Dowód z zeznań świadków

Świadkiem jest osoba fizyczna, która widziała jakieś zdarzenie, wie o określonych faktach, które mają istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy. Do podstawowych obowiązków świadka należy:

a) obowiązek stawienia się w miejscu i czasie wskazanym przez sąd b) obowiązek złożenia zeznań

c) obowiązek złożenia przyrzeczenia

d) obowiązek mówienia prawdy i niczego nie zatajania

Jeżeli chodzi o obowiązek stawienia się w miejscu i czasie, to świadek zobowiązany jest stawić się w miejscu i czasie wskazanym przez sąd. Oznacza to, że jeżeli jest chory w tym czasie lub nie może się stawić, musi usprawiedliwić swą nieobecność. W przypadku choroby świadek zobowiązany jest przedstawić zaświadczenie wystawione przez biegłego sądowego ( art. 2141 § 1 k.p.c. ). W innym przypadku musi podać przyczynę nieobecności i wskazać dokumenty ją potwierdzające. Zgodnie z art. 274 § 1 k.p.c. „W przypadku nieusprawiedliwienia swojej obecności sąd skazuje świadka na grzywnę w wysokości do 1000 zł, po czym wzywa go powtórnie, a w razie ponownego niestawiennictwa skazuje go na ponowną grzywnę i może zarządzić przymusowe jego doprowadzenie”363

. Po nałożeniu grzywny świadek ma możliwość w terminie 7 dni od dnia otrzymania postanowienia skazującego na zapłatę grzywny usprawiedliwić swoje

362 Art. 244 k.p.c.; por B. Biadowski, Metodyka pracy sędziego cywilisty, Zakamycze 2005. 363 Art 274 k.p.c.

136 niestawiennictwo. Decyzję o uchyleniu grzywny sąd może podjąć na posiedzeniu niejawnym.

Świadek ma również obowiązek złożenia zeznań. Świadek zeznania składa osobiście i wyłącznie w formie ustnej. Jednakże podczas składania zeznań może posiłkować się swoimi notatkami, zapiskami, jeżeli pewnych okoliczności nie pamięta dobrze. Świadek zeznaje, poczynając od „ odpowiedzi na pytania przewodniczącego, co i z jakiego źródła wiadomo mu w sprawie, po czym sędziowie i strony mogą w tymże przedmiocie zadawać mu pytania”364

. Świadek obowiązany jest też do złożenia przyrzeczenia, chyba że sąd zwolni za zgodą stron świadka z przyrzeczenia. Świadek składa następujące przyrzeczenie: „Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że będę mówił szczerą prawdę, niczego nie ukrywając z tego, co mi jest wiadome”365. Przed złożeniem przyrzeczenia świadek jest poinformowany przez sąd o znaczeniu tego aktu.

Świadek zobowiązany jest także do mówienia prawdy i nie zatajania niczego. Oznacza to, iż musi zeznawać prawdę. Świadek zostaje pouczony przed składaniem zeznań o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.

Do uprawnień świadków według kodeksu postępowania cywilnego należy: a) prawo zwrotu wydatków koniecznych ze stawieniem się do sądu

b) prawo odmowy składania zeznań, prawo odmowy udzielenia odpowiedzi na pytania

c) prawo do tłumacza366

.

Zgodnie z art. 277 k.p.c. „świadek ma prawo żądać zwrotu wydatków koniecznych, związanych ze stawiennictwem do sądu, a ponadto wynagrodzenia za utratę zarobku.”367 Wydatki konieczne należy rozumieć jako wydatki związane z podróżą z miejsca pobytu do sądu, noclegiem. „Decyduje tu sam fakt stawiennictwa w sądzie (niezależnie od tego, czy świadek został przesłuchany) oraz zgłoszenie żądania przyznania należności najpóźniej po zakończeniu

364

Art. 271 k.p.c. 365 Art 268 k.p.c.

