Badania poligonowe demonstratora technologii MTSRG

W dniach 24–28 kwietnia 2017 r. nastąpiła weryfikacja systemu wykonana w ramach testów poligonowych przeprowadzonych na poligonie w Wędrzynie 24–28 kwietnia 2017 r. w symulowanych warunkach rzeczywistych. Badania zasięgu rzutu strumienia gaśniczego wykazały, iż strumień jest bardzo podatny na warunki pogodowe. Przy wietrze przeciwnym do kierunku rzutu strumienia i wynoszącym zaledwie 3–5 m/s zaobserwowano bardzo znaczący spadek zasięgu rzutu. W takich warunkach nie uzyskiwano odległości większej niż 60 metrów. Przy małej prędkości wiatru lub też pogodzie bezwietrznej osiągano zakładany poziom zasięgu (wg zało-żeń projektowych 90 metrów). Jego maksymalna wartość wynosiła 95–105 metrów, przy czym preferowana skuteczna odległość robocza to około 50–60 metrów.

rysunek 4. Prąd wody działka rozpraszany przez gazy wylotowe turbiny SO3. Fot. Bernard Król Figure 4. Water stream from dispersed by exhaust turbine SO3 gases. Phot. Bernard Król

Wartość jego była najwyższa dla położenia turbiny wynoszącego 0^°. Przy pod-niesieniu turbiny pod kątem 15^° oraz 30^° obserwowano nieco mniejszy zasięg rzutu. Zasięg rzutu piany był bardzo zbliżony. Ze środka gaśniczego typu S o na-zwie Protektol SAT-10 przy jego standardowym stężeniu roboczym wynoszącym 3% otrzymywano pianę ciężką o liczbie spienienia LS=5. Jest to tzw. piana mokra posiadająca dobre właściwości gaśnicze i chłodzące. Przykładowe zdjęcia obrazu-jące podawanie prądów gaśniczych wody i piany przedstawiono odpowiednio na rys. 4–5.

rysunek 5. Podawanie prądu piany przez turbinę. Osiągnięto liczbę spienienia LS=5 ze środka pianotwórczego Protektol SAT-10 przy stężeniu roboczym c=3%. Zdjęcie własne autorów

Figure 5. Supply of foam by a turbine. The number of foaming LS = 5 from the Protektol SAT-10 foaming agent was reached with the working concentration c = 3%

Powodzeniem zakończyło się zasilanie demonstratora z samochodu GCBA ze zbiornikiem o pojemności 5 m³ posiadającym pompę o wydajności 6000 dm³/ min (rys. 6). Wartość taką osiągała pompa Zieglera FPM 10–6000 przy wartości ciśnienia p = 10 bar. Zasilanie demonstratora poprzez agregat pompowy Mo 80/8 Halle (ujęcie wody prosto z jeziora), analogiczny agregat podtrzymujący ciśnienie i zbiornik pośredni o pojemności 50 m³ również dało zadawalające rezultaty. Suma-ryczna odległość zasilania demonstratora systemu przez agregat pompowy wynosiła 700 metrów przy całkowitym wzniesieniu terenu wynoszącym około 12,5 metra.

Agregat podtrzymujący ciśnienie znajdował się w odległości 300 metrów od agre-gatu zasilającego. Zasilanie demonstratora przez cztery smoki ssawne pływające (rys. 7) nie wykazało ograniczenia przepływu i zmniejszenia ilości podawanej wody w zakresie badanym (do 6000 dm³/min). Wynik ten jest bardzo ważny w aspek-cie możliwości samodzielnego wykonania zasilania demonstratora w warunkach płytkiego i zamulonego zbiornika wodnego.

rysunek 6. Zasilanie pośrednie poprzez GCBA ze zbiornikiem o pojemności 5 m³ posiadającym pompę o wydajności 6000 dm³/min (pompa Zieglera FPM 10-6000). Zdjęcie własne autorów Figure 6. Indirect water supply through GCBA with a 5 m³ capacity tank having a pump with a yield of 6000 dm³/min (Ziegler FPN 10-6000 pump)

rysunek 7. Zasilanie demonstratora realizowane poprzez 4 smoki ssawne pływające. Zdjęcie własne autorów

Figure 7. Demonstrator water supply by 4 swimming suction

Współpraca samochodu proszkowego GCPR3000 z demonstratorem wypadła bardzo pomyślnie. Efektywny zasięg chmury proszku wyniósł przy kącie położenia

turbiny wynoszącym 15^° ponad 100 metrów. Część chmury proszku uniosła się na dystans ponad 250 metrów. Zasilanie demonstratora odbyło się poprzez dwie nasa-dy szybkiego natarcia. Szacowana szybkość podawania proszku przez calowe rury wynosiła sumarycznie około 10–12 kg proszku gaśniczego ABC w ciągu sekundy.

