Badanie opinii konsumentów o innowacjach w żywności
4. Badanie własne
Pytania zadane respondentom, których liczbę, płeć i wykształcenie opisano we „Wpro-wadzeniu”, dotyczyły ich opinii: o bezpieczeństwie żywności sprzedawanej w sklepach, zainteresowaniu problematyką GMO, obowiązku informowania konsumentów o braku GMO w artykułach spożywczych i wpływu jej na decyzje zakupowe. Badania przeprowa-dzono w 2018 roku. Wyniki badania przedstawiono w tabeli 2.
Ankietowani dość krytycznie oceniali bezpieczeństwo zdrowotne żywności sprze-dawanej w sklepach (tylko 27,59% odpowiedzi „tak” a 34,48% odpowiedzi „nie”). Po-nadto ponad jedna trzecia stwierdziła, że nie posiada takiej wiedzy. Wprawdzie kobiety w mniejszym stopniu, niż mężczyźni, uważały żywność za bezpieczną, lecz nie była to statystycznie istotna różnica. Także nie różniły się istotnie odpowiedzi osób ze średnim i wyższym wykształceniem. W przeprowadzonych wcześniej (październik 2016–kwiecień 2017) przez autorki badaniach ankietowych na to samo pytanie odpowiedzi respondentów rozłożyły się następująco: 5,8% odpowiedzi „tak”, 67,7% „raczej tak”, 21,6% „raczej nie”
i 4,9% „nie” (Iwaszczuk i Szyba 2019). Porównując udzielone odpowiedzi można stwier-dzić, że w badaniu z 2018 r. bezpieczeństwo żywności jest oceniane przez ankietowanych gorzej.
Zainteresowanie problematyką GMO zadeklarowało 41,76% respondentów (w tym 11,49% odpowiedzi „tak” i 30,27% „raczej tak”). Odpowiedzi „raczej nie” udzieli-ło 44,45%, a odpowiedzi „nie” 13,79% ankietowanych. Odpowiedzi mężczyzn i kobiet różniły się istotnie, co potwierdził test niezależności. Wykształcenie nie miało istotnego wpływu na odpowiedzi. Ponad 90% ankietowanych wypowiedziało się za umieszczaniem informacji o GMO na opakowaniach. Zdecydowanie bardziej optują za tym kobiety niż mężczyźni. Jest to różnica statystycznie istotna. Jednak odpowiedzi osób różniących się wykształceniem są bardzo podobne. Na pytanie czy informacja o braku GMO w produk-cie miałaby wpływ na decyzję o jego zakupie, 63,98% ogółu respondentów odpowiedzia-ło twierdząco, przy czym wśród kobiet takiej odpowiedzi udzieliodpowiedzia-ło prawie 3/4 kobiet.
Wśród mężczyzn było po równo odpowiedzi „tak” i „nie”. Test niezależności pokazał, że jest to różnica statystycznie istotna. Ponad 90% ankietowanych wypowiedziało się za umieszczaniem informacji o GMO na opakowaniach. Zdecydowanie bardziej optują za tym kobiety niż mężczyźni. Jest to różnica statystycznie istotna. Jednak odpowiedzi osób różniących się wykształceniem są bardzo podobne.
Wykorzystywanie w hodowli zwierząt paszy zawierającej GMO popiera ponad połowa ankietowanych (52,49%). Taką postawę prezentuje znacznie więcej kobiet niż mężczyzn (odpowiednio 60,64% i 40,57%). Przeciwnego zdania było mniej niż 15% ankietowanych.
Tabela 2. Opinia respondentów o GMO
Tak 27,59 23,87 33,02 26,67 29,16
Nie 34,48 36,77 31,13 33,94 35,42
Nie wiem 37,93 39,36 35,85 39,39 35,42
Test niezależności χ2 = 2,70, p = 0,26 χ2 = 0,47, p = 0,807
Tak 11,49 10,97 12,26 9,09 15,62
Raczej tak 30,27 31,61 28,30 29,09 32,29
Raczej nie 44,45 49,03 37,74 49,70 35,42
Nie 13,79 8,39 21.70 12,12 16,67
Test niezależności χ2 = 10,21, p = 0,01 < 0,05 χ2 = 6,15, p = 0,10 > 0,05 Czy na opakowa-niach
powinna być podawana informacja o GMO?
Tak 93,49 96,77 88,68 93,94 92,71
Nie 6,51 3,23 11,32 6,06 7,29
Test niezależności χ2 = 6,77, p = 0,00 < 0,05 χ2 = 0,15, p = 0,69 > 0,05 Czy informacja o braku
GMO w produkcie spożywczym wpłynęłaby
na decyzje zakupowe?
Tak 63,98 73,55 50,00 63,64 64,58
Nie 36,02 26,45 50,00 36,36 35,42
Test niezależności χ2 = 16,48, p = 0,00 < 0,05 χ2 = 0,59, p = 0,74 > 0,05
Czy w hodowli zwierząt powinno wykorzystywać się paszę zawierającą
GMO?
