Problem autentyzmu w badaniach architektonicznych i pracach konserwatorskich jest intensywnie dyskutowany od połowy XIX w. Dyskusję tę wywołały dzieła purystów, zwłaszcza teorie twórcy tego nurtu – Viollet-le-Duca – zalecającego czystość stylistyczną, propagującego neogotyk. Purystom od początku zarzucano wiarę w istnienie powtarzalnych wzorców i niszczenie autentycznych elementów budowli. Zdecydowanym głosicielem tej krytyki stał się w XIX w. angielski filozof i esteta John Ruskin oraz na początku XX w. austriacki historyk sztuki Alois Riegl i jego następca Max Dvořak [10, s. 38, 39].
Czasy współczesne przyniosły nowe zjawiska w odniesieniu do autentyzmu zabytków. Jednym z nich jest kopiowanie pojedynczych obiektów lub całych zespołów zabytkowych z odległych kontynentów. Kopię weneckiego Pałacu Dożów ustawiono w Las Vegas i umieszczono w niej hotel z kasynem. W Chi-nach pod Szanghajem zbudowano kopię angielskiego miasteczka z repliką katedry w Bristolu oraz nie-mieckie miasteczko z kopiami weimarskich willi twórców Bauhausu.
Innym zjawiskiem, zauważonym przez Andrzeja Tomaszewskiego, jest wypieranie klasycznej kon-serwacji przez zasady prezentacji zabytku. Praktyka konserwatorska [...] odrzuciwszy zasadę jedności
stylowej, popadła w drugą skrajność, ukazując z przesadną skrupulatnością nawarstwienia stylów i two-rząc sztuczne preparaty [26, s. 122]. U podstaw tego typu działań leży uznanie wszystkich nawarstwień
stylistycznych za autentyczne i traktowanie ich za równie wartościowe. Sama zasada wydaje się słuszna, ale niestety w praktyce... […] zabytek przestaje być antiquité, a staje się curiosité. Autentyzm ustępuje
Takie podejście do konserwacji powoduje niszczenie autentycznych fragmentów zabytku – usuwa się częściowo najmłodsze nawarstwienia po to, by pokazać elementy najstarsze. Można by było tego uniknąć, gdyby badania architektoniczne prowadzono metodami nieinwazyjnymi np. przez skanowanie termowizyjne oraz później przeprowadzenie konserwacji zachowawczej. Wówczas starsze nawarstwie-nia można byłoby prezentować, stosując mapowanie.
Mapowanie to metoda wyświetlania obrazu polegająca na precyzyjnym dopasowaniu animacji do kształtu powierzchni, na której wyświetlany jest obraz. Obrazy lub filmy prezentowane są za pomocą zaawansowanych rzutników wykorzystujących jako podkład budynki, roślinność czy inne nieregularne powierzchnie. Pierwsze tego typu próby miały miejsce w 1969 r. w Tokio. Obecnie mapowanie stosuje się w projektowaniu mebli, wnętrz, planowaniu remontów, w promocji i reklamie produktów, mechanice samochodowej, scenografii, sztuce performance’u itd.7
Technika ta znalazła także zastosowanie w prezentacji wyników badań architektonicznych. Powiela-nymi w wielu miejscach realizacjami są wieczorne pokazy świetlne wykonywane na zachodnich elewa-cjach gotyckich katedr w Paryżu i Amiens. W czasie tych pokazów monochromatyczne, bogato rzeźbione ściany stają się mozaiką wielobarwnych planów ukazujących autentyczną kolorystykę średniowiecznych
7 Interesującymi przykładami mapowania są np. prezentacje na elewacji angielskiej katedry w Durham, na ścianach par-lamentu w Bukareszcie, na fasadzie budynku Leopold Museum w Wiedniu lub na fasadzie kościoła Los fuegos del Apóstol w Santiago. Spośród polskich przykładów należy wymienić animacje na fasadzie pałacu w Wilanowie, prezentacje podczas Light Move Festival w Łodzi oraz liczne realizacje biur SplaszFX [27], Alphavision [28] lub Visualsensation [29].
