PKO Bank Polski S.a i Bank zachodni WBK S.a.*
3. Metody wyceny kapitału intelektualnego
4.3. analiza porównawcza wskaźników efektywności zasobów
Obie grupy kapitałowe w badanym okresie odnotowały systematyczny spadek efektywności wykorzystania kapitału własnego w tworzeniu wartości dodanej grupy. Wykres 2 przedstawia porównanie tych wielkości dla obu badanych grup w wyznaczonym okresie.
Grupa kapitałowa BZ WBK w latach 2014-2015 ustabilizowała wynik na stałym poziomie 0,23 zł na każde zainwestowane 1 zł. Wyniki zaangażowania kapitału własnego obu grup odnotowują spadek pomimo wzrostu całkowitej księgowej wartości aktywów netto obu grup w latach 2011-2015. Spadek ten spowodowany jest malejącą wartością dodaną. Aby zatrzymać trend spadkowy i poprawić wskaźnik zaangażowania kapitału w przyszłych latach, należy moż-liwie zmniejszyć koszty operacyjne przy utrzymywaniu wzrostu przychodów operacyjnych. Wykres 3 prezentuje efektywność wykorzystania kapitału ludzkiego w tworzeniu wartości dodanej (VAHU) dla grupy kapitałowej PKO BP oraz grupy kapitałowej BZ WBK w latach 2011-2015.
W badanym okresie grupa kapitałowa PKO BP odnotowuje spadek efek-tywności kapitału ludzkiego w tworzeniu wartości dodanej, w przeciwieństwie do grupy BZ WBK, która po delikatnym spadku i stagnacji w latach 2012-2014 zanotowała wzrost do 3,04 w roku 2015. Wykres 3 pokazuje, że grupa kapitałowa BZ WBK zwiększyła efektywność wykorzystania kapitału ludzkiego. Wartość tego wskaźnika zależna jest jednocześnie od wysokości wydatków poniesionych na pracowników oraz od wartości dodanej. W obu spółkach wydatki na kapitał ludzki stopniowo wzrastają. Wartość dodana będąca zyskiem operacyjnym (gdzie w ujęciu kosztów pominięto wydatki na kadrę pracowniczą, które traktowane są jako inwestycja) odnotowuje dla grupy kapitałowej PKO BP spadek, przez co wskaźnik dla zasobów ludzkich pomniejsza się w badanym okresie. Sposobem na zwiększanie wskaźnika efektywności jest podwyższanie wartości dodanej w nadchodzących latach lub obniżanie wydatków na kapitał ludzki przy obecnym poziomie wartości dodanej. Wykres 4 przedstawia wyniki wskaźnika
efektyw-Wykres 2. Porównanie efektywności wykorzystania kapitału własnego w tworzeniu wartości dodanej grup kapitałowych PKO BP i BZ WBK w latach 2011-2015
Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych grup kapitałowych.
ności wykorzystania kapitału strukturalnego w tworzeniu wartości dodanej dla badanych grup kapitałowych w przyjętym okresie.
Efektywność wykorzystania kapitału strukturalnego jest wyższa w grupie kapitałowej BZ WBK. Jednakże, aby zwiększyć tempo wzrostu tego
wskaźni-Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych grup kapitałowych.
Wykres 3. Porównanie efektywności wykorzystania kapitału ludzkiego w tworzeniu wartości dodanej grup kapitałowych PKO BP i BZ WBK w latach 2011-2015
Wykres 4. Porównanie efektywności wykorzystania kapitału strukturalnego w tworzeniu wartości dodanej grup kapitałowych PKO BP i BZ WBK w latach 2011-2015
Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych grup kapitałowych.
ka, należy wpływać pozytywnie na wzrost wartości dodanej grupy kapitałowej lub zmniejszać wydatki na kapitał ludzki. Efektywność wykorzystania kapitału strukturalnego dla grupy kapitałowej PKO BP zanotowała w badanym okresie niewielki, ale systematyczny spadek. Natomiast grupa kapitałowa BZ WBK odnotowała niewielki wzrost, oprócz roku 2013 i 2015, w których zanotowano wynik 0,67. Oznacza to, że z każdej zainwestowanej w kapitał strukturalny złotówki grupa kapitałowa wygenerowała wartość dodaną o wartości 0,67 zł.
