Rocz. AR Pozn. CCCLXXXIII, Ogrodn. 41: 547-552
© Wydawnictwo Akademii Rolniczej im. Augusta Cieszkowskiego w Poznaniu, Poznań 2007 PL ISSN 0137-1738
JAN KRĘŻEL, EUGENIUSZ KOŁOTA
WPŁYW NAWOŻENIA AZOTOWEGO NA PLONOWANIE I WARTOŚĆ BIOLOGICZNĄ BURAKA ĆWIKŁOWEGO,
UPRAWIANEGO NA ZBIÓR PĘCZKOWY
Z Katedry Ogrodnictwa
Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu
ABSTRACT.Plants supplied with Entec-26 produced similar yield in comparison to ammonium nitrate, and calcium nitrate but contained lower amounts of nitrates, especially in roots. The maximum yield of red beet plants grown for bunches was produced by application of 150 kg N·ha-1 but it was association with the highest level of nitrates accumulation in leaves and roots.
Key words: red beet, nitrogen, fertilizers, yield, plant composition
Wstęp
Burak ćwikłowy jest warzywem o dużym znaczeniu gospodarczym, znanym w Pol- sce już od XVI w. Charakteryzuje się dużą zawartością witamin, soli mineralnych (Ca, P, Mg, Fe), białka, cukrów oraz związków biologicznie czynnych, które mają duże znaczenie w odżywianiu człowieka (Ugrinovic 1999, Dobrzański i in. 2003). Szcze- gólnie dużo związków soli mineralnych i białka zawierają młode liście roślin, w po- czątkowym okresie wzrostu. Jednym z czynników decydujących o wysokości i jakości plonu jest nawożenie azotowe, którego niewłaściwy poziom może prowadzić do pogor- szenia plonowania, zmniejszenia zawartości składników odżywczych czy w końcu do dużego nagromadzenia azotanów w roślinie (Sorensen 1999, Rahn 2000). Nadmiar tego składnika może zostać wymyty z gleby, prowadząc do skażenia środowiska rolni- czego (Rahn 2002). Stosując prawidłowe dawki i formy nawozów azotowych o spo- wolnionym działaniu, bądź z dodatkiem inhibitora nitryfikacji, można uniknąć tych strat oraz nadmiernej kumulacji azotanów w roślinie (Rahn 2000, Hähndel i Zerulla 2001).
Celem badań była ocena wpływu nawożenia azotowego na plonowanie i zawartość związków mineralnych w liściach i korzeniach buraka ćwikłowego, uprawianego na zbiór pęczkowy.
Tabela 1 Wpływ nawożenia azotowego na plonowanie buraka ćwikłowego w uprawie na zbiór pęczkowy (średnia z lat 2005-2006) The effect of nitrogen fertilization on yielding of red beet grown for bunches (mean for 2005 - 2006) Plon ogółem – Total yield (t·ha-1) Plon handlowy – Marketable yield (t·ha-1) dawka azotu – rate of nitrogen (kg N·ha-1 ) dawka azotu – rate of nitrogen (kg N·ha-1 )
Rodzaj nawozu Kind of fertilizer 50 100 150 100+50 średnio mean 50 100 150 100+50
średnio mean Saletra amonowa Ammonium nitrate 56,9158,03 60,83 69,66 61,36 48,02 48,47 49,34 56,92 50,69 Saletra wapniowa Calcium nitrate 53,9861,52 62,72 69,17 61,85 42,24 48,85 51,68 57,65 50,11 Siarczan amonu Ammonium sulphate 46,8549,41 55,85 62,51 53,66 35,96 37,72 45,24 52,22 42,78 Entec-26 53,7359,32 56,80 60,58 57,61 43,60 49,73 47,37 51,32 48,00 Średnio Mean 52,87 57,07 59,05 65,48– 42,46 46,1948,41 54,53 – NIRα = 0,05 dla: LSDα = 0.05 for: rodzaj nawozu (I) kind fertilizer (I) 5,05 5,09 dawki azotu (II) rate of nitrogen (II) 5,05 5,09 interakcji (I×II) interaction (I×II) 10,11 10,17
Materiał i metody
Doświadczenie przeprowadzone w Stacji Badawczo-Dydaktycznej Katedry Ogrod- nictwa AR we Wrocławiu w latach 2005-2006 obejmowało dwa czynniki. Oceniano rodzaj nawozu azotowego (saletra amonowa 34% N, saletra wapniowa 15% N, siarczan amonu 21% N, Entec-26 26% N) oraz dawki azotu (50, 100, 150, 100+50 kg N·ha-1).
Pogłówne nawożenie, w kombinacji z dawką 100+50 kg N·ha-1, stosowano cztery tygo- dnie po siewie, gdy rośliny miały wytworzone 4-6 liści. Doświadczenie założono meto- dą losowanych bloków w czterech powtórzeniach, a powierzchnia robocza poletka wynosiła 5,4 m2 (1,8 × 3,0 m), a do zbioru – 3,6 m2 (1,2 × 3 m).
