Niniejsze badanie było przeprowadzone na próbie 52 osób metodą kuli śniegowej30, wśród osób powyżej 50 roku życia, które zdeklarowały, że obecnie zajmują się wnu-kami w czasie nieobecności ich rodziców.
W większości respondenci byli płci żeńskiej i stanowili 75% całej próby. Natomiast pozostałe 25% stanowili mężczyźni. Wiek badanych zawierał się w następujących przedziałach stanowiących określony procent badanej grupy. Do 50 roku życia było 3% respondentów. Pozostali to dziadkowie w wieku 51-55 stanowili oni 28% pró-by, w wieku 56-60 było 21% ankietowanych. W przedziale 61-65 było 28% osób, następnie w wieku 66-70 odnotowano 12% i w wieku 70-75 było 3% badanych.
Odnośnie wykształcenia to najwięcej było osób z ukończonym średnim szczeblem
29 W Polsce rośnie pokolenie eurosierot (2008), http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/artykuly/73098,w-polsce-rosnie-pokolenie-eurosierot.html (data dostępu: 2014.10.01).
30 E. Babbie, The practice of social research, Belmont 2010, 187-229.
edukacji. Stanowili oni niemal połowę przebadanych osób. Było ich 47%. Drugą grupę stanowiły osoby z wykształceniem zawodowym (25%) i kolejne mniej licz-ne, to osoby z wykształceniem wyższym (15%), oraz z podstawowym (12%). Co się tyczy przestrzeni geograficzno-społecznej, to wśród respondentów dominowały osoby zamieszkujące tereny znajdujące się poza dużymi aglomeracjami miejskimi.
Stanowili oni 64% badanej próby, z czego 43% zamieszkiwała małe miejscowości liczące do 50 tys. mieszkańców, a 21% pochodziła ze wsi. Reszta, 21%, to obywatele miast liczących powyżej 50 tys. mieszkańców. Spośród badanych osób dominowały te (65%) będące poza wiekiem produkcyjnym i bierne zawodowo. Wśród nich byli emeryci - 40%, oraz renciści, stanowiący 25% badanej próby. Nie było wśród nich osób będących na bezrobociu. Pozostałe 33% to osoby aktywne zawodowo. Zajmo-wały się one takimi profesjami jak: praca biurowa (9%), praca fizyczna (6%), wolny zawód (6%), własna działalność gospodarcza (12%).
Wszyscy poddani analizie ujmującej problem eurosieroctwa znali to zjawisko spo-łeczne. Dla 65% z nich, eurosieroctwo, to stan pozostawiania dzieci w miejscu za-mieszkania bez opieki obojga rodziców. Kolejne 43% wskazało, że powyższe zjawi-sko to fakt pozostawienia dzieci w miejscu zamieszkania bez opieki jednego rodzi-ca. Z kolei dla 50% odpowiadających, eurosieroctwo to pozostawienie dzieci pod opieką innych, bliskich, rodziny znajomych.
Co się tyczy sytuacji życiowej badanych, związanej z ich doświadczeniem z eurosieroc-twem, to 90% z nich zadeklarowało swoją pomoc w opiece nad dzieckiem po wyjedzie ich prawnych opiekunów za granicę. Natomiast 9% badanych w innych okolicznościach zostało zobowiązanych do pomocy nad wychowaniem małoletnich potomków rodzi-ców-emigrantów. Swoją decyzję o opiece nad dziećmi 81% z ankietowanych, motywo-wało miłością do wnuków. W mniejszym stopniu, 65% z odpowiadających kieromotywo-wało się troską o dziecko. Gdzie 28% kierowało się rozsądkiem lub brakiem innej możliwości.
Tylko 25% uwzględniało więzy rodzinne, a 6% zostawieniem dzieciom rodziców. Z tego blisko 97% odpowiadających nie było w stanie powiedzieć, czemu nie podjęło się opieki nad dzieckiem. Tylko 3% z nich stwierdziło, że miało pewne powody by odmówić opie-ki nad dziecopie-kiem, ale bliżej nie określiło ich.
