Antycypacja wyników w Polsce i Niemczech

Badania empiryczne pozwolą na identyfikację najważniejszych czynników determinujących zużycie biopaliw ciekłych (etanolu i estrów) w Polsce i Niemczech oraz produkcję biopaliw ciekłych (etanolu i estrów) w Polsce. Modele te mają przede wszystkim wskazać zależności kierunkowe (znaki) pomiędzy poszczególnymi determinantami a zużyciem biopaliw w obu krajach lub produkcją biopaliw w Polsce. Nie chodzi więc o dokładną wartościową interpretację parametrów, ponieważ zdecydowanie ważniejsze są właśnie wspomniane kierunki zmian. Niemniej zasadna jest również analiza wartości współczynników regresji b*, dzięki którym możliwe jest stwierdzenie, który z czynników jest dla modelu (i zużycia lub produkcji biopaliw) względnie najważniejszy. Sposób badania czynników determinujących sprzedaż lub produkcję biopaliw z wykorzystaniem tych modeli pozwoli na usystematyzowanie i pogrupowanie ich. Ma to służyć odpowiedzi na pytanie badawcze dotyczące hipotez rozprawy, które czynniki (związane z sektorem biopaliw ciekłych, rynkami rolnymi, makroekonomiczne) są faktycznymi determinantami krajowej sprzedaży etanolu i estrów w obu krajach lub produkcji etanolu i estrów w Polsce. Przewidywania co do zależności i kierunków zmian czynników są następujące:

 produkcja biopaliw (etanolu / estrów) w Polsce: związki ze sprzedażą powinny być dodatnie, wychodząc z założenia, że wytwarzanie biokomponentów warunkuje w znacznym stopniu ich zużycie w kraju;

 sprzedaż biopaliw (etanolu / estrów) w Polsce: związki z produkcją biopaliw powinny być dodatnie, przyjmując, że gdy wzrasta popyt (wyrażony sprzedażą), to rośnie również podaż, którą reprezentuje produkcja biopaliw, ponieważ na wzrost popytu na biopaliwa ich wytwórcy zareagują zwiększeniem produkcji;

 eksport biopaliw (etanolu / estrów): zależności pomiędzy eksportem i krajową sprzedażą (zużyciem) biopaliw w Polsce i Niemczech można interpretować na dwa sposoby. W pierwszym wariancie powinny być one ujemne, ponieważ ów eksport stanowi alternatywny wobec krajowego kierunek ich zużycia i eksport powinien przyczyniać się do spadku krajowego zużycia biopaliw. W drugim scenariuszu możliwe jest, że wzrostowi eksportu towarzyszy wzrost krajowej sprzedaży biopaliw, ponieważ w danym kraju jest wysoka podaż biokomponentów i ich eksport nie stanowi konkurencji względem zużycia krajowego i go nie ogranicza. Ewentualnie

eksport może być rekompensowany importem, wskutek czego krajowa podaż biokomponentów pozostanie bez zmian. Autorowi bliższa jest pierwsza interpretacja. Z kolei zależności pomiędzy eksportem i produkcją biopaliw w Polsce powinny być dodatnie, gdyż sprzedaż zagraniczna jako dodatkowy strumień popytu będzie stymulowała zwiększanie skali produkcji w kraju,

 import biopaliw (etanolu / estrów) w Niemczech: należy spodziewać się związków dodatnich ze sprzedażą biopaliw w kraju, tzn. wzrost importu biokomponentów będzie wynikał z rosnącego krajowego popytu na nie,

 ceny ropy naftowej: zależności między nimi a sprzedażą oraz produkcją biopaliw powinny być dodatnie. Gdy ropa naftowa jest droga, produkcja i zużycie biopaliw (jako alternatywnego źródła energii dla transportu) powinny rosnąć. Przy niskich cenach ropy naftowej produkcja biopaliw jest uznawana za nieopłacalną. Wielu autorów wskazuje taki właśnie kierunek zależności, uważając, że wytwarzanie biokomponentów staje się opłacalne dla względnie wysokich cen ropy naftowej. Ceny tego surowca w granicach 80-100 dolarów za baryłkę stwarzają warunki do uzasadnionego ekonomicznie wytwarzania biopaliw i racjonalnego ich konsumowania [Abbott, Hurt i Tyner 2008, s. 43; Zalewski i Igras 2012, s. 90; Zegar 2012c, s. 74]. Warto jednak zaznaczyć, że permanentny wzrost cen ropy naftowej wcale nie musi być długoterminową przesłanką rozwoju sektora biopaliw, ponieważ występuje pewien logiczny ciąg przyczynowo-skutkowy, mianowicie: wysokie ceny ropy naftowej → wzrost cen surowców rolnych → wzrost kosztów produkcji biopaliw (zakup surowców rolnych stanowi znaczną część łącznych kosztów produkcji biopaliw, tj. nawet 70-80%) → spadek opłacalności produkcji biopaliw → spadek produkcji i zużycia biopaliw. Uzasadnione wydaje się być stwierdzenie, że ten ciąg zaprzecza powszechnemu przekonaniu, że rosnące ceny ropy naftowej są naturalnym środowiskiem dla wzrostu produkcji i konsumpcji biopaliw. Rolę cen ropy naftowej należy postrzegać ostrożnie. Niemniej faktem pozostaje, że wzrost cen ropy naftowej uchodzi za nadrzędną przesłankę rozwoju sektora biopaliw. Analizując wpływ tej zmiennej na zużycie i produkcję biopaliw, należy pamiętać o dużym znaczeniu dla niego kursów walutowych USD/PLN i USD/EUR, które mogą całkowicie zmienić relację: ceny ropy naftowej – sprzedaż i wytwarzanie biopaliw;

