DZIEŁA ISLAMU I JUDAIZMU NA KRAWĘDZI MILENIUM

Pod koniec XX wieku i na przełomie milenium wzrosły napięcia pomiędzy światem arab-skim i żydowarab-skim na Bliarab-skim Wschodzie. Odzwierciedliło się to radykalizacją pozycji fun-damentalistycznych u przedstawicieli obydwu przedmiotowych Abrahamowych religii.

Równolegle z intifadą in situ, daje się zauważyć silna ekspansja islamu w skali globalnej.

Tendencja ta przejawia się także w zakresie miejsc kultu. Wśród dzieł islamu powstałych w ciągu minionego dwudziestolecia, na czoło wybija się meczet Hassana Drugiego

75Barenboim, Daniel; Said, Edward W. 2007. Paralele i paradoksy. Wyd. PiW Państwowy Instytut Wydawniczy.

Warszawa, 160 s.

76 Bauman, Zygmunt. 1999. Globalization The Human Consequences. Wyd. Polity Press & Blackwell Publishers Ltd. Oxford.

w Casablance (1993) (ryc. 69 - 74). Jest najwyższą islamską budowlą świata; jego mina-ret liczy 210 metrów wysokości. Pod względem pojemności wiernych jest piątym mecze-tem świata. We wnętrzu mieści się wygodnie 25 tysięcy osób, a w obrębie zrealizowa-nych do chwili obecnej otaczających placów – zarówno otoczozrealizowa-nych arkadami jak otwar-tych w kierunku morza, swobodnie może uczestniczyć w zgromadzeniach około 80 tysię-cy osób. Estetyka architektury i detalu jest jednoznacznie zachowawcza, de facto stanowi eklektyczny pastisz powszechnie występującej estetyki meczetów, przy jednoczesnym znacznym powiększeniu przeciętnie istniejących wymiarów.

Ryc. 69. Maroko. Casablanka. Meczet Hassana Dru-giego. Widok wzdłuż głównej osi, od strony miasta, od południa, w kierunku głównego wejścia. Uwagę zwra-ca ciekawy układ placów publicznych w formie trójli-ścia koniczyny, oddzielonych portykami arkadowymi.

Źródło: Fot. autora

Fig.69. Morocco. Casablanca. Hassan II Mosque.

View along its main axis, from the city, from the south towards the main entrance. Attention-worthy is an interesting layout of public squares in the form of a three-leaf clover, separated with arcaded porticos.

Source: photo by the author

Ryc. 70 Maroko. Casablanka. Meczet Hassana Dru-giego. Otwarty plac od strony zachodniej budynku świątyni, doprowadzający do linii brzegowej Atlantyku.

Źródło: Fot., autora

Fig. 70. Morocco. Casablanca. Hassan II Mosque. An open plaza from the west side of the temple building leading to the Atlantic coast line. Source: photo by the author

Ryc. 71. Maroko. Casablanka. Meczet Hassana Dru-giego. Główny osiowy portyk. Oddziela główny plac przed wejściem do świątyni, od następnego placu pomocniczego, który przylega do obwodnicy nadmor-skiej miasta. Po dwóch stronach placu pomocniczego widoczne pierzeje budynków związanych programowo z meczetem. Źródło: Fot. autora

Fig. 71. Morocco. Casablanca. Hassan II Mosque.

Main axial portico. It separates the main plaza in front of the temple entrance from another auxiliary square adjoining the coastal ringroad. At both sides of the auxiliary square visible frontages of buildings associ-ated with the Mosque. Source: photo by the author

Ryc. 72. Maroko. Casablanka. Meczet Hassana Dru-giego. Główny osiowy portyk i główny plac przed wejściem do świątyni, Stanowi on kameralną, przyja-zną przestrzeń społecprzyja-zną, która łagodzi wrażenie gigantyzmu świątyni. Źródło: Fot. autora

Fig. 72. Morocco. Casablanca. Hassan II Mosque.

Main axial portico and main plaza in front of the tem-ple entrance. It constitutes a cosy and friendly social space, which alleviates the impression of the Mosque's gigantic character. Source: photo by the author

Głównym autorem jest francuski architekt Michel Pinseau, co jest zrozumiałe wobec wciąż istniejącej zależności kulturowej w królestwie Maroka, od tradycji kolonialnej zwią-zanej z Francją. Meczet Hassana Drugiego jest doniosłym zjawiskiem krajobrazowym.

Położony jest na styku z linią brzegową Atlantyku, od strony miasta; stanowi jego efek-towne zakończenie – zaakcentowane gigantyczną wieżą minaretu. Dominuje ona tym bardziej, że okoliczne dzielnice Casablanki mają niską, nadmorską zabudowę o charakte-rze tradycyjnego kurortu (por. kultowy film Casablanca, 1943). Zespół pcharakte-rzestcharakte-rzenny me-czetu widziany od strony morza jest imponującym „strażnikiem” miasta, a wieża oprócz siły oddziaływania w roli symbolu religijnego, stanowi znakomicie funkcjonującą latarnią morską, też będącą przecież oprócz praktycznej funkcji nawigacyjnej – także obiektem symbolicznym.

