Błąd co do tożsamości strony jako przyczyna unieważnienia małżeństwa w prawie polskim
6.3. Analiza orzecznictwa
Prokurator, wytaczając powództwo o unieważnienie małżeństwa pozywa oboje małżonków. Może on również cofnąć powództwo. Jeżeli w trakcie procesu jeden z małżonków umiera, wówczas sąd oddala powództwo prokuratora.
6.2.2. Legitymacja bierna
Legitymacja bierna to zdolność do bycia podmiotem procesu i podejmowania wszelkich czynności w tym procesie. Legitymowany może przedstawiać swoje twierdzenia oraz wnosić o dopuszczenie dowodów czy zaskarżać wyrok w każdej instancji.
Zagadnienie legitymacji biernej w procesie o unieważnienie małżeństwa należy omawiać w dwóch aspektach. W przypadku pierwszym, gdy powództwo wnosi jeden z małżonków, wówczas legitymacja bierna przysługuje drugiemu małżonkowi. Pozwany małżonek ma prawo do przedstawiania swoich twierdzeń oraz ustanowienia pełnomocnika. W drugim, gdy powództwo wnosi prokurator legitymacja bierna przysługuje obojgu małżonkom. Stają się oni współuczestnikami koniecznymi. Jest ono oparte na tej samej podstawie faktycznej i prawnej. Wyrok zapadły w sprawie, dotyczy niepodzielnie obojga małżonków.
6.3.Analiza orzecznictwa
Przepis art. 151 § 1 pkt 2 k.r i.o jest przepisem nie mającym zastosowania w praktyce. W orzecznictwie Sądu Najwyższego brak jest orzeczeń dotyczących unieważnienia małżeństwa z powodu błędu co do tożsamości strony.
Biorąc to pod uwagę, w swojej pracy omówię wyroki, jakie zostały wydane we Francji.
322 J. Strzebińczyk, op. cit., s. 106. 323 K. Pietrzykowski, op. cit., s. 184.
122 Prawo francuskie w art. 180 zdanie 2 k.c. stanowi, iż jeżeli zachodzi błąd co do osoby albo do istotnych przymiotów osoby, drugi małżonek może żądać unieważnienia małżeństwa. „Błąd co do osoby traktuje się jako błąd co do tożsamości cywilnej albo narodowości lub też nazwiska i przynależności narodowej”324
.
Błąd co do przymiotu osoby występuje, gdy jedna osoba nie jest rozwiedziona, niezdolna do prokreacji, utrzymuje kontakty seksualne z inną osobą i ich nie chce zerwać.
Na tle ww. przepisu na uwagę zasługuje wyrok Tribunal de granda instance Dinan z 04.04.2006 r., na podstawie którego zostało unieważnione małżeństwo z powodu zakażenia wirusem HIV. Sprawa dotyczyła małżonków, którzy zawarli ślub w 2004 r. Podczas okresowych badań okazało się, iż żona jest nosicielem wirusa HIV. Dla Sądu nie miał znaczenia fakt, czy małżonka wiedziała i ukryła chorobę przed mężem czy dopiero dowiedziała się o niej. Sąd unieważnił małżeństwo, kierując się tym, iż gdyby mąż wiedział o chorobie żony, to nie zawarłby z nią małżeństwa. W chwili ślubu chciał bowiem tworzyć zdrową rodzinę. W ocenie sądu czynnik zdrowia był determinującym wolę drugiego małżonka. Bezsporny był fakt, że małżonek w chwili zawarcia małżeństwa pozostawał w błędzie co do stanu zdrowia małżonki.
W tym miejscu warto zwrócić uwagę, iż ten sam przypadek w Polsce nie stanowiłby podstawy unieważnienia małżeństwa. T. Sokołowski wskazał, iż „tożsamość strony w prawie polskim nie obejmuje właściwości osobistych w tym nosicielstwa chorób. Zaproponował on, by tożsamość strony została zastąpiona zwrotem istotne właściwości, uzasadniając to tym, iż niewiedza o nosicielstwie wirusa HIV po takiej zmianie stanowiłaby podstawę unieważnienia małżeństwa”325
.
Kolejny wyrok dotyczy sprawy unieważnienia małżeństwa z powodu braku dziewictwa. Była to jedna z głośniejszych spraw we Francji. Małżonek wyznania
324 M .Nesterowicz, Błąd co do osoby jako przyczyna unieważnienia małżeństwa ( uwagi delege ferenda).,http://www.lex.pl/akt/-/akt/blad-co-do-osoby-jako-przyczyna-uniewaznienia-malzenstwa-uwagi-de-lege-ferenda
325
R. Krajewski, Prawa i obowiązki seksualne małżonków. Studium prawne nad normą i patologią
123 muzułmańskiego, zawierając małżeństwo, był przekonany że jego przyszła małżonka była dziewicą. Jak sam zeznał, zapewniała jego i jego rodzinę o tym fakcie. Małżonek podczas nocy poślubnej odkrył, iż małżonka go okłamała. Po odkryciu prawdy małżonka została odwieziona do domu swoich rodziców. Cała ta sytuacja została odebrana przez męża i jego rodzinę jako hańba i ujma dla całej rodziny. Małżonka zeznała, iż bała się, że mąż nie weźmie z nią ślubu, gdy pozna prawdę. Sąd I Instancji w wyroku z dnia 01.04.2008 r. Tribunal de granda instance w Lille uznał fakt pozostawania w błędzie co do dziewictwa żony jako element determinujący zgodę męża i unieważnił małżeństwo. Uzasadniał to tym, że gdyby mąż wiedział, iż jego żona nie jest dziewicą, to nie zawarłby z nią małżeństwa. Wyrok ten miał ogromny oddźwięk w społeczeństwie. Był on zarówno popierany, jak i krytykowany za łamanie zasady laickości państwa i dyskryminację kobiety. Wyrazem krytyki i niezadowolenia była apelacja od niniejszego wyroku złożona przez prokuratora. Wyrok został zmieniony wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 17.12.2008 r. Sąd zwrócił uwagę, iż przymiot dziewictwa u małżonki nie wpływa na życie małżeńskie, a zatem nie może być uznany za determinujący wolę małżonka. Sąd ten oddalił powództwo o unieważnienie małżeństwa.
6.4. Wnioski
W doktrynie zostało zaprezentowane rozumienie pojęcia błędu co do tożsamości strony jako błędu co do tożsamości osoby fizycznej i jako błąd co do tożsamości cywilnej, co do przymiotów osoby. Należy zatem zauważyć, iż rozumienie błędu co do tożsamości strony jako błędu co do tożsamości cywilnej zmieniłoby znaczenie tegoż artykułu. Jednakże należy także zauważyć, iż odniesienie tego przepisu wyłącznie do tożsamości osoby fizycznej sprawia, że jest to przepis martwy nie mający prawie w ogóle zastosowania. Przyczyny tego należy poszukiwać w tym, iż ustawodawca w prawie polskim miał w zamiarze umożliwić unieważnienie małżeństwa w przypadkach incydentalnych, a nie zastępować instytucję rozwodu unieważnieniem małżeństwa. Dlatego też zgłaszane uwagi przez M. Nesterowicza, T. Sokołowskiego miały na celu zmianę ww. przepisu. Błąd co do tożsamości strony jako błąd co do przymiotów strony
124 znajduje uregulowanie w prawie francuskim, szwedzkim, włoskim, szwajcarskim amerykańskim. Zatem nie są to odosobnione przypadki. Obecnie błąd co do przymiotu strony zaprezentowany w prawie kanonicznym może stanowić w prawie polskim podstawę orzeczenia rozwodu.
125