Przykładem HGIS jest też projekt cyfrowej dokumentacji stanu dziedzictwa industrialnego Wrocławia wykonywany przez pracowników i studentów Zakładu Geodezji i Geoinformatyki Wydziału Geoinżynie-rii, Górnictwa i Geologii Politechniki Wrocławskiej oraz członków Koła Naukowego Ochrony Dziedzic-twa Przemysłowego „Industria” Politechniki Wrocławskiej. Informacje uwzględnione w bazie dotyczą w znacznej części obiektów, które nie są prezentowane w istniejących geoportalach (nie są wpisane do rejestru zabytków lub już nie istnieją). Baza obejmuje obiekty istniejące oraz te, które w wyniku prze-mian urbanistycznych zniknęły z przestrzeni miejskiej, a stanowiły ważne świadectwo w historycznym rozwoju Wrocławia.
Najważniejszym założeniem projektu jest umożliwienie gromadzenia szczegółowych danych na te-mat obiektów przemysłowych w kontekście przemian czasowych (przebudowy, rozbudowy, rozbiórki). Tabela atrybutów zawiera informacje o kategorii własności, historii ewidencyjnej budynku, funkcji pier-wotnej oraz obecnej, nazwie historycznej, formach ochrony, tj. wpisie do gminnej ewidencji zabytków oraz do rejestru zabytków i ochronie w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego. W formie atrybutów jakościowych znajduje się w niej opis architektoniczny, historyczny i metadane.
Struktura bazy danych oraz oprogramowanie ArcGIS umożliwia różnego rodzaju prezentacje i wizu-alizacje kartograficzne. Obiekty i zespoły przemysłowe mogą być przedstawiane na tle specjalnie sporzą-dzonych w ramach projektu, a także dostępnych historycznych materiałów kartograficznych. Tłem mogą być także możliwe do zastosowania cyfrowe modele kartograficzne, obrazowe i hybrydowe zarówno aktualne, jak i historyczne. W projekcie przygotowywane są również prezentacje 3D obiektów – przykład pokazano na ilustracji 4 [25].
Pierwszy etap projektu bazy danych to 17 wybranych obiektów przemysłowych z obszaru miasta, tj. kotłownia przy ul. Paczkowskiej, Dworzec Marchijski, elewator przy ul. Rychtalskiej, hale marketu spo-żywczego przy ul. Tęczowej, Hutmen, Piekarnia Mamut przy ul. Sienkiewicza, Pafawag, Port Miejski, Rzeźnia Miejska, wieża ciśnień Na Grobli, uznanych przez twórców projektu za istotne ze względów historycznych i architektonicznych. Dane będzie można wyświetlać na specjalnie przygotowanych do tego celu mapach podkładowych.
Podsumowanie
Istnieją bardzo duże możliwości zastosowania geomatyki do pozyskiwania, przechowywania, anali-zy, prezentacji i udostępniania danych przestrzennych o zabytkach. Wykorzystanie narzędzi geomatycz-nych w ochronie dziedzictwa kulturowego jest szczególnie widoczne w dwóch zasadniczych zakresach:
naukowym opracowaniu obiektów w postaci dokumentacji pomiarowej oraz w popularyzacji wiedzy o dziedzictwie kulturowym za pomocą systemów informacji geograficznej i geoportali. Zastosowanie właściwej metody pomiarowej do inwentaryzacji zabytków – i nie tylko – zależy nadal od wielu stałych elementów, do których należą przede wszystkim: wymagania dokładnościowe, uwarunkowania tech-niczne (wielkość, złożoność i dostępność obiektu, obszar opracowania), a także czynniki ekonomiczne (czaso-, koszto- i pracochłonność). Konieczna jest, jak już wspomniano, świadomość wad i zalet sto-sowanych metod pomiarowych. Dla jednej budowli lub jej części najlepszą z metod może okazać się – często stosowany – skaning laserowy naziemny (dla niewielkich opracowań wymagających dużych dokładności), natomiast dla innych typów obiektów odpowiedni może być wyżej wymieniony skaning (o mniejszej dokładności skanowania) uzupełniony pomiarem tachimetrycznym. Pomiar tachimetryczny jest odpowiednią metodą wyznaczenia punktów charakterystycznych obiektu. Optymalnym sposobem pośredniego przeprowadzenia inwentaryzacji elementów takich jak dachy i wieże są zdjęcia wykonane za pośrednictwem drona (UAV). Ta technika zastosowana w dokumentacji zabytków dostarcza obrazy dokładniejsze niż zdjęcia lotnicze czy satelitarne. Efekt końcowy opracowania zawsze zależy od celu określonego przez użytkownika i wyboru właściwej metody pomiarowej.
Kompleksowe narzędzia do przechowywania i zarządzania dużą ilością danych przestrzennych tworzą nowe możliwości dokumentacji obiektów zabytkowych. Tradycyjne narzędzia i infrastruktura nie działają wydajnie w przypadku dużych, zróżnicowanych i szybko generowanych zbiorów danych. W HGIS zaadaptowano narzędzia GIS, wykorzystując możliwość wykonywania analiz porównawczych w różnych momentach i funkcje takie jak wielorozdzielczość, wieloreprezentacyjność czy harmonizację i interoperacyjność.
Bibliografia
[1] Gaździcki J., Leksykon geomatyczny, Wieś Jutra, Polskie Towarzystwo Informacji Przestrzennej, Warszawa 2001. [2] Tomaszewski A., Rola dziedzictwa kulturowego dla współczesnej cywilizacji. Przestrzeń dziedzictwa, „Roczniki
Geoma-tyki” 2007, t. 5, nr 8, s. 21–25.