Sterowanie działka względem turbiny odbywa się za pomocą pilotów. Daje się osiągnąć w pełni zakładane projektowo kąty oraz odległości podawania prądu gaśniczego w strumień gazów wylotowych turbiny. Turbinę z powodzeniem da się podnieść do kąta wynoszącego 30^°, a więc do wartości teoretycznie odpowiadają-cej największemu rzutowi strumienia. O ile jednak takie założenie jest słuszne dla działek i prądownic przy prądzie zwartym, to w przypadku turbinowego systemu ratowniczego okazuje się, iż największy zasięg otrzymuje się dla położenia pozio-mego względem gruntu. Takie położenie również gwarantuje najmniejszą tendencję do zaburzania ruchu kropel cieczy przez prądy powietrzne. Jak wspomniano wcze-śniej, nawet niewielka prędkość wiatru przeciwnego do kierunku wyrzutu gazów wylotowych turbiny powoduje drastyczne zmniejszenie zasięgu demonstratora.

Jego wpływ pokazano na rys. 8 przedstawiającym test gaszenia pożarów grupy B 3-procentowym roztworem środka pianotwórczego typu AFFF o nazwie Towalex AFFF 3%. Ugaszenie nastąpiło do 55 metra mimo znacznie dalszego zasięgu rzutu prądu gaśniczego piany. Na dalszym dystansie piana została zniesiona przez wiatr.

rysunek 8. Efekt wpływu wiatru na gaszenie tac. Tace do 55 metra zostały ugaszone. Powyżej tej odległości wiatr powodował odchylenie prądu gaśniczego i ominięcie tac. Test gaśniczy pożarów grupy B z wykorzystaniem 3-procentowego roztworu środka pianotwórczego typu AFFF o nazwie Towalex AFFF 3%. Zdjęcie własne autorów

Figure 8. The effect of the wind on the extinguishing of trays with diesel oil. Trays up to 55 meters have been extinguished. Above this distance, the wind caused a deviation of the extinguishing stream and omitted the trays. Fire extinguishing test of Group B Fires using a 3% AFFF foam agent solution (Towalex AFFF 3%)

Testy gaśnicze grupy A przeprowadzono dla stosu drewna o wymiarze 3,6×3,6 metra składającego się z 26 warstw. Stosy rozpalono mieszaniną oleju napędowego i benzyny i pozwolono im płonąć swobodnie przez około 6 minut.

Drewno użyte w badaniach stanowiły łaty budowlane o wymiarze 4×6 cm i wil-gotności około 15%. Łącznie każdy ze stosów zawierał 7,5 m³ drewna. Badania wykazały ograniczoną możliwość penetracji systemu przez gęsto ułożone łaty.

Wyraźny efekt gaśniczy był obserwowany do głębokości stosu wynoszącej około 2 metrów. Skuteczności gaśniczej nie polepszyło zastosowanie piany. Przykładowe zdjęcia testów pożarów grupy A przedstawiono na rys. 9–10. Przyczyną takiego stanu rzeczy był brak możliwości głębszej penetracji dla systemu znajdującego się w pozycji stacjonarnej. Krople powstające w wyniku rozbicia wody przez strumień gazów wylotowych turbiny były także zbyt małe, aby takową pene-trację zapewnić. Aby skuteczność systemu była odpowiednia, krople musiałyby być większe. Jednakże zastosowanie wysokowydajnego działka zamontowanego na demonstratorze systemu, którego praktycznie zmierzony zasięg maksymal-ny wynosił około 70 metrów, pozwoliłoby na podanie prądu o odpowiednio większych kroplach i zdecydowanie większych możliwościach zwilżających bez udziału samej turbiny.

rysunek 9. Gaszenie turbiną pożaru grupy A. Stos drewna o wymiarach 3,6×3,6 m składający się z 26 warstw. Ilość palącego się drewna 7,5 m³. Zdjęcie własne autorów Figure 9. Extinguishing a Group A Fire with turbine. A stack of 3.6x3.6 wood consisting of 26 layers.

