (b) dobrymi obyczajami.

Stosownie do powyższego jako niedopuszczalne należy uznać np. tworzenie w spół- ce akcyjnej (podobnie zresztą jak w z o.o.) dodatkowych organów nieprzewidzianych przez prawo (np. rady administrująco – nadzorczej), co nie wyklucza jednak możliwości modyfikowania (w dopuszczalnym przez prawo zakresie) kompetencji istniejących organów.

Nie będzie także dopuszczalne modyfikowanie regulacji ius cogens zawartych w przepi- sach o S.A. (np. przyznawanie powyżej 2 głosów na 1 akcję jako naruszające art. 352 KSH w zw. z art. 2 KSH w zw. z art. 58 KC należy uznać za nieważne).

Spółka z o.o. ze względu na brak w jej regulacji odpowiednika art. 304 § 3–4 KSH, umoż- liwia większą elastyczność modyfikowania treści jej umowy. Także jednak w tym przypadku regulacje sprzeczne z ius cogens będą nieważne (np. przyznanie powyżej 3 głosów na jeden udział – art. 174 § 4 KSH). Należy także zauważyć, iż w KSH nie istnieje przepis dopuszczają- cy odpowiednie stosowanie do sp. z o.o. w zakresie w niej nieuregulowanym przepisów o spół- ce akcyjnej (w przeciwieństwie do regulacji nakazujących odpowiednie stosowanie przepisów o spółce jawnej do innych spółek osobowych). Regulacja spółki z o.o. oraz regulacja spółki akcyjnej stanowią więc dwie odrębne od siebie regulacje. Stosownie do powyższego, odpowiednie stosowanie w zakresie nieuregulowanym w przepisach o spółce z o.o. regulacji przepisów o spółce akcyjnej musi następować z uwzględnieniem specyfiki spółki sp. z o.o.

orzecznictwo

Odpowiednie stosowanie KC

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 29 listopada 2001 r. V ckn 536/2000

LexPolonica nr 385491

Do umowy zbycia udziału w spółce z o.o. zawartej bezwarunkowo, mimo zastrzeżone- go dla wspólników prawa pierwszeństwa nabycia udziału, możliwe jest odpowiednie stosowanie art. 59 kc.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 24 listopada 2004 r. ii ck 210/2004 LexPolonica nr 376969;

Biuletyn Sądu Najwyższego 2005/3;

Monitor Prawniczy 2006/3 str. 151;

(14)

Informacje podstawowe 13 Monitor Prawniczy 2006/6 str. 317

Artykuł 425 § 1 ksh wymienia tylko jedną podstawę stwierdzenia nieważności w postaci sprzeczności z ustawą. W myśl art. 2 zd. 1 ksh w sprawach tworzenia, organizacji, funk- cjonowania, rozwiązywania, łączenia, podziału i przekształcenia spółek handlowych przepisy kc stosuje się wówczas, gdy określane zagadnienie nie jest uregulowane w ksh.

Stwierdzenie nieważności uchwały sprzecznej z ustawą mieści się w zakresie spraw do- tyczących funkcjonowania spółki w rozumieniu art. 2 zd. 1 ksh. Powyższe uregulowa- nie w ksh wyłącza stosowanie w omawianym zakresie powołanego w kasacji przepisu art. 58 § 1 i 2 kc.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 19 października 2006 r. V csk 215/2006

Rzeczpospolita 2006/248 str. C3

1. Reguły wyznaczające podstawę prawną i treść uchwał podejmowanych w ramach osoby prawnej nie dotyczą przenoszenia własności nieruchomości. Czynnościami tymi rządzą przepisy kodeksu cywilnego.

2. Osoby prawne zawierające umowy, działają zgodnie z art. 38 kc przez swoje orga- ny, co oznacza, że oświadczenia woli spółki z ograniczoną odpowiedzialnością są składane przez jej zarząd.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 26 września 2008 r. V csk 91/2008 LexPolonica nr 1997736

Biuletyn Sądu Najwyższego 2009/1 OSNC 2009/A poz. 24

Umieszczenie uchwał walnego zgromadzenia akcjonariuszy w załączniku do protoko- łu sporządzonego przez notariusza stanowi naruszenie bezwzględnie obowiązujących przepisów o formie czynności prawnej (art. 421 § 1 ksh oraz art. 73 § 2 kc w związku z art. 2 ksh).

1.1.4. rodzaje spółek i ich charakterystyka 1.1.4.1. wstęp

Art. 1 § 2 KSH przewiduje zamknięty katalog (numerus clausus) spółek handlowych.

Nie będzie więc możliwe np. poprzez odwołanie się do zasady swobody umów stworzenie innego typu spółek handlowych.

Wyróżniamy dwa rodzaje spółek handlowych, tj:

(1) spółki osobowe, w ramach których można wyróżnić 4 ich typy:

(-) spółki jawne, (-) spółki partnerskie, (-) spółki komandytowe, (-) spółki komandytowo-akcyjne,

(2) spółki kapitałowe, w ramach których wyróżniamy 2 typy:

(-) spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością,

(-) spółkę akcyjną z ograniczoną odpowiedzialnością i akcyjną.

(15)

1.1.4.2. spółki osobowe i kapitałowe – podobieństwa i różnice

Zarówno spółki osobowe, jak i kapitałowe powstają na skutek zawarcia umowy spół- ki handlowej (art. 3 KSH). Spółki osobowe, jak i kapitałowe posiadają podmiotowość praw- ną (są więc tworami odrębnymi od ich uczestników). Spółki kapitałowe posiadają pełną osobowość prawną (art. 38–39 KC), natomiast spółki osobowe są tzw. niepełnymi osobami prawnymi (ułomnymi osobami prawnymi, bezosobowymi podmiotami prawa – art. 331

§ 2 KC w zw. z art. 8 § 1 KSH).

