przedsiębiorstw
3. Funkcjonowanie małych i średnich przedsiębiorstw w świetle polityki
3.1. Wpływ polityki monetarnej na funkcjonowanie MSP
3.1.1. Źródła finansowania nakładów inwestycyjnych
Analiza źródeł finansowania nakładów inwestycyjnych przedstawionych w tabeli 36 prowadzi do interesujących wniosków Przedsiębiorstwa ogółem zmniejszyły udział nakładów finansowanych kredytem bankowym z 12,5 % do 10,2 % Jednocześnie, co w świetle opisywanej szeroko w literaturze, mniejszej dostępności tego źródła finan‑
sowania przez małe i średnie przedsiębiorstwa, to właśnie one zwiększyły nieco udział
151, Warszawa 2002
25 I Markowicz, D Miłaszewicz, Wpływ polityki pieniężnej na decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw, w: Zakres i formy interwencjonizmu państwowego we współczesnych systemach gospodarczych, red D Kopycińska, Wydaw‑
nictwo Katedry Mikroekonomii Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2006, s 218
nakładów inwestycyjnych finansowanych kredytem w tym okresie, zmniejszając udział w finansowaniu środków pochodzących z zagranicy Jednocześnie, co warto zauważyć, najwięcej nakładów niesfinansowanych jest w dużych przedsiębiorstwach, a najmniej w małych Wynika to z większej elastyczności ich działania, w tym mniejszych kwot niezbędnych do pozyskania
Tabela 3.6. Źródła finansowania nakładów inwestycyjnych w latach 2002a–2004 (w %) w podziale na przedsiębiorstwa według liczby zatrudnionych
Źródła finansowania Lata Ogółem 10–49 50–249 Pow 249
Środki własne 2002 71,1 69,9 77,4 68,6
2003 75,3 66,7 76,0 77,9
2004 75,7 68,3 72,6 78,5
Środki budżetowe 2002 0,1 0,3 0,3 0,1
2003 0,3 0,3 0,4 0,2
2004 2,3 1,2 2,0 2,6
Kredyty i pożyczki 2002 12,5 15,5 13,3 11,3
2003 11,7 15,9 14,3 9,1
2004 10,2 18,4 17,1 5,7
Środki bezpośrednio z zagranicy 2002 8,6 10,5 5,2 9,4
2003 6,2 12,6 5,0 4,6
2004 5,7 7,3 3,6 6,3
w tym: kredyt bankowy
2002 4,5 7,4 2,9 4,4
2003 4,2 12,0 2,2 2,5
2004 3,4 5,9 1,5 3,7
Inne źródła razem
2002 1,9 1,3 2,1 1,9
2003 2,4 2,6 2,4 2,4
2004 1,5 3,2 2,7 0,7
Nakłady niesfinansowane
2002 5,8 2,5 1,7 8,7
2003 4,1 1,9 1,8 5,9
2004 4,6 1,5 2,1 6,2
a GUS nie publikował źródeł finansowania nakładów inwestycyjnych przed rokiem 2002
Źródło: GUS
W 2002 r, jak wynika z badań przeprowadzonych przez Centrum Badań i Ana‑
liz Rynku sp z oo na zlecenie Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych, 80 % badanych małych i średnich przedsiębiorstw finansowało inwestycje ze środków wła‑
snych Drugą w kolejności najczęstszą formą finansowania był kredyt bankowy Została więc zachowana teoria hierarchii źródeł finansowania26
26 Por A Duliniec, Struktura i koszt kapitału w przedsiębiorstwie, WN PWN, Warszawa 1998; M Hamrol, J Sieczko, Czynniki kształtujące strukturę kapitału polskich spółek giełdowych, w: Współczesne problemy analizy ekonomicznej, Prace i Materiały Wydziału Zarządzania Uniwersytetu Gdańskiego nr 1/2006, Sopot 2006
80,7
7,2 0,9 6,4
20
0,5 0,5 0,1 1,4 0,2
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
środki własne przedsiębiorstwa leasing sprzedaż majątku pożyczki od znajomych/rodziny kredyt bankowy kredyt poręczony przez Fundusz Poręczeń Kredytowych pożyczka z funduszu pożyczkowego środki pomocowe kredyt kupiecki zakup na raty
Wykres 3.3. Sposoby finansowania inwestycji w 2002 r.
