U N I V E R S I TAT I S M A R I A E C U R I E - S K à O D O W S K A L U B L I N – P O L O N I A
VOL. XLVI, 4 SECTIO H 2012
Uniwersytet Ekonomiczny w Katowicach, Katedra BankowoĞci i Rynków Finansowych
JANINA HARASIM
Determinanty upowszechniania siĊ innowacji páatniczych
The determinants of payment innovation’s diffusion
Sáowa kluczowe: innowacje, instrumenty páatnicze, páatnoĞci mobilne, e-páatnoĞci Key words: innovations, payment instruments, mobile payments, e-payments
WstĊp
Katalizatorem zmian zachodzących na wspóáczesnym rynku páatnoĞci jest niewątpliwie rozwój nowoczesnej technologii. Jego efekt to m.in. pojawianie siĊ innowacji w obrocie páatniczym, w tym nowoczesnych instrumentów pozwalających na dokonywanie páatnoĞci w szybszy, taĔszy i wygodniejszy niĪ dotąd sposób. Nie kaĪda innowacja w obrocie páatniczym ma jednak szansĊ odnieĞü sukces rynkowy.
O jej powodzeniu decydują czynniki bardzo róĪnej natury: czĊĞü z nich jest pochod- ną specyfiki rynku páatnoĞci, inne wynikają z interesów dostawców instrumentów páatniczych, jeszcze inne z oczekiwaĔ ich uĪytkowników.
Celem artykuáu jest identyfikacja determinant wpáywających na upowszechnianie siĊ nowych instrumentów páatniczych oraz okreĞlenie sposobu ich oddziaáywania na powodzenie innowacji.
1. Innowacje páatnicze i determinanty ich sukcesu rynkowego
InnowacjĊ zazwyczaj definiuje siĊ jako ideĊ, procedurĊ postĊpowania lub przed- miot, który jest postrzegany jako nowy przez osobĊ lub inną jednostkĊ akceptującą
innowacjĊ1. Innowacje w obrocie páatniczym mają najczĊĞciej charakter produktowy lub procesowy2, tj. polegają odpowiednio na pojawieniu siĊ nowego instrumentu páatniczego lub nowego sposobu dokonywania páatnoĞci. WiĊkszoĞü innowacji ma przy tym charakter przyrostowy (incremental), co w przypadku innowacji produk- towych oznacza zwykle modyfikacjĊ juĪ istniejącego instrumentu páatniczego (np.
karta zbliĪeniowa), zaĞ przypadku innowacji procesowych usprawnienie procesu páatnoĞci (np. polecenie przelewu realizowane drogą elektroniczną). Zdecydowanie rzadziej pojawiają siĊ innowacje radykalne (radical), których przykáadem mogą byü páatnoĞci mobilne oraz on-line.
Warto podkreĞliü, Īe z uwagi na specyfikĊ sektora usáug ustalenie, co jest inno- wacją páatniczą, a co nie, moĪe nastrĊczaü wiele trudnoĞci. W sektorze usáug bowiem rozróĪnienie miĊdzy produktami i procesami bywa czĊsto nieostre (wytwarzanie usáug i ich konsumpcja odbywają siĊ równoczeĞnie), a dziaáalnoĞü innowacyjna jest tam zazwyczaj procesem ciągáym, skáadającym siĊ z serii przyrostowych zmian w obrĊbie produktów i procesów3.
W ostatnich latach gáówny obszar pojawiania siĊ innowacji páatniczych stanowi rynek páatnoĞci detalicznych. Gáównymi stymulantami rozwoju innowacji w tym zakresie są przede wszystkim dynamiczny rozwój nowoczesnej technologii, handlu elektronicznego oraz rosnące wymagania klientów odnoĞnie do wygody i kosztu doko- nywania páatnoĞci4. Mimo niezaprzeczalnych korzyĞci ekonomicznych i spoáecznych páynących z wdraĪania innowacji páatniczych nie kaĪda nowoĞü ma szansĊ odnieĞü sukces rynkowy. O powodzeniu decyduje wiele czynników, które moĪna podzieliü na trzy podstawowe grupy:
1) uwarunkowania wynikające ze specyfiki rynku páatnoĞci, który jest rynkiem dwustronnym, w tym zwáaszcza:
– wystĊpujące na nim efekty sieci i skali oraz inne powiązane z nimi zjawiska, – specyficzny dla takiego rynku mechanizm ksztaátowania cen,
2) uwarunkowania po stronie dostawców usáug páatniczych, wĞród których gáów- ną rolĊ odgrywają dominująca pozycja banków na rynku páatnoĞci, rozwój nowoczesnej technologii oraz tzw. koszty utopione,
3) uwarunkowania po stronie uĪytkowników usáug páatniczych, przede wszyst- kim konsumentów, spoĞród których najwiĊksze znaczenie mają: zwyczaje páatnicze, tzw. koszty przejĞcia oraz rosnące wymagania dotyczące sposobu realizacji páatnoĞci.
