3. Metody badania potrzeb informacyjnych
3.3. Badania zapotrzebowania na informacje i oczekiwań w zakresie
Badania wstępne, mające na celu rozpoznanie potrzeb użytkowników, zo-stały przeprowadzone w kwietniu i maju 2011 roku. Analizowano oczekiwania potencjalnych użytkowników systemu oraz możliwe rozwiązania interfejsu użytkownika. Wykonano badania jakościowe metodą FGI (ang. focus group
interview) na czterech grupach respondentów oraz ilościowe z wykorzystaniem
wywiadów telefonicznych (CATI, ang. computer assigned telephone interview) na 400 respondentach. Ze względu na konieczność wykorzystania zaplecza ba-dawczego w badaniach jakościowych oraz dotarcie do dużego grona odbiorców w badaniach ilościowych zlecono je jednostce zewnętrznej – instytutowi badaw-czemu specjalizującemu się w badaniach rynku i opinii Pentor Research Interna-tional Poznań Sp. z o.o.
Badania jakościowe w zakresie potrzeb informacyjnych
Podstawowym celem badań jakościowych było zidentyfikowanie kategorii informacji dotyczących przestrzeni miejskiej, na które istnieje zapotrzebowanie wśród mieszkańców Poznania oraz osób przyjezdnych (np. dojeżdżających do pracy lub szkoły). Z tak określonej populacji generalnej wyodrębniono respon-dentów najbardziej zbliżonych do potencjalnych użytkowników systemu. Uwzględniając rodzaj metody badawczej, podzielono ich na cztery grupy we-dług kategorii wiekowych i statusu zawodowego: respondenci najmłodsi (18–20 lat), młodzi (20–30 lat) i dojrzali (35–50 lat) oraz przedsiębiorcy (osoby w wie-ku 25–40 lat. Liczba kobiet i mężczyzn w każdej grupie była taka sama. Połowa badanych korzystała z Internetu w urządzeniach mobilnych często, a połowa rzadko (okazjonalnie, rzadziej niż raz w miesiącu). 70% badanej grupy stanowili mieszkańcy Poznania, a 30% osoby z jego okolic. Istotnym czynnikiem różnicu-jącym osoby korzystające z telefonów, nawigacji i aplikacji użytkowych jest znajomość rozwiązań technicznych oraz nastawienie do nich. W badanej grupie było po 50% osób lubiących nowości (innowatorów) oraz osób identyfikujących się jako fani produktów elektroniki użytkowej.
Podstawowym celem badań było określenie szczegółowego zakresu poszu-kiwanych informacji dotyczących najczęściej wskazywanych kategorii obiektów w aglomeracji miejskiej. Problem badawczy, pytania problemowe oraz pytania szczegółowe były konsultowane i zatwierdzone przez zespół projektowy. Zogni-skowane wywiady grupowe, trwające ok. 2,5 godziny, odbyły się w profesjonal-nym studiu badań jakościowych, a ich przebieg był rejestrowany na płytach DVD. Pytania problemowe dotyczyły m.in. preferowanych przez respondentów sposobów zdobywania informacji o przestrzeni miejskiej, preferowanych sposo-bów wykorzystania urządzenia mobilnego w celu zdobycia informacji i
prefero-wanego interfejsu użytkownika w urządzeniach mobilnych oraz potrzeb w za-kresie jakości informacji i interfejsu użytkownika.
Na podstawie wypowiedzi respondentów informacje dotyczące przestrzeni miejskiej, których mogą poszukiwać użytkownicy aplikacji mobilnych, podzie-lono na następujące grupy:
komunikacyjno-lokalizacyjne – związane z poruszaniem się po mieście (roz-kład jazdy MPK, informacje o korkach, remontach i innych utrudnieniach w ruchu oraz o sposobach dojazdu do wyznaczonego punktu);
związane z aktywnością w czasie wolnym – kulturalno-rozrywkowe (repertu-ar kin i teatrów, koncerty, wernisaże, festiwale), sportowe (wyd(repertu-arzenia spor-towe), turystyczne (informacje o zabytkach, miejscach wartych odwiedzenia, baza hoteli), pogodowe (prognoza pogody);
urzędowo-usługowe – obowiązujące przepisy, godziny otwarcia i dane tele-adresowe urzędów, instytucji i punktów usługowych (sklepów, salonów fry-zjerskich itp.), informacje o restauracjach, pubach, kawiarniach;
lokalne – informacje o planowanych inwestycjach (mieszkaniowych, związa-nych z infrastrukturą oraz o projektach zagospodarowania przestrzeni), ogło-szenia (rynek pracy, korepetycje, wymiana podręczników);
hobbystyczne – związane pośrednio ze spędzaniem wolnego czasu, a dotyczą-ce np. historii Poznania lub danej dziedziny sportu i poznańskich klubów sportowych.