Ryc. 73. Maroko. Casablanka. Meczet Hassana Dru-giego. Portal i brama boczna w głównej fasadzie wejściowej. Źródło: Fot., aut

Fig. 73. Morocco. Casablanca. Hassan II Mosque.

Portal and side gate in the main entrance facade.

Source: photo by the author

Ryc. 74. Maroko. Casablanka. Meczet Hassana Dru-giego. Głowica podwójnej kolumny przy wejściu głów-nym. Źródło: Fot., aut

Fig.74. Morocco. Casablanca. Hassan II Mosque.

Head of a double column at the main entrance.

Source: photo by the author

Ryc. 75. Niemcy. Drezno. Nowa Synagoga. Jedna z galerii zewnętrznych doprowadzająca do placu wspól-notowego znajdującego się między dwoma budynkami synagogi. Źródło: Fot. Przemysław Kowalski.

Fig. 75. Germany. Dresden. New Synagogue. One of external galleries that leads to the communal plaza between the two buildings of the Synagogue. Source:

photo by Przemysław Kowalski.

Ryc. 76. Niemcy. Drezno. Nowa Synagoga. Budynek sacrum i plac wspólnotowy/ogród z zielenią.

Źródło: Fot. Przemysław Kowalski.

Fig. 76. Germany. Dresden. New Synagogue. The building of the sacred element and the communal plaza / garden full of greenery.

Source: photo by Przemysław Kowalski.

Ryc. 77. Niemcy. Drezno. Nowa Synagoga. Budynek sacrum, detal elewacji schodkowych-odwróconych, z minimalnymi oknami-szczelinami.

Źródło: Przemysław Kowalski Fig. 77. Germany. Dresden. New Synagogue. The building of the sacred element, a detail of reversed step-like elevations, with minimal slot windows. Source: Przemysław Kowalski

Również judaizm, zarówno w Izraelu, jak też w diasporze odnotowuje ważne inwestycje sakralne, przede wszystkim odtworzenia poprzez literalne rekonstrukcje bożnic – syna-gog zburzonych wskutek działań dyskryminacyjnych i wojennych. Wśród tych przedsię-wzięć na uwagę zasługuje odbudowa przepięknej jakby minimalistycznej głównej syna-gogi Jerozolimy, tzw. hurvy, w Starym Mieście (2010) oraz głównej synasyna-gogi Berlina, bogato ornamentowanej i pokrytej misternymi mozaikami (1995). Wybitnym dziełem w pełni nowoczesnym i wybitnie innowacyjnym jest nowa synagoga w Dreźnie (arch.

Rena Wandel-Hoefer i Wolfgang Lorch, z zespołem, 2001) (ryc. 75 - 78). Została zreali-zowana ściśle na fundamentach dawnej synagogi wzniesionej w 1840 roku przez

znako-mitego drezdeńskiego architekta doby eklektyzmu, Gottfrieda Sempera, jednego z naj-lepszych niemieckich architektów wszechczasów, autora m.in. przesławnej opery.

Nowa synagoga w niczym nie przypomina ani pierwowzoru, ani w ogóle architektury tra-dycyjnych synagog. Jest zestawieniem dwóch abstrakcyjnych zwartych brył (sacrum i hala pamięci), pomiędzy którymi znajduje się piękny kameralny plac wspólnotowy/ogród, oddzielony od miasta balustradami i obsadzony dyskretną zielenią, zaś ściany częściowo pokryte są całorocznymi pnączami. Dwie bryły są zróżnicowane, bazują na proporcji sze-ścianów, ale są zmodyfikowane w formie trapezowej i schodkowej–odwróconej. Materię stanowi tradycyjnie ulubiony przez Niemców beżowy piaskowiec, znakomicie użyty w sensie tektonicznym, z minimalnymi, abstrakcyjnie skomponowanymi okienkami szcze-linowymi. Całość czyni świetne wrażenie; obiekt był nominowany w 2003 roku do presti-żowej nagrody im. Miesa van der Rohe czyli Nagrody Unii Europejskiej dla Architektury Współczesnej, współfinansowanej przez Biuro Unii Europejskiej w Brukseli oraz Fundację Miesa van der Rohe z siedzibą w Barcelonie. W ostatecznych rozstrzygnięciach konkur-sowych praca uległa wobec realizacji Zahy Hadid.

Ryc. 78. Niemcy. Drezno. Nowa Synagoga.

Fragment widoku w kierunku hali pamięci.

Balustrada od strony ulicy, odbicie w szybie hali pamięci ukazujące gwiazdę na szczycie przeciwległego budynku sacrum, zieleń – integralny czynnik kompozycji zespołu.

Źródło: Przemysław Kowalski

Fig. 78. Germany. Dresden. New Syna-gogue. Fragment of view towards the mem-ory hall. Balustrade from the street side, reflection in the memory hall glass pane showing the David's star on top of the oppo-site building of the sacred element; greenery - an integral element in the composition of the complex. Source: Przemysław Kowalski