ŚWIĄTYNIE: POKOJU I DOBREJ WOLI

Bezprecedensową, rewelacyjną próbą na polu pluralizmu sacrum była idea Świątyni Po-koju. W 1985 roku zaproponowane zostało wzniesienie takiego miejsca kultu w Lublinie –

„na pograniczu Zachodu i Wschodu” (Przedmurze, Ściana Wschodnia). Wybrano rejon

,

gdzie przed wojną sąsiadami byli katolicy, prawosławni, protestanci, mahometanie i ży-dzi. Ścisłą lokalizację wyznaczono na przedmieściu Majdanek– w miejscu jednego z naj-straszniejszych, oprócz Auschwitz, miejsc eksterminacji. Zorganizowano i rozstrzygnięto ogólnopolski konkurs architektoniczny SARP, który dostarczył wielce atrakcyjnych i po-budzających do myślenia materiałów.⁷²

71 Wright – Jones. 2004. http://ncaabbs.com/showthread.php

72 Świątynia Pokoju w Majdanku. Ogólnopolski architektoniczny konkurs projektowy SARP. 1983. Architektura 5 (415) wrzesień – październik, Red. Gliński, Andrzej. Wydawnictwo Arkady. Warszawa, s.25 – 46.

Ryc. 55. Polska. Lublin. Projekt Świątyni Pokoju na terenie Obozu Koncentracyjnego Majdanek. Pierwsza Nagroda: Marek Kowicki, Piotr Wzorek i in. Rzut głów-nej kondygnacji przyziemia. Z lewej strony widoczne wspólnotowe, półotwarte, trójkątne forum i zespół siedmiu kaplic, z których sześć poświęconych jest różnym wyznaniom, a siódma służyć ma osobom nie-związanym z żadnym z tych wyznań. Źródło: Świątynia Pokoju.

Fig. 55. Poland. Lublin. Design for the Temple of Peace in the former Nazi Concentration Camp of Majdanek.

First prize: Marek Kowicki, Piotr Wzorek, et al. Plan of the main basement level. At the left visible communal, semi-open, triangular forum and the complex of seven chapels. Six of them devoted to various faiths, while the seventh is to serve people not connected with any of those religions. Source: Świątynia Pokoju

Ryc. 56. Polska. Lublin. Projekt Świątyni Pokoju na terenie Obozu Koncentracyjnego Majdanek. Pierw-sza Nagroda: Marek Kowicki, Piotr Wzorek i in. Prze-kroje. Na przekrojach 2-2 i 3-3 widoczne daszki oraz zarys ścian poszczególnych kaplic wyznaniowych.

Źródło: Świątynia Pokoju.

Fig. 56. Poland. Lublin. Design for the Temple of Peace in the former Nazi Concentration Camp of Ma-jdanek. First prize: Marek Kowicki, Piotr Wzorek, et al. Section. On sections 2-3 and 3-3 visible small roofs and outlines of walls of particular chapels. So-urce: Świątynia Pokoju

Założeniem ideowym było wytworzenie w krajobrazie byłego obozu koncentracyjnego, założenia przestrzennego, a w nim wyrazistego obiektu kubaturowego, w którym znajdzie się siedem identycznych wymiarowo kaplic, powiązanych wspólną przestrzenią pu-bliczną. Sześć zostanie poświęconych poszczególnym, zadanym wyznaniom religijnym, a siódma stanowić będzie miejsce dla osób niewierzących, wątpiących i poszukujących.

Nadesłano imponującą ilość 186 prac; przyznano pierwszą nagrodę (Marek Kowicki i Piotr Wzorek z zespołem), kilka dalszych nagród i wyróżnień regulaminowych oraz wy-różnienie specjalne (Witold Gawłowski i J. Krzysztof Lenartowicz). Prace nagrodzone i wyróżnione wykazały znakomity poziom zarówno ideowy, jak funkcjonalny oraz estetycz-ny. Nadal stanowią wielki, nieumniejszony przez upływ czasu, krok w kierunku kształto-wania pojednawczych i wspólnotowych miejsc kultu (ryc. 53 – 66).

Ryc. 57. Polska. Lublin. Projekt Świątyni Pokoju na terenie Obozu Koncentracyj-nego Majdanek. Pierwsza Nagroda:

Marek Kowicki, Piotr Wzorek i in. Makie-ta – widok z lotu pMakie-taka. W głębi u góry główna część budowli, na jej stropodachu widoczne siedem szklanych daszków przekrywających poszczególne kaplice.