1 E.M. Rogers, Diffusion of Innovations, Free Press, Third Edition, New York 1983, s. 11.
2 Wedáug podrĊcznika Oslo w dziaáalnoĞci firm moĪna wyodrĊbniü cztery rodzaje innowacji: produktowe, procesowe, organizacyjne i marketingowe, jednak na rynku páatnoĞci dwa ostatnie typy innowacji wystĊpują stosunkowo rzadko – szerzej zob. Oslo Manual. Guidelines for Collecting and Interpreting Innovation Data, 3rd Edition, OECD, Statistical Office of the European Communities, Luxembourg 2005, s. 16–17.
3 Ibidem, s. 38.
4 J. Harasim, B. Frączek, G. Szustak, M. Klimontowicz, Europejski rynek páatnoĞci detalicznych, CeDeWu, Warszawa 2011, s. 27.
2. Uwarunkowania wynikające ze specyfiki rynku páatnoĞci
Rynek páatnoĞci naleĪy do tzw. rynków dwustronnych (two-sided markets), cha- rakteryzujących siĊ tym, Īe dostĊpne na nich dobra i usáugi są dostarczane dwóm róĪnym grupom uĪytkowników koĔcowych, po cenach ustalanych w ten sposób, aby stworzyü zachĊty do uczestnictwa dla obu, poniewaĪ korzyĞci jednej grupy rosną wraz ze wzrostem liczby klientów naleĪących do drugiej (efekty sieci)5. Kontakt miĊdzy tymi grupami jest moĪliwy dziĊki platformom umoĪliwiającym komunikowanie siĊ stron i dokonywanie transakcji. W przypadku rynku páatnoĞci rolĊ platform odgry- wają systemy páatnoĞci instrumentami páatniczymi (np. kartą platniczą, elektroniczną portmonetką czy systemy páatnoĞci wirtualnych).
Na rynkach dwustronnych wystĊpują efekty sieci (network effects) oraz skali (economies of scale). Te pierwsze wystĊpują wówczas, gdy wartoĞü danego dobra czy usáugi dla konsumenta (subiektywnie postrzegana uĪytecznoĞü caákowita) zwiĊksza siĊ wraz ze wzrostem liczby uĪytkowników. Efekty skali polegają z kolei na spadku kosztów jednostkowych w miarĊ wzrostu produkcji. Na rynkach dwustronnych efekty te są wspóázaleĪne – wraz ze wzrostem liczby uĪytkowników danego instrumentu páatniczego (efekt sieci) zwiĊksza siĊ liczba transakcji tym instrumentem i spada jej koszt jednostkowy (efekt skali)6. Naturalną wáaĞciwoĞcią rynków, na których wystĊpuje efekt sieci, jest tendencja do standaryzacji, która sprawia, Īe z czasem wszyscy chcą uĪywaü tego samego produktu7. By tak siĊ staáo, konieczne jest jednak osiągniĊcie przez nowe rozwiązanie tzw. masy krytycznej8, czyli odpowiednio duĪej liczby uĪytkowników. Dopiero wówczas staje siĊ ono na tyle atrakcyjne w oczach klientów, Īe generowane korzyĞci z tytuáu efektu sieci rekompensują páaconą przez nich cenĊ, popyt na nie szybko roĞnie i zaczyna byü ono konkurencyjne wobec dotychczasowych. Problemu tego nie udaáo siĊ przezwyciĊĪyü w przypadku wielu systemów elektronicznych portmonetek (np. fiĔskiego Avant), w przypadku innych, np. systemów páatnoĞci wirtualnych, udaáo siĊ go pokonaü i dziĞ stanowią one swoisty standard w rozliczeniach transakcji internetowych.