Tak 52,49 60,64 40,57 52,12 53,12
Nie 14,94 9,68 22,64 12,12 19,79
Nie wiem 32,57 29,68 36,79 35,76 27,09
Test niezależności χ2 = 12,89, p = 0,00 < 0,05 χ2 = 3,80, p = 0,14 > 0,05
Czy według Pani/Pana wiedzy w Polsce karmi się zwierzęta roślinami
z upraw GMO?
Tak 52,49 52,26 52,83 52,12 53,12
Nie 2,30 2,58 1,89 1,82 3,12
Nie wiem 45,21 45,16 45,28 46,06 43,76
Test niezależności χ2 = 0,14, p = 0,093 χ2 = 0,53, p = 0,76 < 0,05 Źródło: opracowanie własne.
Przeciwnikami było znacznie więcej mężczyzn niż kobiet. Blisko 1/3 ankietowanych nie miała zdania na ten temat. Najmniej takich odpowiedzi było w grupie osób z wykształce-niem wyższym. Test niezależności wskazuje na istotność różnicy w odpowiedziach kobiet i mężczyzn, natomiast sygnalizuje o nieistotności różnic w odpowiedziach osób o różnym wykształceniu. Ponad połowa respondentów (52,49%) uważa, że w Polsce zwierzęta są karmione paszą zawierającą GMO, przeciwnego zdania było tylko 2,3%, a brakiem wie-dzy deklarowało 45,21% badanych. Test niezależności wykazał brak wpływu wieku i wy-kształcenia na odpowiedzi udzielone przez respondentów.
Odpowiedzi na pytania o wykorzystaniu GMO przy produkcji artykułów spożywczych dają następujący obraz badanych respondentów. Niezbyt interesują się oni tą problematy-ką, ale chcieliby podawania informacji o GMO na opakowaniach produktów. Przy czym informacja taka miałaby wpływ na ich decyzje zakupowe. Nie mają natomiast zastrzeżeń do GMO w paszach dla zwierząt hodowlanych. Oznacza to, że nie są im znane badania wskazujące na negatywny wpływ pasz genetycznie modyfikowanych na rozrodczość lu-dzi i zwierząt. Zawarta bowiem w nich soja posiada siedem razy więcej fitoestrogenów niż odmiana tradycyjna. Fitoestrogeny działając antagonistycznie do testosteronu mogą powodować bezpłodność osobników męskich (Cichosz i in. 2012).
Sprawdzeniu wiedzy szczegółowej o GMO służyły pytania o najczęściej modyfiko-wane organizmy roślinne i zwierzęce. Na rysunku 1 przedstawiono wynik odpowiedzi na pytanie o najczęściej uprawiane rośliny genetycznie modyfikowane. Na pierwszym miejscu znalazła się kukurydza 25,52%, na drugim pomidory 23,47%, a na trzecim soja 18,12%. W rzeczywistości soja jest najczęściej uprawianą rośliną GM, o czym świadczy ten fakt, że uprawiana jest na powierzchni 94,1 mln ha (www.isaaa.org). Natomiast druga pozycja pomidorów w rankingu świadczy o niepełnej wiedzy respondentów na ten temat.
23,47
Rys. 1. Najczęściej wskazywane przez ankietowanych rośliny GM Źródło: badania własne
Odpowiadając na pytanie o najczęściej modyfikowane zwierzęta hodowlane, 71% re-spondentów wymieniło drób (rys. 2), co jest zgodne ze stanem faktycznym.
Opinie konsumentów na temat GMO wynikają z informacji, docierających z różnych źródeł. Żywność genetycznie modyfikowana nadal wzbudza wiele kontrowersji i dzieli konsumentów na jej zwolenników i przeciwników. Firmy biotechnologiczne, które zaj-mują się produkcją GMO przedstawiają społeczeństwu tylko korzyści a w szczególności jej niższą cenę. Natomiast przeciwnicy stosowania organizmów genetycznie modyfiko-wanych przedstawiają negatywne skutki dla zdrowia człowieka i środowiska naturalnego (Jurkiewicz 2015).
4. Podsumowanie
W przeprowadzonych badaniach nie było bezpośredniego pytania o wiarygodność badań nad wpływem GMO na zdrowie konsumentów. Jednak zdecydowana większość odpowiedzi „tak” na pytania: o umieszczanie informacji o braku GMO w produktach spożywczych, i że miałyby one wpływ na decyzje zakupowe, może świadczyć o ograni-czonym zaufaniu do zapewnień o ich nieszkodliwości. Jednak ponad połowa ankietowa-nych dopuszcza możliwość stosowania w hodowli zwierząt pasz wytworzoankietowa-nych z roślin genetycznie modyfikowanych. Także ponad połowa uważa, prawdopodobnie słusznie, że już to się odbywa (może tak będzie dobrze, bo badania nie były prowadzone). Recenzent proponuje tu podać konkretne wnioski oparte na wynikach badań.
