Jak wskazuje P. Antoszak, kształtowanie wynagrodzeń jest uzasadnione w dużej mie-rze autonomicznym funkcjonowaniem rynku. Płace są zależne od sytuacji, jaka wy-stępuje w gospodarce oraz poziomu konkurencyjności regionów. Atrakcyjność regio-nów bywa często podyktowana walorami wynikającymi z położenia geograficzne-go. Region o wysokich wynagrodzeniach nie jest konkurencyjnym dla ewentualnego podjęcia inwestycji na tym terenie. Wyższy poziom płac oznacza dla przedsiębiorstw wyższe koszty prowadzenia działalności gospodarczej. Województwa charakteryzu-jące się wysokim stopniem koncentracji pozarolniczej działalności gospodarczej oraz umiejscowieniem organów administracji państwowej należą do województw o sokim poziomie wynagrodzeń. Natomiast w województwach typowo rolniczych wy-nagrodzenia znajdują się na znacznie niższym poziomie [Antoszak 2017, s. 22].
Dysproporcje płac, w kontekście geograficznym, osłabiają motywację pracowni-ków, a tym samym utrudniają efektywne zarządzanie podmiotami gospodarczymi. Z. Czajka stoi na straży przekonania, że regionalne proporcje płac oznaczają obiek-tywne ich zróżnicowanie [Czajka 2010, s. 56]. Wynika z tego, że obserwowanie znacz-nej dysproporcji w regionach stanowi normalną sytuację, która jest następstwem różnych efektów pracy jako mierzalnych osiągnięć. Efekty pracy zależą od sposo-bu świadczenia pracy przez pracowników. W tych samych warunkach organizacyj-no-technicznych pojawiają się różne rezultaty, w zależności od kwalifikacji i wysiłku pracownika. Niezależnie od tego, w jakim przekroju i obszarze dostrzega się dyspro-porcje wynagrodzeń, oznacza to nieprawidłowe opłacanie pracowników i stanowi zjawisko niepożądane. Poza rezultatem w postaci wypaczenia motywacji do pracy czy też nieefektywnego zarządzania podmiotami, taka sytuacja hamuje rozwój spo-łeczno-gospodarczy regionów o relatywnie niższych płacach. Wymóg jednakowego wynagradzania we wszystkich regionach wykonywanej pracy tej samej wartości, jest
odpowiedzią na aspekt sprawiedliwej płacy, która wiąże się z poglądem, że sprawie-dliwe jest wynagradzanie proporcjonalne do nakładu i efektu pracy poszczególnych pracowników, niezależnie od miejsca wykonywania pracy [Borkowska 1999, s. 23].
Regiony charakteryzujące się niższym poziomem płac, a co za tym idzie nieko-rzystną sytuacją opisującą rynek pracy, odznaczają się niższym poziomem popytu wewnętrznego, co z kolei w kolejnych okresach determinuje decyzje przedsiębior-ców w odniesieniu do wielkości zatrudnienia.
Tabela 1. Przeciętna, nominalna płaca w województwach w Polsce
Region 2010 2015 2018
1. region centralny, w tym: 4 101,36 4 886,58 4 464,34
łódzkie 2 993,09 3 838,78 4 514,04 mazowieckie 4 410,17 5 151,85 5 973,72
2. region południowy, w tym: 3 352,37 4 134,63 4 805,61
małopolskie 3 200,28 3 989,25 4 796,37 śląskie 3 446,68 4 229,31 4 811,88
3. region wschodni, w tym: 2 923,38 3 679,5 4 336,02
lubelskie 2 945,22 3 753,72 4 416,49 podkarpackie 2 834,47 3 593,36 4 244,78 podlaskie 2 981,48 3 715,66 4 372,27 świętokrzyskie 2 998,68 3 680,26 4 335,69
4. region północno-zachodni, w tym: 3 122,79 3 789,37 4 478,06
lubuskie 2 989,1 3 623,31 4 591,38 wielkopolskie 3 161,14 3 792,86 4 347,41 zachodnio-pomorskie 3 099,76 3 885,69 4 469,24 5. region południowo-zachodni, w tym: 3 412,23 4 182,67 4 905,3 dolnośląskie 3 485,89 4 260,54 4 986,01 opolskie 3 127,68 3 858,56 4 562,83
6. region północny, w tym: 3 086,42 3 885,64 4 552,39
kujawsko-pomorskie 2 904,96 3 634,51 4 277,4 pomorskie 3 382,99 4 252,73 4 188,44 warmińsko-mazurskie 2 825,99 3 581,55 4 945,06
Źródło: opracowanie własne na podstawie Zatrudnienie i wynagrodzenie w gospodarce narodowej 2010–2018.
