Trwający proces przemian owocuje postępującym rozwarstwieniem w poszczegól-nych poziomach średnich wynagrodzeń pomiędzy województwami. Poza różnicami w zakresie dynamik płac, obserwuje się również różnice w zakresie wielkości absolut-nych. Dostrzega się duże rozwarstwienie pomiędzy płacą przeciętną w gospodarce ogółem oraz najniższą i najwyższą. Niepokojące jest to, że czasami te różnice przyj-mują duże rozmiary. Studia nad przyczynami dyferencjacji płac w regionie pozwalają na skwantyfikowanie ich do kilku grup, mianowicie [Nyk 2016, s. 150]:
· proces transformacji z gospodarki centralnie planowanej do wolnorynkowej, · postępująca prywatyzacja gospodarki, wymuszająca alokację zasobów opartą na kryteriach mechanizmu rynkowego;
· poziom rozwoju gospodarczego i stopień urbanizacji;
· urealnienie cen towarów i usług, co spowodowało znaczny spadek dochodów ludności;
· struktura społeczno-gospodarcza;
· stopniowe zanikanie systemu świadczeń socjalnych oferowanych przez zakłady pracy;
· wysokie bezrobocie;
· redukowanie wydatków na pomoc społeczną oraz środków na aktywne progra-my rynku pracy.
Tabela 3. Wybrane kategorie statystyczne dla kształtowania płac w Polsce – ujęcie regionalne Wyszczególnienie 2010 2015 2018 przeciętna płaca ( zł) 3174,22 3927,62 4614,56 mediana (zł) 3049,22 3815,82 4491,64 odchylenie standardowe (zł) 374,81 386,41 424,27 współczynnik zmienności (%) 11,8 9,8 9,2
Wyszczególnienie 2010 2015 2018
współczynnik asymetrii 2,14 1,91 1,94 Źródło: opracowanie własne na podstawie tabeli 1 i tabeli 2.
Z danych zawartych w tabeli 3 wynika, że przeciętna nominalna płaca wzra-sta, przy czym większość regionów zawiera się w pierwszym przedziale klasowym2. W przedziale drugim zawierają się 3–4 regiony, zaś w ostatnim tylko 1 województwo (mazowieckie). Struktura w tym obszarze w wybranych okresach jest względnie sta-bilna (patrz wykres 1 ). Ponadto udział mediany w wartości płacy przeciętnej w ba-danym okresie wynosi blisko 97%. Oznacza to, że 50% województw charakteryzuje poziom płacy niższy od wartości mediany, zaś 50% regionów cechuje wartość powy-żej tej kategorii.
Wykres 1. Przeciętne wynagrodzenie w województwach w Polsce według przedziałów klasowych
Źródło: opracowanie własne.
2 Na potrzeby analizy statystycznej dokonano podziału na przedziały klasowe. Liczbę klas wyodrębniono korzystając z algorytmu 2: gdzie: k-liczba klas; N-liczba obserwacji [za: Starzyńska (red.) 2006, s. 58].
Współczynnik zmienności płacy w ujęciu regionalnym wynosi od 11,8% (w 2010 r.) przez 9,8% (2015 r.) do 9,2% (2018 r.). Oznacza to relację bezwzględnej miary zróżni-cowania do średniej, wyrażoną w procentach. Zatem w 2010 roku odchylenie stan-dardowe stanowi 11,8% wartości średniej arytmetycznej, podczas gdy w kolejnych latach możemy zauważyć tendencję spadkową.
Kolejnym etapem analizy jest badanie asymetrii3, czyli skośności szeregu. Dzięki tej kategorii można wskazać, czy odchylenia przeciętnej płacy, w ujęciu regionalnym, od wartości średniej w jedną stronę, są mniej lub bardziej liczne od odchyleń w dru-gą stronę [Ignatczyk, Chromińska 1999, s. 63]. Okazuje się, ze istotny jest nie tylko przeciętny poziom i zróżnicowanie regionalne wynagrodzenia, ale także to, czy prze-ważająca liczba województw ma wartości cechy powyżej czy poniżej przeciętnego poziomu. Współczynnik asymetrii jest liczbą niemianowaną. Na ogół przyjmuje war-tości od -1 do +1. W analizowanych szeregach wartość współczynnika we wszystkich badanych okresach przekracza 1. Taka sytuacja zdarzyć się może przy bardzo silnej asymetrii. W 2010 roku wynosi 2,14, podczas gdy w 2015 r. wartość ta stanowi 1,91, zaś w 2018 r. – 1,94. Znak współczynnika informuje o kierunku asymetrii. Jeśli dla ba-danej cechy jest dodatni, oznacza to, że asymetria we wszystkich obserwowanych la-tach ma charakter prawostronny, czyli większość regionów charakteryzuje poziom płac nominalnych poniżej średniego wynagrodzenia. Tezę tę potwierdza ilustracja graficzna współczynników asymetrii – wykres 1.
Dla porównania rozkładu współczynników asymetrii dokonano analizy przecięt-nej płacy w kontekście sekcji gospodarki narodowej, w ujęciu regionalnym. Wyni-ki obserwacji wskazują, na ile w poszczególnych województwach obserwuje się od-chylenie płacy od wartości przeciętnej w podziale na sekcje gospodarki narodowej. Tabela 4. Współczynniki asymetrii (As) przeciętnej płacy* w poszczególnych sekcjach gospodarki narodowej w Polsce – ujęcie regionalne
Województwa As dolnośląskie 1,16 kujawsko-pomorskie 0,35 lubelskie 0,52 lubuskie 0,13 łódzkie 0,61 małopolskie 1,32
3 Współczynnika asymetrii obliczono jako iloraz różnicy średniej arytmetycznej i dominanty przez odchy-lenie standardowe [za:] Starzyńska (red.) 2006, s. 144.