Podstawowa różnica konstrukcyjna pomiędzy nimi sprowadza się do tego czy są one raczej wspólnotą osób (spółki osobowe), czy też raczej wspólnotą kapitałów (spółki kapi- tałowe). Podstawowa różnica praktyczna sprowadza się do zasad odpowiedzialności ich wspólników za zobowiązania spółki. W spółkach osobowych wspólnicy ponoszą subsy- diarną osobistą i nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki (art. 22 § 2 w zw. z art. 31 KSH, a także art. 7781 KPC), z wyjątkiem (co do zasady) komandytariuszy w spółce komandytowej (art. 111 KSH) oraz akcjonariuszy w S.K.A. (art. 135 KSH). W spół- kach kapitałowych wspólnicy nie ponoszą odpowiedzialności za zobowiązania spółki (art. 151 § 4 KSH, art. 301 § 5 KSH). W polskim systemie prawnym brak istniejącej w innych państwach koncepcji tzw. odpowiedzialności przebijającej/podniesienia zasłony korpora- cyjnej (niem. Durchgriffshaftung, ang. lifting/piercing the corporate vail – LCV doctrine), na mocy której wierzyciele (zwłaszcza spółki zależnej) mogą sięgnąć do majątku spółki do- minującej, w przypadku gdy spółka dominująca użyła spółki zależnej w sposób instrumen- talny powodując u wierzycieli szkody (tzw. nadużycie podmiotowości prawnej). Swoistym surogatem odpowiedzialności „przebijającej” jest regulacja art. 6471 KC, powodująca, iż generalny wykonawca może ponosić odpowiedzialność za długi swoich podwykonawców.

orzecznictwo

Możliwość osobistej odpowiedzialności wspólnika za zobowiązania spółki wyrok sn z dnia 24 listopada 2009 r. V csk 169/09

Nie ma podstaw do wyłączenia bezpośredniej, osobistej odpowiedzialności wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością za szkody wyrządzone osobom trzecim. Jest to jednak zawsze osobista odpowiedzialność wspólnika spółki kapitałowej za własne zawi- nione zachowania wyrządzające szkodę osobom trzecim, a nie odpowiedzialność wspól- nika za zobowiązania tych spółek.

1.2. stosunki prawne powiązane ze stosunkiem spółki handlowej – wybrane zagadnienia

1.2.1. Umowy (porozumienia) przygotowywujące powstanie (utworzenie) spółki handlowej (umowy przedzałożycielskie spółek handlowych) – wzmianka

Wzrost profesjonalizacji obrotu gospodarczego, połączony z wolą zapewnienia sobie przez strony utworzenia spółek o określonych parametrach gospodarczych (np. określonym poziomie kapitalizacji, z określoną strukturą aportów itp.), powoduje, iż coraz bardziej po-

(16)

Informacje podstawowe 15 pularne stają się porozumienia dotyczące utworzenia spółek. Jest to widoczne w szczególno- ści przy tworzeniu tzw. spółek celowych (ang. Special Purpose Vehice czyli „SPV”, względnie Special Purpose Entity czyli „SPE”), które będą uczestniczyły w złożonych i wieloetapowych przedsięwzięciach gospodarczych o dużym ryzyku (np. tzw. umowy joint-venture). Można jednak przyjąć, iż brak jest przeciwwskazań do zawierania umów przedwstępnych spółki handlowej (zwłaszcza kapitałowej), zarówno o skutku mocnym (art. 390 § 2 KC), jak i sła- bym (art. 390 § 1 KC) – tzw. umowy przedspółki. De lege lata nie wydaje się natomiast moż- liwe zawieranie umów w imieniu przyszłej (nieistniejącej) osoby prawnej (art. 39 § 2 KC).

Nader sporne mogą być natomiast zasady obliczania odszkodowania z tytułu braku utworzenia spółki, bądź też jej niedojścia do skutku pomimo zawiązania (np. ze względu na upływ 6-miesięcznego terminu jej zgłoszenia do KRS – art. 169 KSH).

1.2.2. Umowy dotyczące wykonywania praw udziałowych (umowy wspólników) Uczestnicy obrotu gospodarczego są zainteresowani usunięciem stanu niepewności co do wykonywania praw udziałowych przez wspólników. Ze względu na powyższe, w praktyce obrotu gospodarczego wykształciły się bazujące na zasadzie swobody umów (art. 3531 KC) tzw. umowy wspólników (ang. shareholders agreements, niem. Stimmbindungsverträge).

Określenie powyższej umowy mianem umowy „wspólników” jest nieco mylące, po- nieważ ich stronami nie muszą być wyłącznie wspólnicy. Częstokroć stronami umów wspólników są także inwestorzy, którzy nie stają się wspólnikiem spółki, ale ze względu na zaangażowanie znacznych środków finansowych w spółce, są zainteresowani maksymalną

„przewidywalnością” zachowań wspólników (zwłaszcza głosowań nad określonymi sprawa- mi na zgromadzeniach wspólników/walnych zgromadzeniach akcjonariuszy).

Umowy wspólników co do zasady mają charakter wielostronny.

Podstawą umów wspólników jest określenie wspólnych zasad głosowania w odniesieniu do konkretnych kwestii związanych ze strukturą osobową (np. powoływanie członków zarządu i decydowanie o tym, kto będzie uprawniony do określania jego składu osobowego), a także majątkową spółki (podwyższenie/obniżenie kapitału, a także określenie, w jakich terminach i pod jakimi warunkami ma do niego dojść). Niewykonanie powyższych posta- nowień jest częstokroć obwarowane karami umownymi (art. 483 KC).

Niezależnie od powyższego, umowy te zawierają szereg postanowień dotyczących ograniczeń w rozporządzaniu prawami udziałowymi (akcjami, udziałami w sp. z o.o.), ma- jących na celu zapewnienie przewidywalnej struktury udziałowców, a także mających za- pewnić możliwość uzyskania określonej ceny w przypadku występowania/wstępowania do spółki innych wspólników.

Typowymi postanowieniami stosowanymi w umowach wspólników są:

(-) opcja kupna (ang. call option) czyli możliwość żądania przez podmiot uprawniony sprzedaży na jego rzecz określonej ilości praw udziałowych (akcji, udziałów w sp. z o.o.) po określonej cenie,

(-) opcja sprzedaży (ang. put option) – polega na możliwości zbycia przez uprawnionego określonej ilości praw udziałowych po określonej cenie na rzecz zobowiązanego, (-) prawo pierwszeństwa (ang. right of first refusal) – polega ono na obowiązku zaofero-

wania zbywanych przez sprzedającego praw udziałowych w spółce najpierw określo- nym udziałowcom (akcjonariuszom) spółki, a dopiero po odmowie skorzystania z niego przez uprawnionych sprzedający może zaoferować prawa udziałowe dowolnemu na-

(17)

bywcy. Zazwyczaj jest ono połączone ze szczegółową procedurą dokonywania oferty, jej przyjęcia bądź odmowy, a także proporcjonalnego przechodzenia uprawnień odrzu- conych przez poszczególnych akcjonariuszy na pozostałych akcjonariuszy. Podstawą umownego prawa pierwszeństwa jest zasada swobody umów (art. 3531 KC),