Na rynkach dwustronnych funkcjonuje takĪe specyficzny mechanizm ksztaá- towania cen, a mianowicie cena páacona przez klientów na takich rynkach rzadko równa siĊ wartoĞci nakáadów zuĪytych do produkcji danego dobra lub usáugi9. Cechą
5 S. Chakravorti, R. Roson, Platform Competition in Two-Sided Markets: The Case of Payment Networks, Federal Reserve Bank of Chicago, Working Paper Series, no. 9, Chicago 2004, s. 1.
6 Wynika to gáównie z rozáoĪenia kosztów staáych systemu páatnoĞci (np. infrastruktury rozliczeniowej) na wiĊkszą liczbĊ transakcji.
7 M.L. Katz, C. Shapiro, System Competition and Network Effect, „The Journal of Economic Perspec- tives” 1994, vol. 8, s. 105.
8 Problem masy krytycznej, zwany inaczej problemem jajka i kury, polega na tym, Īe akceptanci nie chcą inwestowaü w terminale przystosowane do páatnoĞci nowym instrumentem, obawiając siĊ braku zwrotu z inwestycji z uwagi na maáą liczbĊ uĪytkowników instrumentu. Z kolei ci ostatni nie chcą z niego korzystaü z uwagi na niewielką sieü punktów akceptujących páatnoĞü nowym instrumentem.
9 J. Wright, One-Sided Logic in Two-Sided Markets, „Review of Network Economics” 2004, vol. 3, s. 62.
charakterystyczną rynków dwustronnych jest bowiem zaleĪnoĞü obrotów platformy od relacji miĊdzy wielkoĞciami cen dla róĪnych grup uĪytkowników (struktury cen), a nie tylko od ich áącznego poziomu10. Konsekwencją tego faktu jest wiĊksza záoĪonoĞü rachunku oceny opáacalnoĞci nowego przedsiĊwziĊcia. Podmiot chcący wypromowaü nowy instrument páatniczy musi oszacowaü popyt na niego zarówno ze strony konsumentów, jak i akceptantów, poziom jego elastycznoĞci cenowej, siáĊ wzajemnego powiązania tych popytów, wielkoĞü kosztów poĞrednich (w odniesieniu do obydwu grup z osobna) oraz kosztów staáych (np. infrastruktury) związanych z jego funkcjonowaniem11.
Opisane wyĪej uwarunkowania znajdują odbicie w strukturze cen (opáat) nakáa- danych na uĪytkowników instrumentów páatniczych (tj. akceptantów i konsumentów).
Ci pierwsi, wprowadzając nowy instrument, liczą na wyĪsze przychody i co za tym idzie, są skáonni do akceptacji wyĪszych opáat za korzystanie z niego niĪ kupujący12. W efekcie to oni ponoszą wiĊkszoĞü kosztów związanych z funkcjonowaniem instru- mentów páatniczych i subsydiują klientów, którzy korzystają z usáug páatniczych, nie pokrywając kosztów ich Ğwiadczenia. Opisany mechanizm cenowy pozwala, zdaniem jego zwolenników, szybciej osiągnąü masĊ krytyczną oraz zmaksymalizowaü efekty sieci. Z drugiej jednak strony oparte na nim strategie cenowe spotykają siĊ z krytyką organów regulacyjnych oraz konsumentów, zdaniem których prowadzą one do maáej przejrzystoĞci cen usáug páatniczych i są przejawem wykorzystywania pozycji do- minującej na rynku13. Podejmowane przez nich dziaáania zmierzają do ograniczenia tego typu praktyk (np. dyrektywa PSD czy dyskusja nad redukcją interchange fee) i zwiĊkszenia przejrzystoĞci cen usáug páatniczych, co z jednej strony obniĪa bariery wejĞcia na rynek z nowymi innowacyjnymi rozwiązaniami, z drugiej jednak zmniejsza potencjalne przychody innowatorów.
3. Uwarunkowania po stronie dostawców usáug páatniczych
WĞród czynników leĪących po stronie dostawców usáug páatniczych kluczowe znaczenie dla upowszechniania siĊ innowacji ma dotychczasowa struktura rynku páatnoĞci, charakteryzująca siĊ dominacją banków. Ich rola w niektórych fazach procesu obsáugi páatnoĞci wprawdzie sáabnie (np. w fazach związanych z rozwojem nowych rozwiązaĔ, kontaktem z klientami czy przetwarzania páatnoĞci), jednak
10 J.C. Rochet, J. Tirole, Two-Sided Markets: A Progress Report, Institut d’Économie Industrielle, IDEI Working Papers, no. 275, Toulouse 2005, s. 35.