Określono również częstotliwość poszukiwania różnych informacji (rys. 3.1).
Rys. 3.1. Rodzaje potrzeb informacyjnych oraz częstotliwość ich poszukiwania. Na podstawie [Raport z badania jakościowego…, 2011]
Określenie przez respondentów potrzeb informacyjnych oraz wskazanie ich ważności umożliwiło zespołowi projektowemu zaplanowanie struktury bazy danych oraz potencjalnych źródeł jej zasilania.
Praktyczną wskazówką było również zróżnicowanie potrzeb informacyj-nych w zależności od dnia tygodnia. Zaobserwowano, że w dni robocze poszu-kiwane są głównie informacje komunikacyjne związane z poruszaniem się po mieście oraz usługowe związane z godzinami otwarcia sklepów, aptek itp. Stu-denci poszukują również informacji kulturalno-rozrywkowych, aby zdobyć tań-sze niż w weekend wejściówki do kin czy pubów. Podczas weekendu poszuki-wane są przede wszystkim informacje potrzebne do zaplanowania aktywności w czasie wolnym: kulturalno-rozrywkowe oraz prognoza pogody.
Zróżnicowanie potrzeb informacyjnych w ciągu tygodnia było przydatną in-formacją dla zespołu projektującego aplikację. Na tej podstawie można zapla-nować wymagania organizacyjne związane z harmonogramem zasilania bazy informacyjnej oraz obciążenia dostępu do serwera.
Respondentów pytano także o źródła informacji o przestrzeni miejskiej. Najpopularniejszym i najczęściej wykorzystywanym źródłem informacji o Po-znaniu jest Internet. Ponadtoinformacje uzyskuje się od znajomych oraz z me-diów lokalnych. Mimo dużej popularności Internet jest postrzegany jako źródło o najmniejszej wiarygodności. Według badanych najbardziej wiarygodne są informacje uzyskiwane z ich najbliższego otoczenia – od przyjaciół i znajomych.
Projektowany system stanowi przykład nowatorskiego zastosowania aplika-cji webowej. Większą popularnością cieszą się obecnie aplikacje natywne, czyli przeznaczone dla danej platformy, a rozwiązania internetowe pomimo mniejsze-go udziału w rynku stanowią kierunek rozwoju urządzeń mobilnych. Widoczną wadą wykorzystania łączy internetowych jest mniejsza szybkość przesyłu in-formacji. Z tego powodu znaczna część badań jakościowych była związana z poznaniem planów respondentów w zakresie korzystania z Internetu i telefonu w najbliższej przyszłości.
Badani deklarowali, że obecnie korzystają z Internetu mobilnego najczęściej w sytuacjach awaryjnych – gdy pilnie muszą się połączyć z siecią, a nie mają możliwości skorzystania z formy stacjonarnej (ustalenie lokalizacji, wyznacze-nie trasy dojazdu lub odbiór poczty); były to główwyznacze-nie osoby wykonujące pracę wymagającą stałego kontaktu z klientami i bieżącego przeglądania korespon-dencji. Grupa osób korzystających intensywnie z Internetu mobilnego ciągle jednak wzrasta. „W pierwszej połowie 2011 roku komputer posiadało już 66%, a dostęp do Internetu 61% gospodarstw domowych. Ponad połowa wszystkich gospodarstw domowych ma stały dostęp do Internetu, 15% wykorzystuje dostęp mobilny oferowany przez operatorów telefonii komórkowej” (Diagnoza…, 2011). Osoby te korzystają z Internetu w urządzeniach mobilnych w wolnych chwilach, m.in. komunikując się ze znajomymi, przeglądając pocztę lub po pro-stu surfując w sieci. Preferują one Internet mobilny ze względu na komfort do-stępu do sieci wszędzie i w każdej sytuacji. Te osoby stanowią potencjalną grupę intensywnych użytkowników, stałych konsumentów aplikacji „Mobilne Miasto” (heavy users).
Osoby, które sporadycznie korzystają z Internetu mobilnego, uzasadniają to małym komfortem przeglądania danych (mała szybkość połączenia, niewystar-czające parametry techniczne). Jako istotną barierę wskazywano również sto-sunkowo wysoką cenę tego typu połączeń.