Województwa As mazowieckie 1,20 opolskie 0,03 podkarpackie 0,82 podlaskie 0,60 pomorskie 1,11 śląskie 0,31 świętokrzyskie 0,54 warmińsko-mazurskie 0,18 wielkopolskie 0,60 zachodnio-pomorskie 0,88
*na podstawie przeciętnej płacy w I półroczu 2018 r. [Zatrudnienie i wynagrodzenie w gospodarce
na-rodowej 2018].
Źródło: obliczenia własne.
Przyjmując jako wyznacznik dla obliczenia asymetrii rozkład przeciętnej, nomi-nalnej płacy w poszczególnych województwach w przekroju sekcji gospodarki naro-dowej, potwierdza się teza o prawostronnym charakterze badanego współczynnika. Jednakże, o ile na podstawie płacy w przekroju klasowym w regionach siła asymetrii była bardzo wysoka, o tyle, w oparciu o kształtowanie się przeciętnej płacy, w sek-cjach gospodarki narodowej natężenie współczynnika asymetrii jest zróżnicowane. Dla potrzeb niniejszej analizy dokonano następującej klasyfikacji i przyporządkowa-no województwa:
· As<0,5 – kujawsko-pomorskie; lubuskie; opolskie; śląskie; warmińsko-mazurskie; · 0,5<As<0,8 – lubelskie; łódzkie; podlaskie; świętokrzyskie; wielkopolskie; · As>0,8 – dolnośląskie; małopolskie; mazowieckie; podkarpackie; pomorskie; za-chodnio-pomorskie.
Na podstawie powyższej klasyfikacji można stwierdzić, że nie dostrzega się żad-nej zależności. Wysoki poziom asymetrii płac opisuje region mazowiecki, ale również m.in. podkarpacki. Umiarkowana wysokość współczynnika asymetrii (0,5–0,8) cha-rakteryzuje region m.in. łódzki, świętokrzyski, ale też wielkopolski. Podobnie w gru-pie województw charakteryzujących się niskim stopniem asymetrii prawostronnej – przejawia się ona w regionach m.in. w warmińsko-mazurskim, ale i lubuskim. Wnio-sek, jaki nasuwa się po takich obserwacjach, to fakt, że poziom asymetrii przecięt-nych płac nie jest uwarunkowany geograficznie, tym samym nie jest podyktowanym poziomem rozwoju społeczno-gospodarczego.
Podsumowanie
Mimo że od wielu lat obserwuje się wzrost płac nominalnych w Polsce, to tempo zmian jest zróżnicowane. Opracowanie wskazuje, że poziom i dynamika płac w wo-jewództwach są różnorodne. W regionach, gdzie poziom płac jest wyższy, obserwuje się niższe tempo wzrostu w badanym okresie.
Czynniki, które determinują dyferencjację wynagrodzeń w poszczególnych wo-jewództwach, mogą mieć różny wymiar i charakter oraz odmienny stopień wpły-wu. Mediana płac w regionach stanowi blisko 97% płacy przeciętnej, co nieco znie-kształca pogląd o nieadekwatności miary średniej płacy na potrzeby analiz ekono-micznych.
Rozkład płac w regionie cechuje prawostronna asymetria. Oznacza to, że w zde-cydowanej większości województw wynagrodzenie kształtuje się poniżej średnie-go. Wraz ze spadkiem poziomu asymetrii, w kolejnych latach obserwacji zmniejsza się współczynnik zmienności – z 11,8% w 2010 r. do 9,2% w 2018 r.
Przyjmując rozkład przeciętnego wynagrodzenia według sekcji gospodarki na-rodowej w poszczególnych województwach, dostrzega się w niektórych regionach znacznie niższy poziom asymetrii, ale także prawostronny. Tym samym nie rysuje się żadna zależność o charakterze geograficznym, co oznacza, że w grupie województw o relatywnie wysokiej asymetrii znajdują się województwa centralne (np. mazowiec-kie) i wschodnie (np. podkarpacmazowiec-kie).
Konkludując, tak wysokie zróżnicowanie poziomu, dynamiki, asymetrii płac wskazują, ze autonomiczne funkcjonowanie rynku w różnym stopniu decyduje o za-chodzących procesach gospodarczych w poszczególnych województwach.
Bibliografia
Antoszak P. (2017), Przyczyny zróżnicowania wynagrodzeń w Polsce, Wydawnictwo PWSZ, Płock.
Borkowska S. (1999), Wynagrodzenie godziwe, IPiSS, Warszawa.
Czajka Z. (2010), Refleksje nad polityką wynagradzania w Polsce, IPiSS, Warszawa.
Karaszewska H. (2003) Ewolucja wynagrodzeń w Polsce w okresie zmian systemu ekonomicz-nego, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Nyk M. (2016), Polityka wynagrodzeń w Polsce, Difin, Warszawa.
Rokicki B. (2008), Teorie ekonomiczne a regionalne zróżnicowanie rynku, Uniwersytet War-szawski, Warszawa.
Starzyńska W. (2006), Podstawy statystyki, Difin, Warszawa.
Wysokińska Z., Witkowska J. (1999). Integracja europejska, PWN, Warszawa-Łódź.
Robert Balcerzyk
|robert.balcerzyk@awl.edu.plAkademia Wojsk Lądowych im. generała Tadeusza Kościuszki we Wrocławiu ORCID ID: 0000-0002-5462-6901