2. Rola przedsiębiorczości i sektora MSP w gospodarce polskiej
2.2. Renesans przedsiębiorczości i wzrost ekonomicznego znaczenia sektora MSP
Po okresie, kiedy skazano małe przedsiębiorstwa na zagładę, na początku lat 90
poprzedniego wieku, ponownie zaczęto dostrzegać w MSP szansę na poprawę konku‑
rencyjności gospodarki i panaceum na kłopoty współczesnej gospodarki
Od początków kształtowania się gospodarki kapitalistycznej ekonomiści przy‑
jęli założenie, że przyszłość należy do dużych organizmów gospodarczych Na dowód tego praktycznie żaden nurt nauk ekonomicznych nie podejmował poważnie rozwa‑
żań dotyczących przedsiębiorczości i wydaje się naturalnie z nim związanego wątku
4 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 o swobodzie działalności gospodarczej, DzU 2004, nr 173, poz 1607, art 104–108
5 H Król, O wielkiej roli małych i średnich przedsiębiorstw w gospodarce narodowej, „Współczesna Ekono‑
mia” 2007, nr 3, s 42
dotyczącego małych przedsiębiorstw6 Neoklasyczna ekonomia eksponowała kwe‑
stie korzyści skali W efekcie traktowano małe przedsiębiorstwa jako nieefektywne, gdyż niewykorzystujące tych właśnie możliwości Ponadto sądzono, że ich obecność w gospodarce obniża efektywność makroekonomiczną
Polityka interwencjonizmu państwowego, oparta na teorii JM Keynesa, była poli‑
tyką wspierania globalnego popytu Zwiększanie popytu rynkowego było tym sku‑
teczniejsze, im bardziej udawało się skierować dodatkowy strumień dochodów do grup charakteryzujących się najwyższą krańcową skłonnością do konsumpcji (czyli najuboższych) To zwiększało zapotrzebowanie na masowe, standardowe produkty wytwarzane przez wielkie przedsiębiorstwa Jak twierdzi P Dominiak, podobny efekt miały, wdrażane w wielu krajach w latach 50 i 60 XX wieku, rozwiązania w ramach koncepcji „państwa dobrobytu”7 Były to dodatkowe czynniki sprzyjające margina‑
lizacji MSP
Wzrost roli MSP w latach 80 ubiegłego wieku wywołał niepokój niektórych ekono‑
mistów, którzy sugerowali konieczność interwencji państwa w celu ponownego prze‑
sunięcia produkcji i zatrudnienia do dużych przedsiębiorstw8 Istotne znaczenie miała tu chęć poprawy zdolności do generowania wzrostu przez gospodarki poszczególnych państw oraz nieco zdezaktualizowana potrzeba zaspokajania masowych potrzeb, co w konsekwencji prowadzi do koncentracji produkcji w coraz większych jednostkach organizacyjnych W przeszłości pozwalało to obniżać koszty produkcji dzięki lep‑
szemu wykorzystaniu drogich urządzeń i lepszej organizacji produkcji Rola przedsię‑
biorcy i przedsiębiorczości w takich okolicznościach, gdzie rosnące rozmiary przedsię‑
biorstw (zaspokajających masowe potrzeby), a wraz z nimi tworzone skomplikowane metody zarządzania, eliminowały z procesu intuicję i ograniczały swobodę działania, przez wprowadzanie procedur i ścisłych reguł, była ograniczana Badania L Hannah, koncentrujące się na analizie relacji między funkcjonowaniem stu dużych przedsię‑
biorstw amerykańskich, niemieckich i brytyjskich w latach 1912–1995 a stanem gospo‑
darki wykazały, że nie istnieje związek między wynikami dużego koncernu a krajem jego pochodzenia Wnioski tego ekonomisty były jednoznaczne odnośnie do silnego wpływu małych i średnich przedsiębiorstw na sytuację gospodarczą kraju9
Istnieje szereg czynników, które spowodowały odrodzenie się przedsiębiorstw z sektora MSP i powrót do koncepcji przedsiębiorczości jako istotnego czynnika wzro‑
stu gospodarczego P Dominiak określił te czynniki w interesującym ujęciu modelo‑
wym (patrz rys 21)
6 Szerzej na ten temat w rozdziale 4
7 P Dominiak, Sektor MSP we współczesnej gospodarce, WN PWN, Warszawa 2005, s 49
8 Z Acs, The Historical Role of the SME Sector In Developing Capitalist States, w: Small and Medium Enter‑
prises In Transitional Economies, red RJ Mcintyre, B Dalago, Palgrave Macmillan, 2003 s 29, cyt za: P Domi‑
niak, Sektor MSP we współczesnej gospodarce, opcit s 47
9 L Hannah, Marshall’s „Trees” and the „Global Forest”: Were “giant Redwoods” Different? Centre for Econo‑
mic Performance, Discussion Paper No 318/1997
Rozwój gospodarczy
Rysunek 2.1. Determinanty renesansu MSP
Źródło: P Dominiak, Sektor MSP we współczesnej gospodarce, WN PWN, Warszawa 2005, s 54
Autor wskazał na kluczowe znaczenie postępu technicznego (w tym rozwój tech‑
nologii informacyjnych i telekomunikacyjnych – ICT), pogorszenie się sytuacji makro‑
