w działaniach ratowniczych
3. Analiza i ocena zabezpieczenia logistycznego
Biorąc pod uwagę różnorodność wspomnianych wcześniej zdarzeń, poniżej w formie tabeli przedstawiono zabezpieczenie logistyczne oraz jego przebieg dla wyżej omawianych akcji.
tabela 1. Zestawienie podmiotów odpowiedzialnych za zabezpieczenie logistyczne wybranych długotrwałych akcji ratowniczych Zestawienie podmiotów odpowiedzialnych za zabezpieczenie logistyczne
na przykładzie Kuźni raciborskiej (1992 r.), powodzi w 1997 r.
oraz zawalenia się hali Międzynarodowych targów Katowickich w chorzowie 2006 r.
Kuźnia Raciborska 1992 Powódź 1997 MTK w Chorzowie 2006 Koordynatorzy zabezpieczenia logistycznego
Zadania zabezpieczenia logi-stycznego były realizowane przez zespół, w którego skład wchodzili:
– szef tyłów (szef zabezpie-czenia logistycznego akcji) podlegający KDR-owi;
– kierownik (szef) punktu przyjęć sił i środków;
– kierownik (szef) zabezpie-czenia kwatermistrzowskie-go, który realizuje zadania związane z wyżywieniem, zakwaterowaniem itd.;
– kierownik (szef) zabezpie-czenia transportowo-tech-nicznego odpowiadający za zadania transportowe, po-mocą techniczną itd.;
– kierownik (szef) zabezpie-czenia medyczno-sanitar-nego.
Zadania zabezpieczenia logi-stycznego były realizowane przez sztab koordynacyjny utworzony w KCKR Komen-dy Głównej PSP.
Zadania zabezpieczenia logi-stycznego były realizowane przez zespół zabezpieczenia logistycznego.
Źródło: Opracowanie własne7,8
Podczas prowadzenia długotrwałych akcji ratowniczych PSP zmagało się z wie-loma problemami dotyczącymi zabezpieczenia logistycznego. W poniższej tabeli przedstawiono zestawienie głównych problemów.
7 W. Jarosz, S. Lipiński, A. Marciniak, J. Michalska, Skuteczne ratownictwo: fachowy poradnik dla służb ratowniczych, Wydawnictwo VERLAG DOSHOFER, Warszawa 2006.
8 Analiza zdarzenia dot.: miejscowe zagrożenia…, dz. cyt.
tabela 2. Problemy związane z zabezpieczeniem logistycznym podczas długotrwałych akcji ratowniczych Zestawienie podmiotów odpowiedzialnych za zabezpieczenie logistyczne
na przykładzie Kuźni raciborskiej (1992 r.), powodzi w 1997 r.
oraz zawalenia się hali Międzynarodowych targów Katowickich w chorzowie w 2006 r.
Kuźnia Raciborska 1992 Powódź 1997 Hala MTK
w Chorzowie 2006 Główne problemy podczas długotrwałych akcji ratowniczych
– awarie pojazdów, które brały udział w akcji, unie-możliwiające ich udział w dalszych działaniach;
– transport pojazdów, które uległy awarii do warszta-tów samochodowych lub polowych punktów na-praw;
– brak odpowiedniej ilości map miejsca zdarzenia, które powinny być prze-kazane dowódcom oddzia-– parametry użytkowe sprzę-łów;
tu łączności były niewystar-czające (zbyt niska liczba kanałów);
– użytkownicy nie stosowali się do zasad prowadzenia korespondencji radiowej.
– braki w wyposażeniu jed-nostek wchodzących w skład KSRG w sprzęt ciężki np.:
dźwigi, pompy wysokiej wy-dajności, amfibie a w szcze-gólności sprzętu pływające-– utrudnienia w łączności go;
przewodowej i bezprze-wodowej;
– brak ubrań ochronnych niezbędnych podczas akcji powodziowych;
– brak wspólnego kanału ratowniczego do komuni-kacji pomiędzy służbami;
– brak możliwości doprowa-dzenia do pełnej sprawno-ści, sprzętu uszkodzonego podczas akcji;
– brak dokumentu regulujące-go zbiorowe postępowanie służb ratowniczych podczas długotrwałych i wielopod-miotowych akcji ratowni-czych.