ujemne, ponieważ spadek stóp procentowych jest czynnikiem stymulującym rozwój gospodarki, zachęcającym przedsiębiorców do realizowania inwestycji. Uzasadnione wydaje się odniesienie tego także do sektora biopaliw;

 wskaźnik inflacji: można przewidywać dodatnie związki pomiędzy wskaźnikiem inflacji a produkcją i zużyciem biopaliw. Niska, pełzająca inflacja jest dla gospodarki pożądana, stwarza warunki do rozwoju i postępu. Podobnie należy postrzegać relacje między wskaźnikiem inflacji i wytwarzaniem biokomponentów. Niska inflacja może stanowić dla przemysłu biopaliwowego zachętę do wprowadzania innowacji i rozwijania branży. Jednocześnie analizując związki inflacji i sektora biopaliw trzeba pamiętać o wpływie ich produkcji i zużycia na ceny surowców rolnych oraz żywności, których zmiany mają swoje odzwierciedlenie właśnie w stopie inflacji96

;

 zmiana PKB: przyjmując w istotnym uproszczeniu, że rozwój gospodarczy wyrażony jest wzrostem dochodu narodowego (PKB), można przypuszczać, że związki z zużyciem i produkcją biopaliw będą dodatnie. Wynika to z faktu, że wraz z postępem cywilizacyjnym i rozwojem społeczno-gospodarczym kraju (co ma odzwierciedlenie we wzroście PKB) zwiększa się zainteresowanie rozwijaniem sektora odnawialnych źródeł energii, w tym sektora biopaliw ciekłych i temu zainteresowaniu towarzyszy wzrost inwestycji. Jednocześnie postęp gospodarczy wymaga ponoszenia dodatkowych nakładów, w tym nakładów energii i poszukiwania alternatywnych jej źródeł, stąd pojawiło się zainteresowanie OZE. W ten sposób można uznać, że wzrost dochodu narodowego będzie przyczyniał się do rozwoju sektora biopaliw ciekłych oraz wzrostu ich produkcji i zużycia. Niemniej trzeba mieć świadomość, że rozwój sektora biopaliw może stymulować rozwój gospodarczy i rozwój rolnictwa poprzez kreowanie dodatkowego popytu na surowce rolne, tworzenie nowych miejsc pracy na wszystkich etapach produkcji i dystrybucji biopaliw, jednak faktem pozostaje, że rozwój wielu gospodarek bazuje w dalszym ciągu na konwencjonalnych źródłach energii (ropie naftowej, gazie ziemnym, węglu). Z tego powodu relacje zużycia i produkcji biopaliw oraz zmian PKB trzeba interpretować z dużą ostrożnością;

 kursy walut (EUR/PLN, USD/PLN oraz USD/EUR): należy przewidywać zależności

96 Wpływ produkcji biopaliw płynnych na ceny surowców rolnych został omówiony w trzecim rozdziale. Uważa się go za jedno z największych zagrożeń wynikających z rozwoju sektora biopaliw (obok kwestii środowiskowych).

ujemne, ponieważ wzrosty tych wskaźników oznaczają aprecjację euro lub dolara względem złotego bądź deprecjację polskiej waluty wobec zagranicznych oraz aprecjację dolara względem euro lub deprecjację euro. W tej sytuacji możliwe jest wystąpienie ciągu przyczynowo-skutkowego w dwóch scenariuszach:

 wzrost cen surowców zagranicznych → spadek importu surowców rolnych → spadek podaży surowców w kraju (import jest elementem tej podaży) → zmniejszenie się bazy surowcowej także dla sektora biopaliw. W warunkach mniejszej bazy surowcowej produkcja i zużycie biopaliw będą spadały;

 wzrost cen surowców zagranicznych → wzrost kosztów produkcji biopaliw → spadek opłacalności produkcji → spadek produkcji i zużycia biopaliw;

