Funkcjonowanie oraz sposób finansowania niemieckiego systemu dualnego

Kolejnym, bardzo istotnym elementem omawianego zagadnienia jest funkcjo-nowanie i sposób finansowania dualnego systemu kształcenia zawodowego w Niemczech oraz zasady działania instytucji go wspierających.

Jak opisano w poprzednim podrozdziale, dualny system zawodowy w Niem-czech opiera się na ścisłym związku teorii z praktyką i na nieodłącznym partner-stwie dwóch podmiotów. Jednym z nich są zakłady prowadzące naukę zawodu, odpowiadające za praktyczną część kształcenia, drugim – szkoły zawodowe, których zadaniem jest przekazywanie wiedzy teoretycznej. Uwagę należy zwrócić na fakt, że program nauczania w dualnym systemie kształcenia zawodowego jest ściśle dostosowany do potrzeb zakładu, w jakim uczeń się kształci²¹.

Istotną rolę mają tu do odegrania partnerzy społeczni, np. rady zakładowe, związki zawodowe oraz związki pracodawców. Odpowiadają one za negocjacje w sprawie wynagrodzenia dla uczniów, rady zakładowe – za nadzór nad prze-biegiem kształcenia zawodowego oraz mają swój udział w organizacji standar-dów dla dualnego kształcenia zawodowego danego przedsiębiorstwa. Delegują przedstawicieli do komisji egzaminacyjnej na testach częściowych i końcowych, mających na celu sprawdzenie wiedzy uczniów²².

Zadania partnerów społecznych można opisać na czterech poziomach²³: 1. Poziom krajowy: udział w opracowywaniu szkoleń / norm, zaleceń we wszystkich obszarach i aspektach kształcenia i szkolenia zawodowego.

20 Gehalt, https://www.gehalt.de/news/ost-west-vergleich-gehaltsunterschiede-in-deutschland [dostęp: 1.11.2017].

21 Industrie- und Handelskammer Frankfurt am Main, https://www.frankfurt-main.ihk.de/

berufsbildung/ausbildung/aus_bet_wer/index.html [dostęp: 4.11.2017].

22 GOVET, Duale Berufsausbildung. Die Berufsausbildung in Deutschland, Bundesinstitut für Berufsbildung, https://www.bibb.de/dokumente/pdf/GOVET_Praesentation_Maerz_2016_DE.pdf [dostęp: 7.11.2017].

23 Cedefop, Berufsausbildung in Deutschland. Kurzbeschreibung, https://www.bibb.de/doku-mente/pdf/Berufsbildung-im-Deutschland.pdf [dostęp: 4.11.2017].

2. Poziom regionalny:

a) poziom krajowy: zalecenia we wszystkich obszarach kształcenia i szko-lenia zawodowego dotyczące koordynacji między szkołą a przedsiębiorstwami, b) poziom kompetentnych organów: doradztwo, nadzór nad szkoleniem w przedsiębiorstwach, przeprowadzanie egzaminów, nadawanie kwalifikacji.

3. Poziom sektorowy: negocjacje w sprawie ofert miejsc szkoleniowych.

4. Poziom przedsiębiorstwa: planowanie i wdrażanie szkoleń w przedsię-biorstwach.

Partnerstwo między związkami pracodawców a związkami zawodowymi przejawia się na poziomie federalnym we współpracy z główną komisją BIBB na poziomie prowincji w komitecie szkolenia zawodowego w odpowiednim ministerstwie i na szczeblu regionalnym w komitetach szkolenia zawodowego i komisjach egzaminacyjnych izb rzemieślniczych. Komitety ds. Kształcenia Zawodowego przejmują ważne zadania w zakresie wdrażania i monitorowania kształcenia i szkolenia oraz rozwoju zawodowego²⁴.