– różnorodność w wyposa-żeniu jednostek na miejscu zdarzenia;
– brak jednolitego systemu łączności dla służb biorą-cych udział w akcjach ra-towniczych;
– niewystarczająca ilość psów należących do PSP szkolo-nych do poszukiwania po-szkodowanych;
– brak procedury jednolitego obiegu informacji pomię-dzy służbami.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie9 oraz analizy katastrofy budowlanej w Chorzowie 200610
W ramach prowadzonych w tym zakresie badań przeprowadzono wywiady eksperckie z uczestnikami omawianych akcji.
9 W. Jarosz, S. Lipiński, A. Marciniak, J. Michalska, dz. cyt.
10 Analiza zdarzenia dot.: miejscowe zagrożenia…, dz. cyt.
Pożar lasu w Kuźni Raciborskiej w 1992 roku
Z przeprowadzonych wywiadów eksperckich11 wynika, że podczas pożaru kompleksu leśnego w Kuźni Raciborskiej w 1992 roku, zabezpieczenie logistycz-ne (transportowe, przeładunkowe, remontowe, kwaterunkowe, gastronomiczlogistycz-ne itp.) jakie świadczone było dla jednostek PSP przez usługodawców zewnętrznych (terenowych) było realizowane następująco:
Usługi gastronomiczne
Usługi gastronomiczne były świadczone przez ludność lokalną (najczęściej kobiety z koła gospodyń wiejskich). To oni organizowali i przygotowywali posiłki dla ratowników, poprzedzone różnego rodzaju zbiórkami żywności od ludności objętej zagrożeniem lub z gmin sąsiednich. Należy wskazać, że teren realizacji działań gaśniczych obejmował ok. 100 km2 w kształcie klepsydry. W związku z tym punkty żywności były organizowane w kilkunastu miejscach, głównie przy remizach, kościołach i boiskach. W skład racji żywnościowych wchodziło najczęściej pieczywo, wędliny, konserwy, grochówka, a z napoi ciepłych herbata i kawa. Nie określano jakichkolwiek norm żywieniowych. Ratownicy korzystali z oferowanego wyżywienia bez ograniczeń. W praktyce to dzięki uczestnictwu w akcji strażaków OSP udało się pozyskiwać produkty żywnościowe dla wszyst-kich ratowników. W tamtym czasie nie ustanowiono procedur określających racje żywnościowe dla ratowników, jak również kto i w jaki sposób miałby ich w takie racje zaopatrywać.
Usługi transportowe i remontowe
Usługi remontowe i transportowe były również realizowane własnymi siłami.
Dowódca akcji wyznaczył osoby odpowiedzialne za realizację napraw sprzętu i transportu. Decyzji tej dokonywał na podstawie własnej oceny podległych mu osób. Z kolei osoby wyznaczone przez dowódcę dobierały sobie zespół odpowie-dzialny za naprawy bieżące sprzętu. W skład takiego zespołu wchodzili miejscowi strażacy z jednostek OSP oraz okoliczni rolnicy. Punkty napraw były zlokalizowa-ne w działających w tym czasie kółkach rolniczych, a w przypadku ich braku – na boiskach szkolnych. Do najczęstszych awarii dochodziło w pojazdach, a główne naprawy obejmowały wymianę opon, które były przystosowane do jazdy miejskiej, a nie po terenach leśnych. Dziennie średnio wymieniano około 80 opon. W cza-sie trwania akcji niezbędne środki zaopatrzenia części zamienne (opony, drążki kierownicze, wirniki pomp), jak również w specjalistyczne narzędzia do napraw
11 Wywiady eksperckie przeprowadzono w ramach tworzenia referatu przez jednego z autorów celem zgłębienia zagadnienia zabezpieczenia logistycznego długotrwałych akcji ratowniczych. Wy-wiady zostały przeprowadzone z osobami biorącymi udział w przedstawionych w niniejszym artykule długotrwałych akcjach ratowniczych.