Jednym z zadań w ramach projektu jest integrowanie danych dostępnych w Internecie. Na podstawie badań potwierdzono potrzebę utworzenia informato-ra, w którym byłyby zamieszczane kompleksowe informacje o życiu miasta. Wśród głównych cech idealnego systemu badani wymienili przejrzystość formy prezentowanych informacji, zwięzłość i rzeczowość komunikatów, szybkość ładowania danych wynikającą z oszczędnego stosowania elementów graficznych oraz aktualność prezentowanych treści.
Przedmiotem badań jakościowych był również kształt interfejsu badanego systemu. Badani wskazywali na potrzebę prezentowania informacji zarówno w formie strony internetowej, jak i w formie aplikacji. Informator w formie stro-ny internetowej był relatywnie częściej wskazywastro-nym rozwiązaniem z uwagi na oczywisty, naturalny i znany badanym wizerunek. Podawano przykłady już funkcjonujących portali informacyjnych (integratorów), np. www.epoznan.pl czy www.mmpoznan.pl. Osoby często korzystające z Internetu mobilnego w telefonach komórkowych były większymi zwolennikami utworzenia aplikacji mobilnych, które umożliwiają szybszy dostęp do informacji.
Według badanych zadowalająca aplikacja mobilna powinna być pozbawio-na takich wad, jak np.:
brak aktualizacji danych teleadresowych firm i instytucji,
nagromadzenie nieaktualnych informacji o wydarzeniach sprzed lat,
brak jednego miejsca (portalu lub strony internetowej), gdzie byłyby dostępne wszystkie informacje o przestrzeni miejskiej,
brak praktycznych informacji na temat poruszania się po mieście, np. o par-kowaniu rowerów.
Badani zgłaszali zastrzeżenia do obecnie dostępnych informacji i form jej przekazu oraz opisywali własne preferencje w zakresie formy informacji uzy-skiwanych za pośrednictwem urządzeń mobilnych. Uwagi te dotyczyły zarówno formy, jak i funkcjonalności rozwiązań, a najczęściej odnosiły się do:
cech informacji, które powinny być konkretne, wyczerpujące i aktualne, wyglądu graficznego (unikanie „ciężkich” elementów graficznych, przewaga
tekstu nad elementami graficznymi, nagłówki i pogrubienia kluczowych słów, obecność mapek oraz logo w przypadku podawania lokalizacji, spokojna ko-lorystyka (czerń i biel), duża, wyraźna czcionka),
funkcjonalności (brak lub ograniczona liczba reklam, trafność wyszukiwania zagadnień oraz automatyczne dostosowywanie się strony do wielkości ekranu. Uwagi zgłaszane w trakcie badań jakościowych stanowiły podstawowy ma-teriał, na którego podstawie ustalono zestaw zagadnień poruszanych w bada-niach ilościowych. Ponadto wszystkie spostrzeżenia były bardzo przydatne na
etapie opracowywania rozwiązań funkcjonalnych oraz budowy struktury bazy danych zasilających działanie aplikacji.
Badania ilościowe w zakresie potrzeb informacyjnych
Wywiadami telefonicznymi CATI objęto grupę 400 respondentów (55% stanowiły osoby indywidualne, 25% studenci oraz 20% przedsiębiorcy). 65% badanych było mieszkańcami Poznania. Połowę grupy stanowiły kobiety. Struk-turę badanej próby przedstawiono na rysunku 3.2.
Rys. 3.2. Struktura badanej próby. Na podstawie [Raport z badania ilościowego …, 2011] Był to kolejny etap badań w ramach projektu i przy formułowaniu pytań w dużym stopniu nawiązywano do badań jakościowych.
Podstawowym celem na tym etapie było poznanie rodzaju poszukiwanych informacji o przestrzeni miejskiej, częstotliwości ich poszukiwania oraz ich źródeł. Pytania dotyczyły również wykorzystania Internetu przy poszukiwaniu informacji związanych z przestrzenią miejską, wykorzystania z Internetu w urządzeniach mobilnych oraz charakterystyki poszukiwanych informacji; ponadto określono profil użytkownika GPS.
Kluczowe pytania dotyczyły tematyki poszukiwanych informacji, ich pożą-danych cech oraz intensywności ich poszukiwania.