Kapitał strukturalny jest traktowany według tego modelu jako różnica między wartością kapitału intelektualnego a oszacowaną wartością kapitału ludzkiego.
Wartość ta jest bezpośrednio związana z wartością dodaną. Dopiero wzrost tego czynnika umożliwi poprawę efektywności wykorzystania kapitału strukturalne-go. Wykres 5 przestawia porównanie efektywności tworzenia wartości dodanej (VAIC) wybranych grup kapitałowych w badanym okresie.
Grupa BZ WBK ma wysoki wskaźnik VAIC głównie dzięki wysokiej efektywności kapitału ludzkiego oraz wysokiej wartości dodanej spowodowa-nej wzrostem przychodów operacyjnych przy jednocześnie relatywnie niskim wzroście kosztów operacyjnych (bez nakładów na zasoby ludzkie). Grupa kapitałowa PKO BP odnotowuje spadek efektywności wykorzystania kapitału intelektualnego w badanym okresie. Grupa musi zidentyfikować swoje problemy i negatywne trendy przedstawione w powyższym porównaniu i zastosować się do wymienionych przy opisie poszczególnych wskaźników wskazówek dotyczących odwrócenia negatywnych tendencji. PKO BP niebezpiecznie zbliża się do progu VAIC na poziomie 2,0-2,5, gdzie efektywność oceniana jest na wystarczającą,
Wykres 5. Porównanie efektywności tworzenia wartości dodanej grup kapitałowych PKO BP i BZ WBK w latach 2011-2015
Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie sprawozdań finansowych grup kapitałowych.
lecz niezadowalającą. Spadek wartości dodanej w porównaniu do lat poprzednich informuje o tym, że istnieją w grupie kapitałowej PKO BP działy bądź produk-ty, które nie przynoszą wartości dodanej. Ewentualny spadek poziomu wartości dodanej może również być skutkiem niekorzystnej inwestycji, a jej niewielkie wahania nie powinny być niekorzystnie interpretowane przez interesariuszy.
Pełny obraz efektywności wykorzystania kapitału intelektualnego umożliwia dopiero porównanie wyników badanej spółki na tle całego sektora w badanych latach, a dopiero spadek wskaźnika VAIC poniżej średniej wartości dla sektora jest zjawiskiem alarmującym dla kadry zarządzającej. Wartość dodana w alar-mujących przypadkach jest kreowana przy użyciu większej ilości zasobów niż średnio w danym sektorze [Pulic 2008: 14].
Obecnie w gospodarce głównym zadaniem nie jest tworzenie produktu, ale tworzenie wiedzy, która wykorzystana jest następnie w produkcji i oferowanych usługach [Pulic 2008: 4]. Według Pulica doprowadziło to do sytuacji, w której wartość produktu nie jest określana na podstawie wolumenu użytych części składowych i wykorzystanej siły roboczej, a raczej wyceniana na podstawie wiedzy użytej do jego wytworzenia [Pulic 2008: 4]. Prowadzi to do konkluzji, że produkt jest kupowany nie dlatego, że jego poprzednik przestał działać i tym samym spełniać swoją funkcję, ale dlatego, że oferowany nam nowy produkt niesie ze sobą więcej wiedzy. Najbardziej oczywistą branżą, w której zaobserwo-wać można tę rewolucję, jest branża IT, mająca bezpośredni wpływ na elementy kapitału strukturalnego banku. Te same zmiany zauważalne są w innych sektorach gospodarki. Sama wiedza obecna w podmiocie gospodarczym nie tworzy jeszcze wartości dodanej, tworzy ją dopiero wiedza wykorzystywana w procesach bizne-sowych. Pracownicy jako właściciele wiedzy są głównym źródłem wytwarzania wartości dodanej, dlatego pieniądze przeznaczane dla pracowników są uważane za inwestycje w kapitał ludzki, a nie koszt ich utrzymania [Pulic 2008: 5]. Wynik dla badanego podmiotu gospodarczego na poziomie powyżej 2,5 jest niezwykle korzystny dla przedsiębiorstwa. Jest też charakterystyczny dla branży hi-tech oraz występuje w sektorach, w których wiedza jest źródłem bogactwa [Pulic 2008: 5].
Rezultat 2,5, przekroczony przez obie badane grupy kapitałowe, zapewnia efek-tywność na satysfakcjonującym dla podmiotów, bezpiecznym poziomie.