(szlifierki, wiertarki, spawarki, klucze) realizowano wg potrzeb i nie wiązały się z koniecznością rozliczania się z podmiotami świadczącymi usługi zewnętrzne.
Usługi kwaterunkowe
Podczas akcji w Kuźni Raciborskiej zagadnienie świadczenia usług kwaterun-kowych praktycznie nie istniało. Każdy z ratowników w zasadzie organizował sobie wypoczynek samodzielnie. Dochodziło nawet do przypadków spania pod gołym niebem na kocu czy w kabinie samochodu. Formacja PSP nie była właściwie w ogóle przygotowana na konieczność zapewnienia warunków do odpoczynku. Co prawda przy sztabie akcji był zlokalizowany punkt odpoczynku (higieny osobistej, łóżek polowych), jednakże z uwagi na rozpiętość terenu prowadzonych akcji i do liczby ratowników nie zdał egzaminu. Z utworzonego miasteczka namiotowego korzystali wyłącznie strażacy, którzy byli najbliżej tego punktu. Teren akcji obej-mował rozpiętość około 100 km2. Tym samym, nawet z logistycznego punktu widzenia, powrót ratowników z oddalonego o kilkadziesiąt kilometrów punktu do sztabu akcji celem krótkiego wypoczynku mijał się z celem. Z kolei okoliczni strażacy z jednostek OSP w czasie wymiany zastępów wracali do swoich domów i tam wypoczywali. Potrzeby w tym zakresie były ogromne, jednakże możliwości bardzo małe. Wynikało to również z braku uwarunkowań formalnych i procedu-ralnych do organizacji miejsc wypoczynku i higieny osobistej.
Usługi medyczne
W sztabie akcji oraz w lokalnych punktach koncentracji sił i środków nie dysponowano zespołami ratowniczymi. Drobne oparzenia, otarcia czy rany były zaleczane przez samych ratowników lub wspomagającą ludność cywilną, wywodzącą się głównie z rodzin członków strażaków OSP. Niezbędne bandaże, maści i plastry były na wyposażeniu pojazdów i były doraźnie wykorzystywane.
W przypadkach ciężkich oparzeń, podtrucia dymem czy innych uszkodzeń ciała wzywano pogotowie ratownicze. Sytuacja ta wymagała jednak przetransporto-wania poszkodowanych własnymi siłami do najbliższej utwardzonej drogi lub bazy postojowej poszczególnych jednostek. Pojazdy zespołów medycznych nie były przystosowane do jazdy po drogach leśnych. W praktyce nie było procedur określających sposób tworzenia punktów pomocy medycznej, brakowało również ratowników specjalizujących się w udzielaniu kwalifikowanej pomocy medycznej.
Katastrofa budowlana hali wystawowej MTK w Chorzowie w 2006 roku
W czasie działań ratowniczych podczas katastrofy budowlanej hali wystawowej Międzynarodowych Targów Katowickich w Chorzowie w 2006 roku w ramach za-bezpieczenia logistycznego świadczone były:
Usługi gastronomiczne
W pierwszej fazie działań (noc) wszystko zapewniało WSKR (Wojewódzkie Stanowisko Koordynacji Ratownictwa). W dużej mierze z magazynów Komendy Wojewódzkiej PSP w Katowicach zorganizowano wodę do picia i ciepłe napoje w pierwszym rzucie. Na terenie Komendy Wojewódzkiej była uruchomiona stołówka (ciepłe napoje), również na miejscu, w strefie działań była wydzielona restauracja.
Ludność lokalna, przedsiębiorcy spontanicznie i nieodpłatnie przywozili ciepłe napoje.