[3] Urbański J., GIS w badaniach przyrodniczych, [e-book], Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2012. [4] Kosiński W., Geodezja, PWN, Warszawa 2012.
[5] Izdebski W., Wykłady z przedmiotu SIT i Mapa zasadnicza prowadzone na Wydziale Geodezji i Kartografii Politechniki
Warszawskiej, Warszawa 2015, http://www.izdebski.edu.pl [data dostępu: 15.01.2018]. [6] Przewłocki S., Geomatyka, PWN, Warszawa 2012.
[7] Czarnecki K., Geodezja współczesna, PWN, Warszawa 2014.
[8] Longley P.A., Goodchild M.F., Rhind D.W., GIS. Teoria i praktyka, PWN, Warszawa 2008.
[9] Kościuk J., Wybrane problemy wykorzystania współczesnych technologii w dokumentacji remontowo-konserwatorskiej, [w:] J. Jasieńko, A. Klimek, Z. Matkowski, K. Schabowicz (red.), Problemy remontowe w budownictwie ogólnym i
obiek-tach zabytkowych, DWE, Wrocław 2006, s. 123–139.
[10] Stepnowska M., Analiza metod i oprogramowania do tworzenia modelu 3D obiektów zabytkowych, praca magisterska, Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii, Politechnika Wrocławska, Wrocław 2017.
[11] Skanowanie laserowe, www.skanowanie-laserowe.pl [data dostępu: 15.01.2018].
[12] Kurczyński Z., Teledetekcja – Lotniczy skaning laserowy, www.geoforum.pl [data dostępu: 10.01.2018]. [13] Kurczyński Z., Teledetekcja – Interferometria radarowa, www.geoforum.pl [data dostępu: 10.01.2018].
[14] Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 9 listopada 2011 r. w sprawie standardów
technicz-nych wykonywania geodezyjtechnicz-nych pomiarów sytuacyjtechnicz-nych i wysokościowych oraz opracowywania i przekazywania wyni-ków tych pomiarów do państwowego zasobu geodezyjnego i kartograficznego, Dz.U. 2011 nr 263 poz. 1572, http://prawo.
sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20112631572 [data dostępu: 12.01.2018]. [15] Aber J.S., Marzolff I., Ries J.B., Small-format aerial photography, Elsevier, Oxford 2010.
[16] Austin R., Unmanned aircraft systems: UAVS design, development and deployment, John Wiley & Sons, United Kingdom, 2010.
[17] Wolski. P., Opracowanie modelu 3D wybranych elementów architektury na podstawie zdjęć wykonanych kamerą
nieme-tryczną, praca inżynierska, Wydział Geoinżynierii, Górnictwa i Geologii, Politechnika Wrocławska, Wrocław 2018.
[18] Gotlib D., Iwaniak A., Olszewski R., GIS. Obszary zastosowań, PWN, Warszawa 2008.
[19] Litwin L., Myrda G., Systemy Informacji Geograficznej. Zarządzanie danymi przestrzennymi w GIS, SIP, SIT, LIS, Helion, Gliwice 2005.
[20] McDonnell R., Burrough P., Principles of Geographical Information Systems, Oxford University Press, Glasgow 1998. [21] Duckham M., Worboys M., GIS: A Computing Perspective, CRC Press, Boca Raton 2004.
[22] Affek A., Kalibracja map historycznych z zastosowaniem GIS, „Prace Komisji Krajobrazu Kulturowego. Źródła Karto gra-ficzne w Badaniach Krajobrazu Kulturowego” 2012, nr 16, s. 48–62.
[23] Gregory I.N., Healey R.G., Historical GIS: structuring, mapping and analysing geographies of the past, „Progress in Hu-man Geography” 2007, nr 31(5), s. 638–653.
[24] Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, System Informacji Przestrzennej Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, gis.muzeum-wilanow.pl [data dostępu: 15.01.2018].
[25] Bac-Bronowicz J., Wojciechowska G., Stan prac nad rozwojem bazy danych architektonicznego dziedzictwa
przemysłowe-go Wrocławia, „Roczniki Geomatyki” 2016, t. 14, nr 5(75), s. 537–548.
Streszczenie
W ostatnich latach można zaobserwować coraz powszechniejsze wykorzystanie metod pomiarowych, tj. fotogrametrii i ska-ningu laserowego w dokumentacji budynków historycznych. Podczas opracowania dokumentacji obiektów zabytkowych, szcze-gólnie tych o złożonej formie i bogatej historii oraz zespołów budowli, często generowane są duże ilości danych przestrzennych, dlatego już na wstępnym etapie prac powinno się przewidzieć sposób ich przechowywania i systematyzowania. w pracy przed-stawiono przegląd najistotniejszych technik pomiarowych i metod pozyskiwania danych przestrzennych, a także omówiono zastosowanie systemów informacji geograficznej w przechowywaniu, analizie i udostępnianiu informacji o zabytkach.
Słowa kluczowe: geomatyka, inwentaryzacja zabytków, GIS Historyczny (HGIS)
Abstract
Geomatics in the heritage buildings inventory – selected issues
In recent years, we observe an increasingly common use of measurement methods, i.e. photogrammetry and laser scanning in the documentation of historical buildings. During the preparation of documentation of historic buildings, especially those with a complex form and rich history and building complexes, large amounts of spatial data are often generated. Therefore, at the ini-tial stage of work, the method of storing and systematizing them should be predicted. The paper presents an overview of the most important measurement techniques and methods for acquiring spatial data, and also discusses the use of geographic information systems in storing, analyzing and sharing information about monuments.
Wydział Architektury, Politechnika Wrocławska