5. Podsumowanie
Analiza literatury oraz przede wszystkim przeprowadzone badania umożliwiły osiągnięcie założonych celów. Zmierzono kapitał intelektualnego banku za pomo-cą wskaźnika VAIC, ukazując, że przyczynia się on do poprawy wiarygodności i porównywalności rzeczywistej wyceny kapitału intelektualnego banku.
Wskaź-nik ten jest obiektywny i łatwy w obliczeniach, dostarcza analizy składWskaź-ników zasobów intelektualnych z podziałem na kapitał ludzki i strukturalny, umożliwia zbadanie pozycji danego podmiotu gospodarczego na rynku. Uzyskane szcze-gółowe wskaźniki ułatwiają budowanie odpowiedniej strategii oraz eliminację nieefektywnych obszarów w celu zwiększania wartości przedsiębiorstwa.
Wycena wskaźnikiem VAIC uwypukliła, że mimo mniejszej wielkości kapi-tałów własnych to właśnie grupa kapitałowa BZ WBK odnotowała wyższą efek-tywność generowania wartości dodanej. W roku 2015 grupa kapitałowa BZ WBK odnotowała wyższe wskaźniki efektywności kapitału własnego, ludzkiego oraz kapitału strukturalnego. Większa spośród badanych grupa, mimo większych możliwości, mniej efektywnie zarządzała swoimi zasobami niematerialnymi.
Szczególną uwagę zwrócono w artykule na istotność pomiaru kapitału inte-lektualnego banku i na wykorzystanie wskaźnika VAIC jako miary tego kapitału.
Wybrany wskaźnik lepiej niż CIV i MV/BV odnosi się do definicji kapitału intelektualnego, ponadto umożliwia uwzględnienie różnorodnych elementów wpływających na wartość dodaną podmiotu. Kolejną zaletą VAIC jest uwzględ-nienie wartości niematerialnych, co ma duże znaczenie dla podmiotu sektora finansowego. Przeprowadzone badania uwypukliły dwie zasadnicze wady wskaź-nika VAIC: ograniczenie wartości kapitału ludzkiego do kosztów zatrudnienia oraz całkowite skupienie się na analizie czynników wewnętrznych podmiotu.
Charakterystyczna dla sektora bankowego jest zależność między wydarzeniami egzogennymi mającymi wpływ na wartość banku. Załamania na rynkach finan-sowych przekładają się na spadek wartości banków, natomiast podczas wzrostu gospodarczego zauważyć można wzrost wartości. Skutkiem kryzysu gospodar-czego, zapoczątkowanego w USA w 2007 r., był jeden z największych spadków wartości rynkowej akcji banków krajowych na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie4. Pominięcie czynników zewnętrznych podczas analizy kapitału intelektualnego jest istotną wadą wskaźnika VAIC. Skutkiem kryzysu subprime był spadek zaufania na rynkach międzybankowych, a więc pogorszenie się relacji z kooperantami (kapitał relacyjny). Jednocześnie klienci banku, osoby prywatne i przedsiębiorstwa, przestały ufać sektorowi finansowemu, co w konsekwencji doprowadziło do pogorszenia relacji z bankami. Polskie banki nie partycypowały bezpośrednio w stratach związanych z rynkiem nieruchomości USA, który za-inicjował ówczesny kryzys, jednak skutki tego wydarzenia odczuły banki oraz pozostałe spółki notowane na warszawskiej giełdzie.
Raportowanie kapitału intelektualnego przyniesie korzyści nie tylko samemu bankowi, będąc narzędziem pomiaru umożliwiającym wykrycie jego nieefek-tywnych obszarów. Korzyści z raportowania niewidzialnego kapitału odniosą inwestorzy, partnerzy biznesowi, pracownicy banku, obecni i przyszli klienci,
4 Wniosek na podstawie notowań uzyskanych z Money.pl.
którzy zdobędą szerszą wiedzę o wartości banku, jego wynikach i możliwoś-ciach. Raportowanie to pozwoli właścicielom i inwestorom na realną wycenę wartości banku, dokonanie analizy opłacalności inwestycji oraz określenie po-tencjału aktywów niematerialnych. Wycena i raportowanie na temat składników zasobów niematerialnych umożliwi wypełnienie luki informacyjnej, co pozwoli na skuteczniejsze zarządzanie rozwojem instytucji.
