8. Otoczenie
8.2 Aktywność podmiotów otoczenia w zakresie aktywizacji zawodowej i szkolenia
Ze względu na znaczenie szkolnictwa zawodowego w powiecie giżyckim, jak również na zdia-gnozowane w tym zakresie deficyty, instytucje oferujące kursy i szkolenia czy praktyki zawodowe wymagają szczególnej uwagi. Wsparcie szkół w tym obszarze oferują zarówno instytucje publicz-ne, jak i przedsiębiorstwa.
Powiatowe Centrum Kształcenia Praktycznego oferuje wsparcie szkołom zawodowym z terenu powiatu. Obecnie zajmuje się głównie prowadzeniem zajęć praktycznych (laboratoria, zajęcia warsztatowe) dla uczniów tych szkół. Badani respondenci podkreślają, że mimo pojawiających się problemów w tej współpracy, dyrektorzy szkół coraz częściej doceniają znaczenie oferowanych przez PCKP kursów i nakład pracy włożony w ich przygotowanie.
Mocne strony [współpracy]? No, coraz lepsze zaangażowanie i zrozumienie, że tak powiem potrzeb i zdawania sobie sprawy z kosztów i organizacji tych spraw. Czyli to jest, to uświado-mienie tego. (…) że trzeba naprawdę dużo pracy włożyć do tego, żeby praktycznie ich tego nauczyć, to zorganizować itd. (Przedstawiciel jednostek otoczenia)
Kolejną placówką zajmującą się aktywizacją zawodową i praktycznym szkoleniem przyszłych pracowników jest Regionalny Ośrodek Dokształcania i Doskonalenia Zawodowego, przy którym działa internat oraz schronisko młodzieżowe. Ośrodek współpracuje z zasadniczymi szkołami zawodowymi, oferując uczniom kursy dokształcające w odpowiedzi na zgłaszane zapotrzebo-wanie. Odbiorcami kursów są również osoby spoza powiatu giżyckiego. Ofertę Ośrodka można traktować jako uzupełnienie działań edukacyjnych szkół zawodowych, pozwalające uczniom na dokształcenie się w konkretnych kierunkach, zgodnie z wymogami rynku pracy. Znaczna część usług jest kierowana do osób dorosłych. Współpraca ze szkołami ma charakter stały. Szkoły ko-rzystają z zasobów ludzkich Ośrodka oraz jego infrastruktury. Badany przedstawiciel placówki wskazuje na transfer środków materialnych o charakterze dwukierunkowym. Instytucje korzystają wzajemnie ze swojego zaplecza. Zarówno w przypadku PCKP, jak i RODiDZ barierą we współ-pracy jest kwestia podziału środków pochodzących od organu prowadzącego i powstające na tym tle konflikty. Pracownicy placówek doskonalenia zawodowego szacują edukację w swoich jednostkach jako bardziej kosztowną, co nie znajduje odzwierciedlenia w podziale środków mię-dzy szkoły a ośrodki doskonalenia. Powiatowe Centrum Kształcenia Praktycznego i Ośrodek Do-kształcania Zawodowego utrzymują się ze środków samorządu, wśród których największą część stanowi subwencja oświatowa – o jej wysokości decyduje natomiast czas pozostawania przez ucznia w danej jednostce. Zdaniem badanych przedstawicieli placówek doskonalenia
zawodo-wego przyznawane środki są skromne, ale wystarczające na realizowanie oferty, jest ona jednak ograniczona. Konieczne jest wobec tego pozyskiwanie środków dodatkowych poprzez uczest-nictwo w projektach ministerialnych lub unijnych.
PCKP ma problemy kadrowe. Zdarza się, że brakuje wyspecjalizowanych nauczycieli, którzy pod-jęliby się od razu wyznaczonych zadań. Zdaniem dyrektora obecnej kadrze brakuje zapału do pracy. Dodatkowym ograniczeniem jest niemożność zatrudnienia pracowników potrafiących efektywnie ubiegać się o środki unijne. Z tego powodu Centrum aplikuje o granty unijne w part-nerstwie z innymi placówkami.