Omawiając problematykę dualnego systemu kształcenia zawodowego w Niem-czech, trzeba przeanalizować także zasady jego finansowania. Według statystyk przeprowadzonych przez centralę GOVET (German Office for International Cooperation in Vocational Education and Training) łączne publiczne wydatki w roku 2015 na dualny system kształcenia zawodowego wyniosły 5,4 mld euro, z czego 2,9 mld euro to koszty poniesione na rzecz 1600 szkół zawodowych, natomiast pozostałe 2,5 mld wydano na środki sterowania, monitorowania oraz wspierania dualnego systemu kształcenia zawodowego²⁵. Oprócz tego źródła finansowania w Niemczech funkcjonuje system finansowania mieszanego. Jak podaje Europejskie Centrum Wsparcia Kształcenia Zawodowego Cedefop (Eu-ropäisches Zentrum für die Förderung der Berufsausbildung), dualny system kształcenia funkcjonuje dzięki wsparciu wielu instytucji zarówno państwowych, jak i prywatnych, przez które jest wspierany poprzez udział w kosztach. Do tych instytucji należą m.in.: Federalne Ministerstwo Edukacji i Badań Naukowych (Bundesministerium für Bildung und Forschung – BMBF), Federalne Minister-stwo Gospodarki i Technologii (Bundesministerium für Wirtschaft und Technolo-gie – BMWi), Federalna Agencja Pracy (Bundesagentur für Arbeit – BA), Unia Europejska, przesiębiorstwa czy też izby rzemieślnicze²⁶.

Jednym z partnerów, który odgrywa ważną rolę w procesie dotacji dualnego systemu kształcenia zawodowego w Niemczech oraz zaangażowany jest w proces

24 Ibidem.

25 GOVET, Duale Berufsausbildung. Die Berufsausbildung in Deutschland, Bundesinstitut für Berufsbildung, https://www.bibb.de/dokumente/pdf/GOVET_Praesentation_Maerz_2016_DE.pdf [dostęp: 7.11.2017].

26 Cedefop, Berufsausbildung in Deutschland. Kurzbeschreibung, https://www.bibb.de/doku-mente/pdf/Berufsbildung-im-Deutschland.pdf [dostęp: 4.11.2017].

finansowania, są izby rzemieślnicze. Odpowiadają one przede wszystkim za doradz-two zakładów, które oferują naukę w dualnym systemie kształcenia zawodowego, a także biorą czynny udział w szukaniu oraz rejestrowaniu nowych kandydatów na uczniów, zajmują się edukacją personelu oraz certyfikowaniem nauczycieli, biorą również czynny udział w przeprowadzaniu egzaminów częściowych i końcowych²⁷. Kolejnym z kooperantów, aktywnym w procesie finansowania, jest Republika Federalna Niemiec, która odpowiada za finansowanie części szkolnej (o której jeszcze będzie mowa w tym rozdziale), nadzoruje publiczny system kształcenia zawodowego, prowadzi badania dotyczące kształcenia zawodowego, a także odpowiada za rozwój standardów [Dolny 2011: 39]. Analizując finansowanie systemu kształcenia zawodowego w Niemczech, należy zwrócić uwagę na jego przedmiot, tj. część szkolną edukacji oraz zakładową, odbywającą się w przed-siębiorstwach. Źródłem finansowana części szkolnej są dochody z podatków danego landu oraz gminy. Landy ponoszą wszelkie koszty związane z edukacją, m.in. nadzór szkolny, wykształcenie instruktorów oraz koszty związane z mie-sięcznymi wynagrodzeniami nauczycieli. Gminy natomiast opłacają wydatki związane z infrastrukturą (np. utrzymanie odpowiedniego stanu budynków, w których odbywa się edukacja, pozyskiwanie środków do nauki i nauczania) oraz z administrowaniem procesu kształcenia okolicznościami zewnętrznymi, które wiążą się z edukacją [Dolny 2011: 39].

Odpowiedzialność za finansowanie części zakładowej ponoszą przedsiębior-stwa, w których odbywa się nauka. Przedsiębiorstwa biorące udział w dualnym systemie kształcenia zawodowego przeznaczają rocznie około 5,6 mld euro na jego cele, o czym informuje centrala GOVET²⁸. Należy więc zwrócić uwagę na dwa typy kosztów, które mają związek z omawianym typem kształcenia w Niemczech: brutto i netto²⁹.

Warto jeszcze odnieść się do kwestii średniego kosztu brutto, dochodu oraz kosztu netto na jednego ucznia w poszczególnych częściach Niemiec, tj. w lan-dach wschodnich i zachodnich. Wcześniejszy podrozdział zwracał uwagę na różnice, jakie występują w wynagrodzeniu miesięcznym uczniów w tych dwóch częściach kraju. Zauważalne są także nierówności w średnich kosztach, które przeliczane są na jednego ucznia [Krekel b.d.].