Usługi transportowe i remontowe
Przedmiotem zadań remontowych uszkodzonych pojazdów oraz sprzętu naj-częściej było usuwanie małych i średnich awarii. Wykonywano je zwykle w miejscu (rejonie) prowadzenia akcji ratowniczej siłami załóg (obsług) danego sprzętu. Zakres wykonywanych napraw zwykle ograniczał się do przywrócenia stanu zdatności danego sprzętu, czyli właściwości użytkowych. Większe (poważniejsze) awarie usuwane były przez profesjonalne zespoły serwisowe producenta danego sprzętu.
Wymagało to najczęściej ewakuacji uszkodzonego sprzętu do warsztatów stacjonar-nych. Głównymi mankamentami występującymi podczas napraw (remontów) była bardzo duża różnorodność marek i typów. PSP dysponuje sprzętem pochodzącym od różnych producentów. Powoduje to bardzo duże trudności w zabezpieczeniu (dostawach) części zamiennych. Ponadto sprzęt najnowszej generacji charakte-ryzuje się bardzo wysokim poziomem technologii, co powoduje, że jego naprawa (remont) może odbywać się tylko przez wyspecjalizowane zespoły serwisowe, często w stacjonarnych warsztatach remontowych dysponujących m.in. sprzętem diagno-stycznym. Podmiany ratowników podczas akcji realizowane były przez komendy przy pomocy autokaru z Komendy Wojewódzkiej w Katowicach lub busów, które były na wyposażeniu. Należy wskazać, że teren akcji jest regionem, w którym jest możliwość zorganizowania sprzętu ratowniczego w krótkim czasie. Co można było naprawiać we własnym zakresie, było naprawiane. Wtedy w KW PSP w Katowicach był warsztat samochodowy. Zdarzały się sytuacje kiedy sprzęt musiał być odesłany do bazy z powodu awarii i po działaniach szedł do serwisu. Wszystkie drobne napra-wy, regulacje były robione na miejscu. Mówimy tutaj o naprawie pił, odblokowaniu, wymianie tarcz, przeczyszczeniu świec itp. Na prośbę sztabu otwierano markety, sklepy żeby pozyskać szlifierki, tarcze do pił do betonu i stali itp.
Paliwo i materiały pędne
Samochody jeździły tankować do wyznaczonego punktu-stacji (zgodnego z pla-nem ratowniczym), paliwo do pił, agregatów itp. było przywożone ze stacji w becz-kach. Był również zorganizowany punkt wydawania paliwa z dystrybutorami, tym zajmował się pracownik techniki z KW PSP Katowice – wypisywał karty pracy, sprawdzał stany olejów, smarów itd. Na stacji benzynowej był jeden taki pracow-nik, na miejscu działań drugi. Pierwsze dostawy paliwa do sprzętu silnikowego
jak również smary i oleje, były realizowane z zapasów Komendy Wojewódzkiej (na terenie komendy jest stacja paliw). Część olei (tych najbardziej potrzebnych) była ściągana z jednostek terenowych do Komendy Wojewódzkiej.
Sprzęt oświetleniowy
Wykorzystano własne (Komendy Wojewódzkiej) agregaty, najaśnice oraz sprzęt innych służb ratowniczych. Zewnętrznie takie usługi świadczyły ekipy Ratownictwa Górniczego, które przywiozły swój sprzęt oświetleniowy. Wyznaczono cztery punkty:
– punkt przechowywania zwłok – usytuowany z dala od kamer i od działań ratowniczych, musiał być dozorowany przez policję;
– punkt przechowywania rzeczy (rzeczy osobiste, dokumenty) wyjętych spod rumowiska, były katalogowane, opisywane – nadzór nad tym punktem miała policja;
– miejsce (również skatalogowane), gdzie zostały przeniesione wszystkie zwie-rzęta, które zostały schwytane albo były w klatkach;
– straż miała w obowiązku zorganizować miejsce gdzie psy mogły wypocząć po podróży, ogrzać się i dojść do siebie po działaniach (pies też ma wyznaczony czas przebywania na gruzach i na odpoczynek).