(-) prawo pierwokupu (ang. pre-emption right) – podstawą do jego zastosowania jest od- powiednio (via art. 2 KSH) stosowana regulacja zawarta w art. 596–602 KC. W przy- padku sprzedaży praw udziałowych ich zbywca zobowiązany jest zawrzeć z nabywcą umowę sprzedaży pod warunkiem, iż uprawniony nie skorzysta z prawa pierwokupu, (-) prawo przyłączenia się do sprzedaży (ang. tag-along right) – polega na przyznaniu udzia- łowcowi X (zazwyczaj mniejszościowemu), w przypadku gdy udziałowiec Y (zazwyczaj dominujący), będzie zbywał swoje prawa udziałowe, prawa żądania zapewnienia możli- wości zbycia praw udziałowych X na takich samych warunkach jak zbycie praw udzia- łowych Y (w szczególności jeżeli chodzi o cenę),

(-) prawo wymuszenia sprzedaży (ang. drag-along right) – polega na przyznaniu udzia- łowcowi Y (zazwyczaj dominującemu), w przypadku gdy zdecyduje się on zbyć swoje prawa udziałowe w spółce, prawa żądania od udziałowca X (zazwyczaj mniejszościo- wego), aby przyłączył się do zbycia praw udziałowych przez Y,

(-) tzw. rosyjska ruletka/teksańska strzelanina (ang. russian roulette/texas shootout) – mechanizm ten zazwyczaj dotyczy spółek o podziale głosów 50/50. W takim przypadku, jeżeli jeden z udziałowców pragnie wykupić drugiego i proponuje mu określoną cenę za jego prawa udziałowe, drugi udziałowiec może „odbić” tę samą propozycję na tych samych warunkach (głównie cenowych) i zażądać, aby pierwotnie oferujący sam sprzedał mu prawa udziałowe na tych samych warunkach, które zaproponował jemu.

Mechanizm ten ma na celu zapobieżenie składaniu propozycji nabycia praw udziało- wych z cenami poniżej warunków rynkowych,

(-) tzw. klauzule antyrozwodnieniowe (ang. anti-dilution clauses) mające na celu zacho- wanie identycznego stopnia siły głosu przez dotychczasowych wspólników (poprzez możliwość np. żądania od podmiotów, które uzyskały, w ramach emisji akcji, więcej niż dotychczas głosów, zbycia/darowania odpowiedniej ilości praw udziałowych na rzecz pozostałych),

(-) klauzule dotyczące rozwiązywania potencjalnych sporów (ang. deadlock clauses) okre- ślają szczegółowo procedurę prowadzenia negocjacji, spotkań i innych działań mają- cych na celu rozwiązanie problemu decyzyjnego.

Konsekwencje naruszenia postanowień dotyczących ograniczeń w rozporządzaniu prawami udziałowymi (opcje kupna/sprzedaży, prawo pierwszeństwa, prawo pierwokupu) będą inne w zależności od tego, czy będą one zawarte w samej umowie (statucie) spółki, czy też wyłącznie w umowie wspólników. W drugim przypadku (umowa pomiędzy wspólnika- mi), ich naruszenie będzie prowadzić wyłącznie do odpowiedzialności w relacjach pomię- dzy wspólnikami (inter partes). W przypadku wprowadzenia ich do treści umowy (statutu) spółki dopuszcza się w doktrynie możliwość bezskuteczności czynności dokonanej z naru- szeniem ww. ograniczeń nie tylko w stosunkach pomiędzy stronami, ale także w stosun- kach pomiędzy nabywcą praw udziałowych a spółką.

Dość powszechną praktyką jest poddawanie umów wspólników i sporów powstających na ich tle rozstrzygnięciu sądów arbitrażowych.

(18)

Informacje podstawowe 17

orzecznictwo

Skutki braku zgody spółki na rozporządzenie prawami udziałowymi wyrok sn – izba cywilna z dnia 7 września 1993 r. ii crn 60/93 LexPolonica nr 298583;

OSNCP 1994/7–8 poz. 159;

OSP 1994/5 poz. 86 OSP 1994/7–8 poz. 143

Umowa zbycia udziałów zawarta bez zezwolenia spółki z o.o. (do udzielenia którego właściwe jest zgromadzenie wspólników) stanowi czynność bezskuteczną, i to zarówno wobec spółki, jak i w stosunkach między stronami. Umowa taka może się stać skutecz- na dopiero wtedy, gdy stosowne zezwolenie zostanie wyraźnie udzielone.

wyrok sn – izba cywilna z 9 lutego 2007 r., iii csk 311/06 Pr. Sp. 2008, Nr 4, s. 58

Czynność zbycia udziałów nie jest czynnością prawną spółki (dokonaną przez spółkę – art. 254 § 2 k.s.h.), ale czynnością między zbywcą a nabywcą.

Gdy zbycie udziału jest uzależnione od zgody spółki, zastosowanie ma art. 182 k.s.h. Artykuł 182 k.s.h. jest przepisem, który uzależnia dokonanie konkretnej czynno- ści prawnej od zgody. Stosowne postanowienie umowy spółki ma wobec niego charakter wykonawczy. Stąd czynność prawna dokonana bez zgody wymaganej przepisem prawa (art. 182 k.s.h.) jest czynnością niezupełną (negotium claudicans) dotkniętą tzw. bez- skutecznością zawieszoną.

1.3. Prawo grup spółek (prawo holdingowe/koncernowe) 1.3.1. istota dominacji – zależności

Istotą dominacji jest możliwość wywierania przez spółkę dominującą decydującego wpływu na organizację i funkcjonowanie spółki zależnej. Katalog środków, za pomocą któ- rych dominacja ta może być wywierana, zawiera art. 4 § 1 pkt 4 KSH.

Sytuacja, w której pomiędzy podmiotami istnieje więcej niż jeden sposób dominacji, określana jest dominacją złożoną krzyżową, podwójną – odwołuje się do niej art. 4

§ 3–5 KSH.

Wyróżnić można dwa podstawowe źródła dominacji:

(1) spółka dominująca oddziałuje na spółkę zależną poprzez wykonywanie praw udziało- wych w spółce zależnej (w art. 4 § 1 pkt 4 lit. a–e KSH),

(2) spółka dominująca oddziałuje na spółkę zależną za pomocą umowy cywilnoprawnej zawartej pomiędzy spółką zależną i dominującą (tzw. umowy holdingowe – art. 7 KSH w zw. z art. 4 § 1 pkt 4 lit. f KSH).

