Okres poklasyczny( XIV-XVI w.)

W nawiązaniu do nauki św. Rajmunda de Penafort i Ryszarda z Mediavilla, Antoni z Asti próbował znaleźć wyjaśnienie różnicy „czy ktoś uległ błędowi co do podmiotu szlachectwa, czy jedynie co do szlachectwa

178 Quo vero quaeritur de nobilitate, discendum, quo circa nobilitatem contingit errare duppliciter, ut patet per exemplum. Mulier enim, quae credit ,hunc quem videt, esse filium regis Angliae visu, vel auditu: et tunc in veritate consentit in illum, quia de illa cogitat; et tunc est error personae, et non est matrimonium. Aut personam eius non cognoscit, sed solum cogitat dignitatem et credit, hunc quem videt ,habere illam dignitatem et nobilitatem; et tunc non consentit nisi in hunc, et est error proprietatis, non substantiae. Quod ergo obiicitur: credit, hunc esse alium, falsum est, sed alterum, quia nobilitas non est substantia, sed accidens’’. S. Bonawentura, Commentaria in quator libros sentiarum. Cyt. za W. Góralski, op. cit., s. 35.

53 podmiotu”179. Uważał małżeństwo za ważne, w przypadku gdy „nupturient, nie znając uprzednio drugiej strony, kierowany informacją, iż pochodzi ona z rodziny szlacheckiej, decydował się na małżeństwo z nią”180

. Zdaniem Antoniego przymiot stanowił tu jedynie motyw podjęcia decyzji o małżeństwie, a to nie powodowało nieważności małżeństwa.

Raniero Giordani z Pisy przedstawił dwa przykłady dotyczące błędu co do podmiotu osoby, gdzie pierwsza sytuacja odnosiła się do kobiety, która poślubiła mężczyznę. Nie wiadomo jednak, czy kobieta znała swojego narzeczonego. W drugim przypadku Raniero podkreślał, iż kobieta nie znała narzeczonego.

Zestawienie dwóch przypadków zdaniem W. Góralskiego sugeruje, iż można tu postawić dwie hipotezy. W. Góralski wskazał, iż Raniero pokazując dwie sytuacje, chciał wykazać „błąd tkwiący w dokładnej i bezpośredniej intencji narzeczonej i błąd co do przymiotu indywidualizującego osobę”181

. Odmienne zdanie w tym zakresie miał S. Zwolensky, który to stwierdził, iż „kanonista pizański nie zamierzał odchodzić od linii przyjmowanej przez współczesną doktrynę i w obydwu przypadkach chciał podać przykład błędu co do przymiotu indywidualizującego osobę”182

.

Tradycyjny podział błędu co do osoby i stanu niewolniczego Alberyk z Rosaty uznawał za błąd powodujący nieważność małżeństwa i błąd co do przymiotu i błąd co do fortuny za niepowodujący nieważności małżeństwa. Przedstawił dwa przypadki: pierwszy, w którym chodziło o osobę z rodu królewskiego, drugi - o pierworodnego króla. Oba przypadki sugerują, iż chodziło o błąd co do przymiotu sprowadzający się do błędu co do osoby.

Św. Antoni z Florencji do podziału błędu co do osoby i błędu co do przymiotu osoby wprowadził pojęcie błędu co do warunku. Jego zdaniem jedynie błąd co do osoby i co do warunku powodował nieważność małżeństwa.

W. Góralski stwierdził, iż „figura prawna Antonina mogła być w pewnej

179 Error namque nobilitatis dupliciter contingere potest, aut quia erratur circa subiectum nobilitatis, [podkr.- W. G.], et his est error personae, et impedit matrimonium ut si cui promitattur filia regis, quam non cognoscit, et supponatur filia rustici. Aut circa nobilitatem subiecti [podkr. W. G.], et his est error qualitatis, nec impedit matrimonium; ut si quis consentiat in personam notam sibi, quam credit esse nobilem, cum si ignobilis’’. Astesanus de Asta, Summa Astensis, ed .J. B. Lamberus, Romae 1728-1730, lib. 8, tit. 9, art.2. Cyt. za W. Góralski, op. cit., s. 44.

