FUNDUSZE ZWIĄZANE Z UBEZPIECZENIAMI SPOŁECZNYMI W POLSKIM SYSTEMIE FINANSÓW PUBLICZNYCH

Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach ISSN 2083-8611 Nr 358 · 2018

Jolanta Szołno-Koguc

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie Wydział Ekonomiczny

Katedra Finansów Publicznych jszolno@hektor.umcs.lublin.pl

FUNDUSZE ZWIĄZANE Z UBEZPIECZENIAMI SPOŁECZNYMI W POLSKIM SYSTEMIE

FINANSÓW PUBLICZNYCH

Streszczenie: Celem artykułu jest analiza istoty i pozycji poszczególnych funduszy zwią- zanych z ubezpieczeniem społecznym oraz ich powiązań finansowych z budżetem pań- stwa. Zastosowano metodę normatywno-opisową, uwzględniającą elementy teorii finan- sów oraz analizę praktyki funkcjonowania wybranych funduszy sektora finansów publicznych w Polsce. Realizacja zamierzenia badawczego opiera się na krytycznym prze- glądzie wybranej literatury przedmiotu oraz analizie aktów prawnych. Wykorzystano także dane ze sprawozdań z wykonania budżetu państwa oraz planów finansowych wybranych funduszy ubezpieczenia społecznego.

Słowa kluczowe: system finansów publicznych, publiczne fundusze celowe, fundusze ubezpieczeniowe, Fundusz Ubezpieczeń Społecznych.

JEL Classification: H61, H55, H75.

Wprowadzenie

Realizacji zadań państwa z zakresu ubezpieczeń społecznych zostały dedy- kowane w polskim systemie finansów publicznych specjalne instytucje prawno- -finansowe, zachowujące z jednej strony odrębność w stosunku do budżetu pań- stwa jako podstawowego urządzenia służącego gromadzeniu i wydatkowaniu środków publicznych, z drugiej zaś powiązane z budżetem poprzez dodatkowe zasilenie dotacyjne i/lub pożyczkowe. Zarówno powszechny system ubezpie- czeń społecznych, jak i odrębny dotyczący rolników zostały oparte na fundu- szach celowych. Wszystkie należą do sektora finansów publicznych, choć tylko niektóre wypełniają ustawową definicję państwowego funduszu celowego. Ce-

lem niniejszego opracowania jest analiza istoty i pozycji poszczególnych fundu- szy związanych z ubezpieczeniem społecznym oraz ich powiązań finansowych z budżetem państwa. Zastosowano metodę normatywno-opisową, uwzględniają- cą elementy teorii finansów, jak również analizę praktyki funkcjonowania wy- branych funduszy sektora finansów publicznych w Polsce. Realizacja zamierze- nia badawczego opiera się na krytycznym przeglądzie wybranej literatury przedmiotu, analizie aktów prawnych, sprawozdań z wykonania budżetu pań- stwa oraz planów finansowych wybranych funduszy.

1. Fundusze celowe w doktrynie finansów publicznych

Ogólne pojęcie funduszu wiąże się z zasobem pieniężnym przeznaczonym na ściśle określone wydatki, realizowane przez organizacje o charakterze gospo- darczym, jak i niegospodarczym. Szczególne miejsce wśród tego typu instytucji pieniężnych zajmują fundusze celowe systemu finansów publicznych. Są two- rzone w ramach budżetu lub poza nim, stanowiąc alternatywne, w stosunku do budżetu, źródło finansowania zadań publicznych.

Fundusz celowy systemu finansów publicznych można zdefiniować jako utworzoną na mocy aktu prawnego wysokiej rangi formę instytucjonalną służącą organom władzy publicznej do gromadzenia środków pieniężnych ze ściśle określonych źródeł na precyzyjnie zdefiniowane cele [Szołno-Koguc, 2008, s. 226]. Wraz z utworzeniem funduszu celowego dochodzi do ograniczenia alo- kacji finansów publicznych, co w założeniu powinno sprzyjać efektywności, ale niestety niesie także ryzyko niegospodarności [Szołno-Koguc, 2007, s. 347 i n.].