Poziom nawożenia fosforowego i potasowego ustalono na podstawie analiz che- micznych gleby, tak aby stężenie składników w przeliczeniu na 1dm3 gleby wynosiło 50 mgP i 150 mgK. Nasiona buraka odmiany ‘Czerwona Kula’ po zaprawieniu zaprawą nasienną T (4 g·kg-1 nasion), wysiano w trzeciej dekadzie kwietnia (23.04.), w ilości 12 kg·ha-1, w rozstawie rzędów 30 cm, a w rzędzie 3-5 cm.
Zbiór buraków przeprowadzono jednorazowo, w połowie lipca, dzieląc korzenie na frakcje handlowe o średnicy: < 2 cm, 2-4 cm, > 4 cm oraz chore i popękane.
W czasie zbiorów pobrano osobne próby korzeni i liści w celu wykonania analiz chemicznych. Ocenie poddano zawartość azotanów – metodą reflektometryczną, potasu i wapnia – metodą fotometrii płomieniowej, a fosforu i magnezu – metodą koloryme- tryczną. Wyniki dotyczące plonów opracowano statystycznie, wyliczając przedział ufności według testu Tukeya dla poziomu istotności α = 0,05.
Wyniki i dyskusja
W tabeli 1 przedstawiono wyniki dotyczące plonowania buraka ćwikłowego, upra- wianego na zbiór pęczkowy. Na ich podstawie można stwierdzić, że spośród badanych form nawozów azotowych (I czynnik doświadczenia) najlepsze oddziaływanie plono- twórcze wykazały saletra amonowa i saletra wapniowa. Najgorzej zaś plonowały rośli- ny nawożone siarczanem amonu. Biorąc pod uwagę wyłącznie dawki stosowanych nawozów zaobserwowano, że wraz z ich zwiększeniem z 50 do 150 kg N·ha-1 następo- wał wzrost plonu buraka ćwikłowego, co potwierdzają wyniki uzyskane przez Ugri- novic (1999). Największy w całym doświadczeniu plon ogólny buraka zapewniło na- wożenie saletrą amonową w dawce 100+50 kg N·ha-1 (69,66 t·ha-1). Podobny plon uzy- skano przy nawożeniu saletrą wapniową, zastosowaną w takiej samej dawce. Najwięk- szy plon handlowy uzyskano natomiast na poletkach nawożonych saletrą wapniową w dawce 100+50 kg N·ha-1 (57,65 t·ha-1). Na tym samym poziomie plonowały rośliny nawożone saletrą amonową.
Wyniki dotyczące zawartości azotanów w liściach i korzeniach buraka ćwikłowego przedstawiono na rycinach 1 i 2. Najwięcej azotanów kumulowały w liściach rośliny nawożone saletrą wapniową i siarczanem amonu (odpowiednio 364 i 363 mg NO3·kg-1 świeżej masy). Zaobserwowano też, że wraz ze zwiększaniem dawki azotu wzrasta poziom azotanów w liściach: ze 121 mg NO3·kg-1 św.m. (dawka 50 kg·ha-1) do 487 mg NO3·kg-1 św.m. (dawka 150 kg·ha-1). Zastosowanie podzielonej dawki azotu 100+50 kg·ha-1
Ryc. 1. Wpływ nawożenia azotowego na zawartość azotanów w liściach buraka ćwikłowego uprawianego na zbiór pęczko-
wy w latach 2005-2006
Fig. 1. Effect of nitrogen fertilization on nitrate content in red beet leaves grown for bunches in 2005-2006
Ryc. 2. Wpływ nawożenia azotowego na zawartość azotanów w korzeniach buraka ćwikłowego uprawianego na zbiór pęczkowy
w latach 2005-2006
Fig. 2. Effect of nitrogen fertilization on nitrate content in red beet root grown for bunches in 2005-2006
0 200 400 600 800 1000 1200 1400
Saletra amonowa Ammonium nitrate Saletra wapniowa Calcium nitrate Siarczan amonu Ammonium sulphate Entec-26 50 150
Dawka azotu Rate of nitrogen
kg·ha-1 Forma nawozu azotowego
Form of nitrogen fertilizer
N-NO3 mg·kg-1 św. masy NO3 mg·kg-1 fresh weight 100+50100
0 100 200 300 400 500
Saletra amonowa Ammonium nitrate Saletra wapniowa Calcium nitrate Siarczan amonu Ammonium sulphate Entec-26 50 150
Dawka azotu Rate of nitrogen
kg·ha-1 Forma nawozu azotowego
Form of nitrogen fertilizer
N-NO3 mg·kg-1 św. masy NO3 mg·kg-1 fresh weight 100+50100
(100 kg N·ha-1 przedwegetacyjnie i 50 N·ha-1 pogłównie) przyczyniło się do zmniejsze- nia zawartości azotanów w liściach o 113 mg NO3·kg-1 św.m. W korzeniach zanotowa- no kilkukrotnie większe nagromadzenie azotanów niż w liściach. Potwierdziło to wyni- ki uzyskane we wcześniej przeprowadzonych badaniach własnych (Krężel 2005). Naj- więcej tych związków stwierdzono w korzeniach roślin, nawożonych siarczanem amonu (1289 mg NO3·kg-1 św.m.), a najmniej, gdy zastosowano nawóz Entec- -26 (887 mg NO3·kg-1 św.m.), co znajduje potwierdzenie w wynikach uzyskanych przez niektórych autorów (Händel i Zerulla 2001). W korzeniach buraka, podobnie jak w liściach, zwiększanie dawki azotu z 50 do 150 kg·ha-1 powodowało zwiększenie ilości azotanów do 1352 mg NO3·kg-1 św.m. Podobną tendencję, wzrostu zawartości azotanów wraz ze zwiększaniem dawki nawozów azotowych, zaobserwowali w swych badaniach Sorensen (1999) i Ugrinovic (1999). Zastosowanie dawki azotu 100+50 kg·ha-1 pozwa- lało tylko nieznacznie ograniczyć zawartość NO3 w korzeniach. Dopuszczalny przez Ministerstwo Zdrowia poziom azotanów w korzeniach buraka ćwikłowego (1500 mg NO3·kg-1 św.m.) nie został przekroczony w żadnym z badanych obiektów (Dz.U. nr 37, poz. 326 z dnia 04.03.2003 r.).
