Słowo „motywacja„ pochodzi od łacińskiego słów: motus, który oznacza ruch, bieg, czynności umysłu, oraz moveo, oznaczającego wprawianie w ruch, zachę-canie kogoś do czegoś, pobudzanie do czynu, wpływanie na kogoś. Można więc
18 Pomyśl o swojej postawie wobec bezpieczeństwa, www.bhpdistribu on.pl/pl/bezpie czenstwo_pracy/zasady_bezpieczenstwa_pracy_-_artykul_ciop.html (dostęp: 12.12.2015).
19 Ibidem.
20 A. Szczygielska, J. Wrzesińska, Kształtowanie pozytywnej postawy…, s. 17.
21 A. Gembalska-Kwiecień, Metody i środki motywowania do bezpiecznej pracy, „Zeszyty Naukowe Politechniki Śląskiej”, seria „Organizacja i Zarządzanie” 2013, z. 67, s. 94.
powiedzieć, że motywacja jest dążeniem w pewnym określonym kierunku. W za-rządzaniu kształtowanie motywacji uznawane jest za jedną z głównych funkcji i technik kierowania. Zarządzanie przez motywację jest ciągłym poszukiwaniem odpowiedzi na pytanie, które nurtuje każdego pracodawcę: co zrobić, aby pra-cownicy pracowali efektywniej i bezpieczniej?22.
Motywacja oznacza gotowość do pewnego zachowania, chęć efektywnego wykonania zadania i osiągnięcia określonych celów. Jest motorem napędzającym człowieka do działania. Bodźcem tych wszystkich działań jest, według Abrahama Maslowa, zaspokajanie potrzeb. W pierwszej kolejności musimy zaspokoić potrze-by fi zjologiczne: potrzebę snu, głód, pragnienie itp. Na drugim miejscu w hierar-chii stoi potrzeba bezpieczeństwa, następnie miłości, szacunku i samorealizacji23. Człowiek w swoim działaniu kieruje się chęcią zaspakajania potrzeb, stąd wszelką aktywność planuje tak, aby w największym stopniu mógł zrealizować te potrzeby. Obecnie najczęściej człowiek funkcjonuje w grupach pracowniczych lub organizacjach. Często trudno jest pogodzić potrzeby jednostki z potrzebami grupy lub organizacji. Dlatego potrzebne jest motywowanie, które polega na skłania-niu ludzi do chętnego i dobrego wykonania powierzonych im zadań. Motywacja powinna opierać się na trzech postawach: na przekonaniu, że warto, że można i że ta możliwość zależy od nas. Zakłada się, że na skuteczność działania najsilniej i najbardziej wpływa samo środowisko.
Człowiek podejmuje działania wtedy, kiedy spodziewa się uzyskać za nie jakąś wartość społeczną i indywidualną, a także gdy spodziewa się, że zadanie, którego chce się podjąć, ma szansę powodzenia i potrafi je wykonać. W przypadku waha-nia się dużą rolę odgrywają tu odpowiednie bodźce, takie jak: zachęta materialna (premie i nagrody pieniężne) i niematerialna (np. umożliwienie rozwoju pracow-nika, uznanie, awans) lub kara. Karą może być upomnienie, nagana, przeniesienie na inne stanowisko, a nawet zwolnienie z pracy24.
Motywacja jest pojęciem o różnych znaczeniach. Najczęściej rozumiana jest jako stan gotowości człowieka do podjęcia określonego działania. Motywacja jest mechanizmem psychologicznym, który daje człowiekowi siłę do działania. Od niej zależy intensywność oraz wytrwałość wysiłków zmierzających do osiągnięcia zamierzonego celu. Człowiek zaczyna działać, ponieważ odczuwa nieprzyjemny stan napięcia, który wynika z poczucia braku jakiegoś czynnika. Poczucie to po-budza go do działania ukierunkowanego na zaspokojenie potrzeby. Jednak kiedy cel zostanie osiągnięty, napięcie znika i przestaje wtedy działać bodziec. Ustanie działania bodźca powoduje eliminację motywu działania, a w konsekwencji eli-minację samego zachowania. Czynnikami prawdziwej motywacji są te wszystkie elementy, które zachęcając ludzi do lepszej pracy, stwarzają im możliwość wy-korzystania i rozwoju ich zasobów oraz kapitału intelektualnego. Motywacja to
22 Ibidem, s. 88.
23 J. Kostka, Jak motywować pracowników do efektywnej i bezpiecznej pracy?, „Norma”
2012, nr 3, s. 42.
proces, w wyniku którego dochodzi do pobudzenia i ukierunkowania aktywności pracowników25.