Holdingi powstałe w wyniku pierwszego typu oddziaływania określa się holdingami (koncernami) faktycznymi, natomiast w wyniku drugiego – holdingami (koncernami) umownymi. Zasadność przyjętej terminologii może jednak budzić wątpliwości. W obu bowiem przypadkach podstawą dominacji będzie umowa – bądź to spółki handlowej zależnej (art. 4 §

(19)

1 pkt 4 lit. a-e oraz ab inito art. 4 § 1 pkt 4 lit. f KSH), bądź też umowa holdingowa (art. 4 § 1 pkt 4 lit. f in fine KSH w zw. z art. 7 KSH). W ramach niniejszego opracowania dominacja

„faktyczna” będzie więc określana mianem dominacji umowno-statutowej, a dominacja wywierana za pomocą umowy holdingowej mianem dominacji umowno-strukturalnej. Termin dominacja umowno-statutowa nawiązuje do terminologii KC, gdzie mianem statutu określa się umowę regulującą organizację i funkcjonowanie osoby prawnej (art. 38 KC), brak jest podstaw, aby odpowiednio nie stosować tej terminologii do umów regulujących organizację i funkcjonowanie tzw. niepełnych osób prawnych (art. 331 § 2 KC w zw. z art. 38 KC). Określenie dominacja umowno-strukturalna akcentuje okoliczność, iż także w tym przypadku podstawą stosunku dominacji – za- leżności jest umowa organizacyjna, prowadząca do powstania swoistej struktury or- ganizacyjnej. W praktyce najszersze zastosowanie ma dominacja umowno-statutowa.

Przesłanki osiągnięcia dominacji „statutowej” będą wyglądać odmiennie w zależności od tego, czy w roli spółki zależnej będzie występować:

(1) spółka kapitałowa (obszerny katalog środków w tym zakresie zawierają art. 4

§ 1 pkt 4 lit a–d, oraz art. 4 § 1 pkt 4 lit. f ab initio KSH),

(2) spółka osobowa (w tym przypadku uzyskanie dominacji będzie możliwe tylko w jednym przypadku – art. 4 § 1 pkt 4 lit. e KSH).

I tak:

Ad (1)

Spółka handlowa zostanie uznana za dominującą wobec spółki kapitałowej, jeżeli bę- dzie (bezpośrednio lub pośrednio):

(a) wywierać wpływ na jej organy zarządzające poprzez:

(-) możliwość powoływania lub odwoływania większości członków jej zarządu (art. 4

§ 1 pkt 4 lit. b KSH),

(-) tzw. unię personalną czyli sytuację, w której członkowie zarządu spółki dominu- jącej stanowią więcej niż połowę członków zarządu spółki kapitałowej zależnej (art. 4 § 1 pkt 4 lit. d KSH),

(b) wywierać wpływ na jej organy nadzorcze poprzez:

(-) możliwość powoływania lub odwoływania większości członków jej rady nadzorczej (art. 4 § 1 pkt 4 lit. c KSH),

(c) wywierać wpływ na jej organy (współ)właścicielskie poprzez:

(-) dysponowanie bezpośrednio lub pośrednio większością głosów na zgromadzeniu wspólników albo na walnym zgromadzeniu akcjonariuszy, także jako zastawnik albo użytkownik (art. 4 § 1 pkt 4 lit. a KSH),

(d) wywierać decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej zależnej w inny sposób niż za pomocą umów holdingowych z art. 7 KSH (art. 4 § 1 pkt 4 lit. f ab initio KSH).

Ad (2)

Spółka handlowa zostanie uznana za dominującą wobec spółki osobowej, jeżeli będzie (bezpośrednio lub pośrednio) dysponować większością głosów w spółce osobowej zależnej (art. 4 § 1 pkt 4 lit. e KSH).

Katalog przesłanek uzyskania dominacji nad spółką kapitałową jest więc o wiele bardziej rozbudowany niż katalog przesłanek dominacji nad spółką osobową.

Podstawą osiągnięcia nad spółką dominacji umowno–strukturalnej jest zawarcie przez spółkę dominującą i zależną tzw. umów holdingowych. Ich katalog ma charakter zamknię- ty – określa go art. 7 KSH, stosownie do treści którego wyróżniamy:

(20)

Informacje podstawowe 19 (a) umowy o zarządzanie spółką zależną,

(b) umowy o przekazywanie zysku przez spółkę zależną.

1.3.2. konsekwencje uzyskania pozycji dominującej nad spółką handlową 1.3.2.1. wstęp

Obecnie obowiązujące regulacje dominacji-zależności mają charakter restrykcyjny tzn.

w istotny sposób ograniczają funkcjonowanie zarówno spółki dominującej, jak i zależnej.

Jednocześnie nie są one zawarte w jednej odrębnej części KSH, a są rozproszone po całym kodeksie. Ze względu na ich umiejscowienie można wyróżnić:

(1) regulacje ogólne, znajdujące się w części ogólnej KSH,

(2) regulacje szczególne, znajdujące się (z jednym drobnym wyjątkiem) tylko i wyłącznie w przepisach regulujących organizację i funkcjonowanie spółki z o.o. oraz S.A.

1.3.2.2. ograniczenia i obowiązki wynikające z ogólnego prawa holdingowego W ramach ogólnego prawa holdingowego należy wyróżnić:

(1) obowiązki informacyjne,

(2) obowiązek uzyskiwania zgody na zawieranie określonych umów przez spółkę zależną z funkcjonariuszami spółki dominującej (art. 15 § 2 KSH).

Ad (1)

W ramach obowiązków informacyjnych wyróżniamy:

(a) obowiązki informacyjne określone w art. 6 KSH czyli:

(i) obowiązek poinformowania przez dominującą spółki kapitałowej zależnej o po- wstaniu stosunku dominacji w terminie dwóch tygodni od dnia powstania tego stosunku. Sankcją za naruszenie tego obowiązku jest zawieszenie wykonywania prawa głosu z akcji albo udziałów spółki dominującej reprezentujących więcej niż 33% kapitału zakładowego spółki zależnej. Istotne jest przy tym, iż uchwała zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia jest ważna tylko w przypadku, gdy po odjęciu zawieszonych praw głosu z praw udziałowych będzie ona spełniać wymogi kworum oraz odpowiedniej większości głosów. O powyższej regulacji należy w szczególności pamiętać przy tworzeniu spółek celowych (SPV), w których dana spółka ma 100% głosów. W przypadku późniejszej zmiany struktury udziałowców możliwe będzie bowiem powoływanie się na bezwzględną nie- ważność podjętych wcześniej uchwał,

(ii) obowiązek udzielenia informacji na tzw. zapytanie holdingowe (art. 6 § 4 KSH).

W tym przypadku spółka A będąca udziałowcem (akcjonariuszem) danej spółki kapitałowej X, udziela odpowiedzi, czy jest ona spółką dominującą/zależną wobec innej spółki będącej udziałowcem spółki X. Dodatkowo można żądać ujawnienia liczby akcji lub głosów albo liczby udziałów lub głosów, jakie spółka A posiada w X.

Zarówno zapytanie holdingowe, jak i odpowiedź powinny być złożone na piśmie.