Państwem, do którego wyjechała największa liczba rodziców eurosierot była Wiel-ka Brytania (31%), drugim były Niemcy (12%). Jednakże, co trzeba podkreślić, oprócz emigracji zewnętrznej, silnie na problem eurosierot działa także migracja wewnętrzna. Na jej skutek blisko 12% odpowiadających doświadczyło tego zjawi-ska. Kolejne mniej popularne kraje emigracji młodych polskich rodziców to:
Ho-landia, USA, Belgia, Norwegia, Dania. Do nich około 6% rodziców wyjechało przed badaniem. Natomiast najmniej popularne kraje to: Finlandia, Australia i Kanada.
Do tychże około 3% krewnych badanych emigrowało w ostatnim czasie. W prze-ważającej mierze motywami wyjazdów rodziców migracyjnych sierot są względy zarobkowe. Na ten czynnik, motywujący do wyjazdu wskazało 62% ankietowanych.
Mniej popularne były cele rodzinne 6% i edukacyjne 3%. Najczęściej wyjeżdżali oboje rodzice, 56% przypadków.
Prawie wszyscy respondenci (90%) zdeklarowało, że zapewnia odpowiednią opiekę wnukowi. Tylko 6% z nich, było przeciwnego zdania. Decyzję o podjęciu wycho-wania wnuka, w 56%, badani podjęli samodzielnie. Przeciwnego zdania było 43%.
W większości przypadków, 73%, rodzice dzieci nie nalegali w podjęciu pieczy nad ich potomstwem przez badanych. Tylko w 28% taka sytuacja miała miejsce. Jednak-że 68% z nich, było w stanie odmówić pomocy w opiece nad dziećmi migrujących rodziców. W 31% przypadków, nie było takiej możliwości. Najwięcej, bo w 68% pod opieką pozostawało jedno dziecko. Reszta 31% to dwoje dzieci. Najczęściej pozosta-wiane były dzieci w przedziale wiekowym 5-8 lat. Było ich blisko połowa, bo 48%.
Kolejną grupą były dzieci w wieku 9-11 (23%) oraz 12-14 (15%) i 1-4 (14%). Naj-mniej liczną grupą dzieci pozostawioną pod opieką starszych były dzieci znajdujące się w przedziale wiekowym 15-17 lat.
Podczas nieobecności prawnych opiekunów, seniorzy mają kontakt z tymi pierw-szymi raz w tygodniu. Taką odpowiedź wytypowało 37% ankietowanych. Z kolei każdego dnia kontakt z rodzicami występował u 28% badanych. Na równi wystę-pował kontakt tylko w weekendy (15%) oraz raz w miesiącu (15%). Rzadko do-chodziło do widzeń z prawnymi opiekunami, co trzy miesiące (12%), a dwie osoby stwierdziły, że dzieci spotykają się z rodzicami rzadziej, niż raz na trzy miesiące i dwa, trzy razy w tygodniu.
Większość dziadków w opiece nad swoimi wnukami otrzymuje wsparcie w cza-sie jej trwania. 12% babć może liczyć na pomoc swych mężów (dziadków wnu-ków będących pod opieką tych pierwszych), a 13% dostaje pomoc ze strony ciotek, wujków, braci czy sióstr. Tylko 7% ankietowanych, nie otrzymuje żadnej pomocy.