Źródło: Świątynia Pokoju

Fig.57. Poland. Lublin. Design for the Temple of Peace in the former Nazi Concentration Camp of Majdanek. First prize: Marek Kowicki, Piotr Wzorek, et al.

Mock-up - a bird's eye view. At the far end top the main part of the Temple, on its flat roof there are seven glass roofs over particular chapels. Source:

Świątynia Pokoju

Ryc. 58. Polska. Lublin. Projekt Świątyni Pokoju na terenie Obozu Koncentracyjnego Majdanek. Pierwsza Na-groda: Marek Kowicki, Piotr Wzorek i in. Makieta – widok od strony forum. Z prawej strony główna część budow-li, na jej stropodachu widoczne siedem szklanych daszków przekrywających poszczególne kaplice. Źródło:

Świątynia Pokoju

Fig. 58. Poland. Lublin. Design for the Temple of Peace in the former Nazi Concentration Camp of Majdanek.

First prize: Marek Kowicki, Piotr Wzorek, et al. Mock-up - a view from the forum side. At the right the main part of the Temple, on its flat roof there are seven glass roofs over particular chapels. Source: Świątynia Pokoju

W trakcie kontynuacji zamierzonego procesu inwestycyjnego, nastąpiły konflikty charak-terystyczne dla opisywanego w wielu miejscach niniejszej pracy, zderzenia rozbieżnych poglądów. W przeciwieństwie do pojednawczo nastawionych księży katolickich patronu-jących konkursowi, reprezentupatronu-jących elitę intelektualną duchowieństwa – przedstawiciele polskiej hierarchii katolickiej, po zapoznaniu się z projektami, uznali przedsięwzięcie za niedopuszczalne, bo wyłamujące się z zasady dominacji religii katolickiej. W międzycza-sie, środowisko protestanckie z ówczesnej Niemieckiej Republiki Demokratycznej, ufun-dowało okazały symboliczny dzwon, który zawieszono prowizorycznie jako votum w miej-scu lokalizacji. Wskutek tego przedstawiciele środowiska żydowskiego wycofali się z Komitetu Budowy i wycofali swoje udziały finansowe, w proteście przeciw dzwonowi, który wg wierzeń żydowskich zaburza spokój miejsca martyrologii. Pomimo transformacji 1990 roku, nie udało się osiągnąć porozumienia i inwestycja upadła.⁷³

W nowym milenium, daje się wyraziście dostrzec postępujące przemiany w kierunku po-dziwu dla wielokulturowości, zasług poszczególnych kultur i religii, a więc czerpania wspólnych wartości z pluralizmu łączącego integralnie ich zróżnicowane tożsamości.

Dotyczy to oczywiście również wielobarwności przejawów zewnętrznych – liturgii, szat, sztuki i architektury – ale przede wszystkim bogactwa intelektualnego i obyczajowego.

Na przykład chłodny rozumowy etos protestancki i gorący uczuciowy etos prawosławny kapitalnie kontrastują i uzupełniają się wzajemnie, dopełniane wypośrodkowanym w tych aspektach etosem katolików. Rozszerzanie się wielo- religijnej Zjednoczonej Europy na kraje Wschodu i Północy, wyraziście ukazuje zalety owej pozytywnej synergii.

73 Por. http://www.majdanek.com.pl/obozy/majdanek/pmm_swiatynia_pokoju.html Innym przykładem utracenia szansy na zbudowanie w Polsce wspaniałej świątyni o światowej klasie ideowej, architektonicznej i krajobrazowej, była rezygnacja przez stronę kościelną z budowy Świątyni Opatrzności Bożej w Warszawie, autorstwa Marka Budzyńskiego, odznaczonej pierwszą nagrodą w konkursie, zawierającą rękojmię realizacji.

Ryc. 59. Polska. Lublin. Projekt Świątyni Pokoju na terenie Obozu Koncentracyjnego Majdanek. Trzecia Nagroda Równorzędna: Adam Horodyski, Michał Sondij i in. Sytuacja – koncepcja Koła. Źródło:

Świątynia Pokoju.

Fig. 59. Poland. Lublin. Design for the Temple of Peace in the former Nazi Concentration Camp of Majdanek. Third (joint) prize: Adam Horodyski, Michał Sondij et al. Situation - the concept of a Circle. Source: Świątynia Pokoju

Ryc. 60. Polska. Lublin. Projekt Świątyni Pokoju na terenie Obozu Koncentracyjnego Majdanek. Trzecia Nagroda Równorzędna: Adam Horodyski, Michał Sondij i in. Rzut głównej kondygnacji przyziemia. Z lewej strony u góry widoczne wspólnotowe okrągłe, zamknięte forum i zespół siedmiu kaplic, z których sześć poświęconych jest różnym wyznaniom, a siód-ma służyć siód-ma osobom niezwiązanym z żadnym z tych wyznań. Źródło: Świątynia Pokoju.