Utworzenie funduszu oznacza uniezależnienie finansowe określonej dzie- dziny od bieżącej procedury budżetowej. Koniecznym jest jednakże zapewnienie wystarczająco wydajnego źródła jego zasilenia. Jeśli bowiem konstrukcja fundu- szu opiera się na znacznych dotacjach z budżetu, wspomniana niezależność staje się iluzoryczną.

Istotę i charakter publicznych funduszy celowych z reguły formułuje się poprzez porównanie do instytucji budżetu. Najważniejsza różnica tkwi w re- spektowaniu zasad budżetowych. Tworzenie publicznych funduszy celowych stanowi wszak odejście od klasycznych reguł powszechności i jedności mate- rialnej budżetu. Obydwie instytucje różni zakres i stopień specjalizacji. Budżet to urządzenie uniwersalne, służące gromadzeniu dochodów z różnych źródeł i umożliwiające wydatkowanie uzyskanych zasobów na różne cele/zadania.

Fundusz celowy zaś jest urządzeniem wyspecjalizowanym, tworzonym dla fi- nansowania wąskiej grupy celów, na podstawie ściśle określonych źródeł.

2. Publiczne fundusze celowe w ujęciu prawnym

W katalogu podmiotów i form zaliczanych ustawowo do sektora finansów publicznych zostały wymienione w szczególności państwowe fundusze celowe oraz Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze, jak również Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa KRUS-u [Ustawa, 2009, art. 9 pkt. 7) i 8)].

Zgodnie z definicją legalną [Ustawa, 2009, art. 29], państwowy fundusz ce- lowy może być tworzony wyłącznie na podstawie przepisów odrębnej ustawy.

Taki fundusz nie posiada osobowości prawnej, stanowi jedynie wyodrębniony rachunek bankowy, którym dysponuje minister (albo inny organ) wskazany w ustawie tworzącej fundusz. Jego przychody pochodzą ze środków publicz- nych, a koszty są ponoszone na realizację wyodrębnionych zadań państwowych.

Z kategorii państwowych funduszy celowych definitywnie zostały wyłączone fundusze, których jedynym źródłem przychodów, z wyłączeniem odsetek od rachunku bankowego oraz darowizn, jest dotacja z budżetu państwa.

Podstawę gospodarki finansowej każdego państwowego funduszu celowego stanowi jego roczny plan finansowy, przy czym istnieje obowiązek zamieszcza- nia takich planów w ustawie budżetowej [Ustawa, 2009, art. 122.1 pkt. 1 lit. c)].

W załączniku nr 13 do ustawy budżetowej na rok 2018 znajdują się plany finan- sowe 27 państwowych funduszy celowych, w tym: Funduszu Ubezpieczeń Spo- łecznych, Funduszu Emerytur Pomostowych, funduszu emerytalno-rentowego, funduszu prewencji i rehabilitacji, funduszu administracyjnego [Ustawa, 2018].

Zgodnie z regulacją ustawy o finansach publicznych do sektora finansów publicznych należą fundusze zarządzane przez ZUS oraz Prezesa KRUS-u. Włą- czeniem zatem instytucji typu funduszowego do sektora finansów publicznych skutkuje także sam fakt dysponowania i zarządzania nią przez wskazaną pań- stwową osobę prawną (w przypadku ZUS-u) oraz organ administracji rządowej (Prezes KRUS).

3. Fundusze zarządzane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Przepisy ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń spo- łecznych określają w szczególności zasady działania Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (FUS), eksponując jego charakter jako państwowego funduszu celowego powołanego w celu realizacji zadań z zakresu ubezpieczeń społecz- nych [Ustawa, 1998, rozdz. 5]. FUS nie posiada osobowości prawnej, jego dys-

ponentem jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych. FUS jest podzielony na fundu- sze cząstkowe odpowiadające rodzajom ubezpieczeń społecznych, czyli emery- talnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu.

Podstawowym źródłem finansowania FUS-u są składki ubezpieczeniowe, stanowiąc ponad 70% jego przychodów [www1]. W granicach określanych co roku ustawą budżetową FUS może otrzymywać z budżetu państwa dotacje oraz nieoprocentowane pożyczki, z przeznaczeniem wyłącznie na uzupełnienie środ- ków na wypłaty świadczeń gwarantowanych przez państwo. Za zgodą ministra finansów FUS może zaciągać kredyty bankowe: korzystał z nich w latach 1999- -2006, w 2009, oraz 2011-2012 [Bielawska, 2016, s. 13].