Zawartości związków mineralnych w liściach buraka ćwikłowego kształtowały się średnio na poziomie 0,41% P, 7,08% K, 0,25% Ca, 0,63% Mg, natomiast w korzeniach 0,31% P, 3,45% K, 0,24% Ca i 0,20% Mg. Uzyskane wyniki nie wykazywały istotnych różnic pod wpływem czynników badanych w doświadczeniu.
Wnioski
1. Największy plon ogółem i handlowy buraka ćwikłowego, uprawianego na zbiór pęczkowy, zapewniło nawożenie saletrą amonową oraz saletrą wapniową w dawce 100+50 kg N·ha-1. Najsłabiej plonowały rośliny nawożone siarczanem amonu.
2. Najmniej azotanów gromadziło się w korzeniach buraka ćwikłowego po zastoso- waniu nawozu Entec-26, natomiast w liściach – po nawożeniu saletrą amonową i nawo- zem Entec-26
3. Zwiększanie dawki azotu, z 50 do 150 kg N·ha-1, przyczyniało się zarówno do wzrostu plonowania, jak i kumulacji azotanów w buraku ćwikłowym, zwłaszcza w korze- niach.
4. Zastosowanie podzielonej dawki azotu 100+50 kg N·ha-1 wpływało w niewielkim stopniu na poprawę plonowania i ograniczenie akumulacji azotanów w liściach i korze- niach buraków w odniesieniu do roślin nawożonych taką samą dawką N, zastosowaną jednorazowo przedwegetacyjnie.
Literatura
Dobrzański A., Adamicki F., Nawrocka B. (2003): Integrowana uprawa buraka ćwikłowego.
IW, Skierniewice.
Hähndel R., Zerulla W. (2001): Effects of ammonium-stabilized N-fertilizers on yield and qual- ity of vegetables. Acta Hortic. 563: 81-86.
Krężel J. (2005): Przydatność wybranych odmian buraka ćwikłowego do uprawy na zbiór pęcz- kowy, do przechowania i przetwórstwa. Zesz. Nauk. AR Wroc. 515, Roln. 87: 325-332.
Rahn C.R. (2000): Nitrogen and field production of vegetable crops. Acta Hortic. 533: 361-370.
Rahn C.R. (2002): Managment strategies to reduce nutrient losses from vegetable. Acta Hortic.
571: 19-29.
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dn. 13.01.2003 r. (Dz.U. nr 37, poz. 326, z dn. 4.03.2003):
Maksymalny poziom zanieczyszczeń azotanami i azotynami. Warzywa i ziemniaki (świeże i mrożone): 10.
Sorensen J. (1999): Nitrogen effects on vegetable crop production and chemical composition.
Acta Hortic. 506: 41-50.
Ugrinovic K. (1999): Effect of nitrogen fertilization on quality and yield of red beet (Beta vulgaris var. conditiva Alef.). Acta Hortic. 506: 99-104.
THE EFFECT OF NITROGEN FERTILIZATION ON YIELDING AND BIOLOGICAL VALUE OF RED BEET GROWN FOR BUNCHES
S u m m a r y
In the experiment conducted in 2005-2006 there was evaluated the yield and nitrates accumu- lation in red beet grown for bunches under influence of nitrogen form and rate. The highest total and marketable yield of plants was produced by application of ammonium nitrate and calcium nitrate followed by Entec-26 which appeared to be preferable for the decrement of nitrates in plants. The increment of N rate from 50 to 150 kg N·ha-1 caused the significant enhancement of red beet yield as well as nitrates accumulation especially in roots; split applications of nitrogen used at the dose of 150 kg N·ha-1 showed little effect on red beet yield and reduction of nitrates content in comparison to the preplant application of its whole amount.