11 Zob. D. Evans, Two-Sided Market Definition, [w:] Market Definition in Antitrust: Theory and Case Studies, ABA Section of Antitrust Law, s. 7, w przygotowaniu, http://ssrn.com/abstract=1396751 (30.04.2012).
12 W. Bolt, A. Tieman, Social Welfare and Cost Recovery in Two-Sided Market, IMF Working Paper, no. 05/194, 2005, za: J.C. Rochet, Competing Payment Systems: Key Insights from the Academic Literature, [w:] Proceedings of Payments System Review Conference, Reserve Bank of Australia, Sydney 2008, s. 15.
13 J. Górka, KonkurencyjnoĞü form pieniądza i instrumentów páatniczych, CeDeWu, Warszawa 2009, s. 175.
ciągle pozostaje silna w fazach kluczowych, tj. rozliczenia i rozrachunku, co wiąĪe siĊ z wyáącznym, w wiĊkszoĞci krajów, prawem bezpoĞredniego dostĊpu banków do krajowych systemów rozliczeĔ i rozrachunku. MoĪna zatem stwierdziü, Īe wszystkie rozwiązania páatnicze (w tym te najbardziej innowacyjne) w pewnym stopniu zaleĪą od infrastruktury bankowej, co ma fundamentalne znaczenie dla ich efektywnoĞci.
Ponadto podstawowe instrumenty páatnicze oferowane przez banki, takie jak polece- nie przelewu (w tym staáe zlecenie) oraz polecenie zapáaty, są efektywne i nie mają bezpoĞredniej konkurencji, zwáaszcza w przypadku staáych, regularnych páatnoĞci14.
Struktura rynku oparta na dominacji banków skutkuje obniĪeniem jego efektyw- noĞci, utrzymywaniem siĊ na nim dalekiej od optymalnej struktury cen oraz niską skáonnoĞcią do innowacji15. Tej ostatniej dowodzi fakt, Īe najbardziej innowacyjne w ostatnich latach rozwiązania páatnicze, tj. páatnoĞci on-line oraz mobilne, zostaáy opracowane i są wdraĪane przede wszystkim przez podmioty spoza sektora bankowego.
Czynnikiem hamującym wdraĪanie, a nastĊpnie upowszechnianie siĊ innowacji w obrocie páatniczym jest takĪe wystĊpowanie inercji związanej z dotychczasową ĞcieĪką rozwoju. Ma ona dwa podstawowe Ĩródáa16:
• tzw. koszty utopione, czyli inwestycje w majątek rzeczowy, oprogramowanie, ludzi, które musieli ponieĞü dostawcy usáug páatniczych w momencie roz- poczĊcia dziaáalnoĞci i w trakcie jej prowadzenia. Inwestycje te zostaáy juĪ na ogóá zamortyzowane, zatem koszt ich funkcjonowania jest minimalny, co zniechĊca do wdraĪania innowacyjnych rozwiązaĔ wymagających ponownego ponoszenia czĊsto znacznych nakáadów;
• inwestycje w rozwój systemów páatnoĞci są czĊsto wzajemnie powiązane, co sprawia, Īe np. niemoĪliwa jest wymiana na nowszą tylko czĊĞci infrastruktury, bez ingerencji w resztĊ.
KorzyĞci oferowane przez nowe rozwiązanie muszą byü zatem na tyle znaczące, aby uzasadniaáy wydatki związane z ich uruchomieniem i funkcjonowaniem.
WystĊpowanie powyĪszych czynników táumaczy niechĊü banków do wpro- wadzania innowacyjnych usáug páatniczych i pojawienie siĊ luki rynkowej, którą wypeániają niebankowi dostawcy usáug páatniczych. Stanowią ją przede wszystkim páatnoĞci niskokwotowe, związane zarówno z transakcjami tradycyjnymi, jak i za- wieranymi w Internecie. Instrumenty páatnicze obsáugujące tĊ sferĊ páatnoĞci muszą siĊ cechowaü niskim kosztem, szeroką akceptowalnoĞcią oraz szybkoĞcią i prostotą uĪycia17. W przypadku transakcji tradycyjnych alternatywĊ dla dominującej tam
14 K. Böhle, M. Krueger, C. Herrmann, G. Carat, I. Maghiros, Electronic Payment Systems – Strategic and Technical Issues, Electronic Payment Systems Observatory (ePSO), Background Paper, no. 1, Seville 2000, s. 11.