366 A.Jakubecki, Komentarz aktualizowany do kodeksu postępowania cywilnego, http://sip.lex.pl/#/komentarz/587290417/496636/komentarz-aktualizowany-do-kodeksu-postepowania-cywilnego

367

137 rozprawy, pod rygorem utraty prawa do wynagrodzenia (art. 87 ust. 1 i art. 92 u.k.s.c. )”. „Świadek ma prawo do zwrotu tych kosztów w wysokości faktycznie poniesionej, ale nie wyższej niż obliczonej według zasad dotyczących pracowników państwowych z tytułu podróży służbowych na obszarze kraju. Z kolei zwrot utraconego zarobku lub dochodu nie może przekraczać równowartości 4,6% kwoty bazowej określonej w ustawie budżetowej”368

.

Aby przejść do omówienia zagadnienia związanego z prawem odmowy składania zeznań należy wspomnieć, iż obligatoryjnie świadkiem nie mogą być: a)osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń; b)wojskowi i urzędnicy niezwolnieni od zachowania w tajemnicy informacji niejawnych o klauzuli „zastrzeżone” lub „poufne”, jeżeli ich zeznanie miałoby być połączone z jej naruszeniem;

c)przedstawiciele ustawowi stron oraz osoby, które mogą być przesłuchane w charakterze strony jako organy osoby prawnej lub innej organizacji mającej zdolność sądową;

d)współuczestnicy jednolici.

Dodatkowo należy wspomnieć, iż w sprawie o unieważnienie małżeństwa również małoletni, którzy nie ukończyli lat trzynastu, a zstępni stron, którzy nie ukończyli lat siedemnastu, nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków. Zstępnych stron należy rozumieć jako dzieci własne, przysposobione stron. „Przedmiotowy zakaz ma charakter bezwzględny i nie może być uchylony decyzją sądu ani wolą określonych osób”369

. Zakaz ten jak wskazuje orzecznictwo i doktryna nie wyklucza jednak informacyjnego przesłuchania tych osób. Wprowadzone ograniczenie zdaniem Z. Jancewicza wiąże się z przeżyciami psychicznymi tych osób mogącymi mieć wpływ na psychikę małoletniego370

.

Kolejną grupą osób, która nie może być świadkiem w procesie o unieważnienie małżeństwa jest mediator. Chodzi tu w szczególności o to, iż mediator zapewnia stronom poufność, a postępowanie mediacyjne jest tajne.

368 H.Dolecki, T. Wiśniewski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366, wyd.II,http://sip.lex.pl/#/komentarz/587306651/147249/kodeks-postepowania-cywilnego-komentarz-tom-i-artykuly-1-366-wyd-ii

369 Z. Jancewicz, Instytucja unieważnienia małżeństwa w prawie polskim, Stalowa Wola 2008, s. 224. 370 Ibidem, s. 225.

138 Strony swobodnie mogą wyjaśnić sobie wszystkie kwestie w obecności mediatora, które ma na celu wypracowanie określonego konsensusu. Przesłuchanie mediatora w charakterze świadka powodowałoby naruszenie zasady tajności.

Świadek ma prawo odmówić złożenia zeznań. Zgodnie z art. 261 k.p.c. uprawnienie to dotyczy „małżonków stron, ich wstępnych, zstępnych i rodzeństwa oraz powinowatych w tej samej linii lub stopniu, jak również osób pozostających ze stronami w stosunku przysposobienia. Prawo odmowy zeznań trwa po ustaniu małżeństwa lub rozwiązaniu stosunku przysposobienia. Świadek może odmówić odpowiedzi na zadane mu pytanie, jeżeli zeznanie mogłoby narazić jego lub jego bliskich, na odpowiedzialność karną, hańbę lub dotkliwą i bezpośrednią szkodę majątkową albo jeżeli zeznanie miałoby być połączone z pogwałceniem istotnej tajemnicy zawodowej. Duchowny może odmówić zeznań co do faktów powierzonych mu na spowiedzi”371

.

Świadek ma prawo do tłumacza, jeżeli niedostatecznie rozumie język polski. Tłumaczem jest wówczas tłumacz przysięgły.