Usługi medyczne
Podczas akcji w 2006 roku zorganizowano punkt medyczny (mogli z niego korzystać również strażacy), gdzie był lekarz. Jednocześnie był to punkt segregacji rannych. Nie odnotowano poważniejszych urazów wśród strażaków, zdarzały się otarcia i zadrapania, skręcenia kostki. Sztab uruchomił pomoc psychologiczną dla ludzi. Strażacy również mogli skorzystać ze wsparcia psychologicznego.
Usługi inne
Podczas przedmiotowej katastrofy skorzystano również z usługi firmy dostar-czającej sprzęt sanitarny (toalety typu toi-toi). Świadczenie specjalistycznych usług i wypożyczenie ciężkiego sprzętu oferowali przedsiębiorcy z Chorzowa i Katowic.
Nie zawsze jednak skorzystanie z tej pomocy było możliwe z uwagi na teren prowa-dzenia działań, warunki atmosferyczne i brak ratowników przeszkolonych w tym zakresie. Dowodzenie osobami nie będącymi podległymi strażakami wiązałoby się z dużym ryzykiem.
Powódź na Dolnym Śląsku w 1997 roku
Podczas trwania powodzi w 1997 roku usługi logistyczne obejmowały:
Usługi gastronomiczne
Podczas działań ratowniczych nie zabrakło żywności dla ratowników biorących udział w akcji. W czasie sytuacji kryzysowej nie stosuje się norm żywieniowych
dla ratownika, powinien być naddatek pożywienia, ponieważ osoba biorąca czynny udział w usuwaniu skutków zagrożenia powinna uzupełnić zapotrzebo-wanie kaloryczne według indywidualnych potrzeb, wówczas jej praca staje się najbardziej efektywna. W czasie powodzi zostały uruchomione stołówki szkolne.
Obiekty te były pod nadzorem Inspekcji Sanitarnej. Należy podkreślić, że np.
stołówka szkolna, aby mogła wydawać posiłki podczas akcji musi mieć wpis do rejestru zakładów podlegających urzędowej kontroli żywności prowadzonego przez Państwową Inspekcję Sanitarną, a także wpis do planu ratowniczego po-wiatu. Każda osoba wydająca żywność musi mieć ważne badania lekarskie do-puszczające do wykonywania określonych czynności. Jako rezerwę żywnościową stosowano produkty zapakowane: konserwy, chleb itp. Obowiązywał rozkład posiłków zgodny z normalnym cyklem biologicznym człowieka. Dodatkowo co 40–50 minut przejeżdżał samochód z ciepłym płynnym posiłkiem – zupą (jako optymalnym wyżywieniem nie powodującym nadmiernego uczucia ociężałości), korzystali z niego ratownicy, którzy czuli potrzebę. Na każdym odcinku zostały utworzone punkty żywieniowe z przechowywaniem rezerw suchego prowiantu.
Te punkty również były kontrolowane przez Inspekcję Sanitarną. Zakupy wody pitnej realizowane były przez samorządy w ramach środków zabezpieczonych przez Wojewodę na prowadzenie działań. Część zapotrzebowania na wodę była realizowana z darów (przyjeżdżał samochód, który zostawiał kilka palet wody i odjeżdżał).
Usługi transportowe i remontowe
W każdej Komendzie Powiatowej jest przynajmniej jeden samochód dostaw-czy. Do dyspozycji były 3–4 takie pojazdy z okolicznych powiatów i przewożo-no nimi potrzebny sprzęt, który nie jest konstrukcyjnie z nim związany (np.