Wydaje się, że mimo pewnych ograniczeń, trudności kadrowych i deficytów finansowych, obie badane placówki mogą efektywnie wywiązywać się ze swoich zadań wobec szkół zawodowych, udzielając im wsparcia w charakterze udostępniania zasobów kadrowych oraz infrastruktury i wy-posażenia placówki w celu praktycznej nauki zawodu. Dofinansowania wymaga wyposażenie, które powinno być stale unowocześniane i uzupełniane. Głównym utrudnieniem w realizacji po-wierzonych placówkom zadań wydają się problemy kadrowe.
Niezwykle istotną częścią otoczenia, w którym funkcjonuje oświata powiatu giżyckiego, są przedsię-biorstwa. Przedsiębiorcy współpracują ze szkołami przede wszystkim w zakresie praktycznej nauki zawodu poprzez przyjęcie praktykantów, jednak możliwe są również inne formy wsparcia, takie jak: możliwość odbywania przez młodocianych pracowników praktycznej nauki zawodu w ramach
przygotowania zawodowego,
możliwość odbywania przez uczniów zajęć praktycznych, staże/kursy/szkolenia dla studentów/absolwentów, staże/kursy/szkolenia dla uczniów w przedsiębiorstwie,
dostarczenie placówkom edukacyjnym materiałów i surowców do celów szkoleniowych, staże/kursy/szkolenia dla nauczycieli w przedsiębiorstwie,
udział przedstawicieli przedsiębiorstwa w posiedzeniach dotyczących wyników egzaminów, fundowanie uczniom stypendiów przez przedsiębiorstwo.
Praktyczna nauka zawodu odbywa się zwykle przez 10-20 godzin tygodniowo. Liczba godzin praktyki w tygodniu rzadko przekracza 30. Czas jej trwania wynosi około 40 tygodni. Najczęściej liczba przyjmowanych praktykantów to 2-7 osób. Finansowanie lub współfinansowanie praktycz-nej nauki zawodu w powiecie giżyckim z reguły odbywa się ze środków JST, w dalszej kolejności także ze środków własnych przedsiębiorstwa oraz urzędów państwowych lub funduszy unijnych. Współpraca między przedsiębiorcami a szkołami jest oceniana pozytywnie przez obie strony, które wynoszą z niej szereg korzyści (Tabela 5). Po stronie przedsiębiorców są to w dużej
mie-rze korzyści niewymierne, takie jak satysfakcja czy możliwość promowania firmy w środowisku, natomiast w przypadku szkół są to benefity płynące zarówno z korzystania z zasobów material-nych przedsiębiorstwa, jak również wynikające z możliwości zdobycia praktyczmaterial-nych kompetencji zawodowych i poznania miejsca pracy. Przedsiębiorstwa przyjmujące praktykantów wydają się niezbędnym uzupełnieniem edukacji w szkołach zawodowych, bez którego szkolenie praktyczne byłoby niemożliwe ze względu na braki w wyposażeniu szkół.
Szkoła zawodowa ma ogromne korzyści, dlatego, że ta szkoła by po prostu nie istniała, gdyby nie przedsiębiorca. Warunkiem przyjęcia do szkoły jest to, że uczeń podpisze umowę z przedsiębiorcą na odbywanie praktyk. (…) Szkoła kształci w różnych kierunkach zawodo-wych. I nie posiada własnego zaplecza warsztatowego. [bez współpracy z przedsiębiorca-mi] Nie istniałaby szkoła. (Przedsiębiorca)
Tabela 5.
Korzyści z praktyki z perspektywy przedsiębiorców i uczniów
Korzyści dla przedsiębiorstwa wynikające z przyjęcia uczniów na praktyki
Korzyści dla ucznia wynikające z odbycia praktyk
korzyści z pracy praktykantów –
„tania siła robocza”,
możliwość wykształcenia przyszłego
pracownika,
satysfakcja – działanie dla dobra
uczniów, działalność społeczna,
reklama, pozytywny wizerunek firmy
w społeczności lokalnej,
w przypadku pracodawców
zatrudniających młodocianych pracowników – korzyści finansowe wynikające z refundacji kosztów kształcenia.
nabycie kompetencji zawodowych i społecznych,
korzystanie z nowoczesnych narzędzi i maszyn,
poznanie specyfiki pracy w danym przedsiębiorstwie,
poznanie specyfiki pracy w danym zawodzie, poznanie wymagań pracodawców,
zwiększenie szans na zatrudnienie w zakładzie pracy, w którym uczeń odbywał praktyki, oraz w innych zakładach z danej branży.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych uzyskanych w trakcie wywiadów jakościo-wych z przedstawicielami przedsiębiorstw.