 skup surowców rolnych w Polsce i Niemczech (pszenicy, żyta, kukurydzy, rzepaku): antycypuje się, że związki z zużyciem i produkcją biopaliw będą dodatnie. Skup zbóż i rzepaku reprezentuje popyt na te surowce i jednym z jego składników może być popyt na cele energetyczne (w sektorze etanolu lub estrów). Rosnący skup surowców może więc wynikać ze wzrostu zainteresowania alternatywnymi sposobami ich zagospodarowania – poza sektorem spożywczym i paszowym, np. w branży biopaliw;  zmienne w formie relacji w Polsce: (1) zużycie przemysłowe / skup zboża; (2) zużycie przemysłowe / eksport kukurydzy; (3) zużycie przemysłowe / import kukurydzy są, jak już powiedziano, w pewnym sensie sztucznymi zmiennymi, szczególnie, że za zużycie przemysłowe w kwartałach przyjęto ¼ zużycia rocznego. W ich przypadku chodzi o przedstawienie, jaka część skupu zboża lub eksportu i importu kukurydzy została wykorzystana w celach przemysłowych. To zużycie przemysłowe w pewnym zakresie może być utożsamiane z wykorzystaniem na cele energetyczne. Związki tych parametrów ze sprzedażą lub produkcją biopaliw powinny być dodatnie, gdyż oznaczać to będzie, że względnie większa część skupu, eksportu lub importu zboża jest przeznaczana na cele energetyczne;

 przetwórstwo rzepaku i innych roślin oleistych w Niemczech oraz zużycie krajowe oleju rzepakowego w Polsce: analogicznie jak w przypadku skupu produktów rolnych należy się spodziewać relacji dodatnich, ponieważ łączny wzrost przetwórstwa i zużycia surowców może w dużej części wynikać ze wzrostu popytu ze strony branży estrów;

i innych roślin oleistych oraz zasoby rzepaku w Niemczech: należy oczekiwać dodatnich zależności ze sprzedażą i produkcją biokomponentów. Dla Polski wynika to z prostego założenia, że rosnąca produkcja oleju rzepakowego (podstawowego surowca w sektorze estrów w Polsce) zasila bazę surowcową krajowej branży i stanowi czynnik stymulujący rozwój tego sektora. Analogicznie rzecz dotyczy zapasów zbóż i branży etanolu oraz zapasów czy zasobów surowców i branży estrów w Niemczech;

 ceny (ceny skupu, sprzedaży, importowe) surowców rolnych (zbóż, nasion roślin oleistych, olejów roślinnych): przewiduje się ujemne związki cen z produkcją i zużyciem biopaliw. Rosnące ceny produktów rolnych, których zakup jest podstawowym kosztem produkcji biopaliw (70-80% łącznych kosztów), powinny wpływać negatywnie na poziom produkcji, gdyż wystąpi opisany wcześniej ciąg przyczynowo-skutkowy. Z kolei niskie i malejące ceny surowców rolnych powinny stanowić czynnik stymulujący rozwój branży, przejawiający się wzrostem produkcji i zużycia biokomponentów;

 eksport oraz import surowców rolnych (zbóż, nasion roślin oleistych, olejów roślinnych): związki handlu zagranicznego ze sprzedażą i produkcją biopaliw można interpretować dwojako, w pewnym sensie analogicznie do relacji eksportu oraz krajowego zużycia biopaliw. W pierwszym rozumieniu import powinien wykazywać zależności dodatnie, natomiast eksport – ujemne, co wynika z faktu, że import produktów rolnych powiększa krajową bazę surowców do produkcji biopaliw, co może pozytywnie stymulować rozwój sektora biopaliw ciekłych. W odwrotny sposób działa eksport zbóż, nasion lub olejów, ponieważ pomniejsza bazę surowców i ogranicza możliwości produkcji biokomponentów. Drugi sposób interpretacji sugeruje spojrzeć na kwestię handlu zagranicznego następująco: skoro w kraju wytwarzane i zużywane są biopaliwa z surowców rolnych, może to oznaczać, że jest on dużym producentem rolnym (np. Polska, Niemcy) i posiada nadwyżki tych surowców oraz że są one wykorzystywane m.in. na cele energetyczne lub eksport. W tej sytuacji wzrostowi zużycia (sprzedaży) i produkcji biopaliw może towarzyszyć również zwiększenie eksportu, zatem relacje byłyby dodatnie. Analogicznie trzeba rozpatrywać import: sprowadzane ilości surowców rolnych są coraz mniejsze, a mimo to produkcja i zużycie biopaliw są wysokie i rosną, ponieważ kraj jest dużym

producentem rolnym i posiada już znaczną bazę surowcową (bez importu lub wspieraną niewielkim importem). W tej sytuacji import produktów rolnych ma względnie niewielki wpływ na konsumpcję i produkcję biopaliw w kraju. Wobec tego związki te mogłyby być ujemne. Autorowi rozprawy bliższy jest pierwszy z opisanych sposobów interpretacji handlu zagranicznego, więc import powinien mieć pozytywny, a eksport negatywny wpływ na poziom zużycia i produkcji biokomponentów w Polsce oraz Niemczech.

5.2. Współzależności pomiędzy rynkami surowców energetycznych pochodzenia