Z badań przeprowadzonych przez Federalny Instytut Kształcenia i Szkolenia Zawodowego wynika, że średnie koszty brutto na jednego ucznia w landach za-chodnich wynoszą 17 491 euro, z czego 8162 to dochody. Średnie koszty netto wynikają natomiast z różnicy pomiędzy kosztami brutto a dochodami,

przypadają-27 Ibidem.

28 Ibidem.

29 Statistisches Bundesamt, Neue Erhebung zu betrieblichen Ausbildungskosten und Bildungs-budget, https://www.destatis.de/DE/Publikationen/WirtschaftStatistik/BildungForschungKultur/

BildungKultur032010.pdf?__blob=publicationFile [dostęp: 9.11.2017].

cymi na jednego ucznia i wynoszą tym samym, w landach zachodnich, 9329 euro.

Dla porównania, średnie koszty brutto na jednego ucznia w landach wschodnich wynoszą 12 438 euro, średni dochód – 6095, natomiast średnie koszty netto – 6343 euro. Jak można zauważyć, są one znacznie niższe niż w landach zachodnich³⁰.

Zajmując się tematyką finansowania dualnego systemu kształcenia zawodo-wego w Niemczech, należałoby zainteresować się także średnimi kosztami brutto, dochodami oraz średnimi kosztami netto na jednego ucznia w poszczególnych latach kształcenia zawodowego. Zostały one udostępnione przez Federalny Insty-tut Kształcenia i Szkolenia Zawodowego i zestawione w tabeli 1. Jak obrazują przytoczone dane, średnie koszty brutto na jednego ucznia w dualnym systemie kształcenia zawodowego w Niemczech utrzymują się na bardzo podobnym poziomie w ciągu trzech lat nauki. Szczegółowa analiza problemu pokazuje, że chociaż suma kosztów brutto w ciągu trzech lat jest podobna, ich struktura się zmienia. Przykładowo w pierwszym roku nauczania średnie koszty netto są dużo wyższe niż średnie koszty netto w trzecim roku nauczania, gdy wynoszą one już tylko 5657 euro, a nie jak w pierwszym przypadku – 11 499 euro. Rozpatrując natomiast kwestię średniego dochodu na jednego ucznia w ciągu trzech lat nauki, zauważyć można, że średni dochód w dualnym systemie kształcenia zawodowego rośnie z każdym rokiem nauki.

Należy więc stwierdzić, że istnieje pewna zależność między średnim do-chodem a średnimi kosztami netto przypadającymi na jednego ucznia oraz że wraz ze wzrostem średniego dochodu na jednego ucznia maleją średnie koszty netto na niego w poszczególnych latach. Z przeprowadzonej analizy wynika także, że dualny system kształcenia zawodowego w Niemczech ma trzech głównych partnerów, przez których jest finansowany oraz wspierany.

Można pokusić się o stwierdzenie, że partnerzy ci są nieodłącznym elementem dualnego systemu kształcenia zawodowego w Republice Federalnej Niemiec oraz że bez nich system ten nie funkcjonowałby tak dobrze jak dotychczas, być może nie działałby wcale.

30 Ibidem.

Tabela 1. Średnie koszty przypadające na jednego ucznia podczas kształcenia zawodowego w poszczególnych latach edukacji w Niemczech (w euro)

Rok kształcenia Średnie koszty brutto

(na 1 ucznia) Średnie koszty netto

(na 1 ucznia) Średni dochód (na 1 ucznia)

1. rok 16 926 11 499 5 427

2. rok 17 017 9 320 7 697

3. rok 16 613 5 657 10 955

Ź r ó d ł o: opracowanie własne na podstawie danych Bundesministerium für Berufsbildung [Krekel b.d.].

Ogólnie można także uznać, że pomimo iż suma kosztów brutto w ciągu trzech lat trwania nauki w dualnym systemie kształcenia zawodowego jest podobna, struktura kosztów w tym czasie się zmienia. Z jednej strony średnie koszty netto przypadające na jednego ucznia zmniejszają się z każdym rokiem kształcenia, z drugiej strony zwiększa się średni dochód, który także liczony jest na jednego ucznia. Do zmniejszania średnich kosztów netto dochodzi przez to, że uczniowie z biegiem czasu nabywają większej wiedzy i umiejętności sa-modzielnego wykonywania zawodu, z kolei do zwiększenia średniego dochodu dochodzi ze względu na wzrost korzyści, jakie płyną z jednego ucznia, dzięki nabytej przez niego wiedzy i kompetencjom.