Przedsiębiorcy przyjmujący uczniów na praktykę mają najczęściej złe zdanie na temat ich przy-gotowania wyniesionego ze szkoły, zarówno w zakresie wiedzy specjalistycznej, jak również ogól-nej. Badani wskazują na problem oderwania programu praktycznej nauki zawodu od standardów działania firmy. Plagą wśród praktykantów w powiecie giżyckim są spóźnienia i nieprzychodzenie do pracy – skarżyła się na nie ponad połowa badanych przedsiębiorców. Uczniowie rzadko wy-kazują zaangażowanie w wykonywanie zadań. W porównaniu do innych badanych powiatów w giżyckim pracodawcy zdecydowanie częściej mówią o problemach wychowawczych z prak-tykantami, które bywają przyczyną zerwania współpracy. Zdaniem przedsiębiorców najważniej-szym utrudnieniem prowadzenia praktycznej nauki zawodu jest słaba współpraca ze szkołą, jeśli chodzi o nadzór nad przebiegiem praktycznej nauki zawodu. Wielu badanych skarżyło się na brak zainteresowania praktykami ze strony szkoły w czasie ich trwania. Szkoły interweniują jedynie w razie problemów z uczniem.
Ze szkołą to jest śmieszne, ze szkołą nie ma w ogóle żadnych kontaktów, po prostu żadnych. Jak tylko ktoś nie przyjdzie, to wtedy i jest awantura. (Przedsiębiorca)
Niektórzy przedsiębiorcy chcieliby pozostawać w kontakcie z wychowawcami i mieć informację zwrotną na temat swojej pracy z uczniem. Oprócz tego poprawy wymagają także następujące obszary praktyk:
niedopasowanie programu nauczania w szkołach do specyfiki pracy w przedsiębiorstwie – program nie obejmuje nowych technologii, jest opóźniony w stosunku do postępu technolo-gicznego,
brak współpracy pomiędzy szkołami a przedsiębiorcami w kwestii ustalania programu dydak-tycznego,
brak lub niewystarczająca ilość zajęć praktycznych w szkołach – odpowiedzialność za wiedzę praktyczną spoczywa niemal wyłącznie na pracodawcach,
braki w ogólnej wiedzy uczniów,
brak wynagrodzenia dla instruktorów praktycznej nauki zawodu, niskie wynagrodzenie dla praktykantów,
brak wykazu firm, które chciałyby prowadzić praktyczną naukę zawodu – obecnie to szkoła poszukuje przedsiębiorców, często dostęp do firm jest ograniczony.
Przedsiębiorcy oferujący praktyki zawodowe ponoszą koszty związane z przyjęciem praktykanta lub młodocianego pracownika, ich przykładowe oszacowanie w kilku badanych przedsiębior-stwach (niereprezentatywnych dla ogółu) przedstawia poniższa tabela.
Tabela 6.
Nakłady ponoszone przez przedsiębiorców w związku z przyjęciem
praktykanta
Rodzaj nakładów ponoszonych przez przedsiębiorstwa w związku z przyjęciem praktykanta
Średnia wysokość nakładów Odzież robocza 240 zł Badanie lekarskie 65 zł Szkolenie BHP 55 zł Materiały i surowce 750 zł Egzamin praktyczny 510 zł
Źródło: Badanie przedsiębiorców, kwestionariusz głównego koordynatora praktycznej nauki zawodu, N=11.