The amount of burning wood is 7.5 m³

W przypadku przedmiotowego testu (odległość od stosu około 35 metrów) byłoby to możliwe przy odpowiednio wysokim kącie podniesienia działka. Możliwość szerokiej regulacji ustawienia kąta działko-turbina i łatwa możliwość obrotu działka i turbiny powoduje także możliwość podania w nieznacznym stopniu rozproszonego prądu bez wyłączania turbiny, a przy redukcji jej obrotów do ok. 7000 obr/min. Wynik tego

testu wyraźnie wskazuje na ograniczenia systemu do gaszenia pożarów torfowisk oraz dużej ilości palącego się i przewróconego drewna. Wynika to z ograniczeń zdolności penetracji poprzez małe krople. W takim przypadku należy zastosować prąd z działka o dużej wydajności i posiadający odpowiedni potencjał zwilżania.

rysunek 10. Efekt gaszenia turbiną pożaru grupy A. Połowa stosu została obroniona. Druga połowa uległa spaleniu. Zdjęcie własne autorów

Figure 10. The effect of extinguishing the Group A Fire with a turbine. Half of the stack was defended.

The other half was burned

rysunek 11. Podawanie prądu gaśniczego turbiny na wierzchołki drzew. 3-proc. roztwór środka pianotwórczego typu S Protektol SAT-10. Zdjęcie własne autorów

Figure 11. Extinguishing stream generated by turbine on tops of trees. 3% S-type foaming agent Protektol SAT-10

System turbinowy nadaje się jednak do walki z przenoszącym się pożarem wierz-chołkowym. Umożliwia podanie prądu na stosunkowo dużą wysokość (rys. 11–12).

Dodatkowo odległości pomiędzy drzewami są znacząco większe, co powoduje, iż efekt zwilżania już nie jest tak istotny.

Testy pożarów grupy B przeprowadzono na 11 tacach o wymiarze 1x1,5 metra znajdujących się w następującej odległości od demonstratora: 20 metrów – 1 taca, 30 metrów – 1 taca, 40 metrów – dwie tace, 50 metrów – 2 tace, 55 metrów – 1 taca, 60 metrów – 1 taca, 70 metrów – 1 taca, 80 metrów – 1 taca, 90 metrów – 1 taca. Jako środek gaśniczy zastosowano 3-procentowy roztwór środka pianotwórczego typu AFFF o nazwie Towalex AFFF 3%. Rozstawienie wanien przedstawiono na rys. 13.

Rzut strumienia piany natomiast przedstawiono wcześniej na rys. 8.

rysunek 12. Podawanie prądu gaśniczego turbiny na wierzchołki drzew. Bardzo dobre pokrycie zwilżaniem, o ile wytworzona piana nie jest zbyt mokra. 3-proc. roztwór środka typu S Protektol SAT-10. Zdjęcie własne autorów

Figure 12. Extinguishing stream generated by turbine on the tops of trees. Very good wetting coverage if the foam produced is not too wet. 3% solution of S-type foaming agent Protektol SAT-10

Tace zawierały olej napędowy rozpalany niewielką ilością benzyny. W celu rów-nego wypełnienia tac paliwo wlewano na warstwę wody grubości 5 cm. Następnie wlewano 4 cm oleju napędowego. Po rozpaleniu tac pożarowi pozwolono się rozwijać przez okres co najmniej 3 minut. Wszystkie tace do odległości 55 metra uległy uga-szeniu poprzez demonstrator. Reszty tac nie ugaszono. Jednakże przyczyną nie był brak zasięgu prądu gaśniczego, lecz znoszenie tego prądu przez wiatr. Ślady piany podanej przez demonstrator znaleziono jeszcze na 105 metrze, licząc od krańcowego miejsca położenia turbiny demonstratora. Taki rezultat daje dobre rokowania na przyszłość, o ile zostanie poprawiony system obrotu turbiny w poziomie. Praca turbiny w pionie nie nastręczała natomiast trudności.

rysunek 13. Rozstawienie wanien 1×1,5 do testu dla pożarów grupy B widziane od strony demonstratora systemu. Zdjęcie własne autorów

Figure 13. The spatial arragement of 1×1,5 bath tubs for the Group B Fires test (seen from the system demonstrator direction)

Praca demonstratora jest stabilna. Maksymalne parametry pracy połączone z bezpieczeństwem użytkowania systemu uzyskuje się przy obrotach rzędu 15000 obr/min. Zaobserwowane spalanie pozwala na pracę demonstratora wynoszącą co najmniej 1,5 godziny przy pełnym zbiorniku paliwa lotniczego. Zatem demonstrator przy zbiorniku o pojemności 1 m³ osiąga zakładany czas pracy turbiny bez tanko-wania wynoszący co najmniej jedną godzinę. Kąt podatanko-wania strumienia turbiny wynoszący 30^° umożliwia wykorzystanie demonstratora w działaniach chłodzących oraz likwidacji przestrzennej chmur chemicznych. Potwierdzają to zdjęcia podczas pracy urządzenia (rys. 14).