Fig. 60. Poland. Lublin. Design for the Temple of Peace in the former Nazi Concentration Camp of Majdanek. Third (joint) prize: Adam Horodyski, Michał Sondij et al. Plan of the main basement level. At the top left visible communal, closed round forum and the complex of seven chapels. Six of them devoted to various faiths, while the seventh is to serve people not connected with any of those religions. Source:

Świątynia Pokoju

W eksperymentach na niwie kształtowania świątyń między-wyznaniowych, aktualnie do-minuje protestantyzm. Stanowi on odłam chrześcijaństwa najbardziej otwarty na ekume-nizm, a prawdopodobnie jest w ogóle, wśród wszelkich poważnych wyznań gotowy do dialogu z innowiercami, także spoza kręgu chrześcijaństwa; bliski ideałów tolerancji, po-rozumienia i solidarności między- religijnej. Właśnie z jego kręgu rekrutują się najciekaw-sze współczesne świątynie wspólnotowe.

Wśród nich wybitnie atrakcyjna jest Świątynia Dobrej Woli (portug. Templo da Boa Von-tade) w Brasilii (Alexandre Chan z Rio, uczeń Oskara Niemeyera, 1989) (ryc. 67-68). Ma formę śnieżno białego ostrosłupa sześciokątnego (ale na planie zbliżonym do kwadratu), złożonego z trójkątnych, idealnie gładkich i ostrych tafli, o minimalistycznym charakterze.

Pomiędzy nimi pozostawiono szczeliny wypełnione zielonym przeszkleniem, nadającym nieco kiczowaty (i muzułmański) charakter. W szczycie znajduje się okrągły opajon wpro-wadzający dodatkowe światło od góry. Jest niewidoczny od zewnątrz, ukryty za wierz-chołkami głównych pochyłych płyt. Inwestorem jest stowarzyszenie społecznościowe Legion Dobrej Woli (portug. Legião da Boa Vontade, skrót LBV) założone w 1950 roku w Portugalii, następnie afiliowane z dużym powodzeniem w Brazylii.

Legion ten, (przez krytyków określany jako populistyczna masoneria) działa w intencjach ekumenicznych, ale faktycznie ma nieco szamańskie i sektowe odchylenie. Głównym symbolem, dominującym w głównym ołtarzu w postaci wielkiej szklanej rozety, a także stanowiącym powszechne logo stowarzyszenia LBV, jest okrągła mandala, o malarskim, rozmytym rysunku przypominającym polny kwiat. Całe przedsięwzięcie mimo atrakcyjno-ści architektonicznej czyni na Europejskim katoliku wrażenie kontrowersyjne, lub wręcz Ryc. 61. Polska. Lublin. Projekt Świątyni

Pokoju na terenie Obozu Koncentracyj-nego Majdanek. Trzecia Nagroda Rów-norzędna: Adam Horodyski, Michał Sondij i in. Makieta – widok z lotu ptaka.

W głębi u góry główna część budowli, na jej stropodachu widoczne siedem żebrowanych świetlików przekrywają-cych poszczególne kaplice. Źródło:

Świątynia Pokoju. ribbed skylights, which cover particular chapels Source: Świątynia Pokoju

Ryc. 62. Polska. Lublin. Projekt Świątyni Pokoju na terenie Obozu Koncentracyjnego Majdanek. Trzecia Nagroda Równorzędna:

Robert Rosik, Waldemar Szczerba, Andrzej Wojniak. Sytuacja – koncepcja Kwadratu.

Całkiem u dołu planszy, na przedłużeniu prize: Robert Rosik, Waldemar Szczerba, Andrzej Wojniak. Situation - the concept of a Square. Totally at the bottom on the vertical axis extension line is the famous Gate, a monument completed in the 1960s.