Fakt zróżnicowania płac w regionach potwierdzają dane zawarte w tabeli 1. Ta-kie dysproporcje rodzą wiele skutków o różnym charakterze. Wielu pracowników, mając świadomość wyższych plac w innym regionie, jest gotowych zmienić miejsce pracy, a nawet migrować na stałe. Ponadto region charakteryzujący się niższymi pła-cami przeciętnymi jest potencjalnie narażony na słabsze wywiązywanie się instytu-cji państwa z pełnionej funkinstytu-cji dystrybucyjnej. Niższy poziom płac to niższe wpły-wy do budżetu państwa, przez co mniejsze kwoty pozostające do dyspozycji samo-rządów. Dostrzega się jednak również pozytywy relatywnie niższych płac w określo-nych regionach. Inwestorzy mogą postrzegać takie województwo jako rejon atrak-cyjny w kontekście kosztów płacowych. Przy czym można obawiać się niższego po-tencjalnego popytu na dobra i usługi będące efektem ich procesów produkcji.
Przy znacznym zróżnicowaniu płac w regionach Polski istotnym jest fakt, w jakim tempie i kierunku zmieniało się wynagrodzenie w wybranych latach. Według zało-żeń konwergencji, w województwach, gdzie poziom płac jest stosunkowo niski, ich dynamika jest znacznie wyższa od pozostałych regionów.
Tabela 2. Wskaźniki dynamiki przeciętnych, nominalnych płac w Polsce – ujęcie regionalne
Region 2015* 2018**
1. region centralny, w tym: 119,1 91,4
łódzkie 128,3 117,6
mazowieckie 116,8 116,0
2. region południowy, w tym: 123,3 116,2
małopolskie 124,7 120,2
śląskie 122,7 113,8
3. region wschodni, w tym: 125,9 117,8
lubelskie 127,5 117,7
podkarpackie 126,8 118,1
podlaskie 124,6 117,7
świętokrzyskie 122,7 117,8
4. region północno-zachodni, w tym: 121,3 118,2
lubuskie 121,2 126,7
wielkopolskie 120,0 114,6
zachodnio-pomorskie 125,4 115,0
Region 2015* 2018**
dolnośląskie 122,2 117,0
opolskie 123,4 118,3
6. region północny, w tym: 125,9 117,2
kujawsko-pomorskie 125,1 117,7
pomorskie 125,7 98,5
warmińsko-mazurskie 126,7 138,1 *Dynamika rok 2010=100
**Dynamika rok 2015=100
Źródło: obliczenia własne na podstawie tabeli 1.
Prawie wszystkie rejony i województwa w badanym okresie cechuje dodatnie tempo zmian przeciętnej płacy wobec poprzednich okresów obserwacji. W 2015 roku najwyższa dynamika opisuje region wschodni – przeciętny wzrost o 25,9% w stosunku do 2010 roku, zaś najmniejsza opisuje region łódzki – wzrost o 19,1% (ma-zowieckie – 16,8%). W 2018 roku w województwie pomorskim dostrzega się zmniej-szenie poziomu płac w relacji do 2015 roku o 1,5%. W tym okresie najwyższą dyna-miką charakteryzuje się region północno-zachodni. Przyczyn takiej dyferencji moż-na upatrywać w wielu obszarach o różnym charakterze, jedmoż-nak nie jest to przedmio-tem opracowania1.
Wśród czynników powodujących zróżnicowanie regionalne wynagrodzeń moż-na wyróżnić trzy kategorie: geograficzną, historyczną (kulturową) oraz instytucjo-nalną; przy czym kategorie te są ze sobą powiązane. Ekonomiści klasyczni nie przy-wiązywali dużej wagi do problemów regionalnego zróżnicowania płac. Według nich, w celu maksymalizacji zysku posiadacze kapitału powinni dążyć do jego lokowania w miejscu oferującym najniższe koszty, podczas gdy siła robocza powinna dążyć do optymalizacji swoich zarobków, podejmując prace w regionie oferującym najlepsze możliwości wynagradzania [Rokicki 2008, s.16].
W miarę postępu rewolucji przemysłowej zaczęły się zwiększać różnice w struk-turze rynku pracy i polityki wynagrodzeń. Proces ten sprawił, że neoklasyczna teo-ria alokacji zaczęła oddalać się od rzeczywistości. Zgodnie z jej założeniami nigdy nie powinno dojść do powstania znaczących dysproporcji w rozwoju między regio-nami. Przyczyną rozbieżności płac w Polsce jest postępujący proces koncentracji
1 Terytorialne zróżnicowanie płac jest pochodną oddziaływania wielu czynników ekonomiczno-społecz-nych leżących poza sferą wynagrodzeń, wynikających z odmienności regionów oraz skali dzielących ich różnic. Wypadkową tego zróżnicowania jest struktura gospodarcza regionu [za: Karaszewska 2003, s. 169].
aktywności gospodarczej. Sytuacja ta pogłębia regionalne zróżnicowanie docho-dów występujących wewnątrz kraju. Podobną sytuację zaobserwowano w innych krajach Unii Europejskiej, które przystąpiły do Wspólnoty w latach osiemdziesiątych (Grecja, Hiszpania, Irlandia i Portugalia) [Wysokińska, Witkowska 1999, s. 241].