Źródło: Badanie ASM CBiAR zrealizowane w 2002 r na zlecenie PKPP
Z kolejnych badań przeprowadzonych w 2003 r przez Centrum Badań i Analiz Rynku sp z oo na zlecenie Polskiej Konfederacji Pracodawców Prywatnych, wynikało, że wbrew powszechnej opinii obniżenie stóp procentowych nie wpłynęło na wzrost inwestycji podejmowanych przez MSP, co potwierdziło wcześniejsze spostrzeżenia
Dużo większy wpływ miało zwiększenie efektywności sądownictwa, co pośrednio usprawniło pozyskiwanie środków z wewnętrznych źródeł finansowania – ściągalność należności (patrz wykres 34)
6,40%
6,60%
7,60%
8,90%
5,10%
3,20%
0,00% 1,00% 2,00% 3,00% 4,00% 5,00% 6,00% 7,00% 8,00% 9,00% 10,00%
wzrost zatrudnienia wzrost inwestycji
obniżenie realnego oprocentowania kredytów o 3 punkty procentowe likwidacja zjawiska opóźnień w ściąganiu należności od kontrahentów
obniżenie stawki CIT oraz PIT od działalności gospodarczej do 19% od początku 2004 r.
Wykres 3.4. Na ile poniższe zmiany wpłynęłyby na zmiany w skali inwestycji i zatrudnienia Państwa firmy?
Źródło: ASM – Centrum Badań i Analiz Rynku Sp z oo
W 2005 r 76,8 % nakładów inwestycyjnych przedsiębiorstw zatrudniających powy‑
żej 9 osób sfinansowane było ze środków własnych, a 9,2 % – z kredytów i pożyczek krajowych (tab 37) W sektorze prywatnym odpowiednie udziały były jeszcze wyższe i wynosiły 79 % oraz 10,5 %
W sektorze prywatnym ogółem, a także w prywatnych przedsiębiorstwach małych (10–49 zatrudnionych) i dużych (powyżej 249 zatrudnionych), udziały nakładów inwe‑
stycyjnych finansowanych ze środków własnych były w 2005 r wyższe niż w roku 2004
Spowodowane to było wzrostem przychodów przedsiębiorstw i poprawą ich płynno‑
ści finansowej, o czym już była mowa w tym opracowaniu Z wyjątkiem małych firm prywatnych, spadł w wyniku tego udział nakładów finansowanych za pomocą kredy‑
tów i pożyczek krajowych Spadło także zapotrzebowanie na kredyty bankowe zagra‑
niczne, czego efektem było zmniejszenie się udziału środków pozyskiwanych bezpo‑
średnio z zagranicy w ogólnej wielkości nakładów inwestycyjnych sektora prywatnego, z 6 % w 2004 r do 5 % w 2005 r W przypadku prywatnych firm średniej wielkości, gdzie udział środków pozyskiwanych z zagranicy w finansowaniu inwestycji wzrósł między rokiem 2004 a 2005 z 3,6 % do 3,9 %, zmniejszył się także udział bankowych kredytów zagranicznych, a wzrósł udział środków zagranicznych pozyskiwanych np z różnego rodzaju pomocowych funduszy unijnych
Tabela 3.7. Struktura nakładów inwestycyjnych według źródeł finansowania
w przedsiębiorstwach zatrudniających powyżej 9 osób w latach 2004–2005 (z pominięciem „rolnictwa i leśnictwa”, „rybołówstwa i rybactwa” oraz
„ administracji publicznej”) Wyszczególnienie
Ogółem Z tego przedsiębiorstwa o liczbie zatrudnionych
10–49 50–249 powyżej 249
2004 2005 2004 2005 2004 2005 2004 2005
Przedsiębiorstwa ogółem (nakłady inwestycyjne ogółem = 100 %)
Środki własne 75,7 76,8 68,3 71,9 72,6 74,1 78,5 78,5
Kredyty
i pożyczki krajowe 10,2 9,2 18,4 20,9 17,1 14,9 5,7 5,2
Środki z zagranicy 5,7 4,7 7,3 2,0 3,6 3,8 6,3 5,5
Nakłady
niesfinansowane 4,6 5,1 1,5 1,4 2,1 1,9 6,2 6,8
Sektor prywatny (nakłady inwestycyjne sektora ogółem = 100 %)