Z budżetu państwa pochodzą ponadto środki stanowiące refundację składek do otwartych funduszy emerytalnych. W latach 1999-2003 ubytek składek na ubezpieczenie emerytalne, spowodowany przekazywaniem ich części do OFE, był pokrywany w ramach dotacji uzupełniającej z budżetu państwa. Od 2004 r.

refundacja stanowi pozycję rozchodów budżetu państwa, nie wpływając tym samym na rozmiary deficytu [Marchewka-Bartkowiak, 2011, s. 5]. W 2014 r.

pojawił się tzw. suwak bezpieczeństwa, jako dodatkowe źródło finansowania FUS-u, zakładający mechanizm stopniowego przekazywania środków zgroma- dzonych przez członka OFE do funduszu emerytalnego FUS-u na 10 lat przed osiągnięciem przez ubezpieczonego ustawowego wieku emerytalnego [Bielaw- ska, 2016, s. 10].

Warto podkreślić, iż FUS wypełnia jednocześnie dwie przesłanki decydują- ce o przynależności do sektora finansów publicznych: nie tylko stanowi pań- stwowy fundusz celowy w rozumieniu ustawy o finansach publicznych (został utworzony odrębną ustawą dla realizacji zadań państwa, nie posiada osobowości prawnej, zasilany jest nie tylko z dotacji z budżetu państwa), ale jest również funduszem zarządzanym przez ZUS.

Ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych zawiera także zasady działania i zarządzania Funduszem Rezerwy Demograficznej (FRD). Fundusz ten posiada osobowość prawną [Ustawa, 1998, art. 60 ust. 1], jego organem jest Zakład Ubezpieczeń Społecznych [Ustawa, 1998, art. 60 ust. 3, 4]. FRD nie jest pań- stwowym funduszem celowym w rozumieniu ustawy o finansach publicznych, natomiast przynależność do sektora finansów publicznych wynika z faktu zarzą- dzania jego środkami przez ZUS. FRD zasilają: część składki emerytalnej, środ- ki pochodzące ze zbycia akcji i udziałów należących do Skarbu Państwa (w wy- sokości 40% przychodów z ogólnej kwoty brutto w danym roku, pomniejszonej o kwoty obowiązkowych odpisów na Fundusz Reprywatyzacji), z przeniesienia

aktywów OFE, i inne [Ustawa, 1998, art. 59 ust. 2]. Początkowo odpis na FRD miał wynieść 1% podstawy wymiaru składki emerytalnej, jednakże problemy finansowe FUS-u na początku wdrażania reformy ubezpieczeń społecznych spowodowały przesunięcie terminu utworzenia FRD i zmniejszenie odpisu:

w latach 2002-2003 wynosił 0,1% podstawy wymiaru, następnie był stopniowo zwiększany do poziomu 0,35% od roku 2008 [Rutecka, 2013, s. 103-104]. FRD nie ma natomiast możliwości zaciągania pożyczek i kredytów [Ustawa, 1998, art. 62].

Dotychczasowe wykorzystanie środków FRD obejmuje następujące lata i kwoty:

w 2010 r. – 7,5 mld PLN, 2011 r. – 4 mld PLN, 2012 r. – 2,9 mld PLN, 2013 r. – 2,5 mld PLN, 2014 r. – 2,5 mld PLN. Nie uruchamiano natomiast środków FRD w latach 2015-2017 ani też nie przewidziano takiej konieczności w 2018 r.

ZUS dysponuje jeszcze jednym funduszem ubezpieczeniowym. Chodzi o Fundusz Emerytur Pomostowych, utworzony odrębną regulacją ustawową [Ustawa, 2008, rozdz. 5] jako państwowy fundusz celowy dla zabezpieczenia finansowania tzw. emerytur pomostowych (w planie finansowym na 2018 r.

transfery z tego tytułu stanowią 852,25 mln PLN). Przychody FEP-u pochodzą ze składek na ten Fundusz, w ponad 70% uzupełnia je dotacja z budżetu państwa.