motopompy do wody zanieczyszczonej). Ratowników przewożono autobusami i mikrobusami z ośrodków szkoleniowych lub wynajmowanych z okolicznych przedsiębiorstw. Korzystano z autokarów szkół lub firm, z którymi gminy mia-ły podpisane umowy na dowóz dzieci do placówek. Nie tworzono specjalnych procedur jeżeli na terenie powiatu dysponowano odpowiednią ilością środków transportowych. Nie zmienia to jednak faktu, że korzystanie z tego typu usług powinno być uregulowane proceduralnie w przyszłości. Optymalne byłoby korzystanie z usług zakładów komunalnych, które są w każdej gminie. Dyspo-nują one sprzętem transportowym, sprzętem ciężkim, koparkami, ładowarka-mi, samochodami ciężarowyładowarka-mi, szambiarkaładowarka-mi, cysternami z wodą. Realizacja tego typu usług mogłaby być realizowana na polecenie władz samorządowych.
Podczas działań powodziowych najczęstszą awarią było przebicie czy przecięcie ogumienia pojazdów. Tego typu naprawy odbywały się w zakładach wulkaniza-cyjnych, które gwarantowały pomoc przez całą dobę. Holowanie uszkodzonych ciężkich pojazdów realizowane było przez pojazdy typu ciężkiego wyposażone w urządzenia załadowcze i rotator, które były w zasobach PSP, a lekkie pojazdy
holowano za pośrednictwem miejscowej pomocy drogowej rekomendowanej przez policję12.
Usługi kwaterunkowe
Wykorzystywano bazy lokalne stałe lub adaptowane własne zasoby terenowe, np. internaty szkół średnich, sale gimnastyczne i obiekty sportowe szkół podstawo-wych i średnich. Zaplecza socjalno-higieniczne tych obiektów nadzorowane były przez Państwową Inspekcję Sanitarną (np. mierzona była temperatura wody, która szła z instalacji wodnej; sprawdzano czy jest gdzie wysuszyć mokre środki ochrony indywidualnej i odzież). W razie jakichkolwiek problemów sztab miał wytypowa-ne następwytypowa-ne 2–3 obiekty (hotele), które można było użyć do tego celu. Jednakże, uruchomienie tych lokali wymagało wykonania procedur i podporządkowania się wytycznym, regulaminom i możliwościami takich obiektów, co nie zawsze było możliwe do spełnienia przez organizatorów.
Usługi medyczne
Podczas działań powodziowych zabezpieczenie medyczne ratowników realizo-wane było w pierwszej fazie siłami własnych ratowników medycznych, w przypadku poważniejszych obrażeń dysponowano karetki pogotowia ratowniczego. W tamtym czasie nie zostały określone precyzyjne wytyczne realizacji takiego zabezpieczenia i opierały się na działaniach kierującego akcjami ratowniczymi, dowódcami od-cinków i osób, które były najbliżej poszkodowanych ratowników. Najczęstszymi powodziami udzielania pomocy ratownikom były omdlenia z powodu przepraco-wania i wysokich temperatur.
Analizując powyższe tabele i wypowiedzi ekspertów, jednoznacznie można stwierdzić, że system zabezpieczenia logistycznego cały czas jest doskonalony.
Każda przeprowadzona akcja ratownicza, pomimo że niesie za sobą niekorzystne skutki, daje także możliwość analizy stanu zabezpieczenia logistycznego oraz opra-cowania propozycji usprawnienia działań logistycznych. W ciągu 14 lat pomiędzy pożarem w Kuźni Raciborskiej a zdarzeniem w Katowicach widoczna jest poprawa zabezpieczenia logistycznego akcji ratowniczych. Wiąże się to zarówno z rozwojem technologicznym, jak i wyciąganiem wniosków oraz wdrażaniem rozwiązań opra-cowanych na podstawie wcześniejszych zdarzeń.
12 Podmiot rekomendowany przez policję okazał się najlepszy ponieważ działa na rzecz Skarbu Państwa i w przypadku późniejszych rozliczeń działań nie będzie zarzutów, że sobie ją wybrano bez stosownego postepowania przetargowego. W ten sposób zapobiegano nadużyciom.
4. Postulatywne kierunki zmian i dobrych praktyk