Podobnie ma się sprawa odnośnie wsparcia finansowego ze strony rodziców mało-letnich będących pod opieką seniorów. Połowa z nich stwierdziła, że raz w miesiącu otrzymuje wsparcie od prawnych opiekunów będących pod ich opieką dzieci. 6%
z badanych otrzymuje taką pomoc rzadziej, raz na trzy miesiące. Natomiast 31%, nie otrzymuje żadnej pomocy i jest skazanych na opiekowanie się wnukami
ko-rzystając z własnego budżetu. Ponadto 3% stwierdziły, że w inny sposób otrzymują pomoc finansową ze strony rodziców dzieci będąc pod ich opieką, a jedna osoba nie udzieliła odpowiedzi na to pytanie. Odnośnie czasu trwania opieki nad eurosierota-mi – doeurosierota-minuje w nich model krótkotrwały. Najczęściej, 40% badanych sprawowało opiekę nad swoim wnukami przez mniej, niż rok. Drugą częstą odpowiedzą było 1-2 lata, takiej udzieliło 34% badanych. Czas dłuższy niż 3 lata opieki sprawowa-ło 3% ankietowanych. W tracie opieki nad potomkami swoich dzieci, dziadkowie także spędzają z tymi ostatnimi czas wolny. Najczęściej urozmaicają go grami i za-bawami, tak robi 23% z nich. Inni 16% oglądają telewizję lub uprawiają jakieś spor-ty (13%). Pozostali uczęszczają na place zabaw 11%, a kolejne spor-tyle samo procent w jeszcze inny sposób urozmaica im wolny czas. Dwie osoby odprowadzają swoich podopiecznych na zajęcia dodatkowe, w szkole lub poza jej obrębem, dwie osoby or-ganizują wycieczki, a jedna z nich także wyprawy rowerowe, a jeszcze jedna udziela całkowitej opieki nad swoim wnukiem. Tylko dwie osoby z badanych nie spędzają wolnego czasu ze swoimi wnukami.
Podczas nieobecności rodziców wiele ich obowiązków spadło na dziadków. Jednym z najczęstszych było odpowiednie wyżywienie (78%) oraz odprowadzanie do szkoły (75%). Innymi często występującymi obowiązkami pośród ankietowanych, względem swoich wnuków, były: kontakt z nauczycielem i zadbanie o schludny wygląd (68%).
Podano 62% badanych stwierdziło, że musi dbać o higienę swoich pociech, a 37%
musiało wykazać się czujnością w kontaktach z rówieśnikami swoich pociech. Mniej, bo 9% wskazało na inne obowiązki, jakie na nich przeszły po wyjeździe za granicę rodziców ich wnuków. Poza tym 37% dziadków nie zauważa problemów edukacyj-nych swoich wnuków, 31% jest przeciwnego zdania, a 25% nie jest w stanie stwier-dzić czy ich podopieczni mają jakieś problemy w placówkach, do których uczęszczają.
W związku z przejęciem prawnej opieki nad wnukami, seniorzy w 87% odpowiedzi nie stwierdzali takiego faktu. Tylko 9% z nich opowiedziało się za tym, że podczas opieki nad dziećmi zmienił się ich stan zdrowia, a 3% stwierdziło inne zmiany związa-ne ze swoją osobą. Więcej niż połowa ankietowanych stwierdzała, że dobrze sprawuje opiekę nad potomkiem swoich dzieci. Odmiennego zdania było 41% z nich, a trzy osoby nie udzieliły na to pytanie odpowiedzi.
Opieka nad eurosierotami jest także interakcją zawierającą określone stosunki wychowawcze. I w jego trakcie seniorzy przekazują najczęściej wartości rodzinne (93%), wiedzę o podłożu religijnym (89%), wartości moralne i tradycję (62%) a tak-że wiedzę o historii rodziny (24%). Natomiast tylko 6% przekazuje inne wartości swoim wnukom. Jednakże 51% seniorów nie ma zdania odnośnie tego, czy wyjazd
rodziców ich wnuków był dobrym pomysłem. Nikt z tych pierwszych zdecydowa-nie zdecydowa-nie poparł takiej decyzji, a tylko 25% uważa, że był to dobry pomysł. Z kolei przeciwnego zadania było 19% badanych. Zdecydowanie źle tą decyzję określiło 3% badanych. W związku z tym, aż 67 % badanych nie podjęłoby się ponownie opieki nad wnukami, w trakcie nieobecności ich rodziców w kraju. Przeciwnych temu było tylko 12% z nich, a 19% nie miało zdania w tej kwestii. Jednym z czynni-ków wpływających na taki stan rzeczy są problemy wychowawcze i osobiste, jakie mają dziadkowie ze swoimi wnukami. Blisko 1/3 z nich, 67% stwierdziło zachwianie układu emocjonalnego w trakcie trwania migracji ich rodziców, 38% stwierdziło nadpobudliwość, 32% opuszczenie się w nauce, 29% wzrost agresji, a 16% niebez-pieczeństwo w kontaktach w rówieśnikami i w związku z tym wzrost kontaktów z używkami. Inne problemy wskazało 4% z ankietowanych. Tylko dwie osoby stwierdziły brak negatywnych skutków, a dwie wzrost tęsknoty.