Uprawnionymi do złożenia zapytania holdingowego są: akcjonariusz, wspólnik, członek zarządu albo rady nadzorczej spółki X. Odpowiedź na pytanie holdingowe musi być udzielona uprawnionemu oraz spółce X w terminie 10 dni od dnia otrzy- mania żądania. Jeżeli żądanie udzielenia odpowiedzi doszło do adresata później

(21)

niż na dwa tygodnie przed dniem, na który zwołano zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie, bieg terminu do jej udzielenia rozpoczyna się w dniu następującym po dniu, w którym zakończyło się zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie. Istotnym jest, iż od dnia rozpoczęcia biegu terminu udzielenia odpowiedzi do dnia jej udzielenia spółka A nie może wykonywać praw z akcji albo udziałów w spółce X.

Mechanizm powyższy może więc stanowić sposób obstrukcji dla wykonywania praw udziałowych przez spółkę dominującą.

Obowiązki określone w (a) i (b) stosuje się odpowiednio w razie ustania stosunku zależności. W takim przypadku ciążą one na spółce, która przestała być spół- ką dominującą.

Przepisy powyższe nie naruszają przepisów innych ustaw dotyczących nabywania akcji, udziałów lub o uzyskaniu pozycji dominującej w spółce handlowej, co w szczególności obejmuje regulacje zawarte w OfPublU dotyczące obowiązków związanych z nabywaniem tzw. znacznych pakietów akcji spółki publicznej tj.

obowiązków informacyjnych (art. 69–71 OfPUblU), a także instytucję wezwań (art. 72–81 OfPUblU),

(b) obowiązek ogłoszenia w sposób określony art. 5 § 2–4 KSH informacji o osiągnięciu lub utracie dominacji nad spółką akcyjną, w terminie 2 tygodni od uzyskania/utraty pozycji dominującej nad S.A. Zaniedbanie tego obowiązku nie prowadzi do tak dotkli- wych sankcji, jak te określone w art. 6 § 1 KSH, w tym przypadku mogą bowiem zna- leźć zastosowanie wyłącznie sankcje wynikające z niedochowania terminu rejestracji określonych faktów w KRS (postępowanie przymuszające),

(c) obowiązki rejestracyjne związane z zawarciem przez spółkę dominującą i zależną umowy holdingowej określone w art. 7 KSH.

Ad (2)

Obowiązek uzyskiwania zgody na zawieranie umów z funkcjonariuszami spółki do- minującej polega na konieczności uzyskiwania zgody zgromadzenia wspólników (walnego zgromadzenia akcjonariuszy) spółki dominującej na zawarcie z (i) członkiem zarządu, (ii) prokurentem, (iii) likwidatorem spółki dominującej umowy:

(1) kredytu, (2) pożyczki, (3) poręczenia,

(4) bądź innej podobnej umowy.

Istotnym jest, iż naruszenie tego obowiązku jest zagrożone dotkliwą sankcją z art. 17

§ 1–2 KSH.

Na koniec należy zauważyć, iż art. 6 § 2 KSH uniemożliwia obejście obowiązku stosowania prawa holdingowego przez tzw. „podstawienie” w miejsce spółki dominującej innej spółki od niej zależnej (np. A nie może wykonywać prawa głosu w spółce X, w związku z czym przenosi ogół swoich udziałów w spółce X na zależną od niej spółkę B, która staje się z tym dniem udziałowcem spółki X).

orzecznictwo

Uchwała sn – izba cywilna z dnia 22 października 2010 r. iii czP 69/2010 LexPolonica nr 2399808;

(22)

Informacje podstawowe 21 Biuletyn Sądu Najwyższego 2010/10, OSNC 2011/5 poz. 54;

Rejent 2010/11 str. 205;

Rejent 2010/12 str. 133;

Umowa sprzedaży prawa użytkowania wieczystego gruntu i własności wzniesionych na nim budynków zawarta między spółką kapitałową i jej prokurentem jako kupują- cym, w której znacznie zaniżono cenę sprzedaży, jest inną podobną umową w rozumie- niu art. 15 § 1 k.s.h.

1.3.2.3. regulacje szczególne dominacji – zależności

Regulacje szczególne w sposób najbardziej dotkliwy ingerują w organizację i funkcjonowanie spółki dominującej i zależnej.

W ich ramach należy wyróżnić regulacje dotyczące:

(1) zarówno spółki z o.o., jak i akcyjnej, obejmujące:

(a) zakaz nabywania praw udziałowych w spółce dominującej przez spółkę zależną;

(i) w ramach spółki z o.o. – zakaz nabywania udziałów sp. z o.o. przez spółkę od niej zależną (art. 200 § 1 KSH);

(ii) w ramach S.A. – zakaz nabywania i obejmowania akcji S.A. przez spółkę od niej zależną (art. 362 § 4 KSH i art. 366 § 1 i 4 KSH);

(b) zakaz łączenia funkcji nadzorczych i zarządczych (incompatibilitas) czyli zakaz łączenia funkcji w organach kontrolnych (radzie nadzorczej/komisji rewizyjnej) spółki z o.o. bądź S.A. z funkcją członka zarządu bądź likwidatora spółki od niej zależnej (art. 214 § 3 KSH, art. 387 § 3 KSH);

(2) tylko i wyłącznie spółki akcyjnej, obejmujące:

(a) wymóg uzyskania uchwały walnego zgromadzenia akcjonariuszy w przypadku zawarcia umów określonych w art. 394 § 1 i 2 KSH;

(b) prawo odmowy udzielenia akcjonariuszowi informacji określonej w art. 428 § 2 KSH;

(c) regulacje określające maksymalną wysokość wynagrodzenia za usługi lub inne świadczenia spełnione na rzecz spółki przez spółki zależne i dominujące w stosunku do niej (art. 355 § 3 KSH);

(d) regulacje dotyczące tzw. kumulacji głosów określone w art. 411 § 4 KSH (ang. vo- ting cap);

(e) możliwość upoważnienia do reprezentacji na walnym zgromadzeniu S.A. będą- cej spółką publiczną członków organów lub pracowników spółki zależnej od S.A.

(art. 4122 § 3 KSH);

(f) regulacje zawarte w ramach warunkowego podwyższenia kapitału zakładowego zawarte w art. 448 § 2 pkt 2 KSH.

W drodze wyjątku, należy wreszcie wspomnieć o zakazie określonym w art. 51611 § 6 KSH.