4. Fundusze zarządzane przez Prezesa KRUS-u

Odrębna regulacja ustawowa wprowadza fundusze ubezpieczeniowe zarzą- dzane przez Prezesa KRUS-u. Zgodnie z ustawą z dnia 20 grudnia 1990 r.

o ubezpieczeniu społecznym rolników są to 3 państwowe fundusze celowe: fun- dusz emerytalno-rentowy, fundusz prewencji i rehabilitacji, fundusz administra- cyjny, oraz jeden fundusz tzw. pozabudżetowy, tzn. Fundusz Składkowy.

Pierwsze trzy wymienione fundusze nie posiadają osobowości prawnej, za- silane są nie tylko z dotacji z budżetu państwa, choć ta stanowi dominujący ele- ment. I tak, przychody funduszu emerytalno-rentowego pochodzą ze składek na ubezpieczenie emerytalno-rentowe, refundacji ze środków FUS-u oraz dotacji uzupełniającej z budżetu państwa (według planu na 2018 r. w prognozowanych przychodach ogółem na poziomie 19,1 mld PLN, dotacja stanowi ok. 92%).

Fundusz prewencji i rehabilitacji tworzony jest z odpisu od Funduszu Składko- wego oraz dotacji z budżetu państwa (plan 2018: przychody 42,5 mln PLN, z tego 88,1% z odpisu od FS). Wreszcie finansowanie funduszu administracyj- nego opiera się na odpisach od Funduszu Składkowego i funduszu emerytalno- -rentowego oraz refundacji z innych instytucji (plan 2018: 644,5 mln PLN, z tego 82,7% z odpisu od FER-u).

p m n n

5

n F w g p ró p d w fu b a k z

R Ź

praw maci niedo natom

5. Po

nym Fund wenc gólną przyc ów n progn doch ważn fundu budż a wsk kazyw znacz

Rys.

Źródło

Fun wną.

ierzy obor mias

owią

Tylk korz dusz

cji i ą uw chod na rz nozo hodów

niejsz uszo etu.

kaza wan zenia

1. Z F o: Spr pań

ndusz Tw yńsk ru m st zas

ązan

ko c zysta

Em reha wagę

dy F zecz owan

w or zy i owa Stąd anym nej w

a w

Znac Fund rawoz ństwa

z S orzo kie o może silen

nia

część a z d meryt abili ę zasł

US- z lud nych raz 3 i naj

sekt d tak m fun w lata przy

zeni duszu

zdania a za st

Skład ony oraz

e by nia d

fun

ć ana dotac

tur P itacji

ługu -u się dnośc h w r 397, jwię tora k wa ndus ach ycho

e do u Ub a z wy tyczeń

dkow jest

inn yć z dotac

ndus

alizo cji z Pom i. Ze uje o ęgaj ci na rama ,2 m ększy

fina ażne

szem 200 odach

tacji ezpi wykona

ń-grud

wy t ze nych zacią cją z

szy u

owan bud mosto e wz oczyw

ą po a po ach b mld P

y fu ansó staj m cel

8-20 h og

i z bu iecze

ania b dzień

jako skł h źró

ągnię bud

ubez

nych dżetu owyc zględ wiśc onad oziom

budż PLN undu ów p

ą się lowy 017 z gółem

udże eń Sp

budże 2017

o je adek ódeł

ęty dżetu

zpie

h fun u pań

ch, f du n cie p d 238 mie 2 żetu

o c sz u publ ę prz ym.

z bu m Fu

etu p połec etu pa 7 r., do

edyn k na okr kred u pań

ecze

ndus ństw fund na ro pierw 8 ml 228 pań hara ubez iczn zepły

Na udżet

undu

aństw czny aństwa

ostępn

ny z a ub reślo dyt.

ństw

enia

szy wa. S

dusz ozmi wszy ld PL

mld ństwa akter zpiec nych

ywy rys.

tu pa uszu

wa w ych w a 200 ne na

z w bezp onyc Re wa, st

a spo

zwią ą to

eme iar z y z w LN, d PL a na rze w czeni

, do y zas 1 pr aństw

oraz

w prz w lata 08-201 a stron

wymi iecz ch w gula tąd j

ołec

ązan Fun eryta zaan wymi

prz LN, w

poz wyda

iowy orów

ilają rzed wa d z dy

zych ach 2 16 ora nie int

ienio zenie w sta acja jego

czne

nych ndusz

alno gażo ienio zy za

w po ziom

atko y, al wnują ące p dstaw do F ynam

hodac 2008 az Sza ternet

onyc e wy atuci

ust poz

ego z

h z u z Ub o-ren

owan onyc akład orów mie 35

owym le ta ąca pomi wion FUS- miki.