W wyniku przeprowadzonej analizy należy stwierdzić, że nie wszystkie tezy umiesz-czone w części teoretycznej zostały potwierdzone przez przeprowadzone badanie.
Przede wszystkim w niniejszym badaniu mówiąc o migracji miało się do czynienia z jej krótkoterminowym, a nie długotrwałym typem. Także obecnie można mó-wić, że dominują krótkie okresy rozłąki między rodzicami a eurosierotami. Poza tym mówiąc o eurosieroctwie powinno się mieć na uwadze wyjazd obojga rodzi-ców poza granicę kraju. W tym wypadku dominujący dotychczas obraz rodziny migracyjnej również uległ zmianie. Uwzględniając potoczną opinię na temat euro migracji, można mówić, że wyjazdy te mają ekonomiczne przyczyny. Jednakże na skutek zaistnienia faktu opuszczenia domu rodzinnego przez rodziców, silna więź oraz miłość łącząca dziadków z wnukami sprawia, że godzą się oni, samowolnie, bez żadnej presji ze strony rodziny na ich wychowywanie podczas nie obecności ich biologicznych opiekunów.
W czasie trwania tej rozłąki dzieci mogą liczyć na częste widzenie się z rodzica-mi, a seniorzy na pomoc ze strony rodziny, w wychowywaniu dzieci oraz na częstą pomoc finansową od tych pierwszych. Dlatego dziadkowie nie są skazani na sa-motność w sprawowaniu roli drugich rodziców, w tracie nieobecności, któregoś ze swoich dzieci pracujących lub poszukujących pracy poza granicami ojczyzny. Poza tym ci pierwsi przejmują dużą część rodzicielskich obowiązków nad pociechami ich dorosłych potomków. Nie tylko są odpowiedzialni za nich w sprawowaniu ich szkolnych obowiązków, ale także w dbaniu o higienę i zdrowie, tak mentalne jak i fizyczne. Oprócz tego z chęcią spędzają czas wolny ze swoimi wnukami organizując gry i zabawy, oglądając telewizję, uprawiając sporty czy wędrując. Pomimo tego, że
są oni innym pokoleniem, nie mają problemów wychowawczych z wnukami ani nie uzyskują w związku z tym żadnego lub znaczącego uszczerbku na swoim zdrowiu.
Najczęściej pod opiekę poddawane są dzieci młodsze, które nie mogą się sobą zająć, ale które są na tyle dojrzałe by zacząć to czynić. Stąd najczęściej zajmują się oni dziećmi w przedziale wiekowym od 5 do 12 roku życia. Z reguły jest to jedno dziec-ko, rzadziej więcej. Poza tym w większości wypadków dziadkowie nie mają zdania na temat wyjazdu rodziców swoich wnuków za granice w celu zarobkowym. Wię-cej jest głosów pozytywnych odnośnie tego procederu, ale nie jest to liczba prze-ważająca. Może wynikać to z faktu, że rozłąka z biologicznymi rodzicami bardzo źle wpływa na rozwój emocjonalny wnuków, jest przyczyną nadpobudliwości oraz wzrostu agresji. I w mniejszym stopniu gorszymi wynikami w szkole, czy wzrostem uzależnienia od określonych używek. Te ostatnie wynikają z tego, że seniorzy na skutek stosunków wychowawczych, jakie zachodzą między nimi, a młodszym po-koleniem wpajają im pewne wartości rodzinne, moralne czy treści o podłożu religij-nym. Rzadziej związane z tradycją czy historią rodziny. Niemniej jednak, większość z badanych, nie zmieniłaby swojej decyzji związanej z przejęciem opieki nad swoimi wnukami i z chęcią zrobiłaby to jeszcze raz, gdyby zdarzyła się taka potrzeba.
Reasumując, trzeba stwierdzić, że problem eurosieroctwa w wyniku przeprowadzo-nego badania uległ pewnej zmianie, tak jak i społeczne wyobrażenia na jego temat.