(23)

2.1. Problematyka spółek handlowych „w organizacji”

2.1.1. spółka kapitałowa „w organizacji”

Spółka kapitałowa w organizacji powstaje:

1. w przypadku spółki z o.o., z momentem zawarcia umowy spółki z ograniczoną odpo- wiedzialnością (art. 161 KSH w zw. z art. 11 KSH),

2. w przypadku spółki akcyjnej, z chwilą zawiązania spółki akcyjnej czyli z momentem objęcia wszystkich akcji (art. 310 w zw. z art. 11 KSH),

natomiast ustaje:

stając się spółką kapitałową w docelowej formie – co następuje z chwilą wpisu do rejestru (art. 12 KSH),

bądź:

nie stając się spółką kapitałową w docelowej formie:

(-) jeżeli nie została zgłoszona do KRS w terminie 6 miesięcy od: (i) zawarcia umowy spół- ki z o.o., (ii) sporządzenia statutu spółki akcyjnej,

(-) jeżeli została zgłoszona do KRS i sąd odmówił rejestracji – z dniem uprawomocnienia się postanowienia o odmowie wpisu (co, uwzględniając ewentualne postępowanie od- woławcze, może znacznie przekroczyć 6-miesięczny termin).

Z momentem powstania spółka kapitałowa w organizacji posiada pełną zdolność praw- ną i zdolność do czynności prawnych (art. 11 § 1 KSH).

Na uwagę zasługuje fakt, iż spółka kapitałowa w organizacji nie musi czekać z podję- ciem działalności gospodarczej do momentu wpisu do KRS (art. 14 ust. 1 SDGU). Przepisy SDGU przewidują bowiem w tym zakresie wyjątek, umożliwiający spółce kapitałowej pod- jęcie działalności gospodarczej już z momentem powstania (art. 14 ust. 4 SDGU).

W odniesieniu do spółki kapitałowej w organizacji obowiązuje zasada kontynuacji, co oznacza, iż spółka kapitałowa z momentem wpisu staje się podmiotem praw i obowiązków spółki w organizacji.

Za zobowiązania spółki kapitałowej w organizacji odpowiadają solidarnie:

(-) sama spółka,

2 Zagadnienia wspólne

dla spółek handlowych

(24)

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych 23 (-) osoby które działały w jej imieniu, przy czym w stosunkach wewnętrznych ich odpo- wiedzialność ustaje z dniem zatwierdzenia ich czynności przez zgromadzenie wspól- ników/WZA (art. 161 § 3, art. 323 § 3 KSH), natomiast w stosunkach zewnętrznych ich odpowiedzialność przedawnia się na zasadach ogólnych,

(-) wspólnicy/akcjonariusze spółki kapitałowej w organizacji, przy czym ich odpowiedzial- ność jest ograniczona do wartości niewniesionego wkładu na pokrycie objętych udzia- łów lub akcji.

W zakresie nie będącym inaczej uregulowanym w przepisach dotyczących spółki w organizacji, stosuje się do niej odpowiednio przepisy o spółce kapitałowej w docelowej formie (art. 11 §2 KSH).

orzecznictwo

Zmiany umowy spółki kapitałowej w organizacji

Postanowienie sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 25 lutego 2009 r. ii csk 489/2008

LexPolonica nr 2040673;

OSNC 2010/2 poz. 29, OSP 2010/7–8 poz. 78

Zmiana umowy spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w organizacji następuje w dro- dze umowy zawartej przez wspólników.

Zdolność prawna i zdolność do czynności prawnych spółek kapitałowych w orga- nizacji, skutek rozporządzający czynności dokonanych ze spółką w organizacji wyrok sądu apelacyjnego w warszawie z dnia 21 grudnia 2006 r. i aca 139/2006 LexPolonica nr 1218916

1. Zgodnie z art. 2 ksh w zw. z art. 155 § 1 kc oraz art. 510 kc w chwili zawarcia umowy spółki na powstałą na skutek tej czynności prawnej spółkę w organizacji (art. 161

§ 1 ksh) przechodzą wkłady, o których mowa w tych przepisach tj. rzeczy oznaczo- ne co do tożsamości oraz wierzytelności. Przejście wierzytelności na nowo tworzoną spółkę nie jest uzależnione od podpisania dodatkowej umowy po zarejestrowa- niu spółki.

2. Spółka w organizacji może we własnym imieniu nabywać prawa, w tym własność nieruchomości i inne prawa rzeczowe (art. 11 ksh). Nie ma racji Sąd I instancji podnosząc, iż do skutecznego wniesienia aportu wymagane jest zawarcie między wspólnikiem a spółką (już po jej zarejestrowaniu) dalszej umowy mającej już sku- tek rzeczowy.

2.1.2. spółka osobowa „w organizacji”

Spółki osobowe powstają dopiero z chwilą wpisu do KRS (art. 251 § 1, art. 94, art. 109

§ 1, art. 134 § 1 KSH).

(25)

Co jednak dzieje się w okresie pomiędzy zawarciem umowy spółki osobowej a jej wpisem do rejestru?

W tym okresie nie ma zastosowania zasada subsydiarnej odpowiedzialności wspólni- ków za zobowiązania spółek osobowych (art. 22 § 2 w zw. z art. 31 § 1 KSH). Subsydiarna od- powiedzialność nie dotyczy bowiem osób (np. wspólników), które działały w imieniu spółki po jej zawiązaniu a przed zarejestrowaniem (art. 251 § 2 KSH oraz art. 31 § 3 KSH). Co wię- cej, w okresie spółki osobowej w organizacji, pełną i nieograniczoną odpowiedzialność za zobowiązania spółki osobowej w organizacji ponoszą także komplementariusze sp.k., oraz akcjonariusze S.K.A., jeżeli tylko działali oni w imieniu spółki (odpowiednio art. 109 § 2 KSH oraz art. 134 § 2 KSH).

Brak jednocześnie innych przepisów dotyczących organizacji i funkcjonowania spółek osobowych w organizacji, co może powodować w praktyce szereg problemów. Brak regulacji pozytywnej powoduje, iż nie jest do końca wiadomo, jakie przepisy stosować do tej kon- strukcji tj. czy będą to w drodze analogii stosowane przepisy o spółce cywilnej, czy też, na zasadzie wykładni funkcjonalnej, przepisy o spółce w docelowej formie. Implikuje to szereg dalszych problemów:

(-) z wyjątkiem S.K.A., do której na mocy art. 126 § 1 pkt 2 KSH stosuje się odpowied- nio art. 326 KSH, brak terminu ustania spółki osobowej w organizacji. De lege lata spółka osobowa w organizacji może więc istnieć przez nieograniczony czas (w przeciwieństwie do spółek kapitałowych, które mogą istnieć przed rejestracją co do zasady tylko 6 miesięcy),

(-) brak odpowiednika art. 14 SDGU uniemożliwia prowadzenie działalności gospodarczej przed wpisem spółki osobowej do KRS, działalność prowadzona w tym okresie będzie więc działalnością prowadzoną we wspólnym imieniu wspólników, co wyklucza uznanie jej za działalność gospodarczą w rozumieniu art. 431 KC, co implikuje kolejne pyta- nia dotyczące m.in. terminu przedawnienia roszczeń, podwyższonych wymogów należytej staranności (art. 355 § 2 KSH), trybu, w jakim będą mogły być rozpatrywane te roszczenia (art. 4791 § 2 pkt 1 KPC), możliwość rozszerzania klauzuli wykonalności przeciwko wspól- nikom spółki w organizacji (art. 7781 KPC) itp.