ch 8-20

acunk towej

ch p ypad ie F tawo zabud

z bu

ubezp bezp ntow nych ch. W dany wnan 55,7 m. F akże znac iędz no ro -u, z

17 kowe

[www

posi dkow Fund

owa dżet

udże

piec piecz wy or h śro W 20 ych k niu d 7 mld FUS e w czen zy bu ozmi z uw

dane w2].

ada we, duszu

nie towy

etem

czeni zeń S raz f odkó 018 r kosz do og

d PL to n ogó niu f udże iary wzglę

o wy

oso cho u, a

prz y cha

m pa

iem Społ fund ów n r. pl ztach

gółu LN p nie ty óle in finan etem dota ędnie

ykonan

obow orobo

w r zewi arakt

ańst

spo łeczn dusz na sz anow h tran u ope po str ylko nsty nsow pań acji p eniem

niu b

wość owe razie iduje ter.

twa

ołecz nych pre zcze wane

nsfe eracj ronie o naj ytucja wemu ństwa prze m je

udżet

ć e, e e

z- h, e- e- e e-

ji e - a u a e- ej

tu

d p 4 w n z d i z ro

la w

R Ź

u 2

p m dla F pozio 45 m wszy niską zapo dotyc

dob z ros oczn

atac w rel

Rys. 2 Źródło

ubezp 2010

państ my u

W c Fund om mld P

ystki ą dy trzeb cząc brow snący

nikó Rys h z lacji

2. Ud o: Spr

pań

W piec 0 i 20

Waż twa ubez

całym dusz

osią PLN im u ynam bow ce O woln ych ów p sunek z bu

i do

dział rawoz ństwa

anal czen 015) żny

stan zpiec

m p zu U ągają N). W

uzas miką wania OFE

ność potr powo k 2 udże ogó

ł dota zdania a za st

lizow nia sp

) wy elem now czeń

rzyj Ubez ąc w Wzro adni ą wp a do (og ucz rzeb olne

zaw tu p ółu w

acji d a z wy tyczeń

wan połe ydatk

men i za ń spo

ętym zpiec w la ost p iany pływ otacy grani zestn b w

go w wiera

pańs wyda

dla F ykona ń-grud

nym eczn ków nt re silen ołec

m do czeń atach prze y spo wów

yjne iczen nictw zakr wyżu a por

stwa atkó

FUS-u ania b

dzień

okr nego w bud elacj

nie p czny

o an ń Sp h 20 pływ owo

skła go p nie wa).

resie u de równ a dl

w bu

u i F budżet 2017

resie stan dżetu i Fu poży ch:

naliz połec 009 wów olnie adko przyn

wie Zau e wy emog nani la F udże

FER-u tu pa 7 r., do

e do now

u pa undu yczk w 1

zy ok czny ora w do eniem

owy nios lkoś uwa ypła grafi ie śr FUS-

etu p

u w w ństwa ostępn

otacj wiły o

aństw uszu kowe 1999

kres ych az 20 otacy

m go ych [

sły z ści o ażaln aty św ficzn

rodk -u o pańs

wyda a 200

ne na

je d od o wa. D u Ub

e. Po 9 r. –

ie w prze 014, yjnyc

ospo [Bie z kol odpr ny w

wiad nego

ów p oraz stwa

atkac 8-201 a stron

dla d ok. 1 Dom bezp

ojaw – 4

wielk ekra , a ch w odar elaw lei w rowa w ko dcze

).

prze z fun a, z u

ch bu 16 ora nie int

dwó 15%

mino piecz wiło mld

kość aczał

najw w la rczym

ska, wpro

adza olejn eń (w

ezna ndu uwzg

udżet az Sza ternet

óch

% (w ował zeń

się d PL

ć dot ła 3 wyżs

tach m, s 20 owad anyc nych wejś

aczan szu ględ

tu pa acunk towej

najw 201 ły tr

Spo w p LN o

tacji 30 m

szy h 20 skutk

16, dzon ch do h lata

ście

nych em dnien

aństw kowe

[www

ważn 14 r.

ransf ołecz pierw

oraz i z b mld

w 2 10-2 kują

s. 8 ne w o ni ach w w

h w meryt niem

wa w dane w2].

niejs .) do fery znyc wszy w 2

budż PLN 2016 2013 ącym 8]. Z w 20

ich wzr wiek

posz talno m dy

latac o wy

szyc o 18 dla ch o ych l 2000

żetu N, n 6 r.