15 P. Spencer, Regulation of the Payments Market and the Prospect for Digital Money, Bank for Inter- national Settlements, BIS Papers, no. 7, Basel 2001, s. 75–76.
16 D. Evans, R. Schmalensee, Innovation in Payments, Market Platform Dynamics 2008, s. 16–17.
17 R. Boer, C. Hensen, A. Screpnic, Online Payments 2010: Increasingly a Global Game, Innopay, Amsterdam 2010, s. 32.
dotąd gotówki mogą stanowiü karty zbliĪeniowe i páatnoĞci mobilne18 (z których czĊĞü jest takĪe oparta na technologii zbliĪeniowej), zaĞ w przypadku transakcji w Internecie (e-commerce) najwygodniejsze są páatnoĞci on-line udostĊpniane przez serwisy páatnoĞci wirtualnych.
Znamienny jest fakt, Īe o ile liderem we wdraĪaniu kart zbliĪeniowych są banki, o tyle inicjatorami i motorami rozwoju páatnoĞci mobilnych oraz páatnoĞci on-line są podmioty spoza sektora bankowego. Potwierdza to tezĊ, Īe firmy o ustabilizowa- nej pozycji na rynku (banki) przodują we wprowadzaniu innowacji przyrostowych (o charakterze ulepszeĔ), natomiast innowacje radykalne z reguáy przychodzą z ze- wnątrz – wraz z pojawieniem siĊ nowych uczestników rynku. Przykáad krajów Azji Poáudniowo-Wschodniej (np. Japonii, Indii czy Indonezji), czy choüby Chin, pokazuje jednak, Īe takĪe banki (samodzielnie albo we wspóápracy z innymi podmiotami) mogą dostarczaü klientom atrakcyjne i nowoczesne rozwiązania w zakresie páatnoĞci, czerpiąc z tego wiele korzyĞci.
AktywnoĞü podmiotów niebankowych na rynku páatnoĞci jest znacząca i wykazuje tendencjĊ wzrostową19. Ich atutami są przede wszystkim innowacyjnoĞü i elastycz- noĞü dziaáania oraz zdolnoĞü do identyfikowania potrzeb klientów, które nie zostaáy wáaĞciwie zaspokojone przez tradycyjne instrumenty páatnicze20. Ponadto podmioty te, mimo Īe Ğwiadczą usáugi związane z niemal wszystkimi instrumentami páatniczymi, są w stanie skupiü siĊ na jednym ogniwie áaĔcucha wartoĞci usáugi páatniczej (takich jak np.
pozyskanie klienta, zapewnienie mu infrastruktury, autoryzacja i rozliczenie transakcji czy w koĔcu dostarczanie potwierdzeĔ transakcji, np. wyciągów czy uzgodnienie kont).
Te i inne cechy alternatywnych dostawców usáug páatniczych sprawiają, Īe są oni w sta- nie – lepiej niĪ banki – przystosowaü siĊ do zmian zachodzących na rynku páatnoĞci.
4. Uwarunkowania po stronie uĪytkowników usáug páatniczych
Upowszechnienie siĊ innowacyjnych instrumentów/metod páatnoĞci nie jest moĪ- liwe bez akceptacji ich przez konsumentów, która wymaga m.in. przezwyciĊĪenia dotychczasowych preferencji dotyczących instrumentów páatniczych oraz procesu realizacji páatnoĞci.
18 Z uwagi na bardzo powolny rozwój i ograniczony zasiĊg stosowania trudno do substytutów gotówki zaliczyü pieniądz elektroniczny w postaci elektronicznej portmonetki.
19 Wedáug Capgemini, RBS i EFMA w 2009 r. przypadaáo na nich ok. 6% ogólnej liczby e-páatnoĞci oraz 5,1% wolumenu m-páatnoĞci, a rok póĨniej ich udziaá wyniósá odpowiednio 6,7% oraz 5,9%, Przewiduje siĊ, Īe w 2013 r. udziaá alternatywnych dostawców usáug páatniczych w liczbie przeprowadzonych e-páatnoĞci powinien wynieĞü blisko 9%, zaĞ w segmencie m-páatnoĞci – ok. 8%, zob. World Payments Report 2011, Capgemini, RBS, EFMA, s. 16.
20 B.J. Sullivan, Z. Wang, Nonbanks in the Payments System: Innovation, Competition and Risk – A Conference Summary, Federal Reserve Board of Kansas City, „Economic Review”, no. 3, Kansas City M.O. 2007, s. 89–90.