2.2. wkłady i udziały (prawa udziałowe) 2.2.1. wkłady

Wkładem do spółki jest określony w umowie (statucie, akcie założycielskim), przed- miot świadczenia wspólnika przenoszony na spółkę, w zamian za co uzyskuje on prawa udziałowe (akcje, udziały) w spółce.

Ze względu na ich pieniężny bądź niepieniężny charakter wyróżnia się:

(1) aporty – czyli wkłady niepieniężne, (2) wkłady pieniężne.

Zasadą jest, iż przedmiotem wkładu może być dowolne zbywalne prawo o charak- terze majątkowym (przykładowo prawo własności nieruchomości, świadczenie pracy lub usług, a także np. tzw. przenaszalne ekspektatywy). W żadnym przypadku przedmiotem wkładu nie mogą być niezbywalne prawa majątkowe (np. użytkowanie – art. 254 KC, za- równo ustanowione na rzecz wspólnika, jak i w przypadku, gdy wspólnik chciałby je usta- nowić na rzecz spółki).

(26)

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych 25 W spółkach osobowych, poza powyższym wyjątkiem, brak w zasadzie ograniczeń co do przedmiotu wkładu (wyjątki to wkłady komandytariuszy sp.k. – art. 107 KSH oraz komplementariuszy S.K.A. – art.132 KSH, a także ograniczenia dotyczące wkładów akcjonariuszy wynikające z odpowiedniego stosowania do nich regulacji dotyczącej wkładów akcjonariuszy w S.A., a w szczególności art. 14 KSH).

W przypadku spółek kapitałowych zasada ta doznaje większej liczby wyjątków.

Aportami nie mogą być:

(1) prawa niezbywalne,

(2) świadczenie pracy bądź usług (art. 14 ust. 1 KSH), należy także pamiętać, iż:

(3) wspólnik/akcjonariusz nie może także dokonać potrącenia ustawowego (jednostron- nej czynności prawnej uregulowanej w art. 498–505 KC) przysługującej mu przeciwko spółce wierzytelności z wierzytelnością przysługującą spółce przeciwko niemu z tytułu wpłaty na poczet prawa udziałowego. Dopuszczalne jest natomiast potrącenie umowne (art. 14 § 4 KSH).

Dodatkowo na gruncie orzecznictwa oraz poglądów doktryny przyjmuje się, iż wkła- dem nie mogą być także:

(-) zobowiązanie wspólnika do świadczenia w przyszłości określonej sumy pieniężnej na rzecz powstałej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością,

(-) tzw. good will (renoma) wnoszona samodzielnie (tj. w oderwaniu od przedsiębiorstwa – art. 551 KC).

Spory w orzecznictwie wywołuje problematyka wnoszenia na rzecz spółki weksla wy- stawionego przez wspólnika (zarzuca się, iż jego wręczenie nie może być uznawane za rów- noznaczne z zapłatą).

Jeżeli wkład niepieniężny wspólnika spółki kapitałowej ma wady, wspólnik jest zobo- wiązany do wyrównania spółce kapitałowej różnicy między wartością przyjętą w umowie albo statucie spółki a zbywczą wartością wkładu. Niezależnie od powyższego, umowa spółki (statut) mogą przewidywać dodatkowe uprawnienia spółki (art. 14 § 2 KSH). Spory wywołu- je długość terminu przedawnienia (nie jest to roszczenie wynikające z działalności gospodarczej wspólnika, a więc należy przyjąć, iż termin wynosi 10 lat). Termin wymagalności roszczenia rozpoczyna się od dnia wniesienia wadliwego aportu do spółki.

Art. 14 § 3 KSH przewiduje obligatoryjną konwersję na kapitał zakładowy wierzytel- ności wspólnika (akcjonariusza) z tytułu pożyczki udzielonej spółce kapitałowej, w przypadku, gdy została ogłoszona upadłość tej spółki w terminie dwóch lat od dnia zawarcia umowy pożyczki.

Przedmiotem aportu do spółki (osobowej, jak i kapitałowej), może być także przedsię- biorstwo (art. 551 KC). W tym przypadku zastosowanie będzie miał art. 554 KC. Z punktu widzenia spółki wskazane jest więc przeprowadzenie badania due diligence, mające na celu określenie istnienia i potencjalnego zakresu zobowiązań (ryzyk cywilnoprawnych) związa- nych z wnoszonym przedsiębiorstwem. Niezależnie do powyższego, wnoszenie przedsiębior- stwa (zwłaszcza przedsiębiorcy jednoosobowego) wiązać się będzie w spółkach osobowych z dalszymi ograniczeniami wynikającymi z:

(-) art. 33 KSH dotyczącego spółki jawnej, który znajduje także zastosowanie do spółki partnerskiej (art. 89 KSH), komplementariuszy sp.k. (art. 103 KSH) i komplementariuszy S.K.A. (art. 126 § 1 pkt 1 KSH),

(27)

(-) art. 116 KSH – stanowiącego autonomiczną regulację odpowiedzialności komandyta- riusza sp.k.

orzecznictwo

Odpowiedzialność za wady wkładu

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 29 października 2009 r. iii czP 61/2009

Biuletyn Sądu Najwyższego 2009/10 OSNC 2010/7–8 poz. 99

1. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością, do której przed dniem wejścia w życie usta- wy z dnia 15 września 2000 r. Kodeks spółek handlowych (Dz.U. 2000 r. Nr 94 poz. 1037 ze zm.) wspólnik wniósł wkład niepieniężny mający wady prawne, korzysta z ochrony przewidzianej w art. 14 § 2 w związku z art. 612 tej ustawy.

2. Bieg dziesięcioletniego terminu przedawnienia roszczenia, o którym mowa w art. 14

§ 2 Kodeksu spółek handlowych, rozpoczyna się od dnia wniesienia do spółki z ograni- czoną odpowiedzialnością wkładu niepieniężnego na pokrycie udziałów w kapitale za- kładowym tej spółki.

Wkłady nie posiadające zdolności aportowej

Uchwała składu siedmiu sędziów sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 2 mar- ca 1993 r. iii czP 123/92

LexPolonica nr 298521 OSNCP 1993/10 poz. 167 OSP 1994/1 poz. 1 Wokanda 1993/8 str. 1

Zobowiązanie wspólnika do świadczenia w przyszłości określonej sumy pieniężnej na rzecz powstałej spółki z ograniczoną odpowiedzialnością nie może stanowić pokrycia udziału w spółce.