Source: Świątynia Pokoju.

podejrzane z punktu widzenia religijnego. Prezentuje jakby drugą stronę nowinkarskiego ekumenizmu / synkretyzmu, w stylu amerykańsko – latynoskim, bardzo oddalonym nie tylko terytorialnie od źródeł wielkich religii.⁷⁴

Ryc. 64. Polska. Lublin. Projekt Świą-tyni Pokoju na terenie Obozu Koncen-tracyjnego Majdanek. Wyróżnienie:

Witold Gawłowski, Krzysztof Lenarto-wicz. Sytuacja – koncepcja Kwadraty i Rotundy. Źródło: Świątynia Pokoju Fig. 64. Poland. Lublin. Design for the Temple of Peace in the former Nazi Concentration Camp of Majdanek.

Honourable mention: Witold Gaw-łowski, Krzysztof Lenartowicz. Situa-tion - a concept of Squares and Rotun-das. Source: Świątynia Pokoju

74 Por.: Temple of the unrestricted Ecumenism. W: http://www.tbv.com.br

Ryc. 63. Polska. Lublin. Projekt Świątyni Pokoju na terenie Obozu Koncentracyjnego Majdanek. Rzut głównej kondygnacji przyziemia. Z lewej strony widoczne wspólnotowe, kwadratowe forum i zespół siedmiu kaplic, z których sześć poświęconych jest różnym wyznaniom, a siódma służyć ma osobom niezwiązanym z żadnym z tych wyznań. Źródło: Świątynia Pokoju

Fig. 63. Poland. Lublin. Design for the Temple of Peace in the former Nazi Concentration Camp of Majdanek.

Plan of the main basement level. At the left visible communal, square forum and the complex of seven chapels.

Six of them devoted to various faiths, while the seventh is to serve people not connected with any of those religions. Source: Świątynia Pokoju

Ryc. 65. Polska. Lublin. Projekt Świątyni Pokoju na terenie Obozu Koncentracyjnego Majdanek. Wyróż-nienie: Witold Gawłowski, Krzysztof Lenartowicz. Rzut głównej kondygnacji przyziemia. Pośrodku wspólno-towe, kwadratowe/koliste forum i zespół siedmiu kaplic, z których sześć poświęconych jest różnym Majdanek. Honourable mention: Witold Gawłowski, Krzysztof Lenartowicz. Plan of the main basement level. In the centre a square/round forum and the complex of seven chapels. Six of them devoted to various faiths, while the seventh is to serve people not connected with any of those religions. Source:

Świątynia Pokoju

Ryc. 66. Polska. Lublin. Projekt Świątyni Pokoju na terenie Obozu Koncentracyjnego Majdanek. Wyróż-nienie: Witold Gawłowski, Krzysztof Lenartowicz.

Makieta – widok z lotu ptaka. Na stropodachu głów-nej budowli, widoczna centralny tambur doświetlający forum oraz siedem cylindrów – rotund zawierających poszczególne kaplice. Źródło: Świątynia Pokoju.

Fig. 66. Poland. Lublin. Design for the Temple of Peace in the former Nazi Concentration Camp of Majdanek. Honourable mention: Witold Gawłowski, Krzysztof Lenartowicz. Mock-up - bird's eye view. On the flat roof of the main building visible tambour that provides additional daylight to the forum, and seven cylinder rotundas housing particular chapels. Source:

Świątynia Pokoju

Ryc. 67. Brazylia. Brasilia. Świątynia Dobrej Woli, portug. Templo da Boa Vontade. Uniwersalistyczny metaforyczny minimalizm ucznia Oscara Niemeyera dobrze odzwierciedla wspólnotowe idee ekumeniczne.

Czystość formy – obok motywacji ideowych – odpo-wiada charakterowi modernistycznego miasta sto-łecznego Brasilia.Źródło: Temple of the unrestricted Ecumenism

Fig. 67. Brazil. Brasilia. The Temple of Good Will (Portugal Templo da Boa Vontade). The universalistic, metaphorical minimalism of Oscar Niemeyer's student well reflects the communal ecumenical ideas. The purity of form (apart from ideological motivations) corresponds to the character of the modernistic capital city of Brasilia. Source: Temple of the Unrestricted Ecumenism

Ryc. 68. Brazylia. Brasilia. Świątynia Dobrej Woli, portug. Templo da Boa Vontade. Zwieńczająca latar-nia, niemal ukryta przed oglądem z zewnątrz (por., ilustr. 66), nowocześnie nawiązująca do rozwiązania stosowanego w tradycyjnych świątyniach Źródło:

Temple of the unrestricted Ecumenism

Fig. 68. Brazil. Brasilia. The Temple of Good Will (Portugal Templo da Boa Vontade). The crowning lantern, almost hidden from an external examination (cf. Fig. 66), modernly refers to a solution applied in traditional temples. Source: Temple of the unrestricted Ecumenism