Dlatego istnieje konieczność by ten temat pogłębić, tym bardziej, że problem euro-sieroctwa jest znaczący i powszechnie dostrzegany w Unii Europejskiej, a także poza jej granicami. Choć niewątpliwie polityka integracyjna tego gospodarczo-politycz-nego związku miała duży wpływ na zaistnienie tego zjawiska, czego dowodem jest masowa emigracja ludności, mająca podłoże ekonomiczne, z byłego bloku wschod-niego, w tym z Polski, do krajów byłego EWG. Na tle tego zjawiska ukazało się nowe zjawisko; seniorzy, jako ratownicy eurosierot, będących skutkiem polityki UE. To właśnie oni, dzięki swej postawie, doświadczeniu oraz woli pomocy, stają się praw-dziwym i rzeczywistym ratunkiem dla swych wnuków, w czasie ich traumatycznego doświadczenia rozłąki ze swymi rodzicami, którzy dla lepszego życia opuszczają swój dom, swoją rodzinę za chlebem, którego w ojczyźnie nie mogą zdobyć na tyle by móc spokojnie żyć. I właśnie dzięki ich rodzicom i dziadkom ich dzieci wyjazd ten i zachowanie rodzinnych więzi powierzonych im dzieci jest możliwe.
Literatura:
• Babbie E., The practice of social research, Wasdworth Cenage Learning, Belmont 2010.
• Danielewicz W., Sytuacja życiowa dzieci w rodzinach migracyjnych, Wydaw. Uniwersyteckie, Trans Humana, Białystok 2006.
• Devine D., Immigration and schooling in the Republic of Ireland. Making a difference? Manches-ter University Press, ManchesManches-ter 2011, s. 123.
• Kozak S., Patologia eurosieroctwa w Polsce. Skutki migracji zarobkowej dla dzieci i ich rodzin, Di-fin, Warszawa 2010.
• Mikuła J., Eurosieroctwo 2008, (zapowiedź raportu) [red. wyd. J. Mikuła]. Fundacja Prawo Euro-pejskie, [Instytut Europeistyki w Warszawie], Studium Prawa Europejskiego, Warszawa 2008.
• Nowicka, A., Wybrane problemy osób starszych, pod red. nauk. A. Nowickiej, [aut. J. Bąbka et al.], Uniwersytet Zielonogórski w Zielonej Górze, Wydaw. „Impuls”, Kraków 2006.
• Trusz S., Kwiecień M., Społeczne piętno eurosieroctwa, Difin, Warszawa 2012.
• Dama S., Polska szkoła, jako środowisko wychowawcze i kulturowe na przykładzie szkolnych punktów konsultacyjnych w Irlandii [w:] Nowa Szkoła, nr 711, marzec 2013, Korporacja Polonia, Warszawa 2013.
• Głowiak K., Migracje zagraniczne zagrożeniem dla funkcjonowania rodzin [w:] Problemy Opie-kuńczono-Wychowawcze, Nr 5 (50), maj 2012.
• Matkowska M., Współczesne problemy migracji w Polsce, [w:], Studia i prace wydziału nauk ekonomicznych i zarządzania, nr 24. Wydaw. Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2011.
• Winiarski M., Środowisko wychowawcze, [w:] Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, T. VI, pod.
red. T. Pilcha, Wydaw. Akademickie „Żak”, Warszawa 2006.
• Bielawski B., Eurosieroctwo- nieoficjalne oblicze emigracji zarobkowej (2013), http://socjalizmte-raz.pl/archives/3286 (data dostępu: 2014.10.01).
• Kaczmarczyk P., Okiński M., Migracje specjalistów wysokiej klasy w kontekście integracji Polski z Unią Europejską, materiały seminaryjne UKIE, www2.ukie. gov.pl (dostęp: 29 czerwca 2013 r.).
• Popiołek A., Turbodoładowanie w pośredniakach (2013), http://wyborcza.biz/biz-nes/1,100896,13399157,Turbodoladowanie_w_posredniakach.html (data dostępu: 2014.10.01).
• W Polsce rośnie pokolenie eurosierot (2008), http://wiadomosci.dziennik.pl/wydarzenia/arty-kuly/73098,w-polsce-rosnie-pokolenie-eurosierot.html (data dostępu: 2014.10.01).