Czynników wpáywających na wybór instrumentu/formy zapáaty jest sporo i mają one zróĪnicowany charakter. Z badaĔ przeprowadzonych przez Deutsche Bundesbank wynika, Īe preferencje páatnicze zaleĪą od cech transakcji (kwota, miejsce páatnoĞci, rodzaj wydatku itp.), cech socjodemograficznych páacącego (np. osoby poniĪej 24 i powyĪej 55 roku Īycia oraz osoby bezrobotne preferują gotówkĊ, zaĞ skáonnoĞü do páacenia kartą zwiĊksza siĊ wraz ze wzrostem poziomu wyksztaácenia i docho- du), relatywnego kosztu uĪycia poszczególnych form zapáaty oraz indywidualnych preferencji21. Jak wynika z badaĔ zrealizowanych w 2008 r. przez Bank of Finland, zwyczaje páatnicze zmieniają siĊ bardzo wolno22, a nastĊpuje to zwykle pod wpáywem wielu bodĨców (związanych nie tylko z kosztem páatnoĞci, ale takĪe z zaufaniem do nowych instrumentów, áatwoĞcią ich uĪytkowania, powszechnoĞcią itd.).
Nowe formy zapáaty są na pewno prostsze w obsáudze i taĔsze od tradycyjnych, choü z punktu widzenia konsumenta to drugie nie jest tak oczywiste. Wprawdzie liczne badania potwierdzają, Īe wraĪliwoĞü konsumentów na zmianĊ cen instrumentów páat- niczych jest duĪa23, jednak z drugiej strony usáugi páatnicze, zwáaszcza te oferowane klientom przez banki, są czĊsto z punktu widzenia uĪytkownika darmowe. Wynika to z faktu subsydiowania kosztów tych usáug innymi przychodami, niepowiązanymi bezpoĞrednio z wolumenem transakcji páatniczych24 oraz przerzucania wiĊkszoĞci kosztów páatnoĞci na akceptantów. Rezultatem tego stanu rzeczy jest brak zachĊt do korzystania z instrumentów minimalizujących spoáeczne koszty páatnoĞci. UĪyt- kownicy nie mogą porównaü kosztu konkurujących rozwiązaĔ páatniczych, poniewaĪ jest on dla nich niewidoczny25. Brak Ğcisáego związku cen instrumentów páatniczych z kosztami ich funkcjonowania stanowi powaĪną barierĊ dla upowszechnienia siĊ innowacyjnych, czĊsto taĔszych, instrumentów páatniczych.
Inną barierĊ mogą stanowiü tzw. koszty przejĞcia, zarówno ekonomiczne, jak i psychologiczne. Dotyczą one produktów, które wymagają od nabywcy poniesienia pewnych inwestycji (nakáadów finansowych, nauki itp.), wymaganych przez obec-
21 Payment Behaviour in Germany, Deutsche Bundesbank 2009, s. 39, 77.
22 ĝredni czas „przyswojenia” innowacji, takich jak ATM czy bankowoĞü elektroniczna, licząc od fazy startu do fazy dojrzaáoĞci, obejmuje ok. 10 lat.
23 Zob. np. D. Humphrey, M. Kim, B. Vale, Realizing the Gains from Electronic Payments: Costs, Pricing, and Payment Choice, „Journal of Money, Credit, and Banking” 2002, vol. 33, no. 2; P. De Grauwe, L. Rinaldi, P. Van Cayselle, Issues of Efficiency in the Use of Cash and Cards, University of Leuven, Leu- ven 2006; J. Zinman, Debit or Credit?, Dartmouth College, Hanover 2008, s. 19-20, http://www.dartmouth.
edu/~jzinman/Papers/Zinman_DebitorCredit_aug08.pdf (5.04.2012).
24 Banki pokrywają koszty tych usáug, pobierając opáaty za prowadzenie rachunków, ustalając niskie (nawet zerowe) oprocentowanie zgromadzonych Ğrodków lub wymagając okreĞlonego poziomu minimalnego stanu konta. Jest to zgodne z preferencjami klientów, którzy mając wybór, wolą zryczaátowane opáaty niĪ uzaleĪnione od liczby transakcji – szerzej zob. D. Humphrey, Payment Scale Economies, Competition, and Pricing, European Central Bank, Working Paper Series, no. 1136, Frankfurt am Main 2009, s. 5.