3 by m rel Zmni 14 r skła rost k em

zcze o-ren ynam

ch 20 ykonan

ch f

% (w FUS oraz

latac 0 r.

pań najni (pr ył pr latyw iejsz r. zm adek

wyn meryt

ególn ntow miki.

008-2 niu b

fund w la S-u.

bud ch re – 2

ństwa iższy rawie rzede wnie zenie miany k, jak nika talny

nych wego

.

2017 udżet

duszy atach

dżetu efor

mld a y e e e e y k ał y

h o

7 tu

y h

u r-

d

PLN. Pożyczki te były oprocentowane, stąd stan zobowiązań Funduszu z tego tytułu (łącznie z odsetkami) na koniec 2002 r. wyniósł 8,142 mld PLN. Na mocy art. 15 ustawy z 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, dług został umorzony z dniem 1 stycznia 2003 r., jednocześnie zlikwidowano w ogóle możliwość za- ciągania przez FUS pożyczek z budżetu państwa. Nie na długo, bo już w 2009 r.

weszła w życie kolejna nowelizacja przepisów o systemie ubezpieczeń społecz- nych, która przywróciła proceder udzielania, tym razem nieoprocentowanych, pożyczek z budżetu państwa na wypłatę rent i emerytur. W okresie od 2009 do 2016 r. pomiędzy Skarbem Państwa a ZUS-em, działającym w imieniu i na rzecz FUS-u, zostało zawartych 19 umów na łączną wartość ponad 48 mld PLN. Nale- ży zauważyć, iż udzielane pożyczki ujmowane są w budżecie państwa jako roz- chody, nie powiększają tym samym rozmiarów deficytu budżetowego. Z ww.

sumy zobowiązań Funduszu Ubezpieczeń Społecznych z dniem 1 stycznia 2017 r.

umorzono 39,15 mld PLN (na podstawie art. 15 ustawy okołobudżetowej), a następnie 7,17 mld PLN z dniem 1 stycznia 2018 r. (art. 27 ustawy okołobu- dżetowej na kolejny rok). Choć w planach finansowych Funduszu zarówno na 2017 r., jak i 2018 r. nie przewidziano zasilenia pożyczkowego, w treści ustaw budżetowych pozostał zapis dotyczący upoważnienia dla ministra finansów do udzielania z budżetu państwa takich pożyczek (do kwoty do 12 mld PLN), dają- cy alternatywne dla dotacji budżetowej zabezpieczenie wypłaty gwarantowa- nych przez państwo świadczeń.

Podsumowanie

Przeprowadzone rozważania i analizy prowadzą do następujących konkluzji.

Po pierwsze, fundusze celowe wciąż stanowią podstawową formę instytu- cjonalną służącą gromadzeniu i wydatkowaniu środków publicznych w związku z realizacją zadań państwa w obszarze ubezpieczeń społecznych.

Po drugie, wszystkie fundusze ubezpieczenia społecznego należą do sektora finansów publicznych, niekoniecznie spełniając ustawową definicję państwowe- go funduszu celowego. Czyni to nadmiernie złożonym cały system, nie służy przejrzystości finansów publicznych tak w aspekcie organizacyjnym, jak i pro- ceduralnym.

Po trzecie, system komplikuje również utrzymywanie odrębności w zakre- sie zarządzania funduszami dotyczącymi ubezpieczenia społecznego rolników (Prezes KRUS) oraz pozostałych grup ubezpieczonych (ZUS).

Po czwarte, analiza danych finansowych najważniejszych funduszy ubez- pieczenia społecznego wskazuje na kluczowy związek z budżetem państwa po- przez przekazywane dotacje (wpływające na wynik budżetowy) i refundacje (element rozchodów budżetu państwa, „pod kreską”, jako takie nie wpływają na deficyt budżetu, ale zwiększają jego potrzeby pożyczkowe), oraz pożyczek (umarzanych w kolejnych okresach budżetowych). Zróżnicowanie form powią- zań z budżetem państwa, choć pozwala na utrzymanie wymogów konwergen- cyjnych dotyczących sektora finansów publicznych (rozmiarów jego deficytu i zadłużenia), nie daje jednakże jawności i przejrzystości obrazu funkcjonowania jego najważniejszych instytucji.