Il. 5. Graficzne opracowanie wyników badań:
1 – mapa elewacji 2D browaru i młyna w Doberanie, 2 – model 3D browaru i młyna w Doberanie, 3 – wybrane obrazy animacji (opracowanie 4D) bryły kościoła w Grosbot
(oprac. ZWA PWr)
1
2 3
Il. 6. Kraków-Mogiła, elewacja wschodnia kościoła opackiego:
1 – stan z 2017 r., 2 – projekty mapowania widoków w kolejnych fazach budowy (oprac. E. Łużyniecka) 1
elewacji. W podobny sposób w przyszłości można by np. prezentować poszczególne fazy budowlane elewacji wschodniej kościoła cysterskiego w Krakowie-Mogile (il. 6). W ten sposób zostałby zachowany autentyzm stratygrafii architektonicznej i jednocześnie pozostawiona przyszłym pokoleniom substancja autentyczna, którą przy wykorzystaniu nieznanych dzisiaj metod można by badać w sposób dużo bardziej doskonały niż obecnie.
Bibliografia
[1] Bucelatti G., Stratigraphic sections, [w:] B.D. Dillon (ed.), The student’s guide to archeological illustrating, Cotsen Insti-tute of Archaeology Press, Los Angeles 1989.
[2] James J., The contractors of Chartres, Vol. 1, Croom Helm, Paris 1979. [3] Levy J., Zaginione miasta starożytności, Elipsa, Poznań 2008.
[4] Wagner M., Altertumskunde, Orbis Academicus, Freiburg–München 1951. [5] Thoenes Ch., Rafael, Taschen, TMC Art, Köln 2005.
[6] Palladio A., Cztery księgi o architekturze, PWN, Warszawa 1955.
[7] Gudrun V., Académie Royale de Peinture et de Sculpture 1648–1793. Geschichte, Organisation, Mitgliede, Books on De-mand, Norderstedt 2010.
[8] Felkay N., Nouveaux documents sur l’Académie d’architecture sous Louis XIV, „Bulletin de la Société de l’histoire de Paris et de l’Ile-de-France” 1985, s. 275–286.
[9] West S., Libertinism and the Ideology of Male Friendship in the Portraits of the Society of Dilettanti, „Eighteenth Century Life” 1992, Vol. 16, No. 2, s. 76–104.
[10] Małachowicz E., Konserwacja i rewaloryzacja architektury w środowisku kulturowym, Oficyna Wydawnicza PWr, Wro-cław 2007.
[11] Viollet-le-Duc E., Dictionnaire raisonné de l’architecture française du XIe au XVIe siècle, A. Morel Éditeurs, Paris 1854– 1868.
[12] Viollet-le-Duc E., Dictionnaire raisonné du mobilier français de l’epoque carolingienne à la Renaissance, J. Hetzel Édi-teurs, Paris 1858–1875.
[13] Rönne L. van, Die Baupolizei des Preussischen Staates, Breslau 1854.
[14] Boockmamm H., Das ehemalige Deutschordensschloss Marienburg 1722–1945, [w:] Geschicht wissenschaft und
Ver-einswesen im 19. Jahrhundert, Veröffentlichungen des Max-Planck-Instituts für Geschichte, Bd. 1, Göttingen 1972, s. 138. [15] Jesionowski B., Badania architektoniczne prowadzone na zamku w Malborku w XIX i XX w. Ocena ich poprawności
meto-dologicznej i warsztatowej, [w:] M. Arszyński, M. Prarat, U. Schaaf, B. Zimnowoda-Krajewska (red.), Badania
architekto-niczne. Historia i perspektywy rozwoju, Bernardinum, Toruń 2015, s. 51–73.
[16] Harris E.C., Principles of Archaeological Stratigraphy, Academic Press, London–San Diego 1989.
[17] Deichmann F.W., Armin von Gerkan, 1884–1969. Biographie und Bibliographie, „Mitteilungen des Deutschen Archaeolo-gischen Instituts. Roemische Abteilung” 1970, Bd. 77, s. 7–18.
[18] Gerkan A. von, Die gegenwärtige Lage der archäologischen Bauforschungen in Deutschland, „Zentralblatt der Bauver-waltung” 1924, 44, s. 375–377.