Ważną rolę w procesie motywowania odgrywa:
• zaangażowanie kierownictwa w problemy bhp, wyrażane w sposób widoczny; • styl kierowania;
• sposób komunikowania się kierownictwa z pracownikami; • osobisty przykład kierownictwa.
Pozytywnie na motywację pracowników wpływa m.in.:
• ustalenie zadań dotyczących bhp przy współudziale tych pracowników, którzy będą je realizować;
• bezpośrednie łączenie nagród z osiąganiem wytyczonych celów; • zwiększenie uprawnień pracowników;
• popieranie prowadzenia rzetelnych analiz bhp oraz wykorzystywanie ich wy-ników do ustalenia zadań i inicjowania działań korygujących;
• potępianie zjawiska ukrywania problemów, które mogą stworzyć zagrożenia lub wynikają z zagrożeń, oraz stworzenie warunków uniemożliwiających ich ukrywanie;
• organizowanie zebrań z pracownikami, podczas których są omawiane i
roz-wiązywane problemy bhp;
• ścisłe przestrzeganie przez członków kierownictwa procedur związanych z za-pewnieniem bhp w przedsiębiorstwie.
Motywującą rolę odgrywa również uświadamianie pracownikom korzyści, które mogą wynikać z eliminacji zagrożeń i ograniczania ryzyka, a także z możli-wych skutków niestosowania się do obowiązujących zasad bezpiecznego wyko-nywania pracy26.
Ponadto menedżer w pracy kierowniczej powinien dostosować zespół za-chęt motywacyjnych do potrzeb pracownika i potrzeb instytucji, jasno określać i przestrzegać zasad systemu motywacyjnego, stosować zachęty motywacyjne odpowiednio silne, stosownie szybko i konsekwentnie. Wymagana jest tu rów-nież rozwaga, znajomość potrzeb pracownika, jego cech osobowości, predyspo-zycji do pracy i oddziaływania na innych pracowników w miejscu pracy. Właściwe sterowanie procesem motywacji wymaga więc rzetelnej i wielostronnej wiedzy, przede wszystkim z zakresu psychologii i socjologii zarządzania27.
Motywację można określić jako specyfi czny stan psychiki człowieka. Odczu-wanie przez pracownika potrzeby dostosowania się do nakazanych przepisami metod pracy i wzorów postępowania nazywa się motywacją do bezpiecznej
pra-25 M.A. Leśniewski, J. Berny, Wynagrodzenia w procesie motywowania pracowników, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Przyrodniczo-Humanistycznego w Siedlcach”, seria „Administracja i Zarządzanie” 2012, t. 22, nr 95, s. 453.
26 Zaangażowanie kierownictwa i współudział pracowników – podstawowe warunki skutecznego wdrażania polityki bezpieczeństwa i higieny pracy, www.ciop.pl/zasoby/ r4.pdf (dostęp: 12.12.2015).
27 S. Wieczorek, P. Żukowski, Organizacja bezpiecznej pracy, Kraków–Tarnobrzeg 2009, s. 132.
cy. Potrzeba ta jest wynikiem przekonania, że zastosowanie się do obowiązują-cych metod zmniejszy bądź wyeliminuje ryzyko utraty życia lub zdrowia. Zdaniem Ryszarda Studenckiego oddziaływanie na pracowników, które ma zamiar wywo-łania u nich potrzebę dostosowania się do wzorców bezpieczeństwa, nazywane jest motywowaniem do bezpiecznego postępowania. Na ten rodzaj motywowa-nia składa się kilka czynników, m.in. informowanie o wypadkach, ich przyczynach oraz o ponoszonych w ich następstwie stratach, dawanie dobrego przykładu, sta-wianie podwładnym celów do uzyskania, propagowanie bezpiecznego postępo-wania, ocenianie dozoru i pracowników, nagradzanie i karanie28.