Stały rozwój biotechnologii jest nieunikniony, ale na jego kierunek i tempo może mieć wpływ opinia konsumentów zainteresowanych tą problematyką wynikająca z wiedzy.
Dlatego ważne jest wymuszenie na koncernach spożywczych obowiązku podawanie rze-telnej informacji na temat długofalowego wpływu GMO na zdrowie konsumentów oraz środowisko naturalne. Konsumenci powinni być także bardziej zaangażowani w tworze-nie pożądanych cech żywności i przyjąć rolę prosumentów.
3 1
15 8 2
71
0 10 20 30 40 50 60 70 80
Owce Kozy Świnie Krowa Ryby Drób
Rys. 2. Najczęściej wskazywane przez ankietowanych zwierzęta GM Źródło: badania własne
Publikacja została sfinansowana przez Akademię Górniczo-Hutniczą im. Stanisława Staszica w Krakowie (subwencja na utrzymanie i rozwój potencjału badawczego).
Literatura
Achremowicz B. i Wawrzyniak A. 2016. Żywność zmodyfikowana genetycznie – szanse i zagrożenia. Nauka 2, s. 171–179.
Cichosz G. i Wiąckowski S.K. 2012. Żywność genetycznie modyfikowana – wielka niewiadoma. Pol. Merk. Lek.
33, s. 59-63.
Iwaszczuk N. i Szyba M. 2019. Wpływ wybranych informacji o produktach spożywczych na decyzje zakupowe konsumentów: badanie różnic w zależności od płci i wykształcenia kupujących. Problemy jakości 1, s. 23–30.
Jurkiewicz A. 2012. Genetyczne modyfikacje organizmów – biotechnologiczny eksperyment na organizmach żywych. Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 18(3), s. 236–242.
Jurkiewicz A. i in. 2014. Emotional attitudes of young people completing secondary schools towards genetic modification of organisms (GMO) and genetically modified foods (GMF). Annals of Agricultural and Environmental Medicine 21(1), s. 205–211.
Jurkiewicz A. i Franciszek B. 2015. Zagrożenia zdrowotne związane z genetycznie modyfikowaną żywnością (GMF). Medycyna Ogólna i Nauki o Zdrowiu 21(1), s. 62–64.
Jurkiewicz A. 2015. Aspekt behawioralny postawy młodzieży kończącej szkoły średnie wobec genetycznych modyfikacji organizmów (GMO) i żywności modyfikowanej genetycznie (GMF). Medycyna Ogólna i Na-uki o Zdrowiu 21(1), s. 88–94.
Kajak-Siemaszko i in. 2016 – Kajak-Siemaszko K., Boruszewska K. i Przybylski W. 2016. Modyfikacje gene-tyczne żywności pochodzenia zwierzęcego. ŻYWNOŚĆ. Nauka. Technologia. Jakość 5(108), s. 18–32.
Komunikat z badań BS/2/2013, „Polacy wobec GMO – raport z badania”, TNS Pentor, Warszawa 2012.
Kosicka-Gębska M. i Gębski, J. 2009. Oczekiwania i obawy związane z wprowadzeniem do obrotu produk-tów i żywności pochodzących z modyfikacji genetycznych. ZN SGGW, Problemy Rolnictwa światowe-go 9, s. 65–76.
Lucas Donald M. i in. 2007. Broiler performance and carcass characteristic when fed diets containning lysine maize (LY038 or LY038xMON810), control, or conventional reference maize. Poultry Sci. 86, s. 2151–2161.
McFadden Brandon R. i Jayson L. Lusk. 2016. What consumers don’t know about genetically modified food, and how that affects. The FASEB Journal 30(9), s. 3091–3096.
Rzymski P. i Królczyk A. 2016. Attitudes toward genetically modified organisms In Poland: to GMO or not to GMO?” Food Sec. 8, s. 689–697.
Sieradzki i in. 2014 – Sieradzki Z., Mazur M. i Kwiatek K. 2014. Wybrane aspekty stosowania organizmów zmodyfikowanych genetycznie w żywieniu zwierząt gospodarskich i medycynie weterynaryjnej. Medy-cyna Weterynaryjna 70(11), s. 663–668.
Weis T. 2011. The global food economy: the battle for the future of farming. Polskie wydanie, Warszawa: Pol-ska Akcja Humanitarna.
Wunderlich S. i Gatto K.A. 2015. Consumer Perception of genetically organisms and sources of information.
AdvNutr 6, s. 842–851.
[Online] http://www.isaaa.org/resources/publications/briefs/53/ (Dostęp: 28.01.2019).
[Online] https://www.fda.gov/food/food-ingredients-packaging/food-new-plant-varieties [Dostęp: 22.06.2019].
[Online] https://gis.gov.pl/zywnosc-i-woda/gmo/ [Dostęp: 22.06.2019].