[19] Tymczasowa instrukcja prowadzenia badań architektonicznych w P.P.P.K.Z., Państwowe Przedsiębiorstwo PKZ, Warszawa 1969.
[20] Łużyniecka E., Kilka uwag na temat rekonstrukcji rysunkowych w badaniach architektonicznych, [w:] E. Łużyniecka (red.),
Dziedzictwo architektoniczne. Rekonstrukcje i badania obiektów zabytkowych, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2017, s. 23–40, http://www.dbc.wroc.pl/Content/37200/dziedzictwo_architektoniczne.pdf [data dostępu: 28.02.2018].
[21] Boroń A., Rzonca A., Wróbel A., Metody fotogrametrii cyfrowej i skanowania laserowego w inwentaryzacji zabytków, „Roczniki Geomatyki” 2007, t. 5, z. 8, s. 129–140.
[22] Boroń A., Borowiec M., Wróbel A., Rozwój cyfrowej technologii inwentaryzacji obiektów zabytkowych na przykładzie
doświadczeń Zakładu Fotogrametrii i Informatyki Teledetekcyjnej AGH, „Archiwum Fotogrametrii, Kartografii i
Telede-tekcji” 2009, vol. 19, s. 11–22.
[23] Łużyniecka E., Pelplin i Doberan. Architektura opactw cysterskich spokrewnionych filiacyjnie, Oficyna Wydawnicza PWr, Wrocław 2014.
[24] Arszyński M., Garść uwag na temat początków rozwoju badań architektonicznych, [w:] M. Arszyński, M. Prarat, U. Schaaf, B. Zimnowoda-Krajewska (red.), Badania architektoniczne. Historia i perspektywy rozwoju, Bernardinum, Toruń 2015, s. 13–23.
[25] Łużyniecka E., Badania architektury francuskich klasztorów cysterskich w Obazine i Grosbot – etap wstępny, [w:] M. Sta-rzyński, D. Tabor (red.), Dzieje i kultura cystersów w Polsce, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, Kraków 2016, s. 17–37.
[26] Tomaszewski A., Ku nowej filozofii dziedzictwa, E. Święcka (oprac.), Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków 2012. [27] http://splaszfx.pl/testy/3d-mapping-nowa-wizja-projekcji/ [data dostępu: 5.02.2018].
[28] http://www.alphavision.pl/video-mapping-3d.html [data dostępu: 5.02.2018]. [29] http://www.visualsensation.pl [data dostępu: 5.02.2018].
Streszczenie
W artykule dokonano próby zdefiniowania pojęcia badania stratygraficzno-architektoniczne i skoncentrowano się na meto-dzie określania następstwa części budowli. Wprowadzono określenie „budowlana jednostka stratygraficzna”, rozumiane jako jedno zdarzenie budowlane. Pojęciem szerszym od niego jest określenie „faza” lub „etap” budowy, funkcjonujące od dawna i utożsamiane z jednym zdarzeniem budowlanym. U podstaw wydzielenia fazy budowlanej leży lokalizacja oraz kolejność powstawania jednostek stratygraficznych. W artykule poruszono także zagadnienie autentyzmu stratygrafii budowli, wskazując na wielorakość podejść do tego problemu i zaproponowano metody zachowania tego autentyzmu np. za pomocą mapowania nawarstwień.
Słowa kluczowe: badania, stratygrafia, architektura, autentyzm
Abstract
Stratigraphic and architectonic research and the stratigraphic authenticity of historic buildings
In the article an attempt has been made to define the conception of stratigraphic and architectonic research and concentra-tion has been made on the method of defining the sequel of the building’s parts. The definiconcentra-tion of “building stratigraphic unit” has been introduced, and it is understood as a single building circumstance. A wider notion of the former is the term “phase” or “stage” of the construction, functioning since a long time and identified with a single construction occurrence. At the basis of separating the construction phase is the localization and the sequence of stratigraphic units formation. In the article the problem of the authenticity of stratigraphy of the building, has been touched, indicating the diversity of approaches to this problem and proposing methods of preserving this authenticity,for example, by indicating the layers on a map.
Wydział Architektury, Politechnika Wrocławska