Na podstawie badań ustalono, że respondenci najczęściej poszukują infor-macji dotyczących sposobu przemieszczania się (rozkłady jazdy, trasy dotarcia do danego punktu), wydarzeń odbywających się na terenie Poznania oraz sposo-bu dotarcia do danego punktu. Zapotrzebowanie na takie informacje deklarowa-ło, odpowiednio, 68%, 62% i 48% respondentów (por. rys. 3.3). Kolejna grupa
poszukiwanych informacji dotyczy topografii miejskiej, a szczególnie lokalizacji placówek handlowo-usługowych (w tym punktów gastronomicznych), urzędów i instytucji, placówek świadczących pomoc doraźną, restauracji, pubów, kawiar-ni, promocji i cen, korków w mieście, remontów i innych utrudnień komunika-cyjnych oraz lokalizacji zabytków i ciekawych miejsc w Poznaniu. Sporadycz-nie deklarowano zapotrzebowaSporadycz-nie na informacje o miejscach parkingowych dla samochodów, obiektach, w pobliżu których znajduje się osoba poszukująca in-formacji, miejscach noclegowych i hotelach oraz o ścieżkach rowerowych.
Rys. 3.3. Tematyka poszukiwanych informacji. Na podstawie [Raport z badania ilościowego …, 2011]
Internet jest głównym źródłem informacji. W dużo mniejszym stopniu ko-rzysta się z tablic ogłoszeń i informacji od znajomych. Komputer jest wciąż najpopularniejszym urządzeniem do wyszukiwania informacji w Internecie. Z urządzeń mobilnych korzysta się zdecydowanie rzadziej (obecnie ich użyt-kownikami są co trzeci student oraz mniej niż co piąty użytkownik indywidual-ny bądź przedsiębiorca). Spośród urządzeń mobilindywidual-nych do wyszukiwania infor-macji za pomocą Internetu wskazywano głównie telefon komórkowy (rys. 3.4).
Respondenci wyszukują informacje w Internecie z różną częstotliwością (połowa robi to minimum raz w tygodniu, a pozostali rzadziej niż raz w tygo-dniu). Najczęściej poszukuje się rozkładów jazdy komunikacji miejskiej, kole-jowej i lotniczej – 25% respondentów potrzebuje takich informacji co najmniej dwa razy w tygodniu. 33% respondentów przynajmniej raz w tygodniu korzysta z informacji o korkach, remontach i innych utrudnieniach komunikacyjnych (rys. 3.5).
Na podstawie wypowiedzi respondentów można stwierdzić, że nie ma więk-szych barier związanych ze znalezieniem informacji, natomiast występuje zróż-nicowanie w zakresie ważności opisu miejsca, do którego respondent chce do-trzeć. Określenie czasu dojazdu jest kluczowym elementem informacji. Nieco mniejsze znaczenie mają pozostałe aspekty, takie jak trasa dojazdu, odległość, godziny otwarcia placówek (rys. 3.6).
Rys. 3.4. Urządzenia wykorzystywane przez respondentów do poszukiwania informacji w Internecie. Na podstawie [Raport z badania ilościowego…, 2011]
W odpowiedzi na pytanie o najistotniejsze cechy informacji poszukiwanych z wykorzystaniem urządzeń mobilnych badani najczęściej wskazywali ich aktu-alność. Urządzenia mobilne wykorzystywane są najczęściej w celu zaplanowa-nia sposobu dotarcia do określonego miejsca. Najważniejsze są wówczas dwie grupy atrybutów: szybkość i łatwość dostępu oraz rzetelność i kompletność in-formacji (rys. 3.7). We wszystkich kategoriach użytkowników odnotowano takie samo uszeregowanie najważniejszych cech informacji, przy czym jako cechę najistotniejszą wskazywano ich aktualność. Zestawienie oczekiwanych cech in-formacji ze sposobami wykorzystania urządzeń mobilnych potwierdza znaczenie aktualności, rzetelności oraz łatwego i szybkiego dostępu do informacji.
Najważniejszym wnioskiem z badania opinii na temat cech informacji jest konieczność zapewnienia aktualności danych dostępnych w aplikacji mobilnej.
Rys. 3.5. Częstotliwość poszukiwania informacji. Na podstawie [Raport z badania ilościowego…, 2011]
Rys. 3.6. Ranking ważności informacji dotyczących dotarcia do danego punktu. Na podstawie [Raport z badania ilościowego…, 2011]
Rys. 3.7. Profil informacji preferowany w różnych kategoriach respondentów. Na podstawie [Raport z badania ilościowego…, 2011]
Wyniki badań jakościowych i ilościowych w dużym stopniu potwierdziły przypuszczenia na temat oczekiwań użytkowników urządzeń mobilnych. Były też zgodne z założeniem dotyczącym wykorzystania aplikacji w sytuacjach, gdy nie ma dostępu do informacji w formach klasycznych, takich jak informator lub mapa.