180

Ibidem, s. 45. 181 Ibidem, s. 48. 182 Ibidem, s. 48.

54 mierze uważana za uprzedzenie tego, co stanowi kan.126 obowiązującego KPK”183

.

Angelo z Chiavasso błąd co do osoby przedstawił na przykładzie kobiety, która poślubiła mężczyznę, będąc przekonaną, że był pierworodnym synem. Angelo wskazał, iż możliwe są dwa rozwiązania. Pierwsze, w którym wiadomość o tym, iż narzeczony był pierworodny była tak silna, iż stała się motorem podjęcia decyzji i drugie, w którym kobieta popadła w błąd i wyraziła zgodę poślubienia nie tej osoby, za którą się podawał narzeczony. Angelo zauważył, iż pierwsza sytuacja nie powodowała nieważności małżeństwa, bo mieliśmy do czynienia z motywem działania, a druga powodowała nieważność małżeństwa z uwagi na to, iż strona popadła w błąd.

Cztery rodzaje błędu zapoczątkowane przez Gracjana uznał Jan Chrzciciel Trovamala, przy czym w błędzie co do przymiotu osoby „wymienił przymioty dotyczące sytuacji społecznej, majątkowej, nieskazitelności moralnej wpółkontrahenta”184

.

Jan Cagnazzo ważność małżeństwa przedstawił na przykładzie mężczyzny, którego wolą było poślubienie kobiety pięknej. Ojciec dziewczyny proponował mu swoją pierworodną córkę. Przyszły narzeczony, aby sprawdzić, czy dziewczyna jest piękna wysłał swojego przyjaciela, któremu przedstawiona została ładna dziewczyna, ale nie pierworodna. Cagnazzo na przedstawionym przykładzie stwierdził, iż pomimo, że mężczyzna nie poślubił pierworodnej, małżeństwo było ważne. Jego wolą było poślubienie pięknej kobiety. Dodatkowo zmodyfikował przykład, zauważając, iż jeżeli nie byłoby przymiotu pierworodnej, trudno byłoby stwierdzić, czy małżeństwo jest ważne. Jak wskazał W. Góralski najprawdopodobniej z uwagi na to, że „przymiot piękności drugiej osoby nie indywidualizował osoby.”185

Jako powodujący nieważność małżeństwa Sylwester Mazzolini wskazywał błąd co do osoby i stanu niewolniczego. Przedstawił przykład kobiety Rzymianki mającej wolę poślubienia króla Anglii będącego w rzeczywistości wieśniakiem. Stał za podwójną możliwością rozwiązania ww. przykładu. Uważał małżeństwo za

183

Ibidem, s. 53. 184 Ibidem, s. 56. 185 Ibidem, s. 59.

55 ważnie zawarte, jeżeli Rzymianka podjęła decyzję myśląc wyłącznie o tym, iż poślubia króla Anglii. Nieważność miałaby miejsce, gdyby zamierzyła „wyrazić konsens na syna królewskiego kimkolwiek by nie był, wówczas gdy ktoś inny przedstawił się jej jako syn królewski miał miejsce error personae i powodował nieważność małżeństwa”186

.

Dominik Soto rozróżnił cztery rodzaje błędu, z czego błąd co do osoby i błąd co do stanu powodały nieważność małżeństwa. Dostrzegł jednak, iż błąd co do przymiotu mógłby spowodować stwierdzenie nieważności małżeństwa. Zależało to od tego, jak silne było zamierzenie poślubienia mężczyzny bogatego, króla.

Diego Covarruvias wskazywał, iż błąd co do osoby i błąd co do stanu powodował nieważność małżeństwo, błąd co do przymiotu i błąd co do fortuny nie powodował nieważności małżeństwa.

Marcin Azpilcueta (zm. 1586 r.) - nazywany Doctor Navarrus powtarzał stosowaną dotychczas doktrynę.

Na intencjonalność zawarcia małżeństwa wskazywał Francesco di Toledo. Od tego uzależniał ważność zawartego małżeństwa.