rysunek 14. Praca demonstratora przy wysokim kącie podawania umożliwia likwidację chmur chemicznych oraz działania chłodzące w obronie. Zdjęcie własne autorów

Figure 14. The work of the system demonstrator at a high monitor angle enables liquidation of chemical clouds and cooling actions in defense

Zastosowanie podpór stabilizujących rozkładanych hydraulicznie zapewnia pełną stabilność pracy demonstratora. Jest to istotne choćby w ujęciu problemów testowania agregatu gaśniczego AG-84, który to mimo wykorzystania mniejszej szczątkowej siły ciągu 4,5 kN miał problemy ze stabilnością podczas pracy układu.

W przypadku MTSRG nie zaobserwowano, aby podczas pracy demonstrator odsu-wał się lub też był niestabilny przy nieosiowej względem pojazdu pracy turbiny. Jazda demonstratora w terenie odbywała się płynnie i nie miał problemów z pokonywa-niem wzniesień. Wynika to ze stosunkowo małej masy pojazdu wynoszącej 11 ton.

Przy zwiększeniu masy demonstratora o środek pianotwórczy, paliwo i armaturę masa ta będzie i tak stosunkowo niewielka. Niemniej konieczne będzie przeprowa-dzenie prób wymaganych przez przepisy prawa oraz normy PN-EN 1864-1, PN-EN 1864-2 oraz PN-EN 1864-3. Badania te będą obejmować:

– znakowanie podwozia i nadwozia;

– wymiary geometryczne;

– pomiar czasu wyjazdu i uruchomienia silnika;

– badanie zwrotności pojazdu;

– próbę drogową podczas długotrwałej jazdy;

– próbę drogową w warunkach leśnych;

– stateczność dynamiczną podczas hamowania;

– badanie minimalnej osiąganej prędkości demonstratora;

– badanie czasu rozpędzania pojazdu ze startu zatrzymanego na 100-metro-wym odcinku drogi;

– badanie czasu rozpędzania samochodu do prędkości równej 65 km/h ze startu zatrzymanego.

Badania wstępne przedpoligonowe demonstratora potwierdziły, iż pojazd bę-dzie spełniał wymagania normowe między innymi w kwestii masy, kąta natarcia, kąta zejścia, kąta rampowego, prześwitu, prześwitu pod osią, obrysowej średnicy zawracania, zdolności pokonywania wzniesień.

Badania poziomu hałasu, dające średni wynik w granicach 120 decybeli na sta-nowisku obsługi demonstratora, wskazują konieczność stosowania środków ochro-ny słuchu. Nie jest też możliwe porozumiewanie się ratowników bez specjalnego systemu umożliwiającego pracę w warunkach wysokiego poziomu hałasu. Takie rozwiązania są konieczne w celu bezpiecznego prowadzenia działań ratowniczych i zapewnienia odpowiedniego poziomu komunikacji. Ze względu na bardzo dużą ilość możliwych opcji sterowania systemu nie jest też możliwe zastosowanie w pełni porozumiewania się gestowego. Stąd też warto zapoznać się z systemami łączności używanymi przez załogi śmigłowcowe również narażone na bardzo wysoki poziom hałasu.

Tak jak wskazano we wcześniejszych opracowaniach, podawanie środków neu-tralizacyjnych oraz środków gaśniczych (w postaci roztworów soli gaśniczych np.

NaHCO₃) w znacznych ilościach umożliwi się dzięki zastosowaniu rozkładanych zbiorników zewnętrznych i dozowników ułatwiających podanie właściwego stężenia z koncentratu. Wspomniano, iż w tym przypadku bezkonkurencyjne mogą okazać się samonośne zbiorniki bez stelaża o odpowiedniej odporności chemicznej. Jest to wynikiem ich bardzo szybkiego czasu przygotowania oraz zajmowania stosunkowo niewielkiej przestrzeni w stanie złożonym, co ma istotne znaczenie w przypadku przewożenia tego typu zbiorników w skrytkach demonstratora. Okazuje się jednak, iż posiadane przez gestora zbiorniki rozkładane o pojemności 50 m³ oraz 13 m³ do-skonale nadają się do przygotowywania roztworów. Przykładowe zdjęcie zbiornika o pojemności 50 m³ przedstawiono na rys. 15. Rozkładanie zestawu na miejscu trwa od 20 do 30 minut. Bardzo dużą zaletą jest niska wysokość zbiorników i ich bardzo duża pojemność. Zbiornik o pojemności 50 m³ ma wysokość zaledwie niecałego metra, co bardzo upraszcza operowanie wężami ssawnymi. Analogiczny zbiornik ciśnieniowy miałby wysokość przekraczającą 2 metry i bardzo utrudnione dojście z boku (kształt gruszkowaty). Dodatkowo uszkodzenia zbiorników rozkładanych z matą można bardzo łatwo naprawić. W warunkach zbiorników ciśnieniowych na-pełnianych powietrzem byłoby to zdecydowanie bardziej skomplikowane i bardziej zawodne. Inna kwestią pozostaje fakt, iż zamówiony przez nas zbiornik pneuma-tyczny musiałby mieć co najmniej dwa wejścia 110, co czyniłoby tę ofertę bardzo niestandardową i drogą.