Środki własne 77,5 79,0 69,2 74,3 75,5 74,7 81,6 82,1
Kredyty
i pożyczki krajowe 11,5 10,5 18,0 19,8 18,0 15,9 6,5 6,0
Środki z zagranicy 6,0 5,0 8,0 2,1 3,6 3,9 6,7 6,2
Nakłady
niesfinansowane 3,4 3,6 1,6 1,5 1,9 1,9 4,6 4,8
Źródło: Raport o stanie sektora małych i średnich przedsiębiorstw w Polsce w latach 2005–2006, PARP, Warszawa 2007
Zarówno w roku 2004 jak i 2005, udział środków własnych w finansowaniu nakła‑
dów inwestycyjnych rósł w sektorze prywatnym wraz z wielkością przedsiębiorstw
Tak np w 2005 r firmy małe sfinansowały za pomocą środków własnych 74,3 % swo‑
ich nakładów ogółem, średnie – 74,7 %, a duże – 82,1 % Nie znaczy to oczywiście, że banki chętniej udzielają kredytów i pożyczek firmom małym niż dużym, lecz że duże firmy potrafią wygospodarować więcej środków na finansowanie własnego rozwoju
W tej dziedzinie wielkie zagraniczne korporacje wykazują zdecydowaną przewagę nad dużymi przedsiębiorstwami krajowymi Jako dowód można przedstawić, że w dwóch sekcjach gospodarki, a mianowicie „handel i naprawy” oraz „hotele i restauracje”, gdzie w grupie dużych przedsiębiorstw zdecydowanie dominują spółki zagraniczne, udział środków własnych w finansowaniu nakładów inwestycyjnych wyniósł w 2005 r
odpowiednio 89,8 % oraz 91,7 %, a więc był zdecydowanie wyższy niż przeciętnie we wszystkich dużych przedsiębiorstwach prywatnych funkcjonujących w Polsce (82,1 %)
Wynika to po części z faktu, że korporacje globalne tworzą tzw wewnętrzne rynki finansowe
Jak wynika z badań prowadzonych przez GUS, wśród rodzajów napotykanych trudności, przede wszystkim przez małe przedsiębiorstwa, przeważają te o charakte‑
rze popytowym, a nie podażowym (w dominującym zakresie związane z niedostatecz‑
nymi środkami finansowymi i trudnościami w ściągalności należności), co zaprzecza powszechnemu mniemaniu o randze trudności związanej z pozyskaniem kapitału, jako dominującej barierze prowadzenia działalności gospodarczej Wprawdzie największe trudności o charakterze podażowym zgłaszają nowo powstałe przedsiębiorstwa, jednak skala tych trudności nie jest duża, a ponadto już w dwa lata po powstaniu, ten rodzaj trudności stabilizuje się na poziomie charakterystycznym dla rozwiniętych przedsię‑
biorstw – patrz tabela 38
Tabela 3.8. Zgłaszane rodzaje napotykanych trudności przez małe przedsiębiorstwa funkcjonujące w Polsce w 2006 r. według roku, w którym powstały założeniaRok Bez
trudności Trudności
popytowea Trudności
podażoweb Trudności popytowe i podażowe
2005 49,0 32,9 5,2 13,0
2004 52,1 31,7 4,0 12,2
2003 41,5 39,4 4,0 15,2
2002 42,3 35,4 3,4 19,0
2001 41,6 36,4 4,1 17,9
a Zbyt duża konkurencja na rynku, obniżka cen przez firmy konkurencyjne, niewystarczające środki klientów, przedsiębiorstwo niedostatecznie znane na rynku i inne
b Niedostateczne środki finansowe, trudności w ściąganiu należności, brak wykwalifikowanej siły roboczej, niedostateczna technologia, ograniczony dostęp do kredytów, brak surowców i inne
Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Warunki powstania i działania oraz perspektywy rozwojowe polskich przedsiębiorstw powstałych w latach 2001–2005, GUS, Warszawa 2007