Po piąte, zasadnicze znaczenie dla sytuacji najważniejszych funduszy, zwłaszcza FUS-u, i ich powiązań z budżetem państwa, miała w analizowanych latach zarówno sytuacja gospodarcza (efekty spowolnienia w latach 2010-2013), zmiany prawne (dotyczące składek i uczestnictwa w OFE), jak i demograficzne (wiek emerytalny roczników wyżowych).

Literatura

Bielawska K. (2016), Rola pozaskładkowych źródeł w finansowaniu świadczeń z ubez- pieczenia społecznego wypłacanych z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, „Ubez- pieczenia Społeczne. Teoria i praktyka”, nr 2.

Marchewka-Bartkowiak K. (2011), Przychody z prywatyzacji i ich rozdysponowanie w budżecie państwa, „Analizy BAS”, nr 7(51).

Rutecka J. (2013), Fundusz Rezerwy Demograficznej – analiza działalności oraz konse- kwencje przedterminowego wykorzystania aktywów, Kwartalnik Kolegium Ekono- miczno-Społecznego SGH „Studia i Prace”, nr 3(15).

Szołno-Koguc J. (2007), Funkcjonowanie funduszy celowych w Polsce w świetle zasad racjonalnego gospodarowania środkami publicznymi, Wyd. UMCS, Lublin.

Szołno-Koguc. J. (2008), Pozabudżetowe fundusze celowe w Polsce (ewolucja proble- mu) [w:] J. Głuchowski, C. Kosikowski, J. Szołno-Koguc (red.), Nauka finansów publicznych i prawa finansowego w Polsce. Dorobek i kierunki rozwoju, Wyd. UMCS, Lublin.

Ustawa (1990) z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, tj. Dz. U. 2017, poz. 2336 ze zm.

Ustawa (1998) z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, tj. Dz. U. 2017, poz. 1778 ze zm.

Ustawa (2002) z dnia 18 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń spo- łecznych oraz o zmianie niektórych innych ustaw, Dz. U. 2002, nr 241, poz. 2074.

Ustawa (2008) z dnia 19 grudnia 2008 r. o emeryturach pomostowych, tj. 2017, poz. 664 ze zm.

Ustawa (2009) z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych, tj. Dz. U. 2017, poz. 2077 ze zm.

Ustawa (2016) z dnia 2 grudnia 2016 r. o szczególnych rozwiązaniach służących realiza- cji ustawy budżetowej na rok 2017 (tzw. ustawa okołobudżetowa), Dz. U. 2016 poz. 1984.

Ustawa (2017a) z dnia 8 grudnia 2017 r. o szczególnych rozwiązaniach służących reali- zacji ustawy budżetowej na rok 2018 (tzw. ustawa okołobudżetowa), Dz. U. 2017, poz. 2371.

Ustawa (2017b) budżetowa na rok 2017 z dnia 16 grudnia 2016 r., Dz. U. 2017, poz. 108.

Ustawa (2018) budżetowa na rok 2018 z dnia 11 stycznia 2018 r., Dz. U. 2018, poz. 291.

[www1] http://www.mf.gov.pl (dostęp: 24.04.2018).

[www2] http:/www.bip.zus.pl/documents (dostęp: 24.04.2018).

SOCIAL SECURITY FUNDS IN POLISH PUBLIC FINANCIAL SYSTEM Summary: Both the general social insurance system and the separate system of farmers’

social insurance were based on special legal and financial institutions (public special- purpose/earmarked funds). All institutions belong to the public finance sector, although only some fulfil the statutory definition of a state earmarked fund. The aim of the article is to analyse the essence and position of particular social insurance funds, including their financial links to the state budget. The normative-descriptive method was applied, taking into account the theory of finance, as well as the analysis of functioning of selected pu- blic finance sector funds in Poland. The research objectives are based on the critical review of published literature on the subject, the analysis of legal acts and other docu- ments, including budget execution reports and financial plans of selected social security funds.

Keywords: public finance system, public special-purpose (earmarked) funds, social security funds, Social Insurance Fund.