25 Por. D. Humphrey, M. Kim, B. Vale, op. cit.; L. Van Hove, On the War on Cash and Its Spoils,
„International Journal of Electronic Banking”, vol. 1, no. 1, 2008; Payment Services in the Netherlands: an Analysis of Revenues and Costs for Banks, McKinsey & Company 2006, s. 2, http://www.dnb.nl/en/binaries/
Payments%20Services%20in%20the%20Netherlands_tcm47-145628.pdf.
nego sprzedawcĊ, które musiaáyby zostaü zdublowane w przypadku jego zmiany26. JeĞli np. klient zdecydowaá siĊ na zakup elektronicznej portmonetki, to w sytuacji gdy system nie zyska szerokiej akceptowalnoĞci, zakup karty okaĪe siĊ báĊdem. JeĞli dodatkowo zainwestowaá w nabycie terminala do páatnoĞci w Internecie ekonomiczne koszty przejĞcia i zmiany systemu mogą byü znaczne. Z kolei psychologiczne koszty przejĞcia są związane z koniecznoĞcią pokonania obaw związanych ze skorzystaniem z nowego rozwiązania. Táumaczą one, dlaczego wiele osób preferuje dobrze im znane instrumenty páatnicze, mimo Īe bodĨce ekonomiczne przemawiają na korzyĞü nowych, taĔszych i czĊsto wygodniejszych w uĪytkowaniu. Wynika z tego, iĪ warunkiem upowszechnienia siĊ innowacji páatniczych jest – poza wczeĞniej wymienionymi czynnikami obiektywnymi – takĪe przezwyciĊĪenie inercji, bĊdącej wynikiem do- tychczasowych przyzwyczajeĔ uĪytkowników.
Czynnikiem, który sprzyja upowszechnieniu siĊ innowacji páatniczych i daje nadziejĊ na zmianĊ dotychczasowych wzorców páatnoĞci, jest natomiast wzrost wy- magaĔ konsumentów odnoĞnie do usáug páatniczych i sposobu ich realizacji – oczekują oni, Īe bĊdą one szybsze, taĔsze, prostsze w realizacji i bezpieczniejsze. Wymagania te, w wiĊkszoĞci, speániają najnowoczeĞniejsze sposoby páatnoĞci, w tym zwáaszcza e-páatnoĞci oraz m-páatnoĞci.
ZakoĔczenie
MnogoĞü pojawiających siĊ ostatnio innowacji, zwáaszcza na rynku páatno- Ğci detalicznych, nie oznacza jeszcze, Īe wkrótce wyprą one z uĪytku tradycyjne instrumenty páatnicze. Powodzenie nowego rozwiązania zaleĪy bowiem m.in. od tego, czy zyska ono akceptacjĊ dostatecznie duĪej liczby uĪytkowników, co pozwoli z kolei jego oferentom na osiągniĊcie efektu skali. WdraĪaniu innowacji nie sprzyja istniejący na rynku páatnoĞci mechanizm cenowy, który obciąĪa kosztami funkcjo- nowania instrumentów páatniczych gáównie akceptantów, zaĞ w znacznie mniejszym stopniu konsumentów. W rezultacie ci ostatni nie są Ğwiadomi spoáecznych kosztów funkcjonowania poszczególnych instrumentów páatniczych, co sprawia, Īe trudno zmieniü ich preferencje páatnicze i zachĊciü do wykorzystywania innowacyjnych form zapáaty, nawet jeĞli są one taĔsze, wygodniejsze i prostsze od dotychczasowych. Upo- wszechnieniu innowacji páatniczych nie sprzyja takĪe niska skáonnoĞü do innowacji dotychczasowych liderów rynku páatnoĞci, tj. banków, które koncentrują siĊ raczej na ulepszeniach dotychczasowych rozwiązaĔ i maksymalizacji przychodów z tradycyjnych instrumentów. Za sukcesem rynkowym innowacji páatniczych oferowanych gáównie przez podmioty niebankowe przemawiają przede wszystkim rosnące wymagania konsumentów, którzy oczekują, Īe páatnoĞci bĊdą szybsze, taĔsze, bezpieczniejsze
26 P. Klemperer, Network Effects and Switching Costs: Two Short Essays for The New Palgrave, http://
www.nuff.ox.ac.uk/users/klemperer/NewPalgrave.pdf (20.09.2010).
i prostsze niĪ dotąd, co odpowiada cechom innowacyjnych instrumentów páatniczych i daje nadziejĊ na zmianĊ wzorców páatnoĞci.