rysunek 15. Zbiornik rozkładany o pojemności 50 m³ będący na wyposażeniu KW PSP w Gorzowie Wielkopolskim. Czas rozkładania 20–30 minut. Zdjęcie własne autorów Figure 15. Folding tank (capacity of 50 m³), owned by the State Fire Service Gorzów Wielkopolski.

Preparatring time 20–30 minutes

Podsumowując najważniejsze kwestie wynikające z badań poligonowych de-monstratora, można wywnioskować, że:

– demonstrator spełnia założenia projektowe w kwestii maksymalnego zasię-gu rzutu środków gaśniczych podawanych w strumień gazów wylotowych turbiny wynoszącego 90 m;

– demonstrator posiada zdalny system sterowania turbinami umożliwiający jego sterowanie w dystansie (co najmniej 100 metrów);

– demonstrator posiada stabilną konstrukcję nie przesuwającą się w czasie jego pracy;

– demonstrator współpracuje z zestawami pompowymi gestora;

– demonstrator współpracuje z samochodem proszkowym, dając bardzo duży zasięg działania. Zastosowanie dwóch linii szybkiego natarcia, licząc jedynie wydajność sumaryczną 10–12 kg/s (600–720 kg/min), daje nam możliwość osiągnięcia masowego stężenia proszku w granicach 10% przy jednoczesnym podawaniu prądu gaśniczego wody lub roztworu środka pianotwórczego;

– najbardziej optymalny system zewnętrznego zasilania demonstratora oprócz zestawów pompowych obejmuje rozkładany zbiornik ze stelażem o pojemności 50 m³;

– praca demonstratora wymaga stosowania ochrony słuchu i uzupełnienia systemu w urządzenia umożliwiające komunikację ratowników przy wy-sokim poziomie hałasu;

– praca demonstratora jest skuteczna pod warunkiem ustawienia go z wia-trem;

– demonstrator nadaje się do gaszenia pożarów grupy B;

– demonstrator w wersji pracy turbiny SO3 wykazuje ograniczone zastoso-wanie do pożarów grupy A (gdy wymagane jest duże zwilżenie i penetra-cja ośrodka). Dobre zwilżenie w takim przypadku zapewni zastosowanie tradycyjnego działka przy wyłączonej turbinie lub przy ustawieniu jej w sposób nie zakłócający podawania prądu z samego działka (ustawienie działka i turbiny w innej osi, niskie obroty turbiny 7000 obr/min);

– demonstrator nadaje się do walki z pożarami wierzchołkowymi;

– demonstrator może mieć duże znaczenie w działaniach obronnych (chło-dzenie) oraz przy likwidacji przestrzennych chmur substancji organicz-nych;

– demonstrator dobrze sprawuje się w warunkach dróg nieutwardzonych dzięki uterenowionemu napędowi podwozia 2×2;

– zbiornik paliwa lotniczego zapewnia możliwość ciągłej pracy turbiny przez okres znacznie przewyższający planowaną jedną godzinę;

– demonstrator ma możliwość samodzielnego zasilenia się poprzez nasobną pompę o wydajności 6000 dm³/min;

– działko demonstratora zapewnia wymaganą projektem wydajność wy-noszącą co najmniej 6000 dm³/min. przy czym ta wydajność może być znacząco większa (maksymalna wydajność pompy przy wysokości pod-noszenia 3 m i dwóch wężach ssawnych DN110 wynosi 6900 dm³ zgodnie z rys 16);

– istnieje możliwość zwiększenia wydajności wodnej demonstratora poprzez zastępcze wykorzystanie rur doprowadzających proszek gaśniczy (dwie linie zasilające na złącze Storz 52 i średnicy wewnętrznej 1 cal).

0 2000 4000 6000

rysunek 16. Parametry pompy A60/8 zamontowanej na demonstratorze systemu Źródło: opracowanie własne autorów

Figure 16. Pomp A60/8 parameters installed on system demonstrator