ekonomicznej w wielu krajach w połowie lat 70, czy generalnym wzroście zamożno‑
ści społeczeństw10
Dzięki innowacjom związanym z technologiami informacyjnymi i telekomunika‑
cyjnymi małe i średnie przedsiębiorstwa mogły przełamać bariery dostępu do informa‑
cji, obniżyć koszty transakcyjne, koszty promocji Dodatkowo rozwój ICT spowodo‑
wał łatwiejszy dostęp do źródeł finansowania oraz do odległych rynków zaopatrzenia i zbytu ICT wywołały zmiany we wszystkich gałęziach gospodarki, w bankowo‑
ści, w środkach masowego przekazu, doradztwie i konsultingu, a także w edukacji
Powstały nowe rodzaje usług, np e‑business (w tym e‑commerce)
Spadek tempa wzrostu gospodarczego na świecie w latach 70 i 80 XX wieku, poja‑
wienie się wzmożonej presji inflacyjnej oraz wzrost bezrobocia zmusił do rewizji prowa‑
dzonej polityki gospodarczej czy finansowej Dotychczasowa keynesistowska polityka, finansowana permanentnymi deficytami budżetowymi, zawodziła w tych warunkach
10 P Dominiak, Sektor MSP we współczesnej gospodarce…, opcit, s 52–64
Nastąpił powrót do koncepcji liberalnych, których podstawową ideą jest ograniczanie roli i decentralizacja państwa oraz pozostawienie maksimum miejsca siłom rynkowym, czyli pośrednio gospodarstwom domowym i przedsiębiorstwom Efektem zmiany poli‑
tyki gospodarczej, szczególnie w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, a następ‑
nie w innych państwach, był renesans małych i średnich przedsiębiorstw Jak zwraca uwagę P Dominiak, zmiana polityki gospodarczej nie była pierwotnym czynnikiem sprawczym, ale z pewnością ułatwiła ekspansję małych przedsiębiorstw w warunkach wykreowanych przez postęp techniczny i zmiany w charakterze popytu11 Bogacące się społeczeństwa odchodziły od konsumpcji standardowych towarów, gdyż ludzie szu‑
kali czegoś co odróżni ich od innych Krótsze serie dla mniejszych grup odbiorców są bardziej pracochłonne Małe przedsiębiorstwa są z pewnością lepiej przygotowane do rosnącej „personifikacji” rynków12 W tych okolicznościach okazuje się, że wcześniejsza konkurencja pomiędzy dużymi i małymi przedsiębiorstwami zastępowana jest wza‑
jemną współpracą, komplementarnością13
Inni autorzy podają podobne czynniki odrodzenia znaczenia MSP, które nastąpiło w latach 70 i 80 w Europie i Stanach Zjednoczonych Przykładowo, według Davida Storeya najważniejszymi były14:
1) nowe technologie – okazały się bardziej korzystne dla małych firm,
2) wzrost zapotrzebowania na usługi, takie jak np reklama, badania rynku – powsta‑
nie dużej liczby niewielkich firm usługowych,
3) wzrost konkurencji ze strony Trzeciego Świata i spadek międzynarodowej konku‑
rencyjności dużych firm – przeniesienie części produkcji do małych firm – często zakładanych przez pracowników dużych firm,
4) wzrost cen energii – trudności w funkcjonowaniu dużych firm,
5) spadek wzrostu gospodarczego i wzrost stopy bezrobocia w wielu krajach – ważny czyn‑
nik rozwoju małych firm (impuls do zakładania własnych przedsiębiorstw),
6) zwycięstwo partii prawicowych w wyborach – ograniczenie roli państwa w życiu gospodarczym, wzrost „sprawiedliwej” konkurencji małych firm z dużymi, podej‑
mowanie różnych form wspierania małego biznesu,
7) spadek popytu na produkty wytwarzane na masową skalę przez duże firmy – małe przedsiębiorstwa zrezygnowały z dostaw wielu produktów wykonywanych na zamó‑
wienie dużych firm i zaczęły sprzedawać swoje wyroby bezpośrednio na rynku, 8) szczególne warunki pracy i jej klimat, korzystniejszy w małych firmach,
11 Ibidem, s 62
12 State of the Art In Small Business and Entrepreneurship, red P‑A Julien, Ashgate 1998, s 31, cyt za:
P Dominiak…, opcit
13 Por G Gołębiowski, Miejsce i znaczenie małych i dużych przedsiębiorstw na rynku, w: Finanse przedsię‑
biorstwa, „Monografie i Opracowania” red J Ostaszewski, SGH, Warszawa 2005
14 D J Storey, The Role of Small and Medium‑sized Enterprises in European Job Creation: Key Issus for Policy and Research, w: Small and Medium Size Enterprises and Regional Development, red M Giaoutzi, P Nijkamp, DJ Storey, Routledge, London 1988, s 144–148, cyt za: B Piasecki, Przedsiębiorczość i mała firma. Teoria i praktyka, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 1997, s 108–109
9) słaba pozycja związków zawodowych w małych firmach i w związku z tym niskie straty powodowane przez strajki