Bibliografia
1. Boer R., Hensen C., Screpnic A., Online Payments 2010: Increasingly a Global Game, Innopay, Amsterdam 2010.
2. Böhle K., Krueger M., Herrmann C., Carat G., Maghiros I., Electronic Payment Systems – Stra- tegic and Technical Issues, Electronic Payment Systems Observatory (ePSO), Background Paper, no. 1, Seville 2000.
3. Bolt W., Tieman A., Social Welfare and Cost Recovery in Two-Sided Market, IMF Working Paper, no. 05/194, 2005, za: J.C. Rochet, Competing Payment Systems: Key Insights from the Academic Literature, [w:] Proceedings of Payments System Review Conference, Reserve Bank of Australia, Sydney 2008.
4. Chakravorti S., Roson R., Platform Competition in Two-Sided Markets: The Case of Payment Networks, Federal Reserve Bank of Chicago, Working Paper Series, no. 9, Chicago 2004.
5. De Grauwe P., Rinaldi L., Van Cayselle P., Issues of Efficiency in the Use of Cash and Cards, University of Leuven, Leuven 2006.
6. Evans D., Two-Sided Market Definition, [w:] Market Definition in Antitrust: Theory and Case Studies, ABA Section of Antitrust Law, http://ssrn.com/abstract=1396751.
7. Evans D., Schmalensee R., Innovation in Payments, Market Platform Dynamics 2008.
8. Górka J., KonkurencyjnoĞü form pieniądza i instrumentów páatniczych, CeDeWu, Warszawa 2009.
9. Harasim J., Frączek B., Szustak G., Klimontowicz M., Europejski rynek páatnoĞci detalicznych, CeDeWu, Warszawa 2011.
10. Humphrey D., Payment Scale Economies, Competition, and Pricing, European Central Bank, Working Paper Series, no. 1136, Frankfurt am Main 2009.
11. Humphrey D., Kim M., Vale B., Realizing the Gains from Electronic Payments: Costs, Pricing, and Payment Choice, „Journal of Money, Credit, and Banking” 2002, vol. 33, no. 2.
12. Katz M.L., Shapiro C., System Competition and Network Effect, „The Journal of Economic Per- spectives” 1994, vol. 8.
13. Klemperer P., Network Effects and Switching Costs: Two Short Essays for The New Palgrave, http://www.nuff.ox.ac.uk/users/klemperer/NewPalgrave.
14. Oslo Manual. Guidelines for Collecting and Interpreting Innovation Data, 3rd Edition, OECD, Statistical Office of the European Communities, Luxembourg 2005.
15. Payment Behaviour in Germany, Deutsche Bundesbank 2009.
16. Payment Services in the Netherlands: an Analysis of Revenues and Costs for Banks, McKinsey
& Company 2006.
17. Rochet J.C., Tirole J., Two-Sided Markets: A Progress Report, Institut d’Économie Industrielle, IDEI Working Papers, no. 275, Toulouse 2005.
18. Rogers E.M., Diffusion of Innovations, Free Press, Third Edition, New York 1983.
19. Spencer P., Regulation of the Payments Market and the Prospect for Digital Money, Bank for International Settlements Papers, no. 7, Basel 2001.
20. Sullivan B.J., Wang Z., Nonbanks in the Payments System: Innovation, Competition and Risk – A Conference Summary, Federal Reserve Board of Kansas City, Economic Review, no. 3, Kansas City M.O. 2007.
21. Van Hove L., On the War on Cash and Its Spoils, „International Journal of Electronic Banking”
2008, vol. 1, no. 1.
22. World Payments Report 2011, Capgemini, RBS, EFMA.
23. Wright J., One-Sided Logic in Two-Sided Markets, „Review of Network Economics” 2004, vol. 3.
24. Zinman J., Debit or Credit?, Dartmouth College, Hanover 2008.
The determinants of payment innovation’s diffusion
In recent years the dynamic development of payment innovations has made them to be faster, cheaper and more convenient. Nevertheless, not every one of them has a chance to achieve a market success. The purpose of this paper is the identification of determinants which influence a popularization of payment’s innovation and defining to what extent they influence the new payments’ solutions. The analysis proved that the market success of payment’s innovation depends upon determinants of different nature: a part of them is connected with payment market’s specific character, another part results from benefits of payment suppliers, the others from consumers’ expectations.