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 25 stycznia 1995 r. iii czP 177/94

LexPolonica nr 303663 OSNC 1995/5 poz. 75 OSP 1995/9 poz. 196

Prokuratura i Prawo – dodatek 1995/5 poz. 31 Wokanda 1995/3 str. 6

Nie jest dopuszczalne podwyższenie kapitału zakładowego spółki z ograniczoną odpo- wiedzialnością poprzez ponowne oszacowanie wkładów niepieniężnych wniesionych na pokrycie kapitału zakładowego.

Uchwała sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 26 marca 1993 r. iii czP 21/93 LexPolonica nr 315426

(28)

Zagadnienia wspólne dla spółek handlowych 27 Przegląd Prawa Handlowego 1994/10 str. 28–30

Radca Prawny 1993/5 str. 63–65

Przysługujące najemcy prawo najmu lokalu użytkowego może być przedmiotem wkła- du niepieniężnego, którym wspólnik pokrywa swój udział w spółce z ograniczoną od- powiedzialnością.

Aport przedsiębiorstwa

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 23 marca 2007 r. V csk 518/2006 LexPolonica nr 2092269

Nabycie przedsiębiorstwa (lub gospodarstwa rolnego) jest równoznaczne z przystąpie- niem nabywcy do długów wynikających z zobowiązań pozostających w związku z pro- wadzeniem tego przedsiębiorstwa. Konstrukcja z art. 526 kc, a obecnie art. 55[4] kc, zakłada, że przystąpienie nabywcy do długu następuje wówczas, gdy nabycie przed- siębiorstwa nie pociąga za sobą przejęcia długów w trybie art. 519 kc. W stosunku zo- bowiązaniowym łączącym zbywcę przedsiębiorstwa z osobą trzecią pojawia się drugi dłużnik (nabywca). Pierwszy z dłużników (zbywca przedsiębiorstwa) odpowiada przy tym w sposób nieograniczony, natomiast drugi z dłużników (nabywca przedsiębiorstwa) – do wysokości wartości nabytego przedsiębiorstwa (lub gospodarstwa rolnego). W dok- trynie przeważa przy tym pogląd, że zbyciem przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 55[4]

kc, a wcześniej art. 526 kc, jest także wniesienie go jako aportu do spółki z ograniczo- ną odpowiedzialnością.

wyrok sądu apelacyjnego w warszawie z dnia 28 lipca 2004 r. i aca 1274/2003 LexPolonica nr 391199

Monitor Prawniczy 2006/12 str. 663 Monitor Prawniczy 2006/18 str. 991 Wokanda 2005/7–8 str. 80

Przejęcie przez spółkę z ograniczoną odpowiedzialnością jako aportu przedsiębior- stwa wspólników spółki cywilnej ma ten skutek, że ponosi ona odpowiedzialność za zo- bowiązania spółki cywilnej powstałe przed przejęciem, a związane z prowadzeniem przejmowanego przedsiębiorstwa. Do zobowiązań tych zaliczyć trzeba świadczenia od- szkodowawcze na rzecz kontrahentów spółki cywilnej powstałe w związku z nienależy- tym wykonaniem umów zawartych przez tę spółkę.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 22 stycznia 2002 r. V ckn 1178/2000

Przepis art. 526 kc ustanawia domniemanie prawne wzruszalne, że nabywca przedsię- biorstwa wiedział o zobowiązaniach związanych z jego prowadzeniem.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 30 stycznia 1997 r. iii ckn 28/96 LexPolonica nr 314205

Glosa 1997/7 str. 32 Glosa 1998/2 str. 29

Monitor Prawniczy – Zestawienie Tez 2000/9 str. 597

(29)

OSNC 1997/5 poz. 65 Wokanda 1997/4 str. 8

Wniesienie do spółki części składników majątkowych przedsiębiorstwa państwowe- go, nie uzasadnia jej odpowiedzialności jako nabywcy przedsiębiorstwa (art. 526 kc), choćby składniki te umożliwiały prowadzenie działalności gospodarczej przez tę spółkę.

2.2.2. Prawa udziałowe

Prawa udziałowe są ogółem uprawnień wspólnika spółki handlowej (praw i kompetencji), uzyskiwanych w zamian za wniesiony wkład.

Prawa udziałowe w spółkach handlowych można podzielić na:

(1) ogół praw i obowiązków w spółkach osobowych (art. 10 § 1 KSH z wyjątkiem akcjonariuszy S.K.A., którzy posiadają akcje),

(2) udziały w spółce z o.o., (3) akcje w spółce akcyjnej.

Podstawowa różnica pomiędzy ww. rodzajami praw udziałowych polega na zasadach obrotu nimi.

W spółce akcyjnej zasadą jest pełna zbywalność akcji (art. 337 § 1 KSH). Wszelkie ograniczenia, zarówno statutowe (art. 337 § 2–6 KSH), jak i umowne (art. 338 KSH), będą miały charakter wyjątku wymagającego szczegółowego uregulowania. Podobnie sytuacja wygląda w spółce z o.o. (art. 182 KSH). W spółkach osobowych (z wyjątkiem akcji S.K.A., do których mają zastosowanie przepisy o S.A. – art. 126 § 1 pkt 2 KSH) sytuacja wygląda odwrotnie.

Przeniesienie ogółu praw i obowiązków może nastąpić tylko wówczas, gdy umowa spółki tak stanowi. Dodatkowo konieczne jest uzyskanie pisemnej zgody wszystkich pozostałych wspólników (chyba że umowa spółki stanowi inaczej – art. 10 § 2 KSH).

W przypadku spółek kapitałowych należy także pamiętać o bezwzględnym zakazie czynności rozporządzających w odniesieniu do praw udziałowych (art. 16 KSH):

(1) przed wpisem spółki do rejestru,

(2) przed wpisem podwyższenia kapitału zakładowego do rejestru.

Powyższe nie wyklucza jednak czynności zobowiązujących do rozporządzenia.

Należy także pamiętać o innych ustawowych ograniczeniach rozporządzania akcjami w S.A. (art. 336 § 1 in fine, art. 356 § 2 KSH).

orzecznictwo

Rozporządzenie akcją w S.A.

wyrok sądu najwyższego – izba cywilna z dnia 12 czerwca 2008 r. iii csk 8/2008 LexPolonica nr 1955926;

OSNC 2009/B poz. 53

Ograniczenie w zakresie rozporządzania akcjami stanowi wyjątek od ogólnej zasady swobody dysponowania tymi walorami przez akcjonariusza (art. 337 § 1 ksh). Przepisy wprowadzające odstępstwo od tej zasady (art. 337 § 2 i § 4 ksh) powinny być zatem tłu-