Nakłady te z reguły nie są traktowane jako znaczne obciążenie dla zakładu:
Myślę, że to nie są jakieś tam duże. W momencie… bo to się tak praktycznie równoważy. Jakieś tam drobne wydatki, które są w trakcie, jakieś tam późniejsze szkolenia BHP, jakieś tam badania lekarskie raz w roku – to nie są jakimiś tam dużymi obciążeniami. Jakieś ubrania robocze, jakieś buty, tego typu rzeczy – to są wliczone w koszty funkcjonowania przedsiębiorstwa, nie są to jakieś tam obciążenia. (Przedsiębiorca)
Na niewymierne koszty ponoszone przez przedsiębiorców przyjmujących praktyki składają się głównie nakłady czasu pracy głównego koordynatora praktyk zawodowych i instruktorów prak-tycznej nauki zawodu. Wykorzystują oni czas, który normalnie przeznaczają na wytwarzanie dóbr lub świadczenie usług, z których przedsiębiorstwo czerpie zyski. Nakłady zmniejszają się, jeśli uczniowie, którzy odbywają praktyczną naukę zawodu w danym przedsiębiorstwie, szybko się uczą i chętnie angażują w pracę. Wówczas „marnują” mniej materiałów, trzeba im poświęcić mniej czasu itp., a mogą też wytwarzać dodatkową wartość w przedsiębiorstwie. Niektóre nakłady nie są postrzegane przez przedsiębiorców w kategoriach kosztów – część z nich jest jednorazowa, części nie da się oszacować. Przedsiębiorcy zatrudniający młodocianych pracowników otrzymują refundację z Funduszu Pracy, która w pełni (a nawet z zyskiem) rekompensuje wydatki pracodaw-ców. Dla przedsiębiorstw kształcących w zawodach, w których wykorzystuje się drogie materiały (np. stolarz), najbardziej obciążające są wydatki związane z marnowaniem przez uczniów tych
materiałów. Pomimo wskazywanych trudności dla większość przedsiębiorców przyjmujących praktykantów bilans praktyk jest pozytywny lub zrównoważony.
Mam korzyści finansowe i satysfakcję na koniec. A miło jest jak przyjedzie do mnie uczeń po 5 latach z whisky w podziękowaniu za praktykę i żałował, że czasami nie przychodził w ogó-le. Co dopiero zrozumiał teraz. (Przedsiębiorca)
Badania wykazały istotny z perspektywy aktywizacji zawodowej uczniów i absolwentów problem braku współpracy szkół z instytucjami rynku pracy. Wywiady przeprowadzone z przedstawiciela-mi instytucji rynku pracy pokazują, że działania podejmowane przez te instytucje na rzecz szkół zawodowych są ograniczone, wręcz niedostrzegane przez dyrektorów szkół. Działania Powiato-wego Urzędu Pracy w powiecie giżyckim skoncentrowane są przede wszystkim na ustawowych obowiązkach z zakresu wsparcia osób bezrobotnych starających się o zatrudnienie. Przedstawiciel Urzędu krytycznie wypowiada się o współpracy ze szkołami. PUP organizuje co prawda konferen-cje z przedstawicielami władz lokalnych oraz przedsiębiorcami, poświęcone edukacji dla potrzeb rynku pracy, na które zapraszani są też dyrektorzy szkół, jednak przepływ informacji i gotowość szkół do współpracy są ograniczone. Zdaniem badanych potrzebne jest większe zainteresowanie szkół losami absolwentów, co mogłoby przyczynić się do efektywniejszego planowania profilu kształcenia, bardziej dostosowanego do potrzeb rynku. Wsparcie szkół dotyczy przede wszystkim wykorzystywania zasobów kadrowych Urzędu w celach edukacyjnych, promocji zatrudnienia i informowania o sytuacji rynku pracy oraz transferu środków finansowych w formie refundacji wynagrodzeń za praktyki i staże.
Podsumowując prezentację podmiotów otoczenia szkoły zawodowej, należy zauważyć ak-tywność zarówno placówek publicznych, jak i przedsiębiorców. Ich działania mogą uzupełniać program szkół zawodowych i zapewniać uczniom możliwość podniesienia umiejętności prak-tycznych oraz zdobycia dodatkowych kwalifikacji. Warto podkreślić szczególny, niewykorzystany potencjał tkwiący we współpracy między szkołami zawodowymi a przedsiębiorstwami. Obecnie współpraca dotyczy przede wszystkim praktycznej nauki zawodu. Przedsiębiorcy skarżą się na brak zainteresowania ze strony szkoły dla ich pracy z uczniami. Pożądane byłoby wspólne usta-lanie planu praktyk, jak również współpraca w trakcie ich trwania. Zdaniem badanych nauka w szkołach nie jest dostosowana do potrzeb pracy zawodowej w przedsiębiorstwach, chociażby ze względu na nienadążanie edukacji za nowymi technologiami.