Zaprezentowane badania stanowią podstawę dalszych poszukiwań i ocen metod wyceny kapitału intelektualnego banku. Wskaźnik VAIC sprawdza się jako narzędzie do porównywania ze sobą konkurencyjności podmiotów gospo-darczych w sektorze. Obecnie nie ma jednego powszechnego modelu i wskaź-nika do pomiaru i raportowania kapitału intelektualnego dla podmiotów sektora finansowego. Kontynuacja badań i stworzenie wskaźnika przeznaczonego dla branży finansowej, jednocześnie niwelującego wady wskaźnika VAIC, będzie dużą korzyścią dla interesariuszy zewnętrznych.
literatura
Anson W., The Intangible Assets Handbook, http://www.consor.com/intellectual-property-advice/
traditional-intangible-assets-valuation-techniques.html [dostęp: 7.01.2017].
Draus M., Bąk J., 2001, Kapitał intelektualny: dylematy i wyzwania, red. A. Pocztowski, Nowy Sącz: Wyższa Szkoła Biznesu.
Dzinkowski R., 2000, The Measurement and Management of Intellectual Capital, Management Accounting: Magazine for Chartered Management Accountants, vol. 78, issue 2: 32.
Edvinsson L., Malone M.S., 2001, Kapitał intelektualny, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
Fijałkowska J., 2012, Analiza porównawcza wybranych metod pomiaru i wyceny kapitału intelek-tualnego, Zarządzanie i Finanse, nr 1.
Jarugowa A., Fijałkowska J., 2002, Rachunkowość i zarządzanie kapitałem intelektualnym, Gdańsk:
Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr.
Kasiewicz S., Rogowski W., Kicińska M., 2006, Kapitał intelektualny – spojrzenie z perspektywy interesariuszy, Kraków: Oficyna Ekonomiczna.
Krakowiak D., Ekonomiczna wartość dodana jako miernik kreacji wartości na przykładzie P & G, Studenckie Koło Naukowe Finansów, Wydział Zarządzania UW, http://www.sknf.wz.uw.edu.
pl/wordpress/wp-content/uploads/2015/02/EVA_PG.pdf [dostęp: 7.01.2017].
Lev B., Abernathy M.A., Wyatt A., Bianchi P., Labory S., 2003, Study on the measurement of intangible assets and associated reporting practices, Brussel: Commission of the European Communities.
Mun J., 2002, Real Options Analysis, New Jersey: John Wiley&Sons.
Panfil M., Szablewski A., 2009, Metody wyceny spółki, Warszawa: Poltext.
Pulic A., 2008, The Principles of Intellectual Capital Efficiency – A Brief Description, Zagreb:
Croatian Intellectual Capital Center.
Regulski K., 2005, Kapitał intelektualny, zarządzanie wiedzą, a może zarządzanie personelem?, Gazeta IT, nr 9.
Skonsolidowane sprawozdanie finansowe grupy kapitałowej Banku Zachodniego WBK S.A. za 2011, 2012, 2013, 2014 i 2015 rok, https://www.bzwbk.pl/relacje-inwestorskie/sprawozdanie--finansowe/2017/sprawozdanie-finansowe-2017.html [dostęp: 7.01.2017].
Skonsolidowane sprawozdanie finansowe grupy kapitałowej Powszechnej Kasy Oszczędności Banku Polskiego Spółki Akcyjnej za rok zakończony 31 grudnia 2011, 2012, 2013, 2014 i 2015 roku, https://www.pkobp.pl/grupa-pko-banku-polskiego/relacje-inwestorskie/raporty--finansowe/#category=95004 [dostęp: 7.01.2017].
Sveiby K.E., 1989, The Invisible Balance Sheet: Key Indicators for Accounting, Control and Valu-ation of Know-How Companies, Stockholm: Affarsvarlden/Ledarskap.
Śledzik K., 2011, Kapitał intelektualny a wartość rynkowa banków giełdowych, Gdańsk: Fundacja Rozwoju Uniwersytetu Gdańskiego.
Ujwary-Gil A., 2009, Kapitał intelektualny a wartość rynkowa przedsiębiorstwa, Warszawa:
C.H. Beck.
Urbanek G., 2008, Wycena aktywów niematerialnych przedsiębiorstwa, Warszawa: PWE.
www.money.pl [dostęp: 21.02.2017].