Benchmarking parków technologicznych

R. C. Camp [1989], twórca metody benchmarkingu, definiuje ją jako pozytywny, aktywizujący proces dokonywania zmian funkcjonowania w ustrukturyzowany sposób, w celu uzyskania lepszego wyniku. B. Karlöf i S. Östblom [1993] stwierdzają, że benchmarking to ciągły, systematyczny proces polegający na porównywaniu własnej efektywności mierzonej produktywnością, jakością i doświadczeniem z wynikami przedsiębiorstw i organizacji, które można uznać za wzór doskonałości (ang. benchmark).

Benchmarking jest zatem narzędziem wspomagającym proces zarządzania firmą, które pozwala na porównanie poszczególnych jednostek z liderami w danym obszarze. Celem badań benchmarkingowych jest poszukiwanie najlepszych sposobów działania, które umożliwią uzyskanie lepszych wyników, zdobywanie przewagi konkurencyjnej oraz doskonalenie biznesu poprzez naukę od liderów. Identyfikacja najlepszych praktyk polega na analizie szeregu procesów funkcjonowania firmy – procesów wewnętrznych, obsługi klienta, analizy rynku, relacji z interesariuszami. Efektem korzystania z benchmarkingu powinna być poprawa jakości dostarczanych produktów i usług, a także wzrost efektywności.

Funkcjonowanie parków technologicznych w Polsce oceniane było do tej pory trzykrotnie (w latach 2008, 2010, 2012), a narzędzie służące do ich oceny opierało się na metodyce benchmarkingu. Badania zostały dofinansowane ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego w ramach projektu Rozwój zasobów ludzkich poprzez promowanie wiedzy, transfer i upowszechnianie innowacji, a ich beneficjentem została Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości. Głównym celem autorów raportu było wsparcie kierownictwa i pracowników parków technologicznych w procesie zarządzania strategicznego i operacyjnego, poprzez pokazanie najlepszych wyników osiąganych przez parki w poszczególnych obszarach zarządzania, a także zdefiniowanie najlepszych praktyk stosowanych przez parki w Polsce [Hołuban-Iwan, Olczak, Chyba, 2012]. Początkowe założenia z roku 2008 dotyczące metodyki prowadzenia badania były stale doskonalone,

118

dlatego autor w niniejszej pracy skupia się na tych wypracowanych w roku 2012¹³. Proces badania został podzielony na cztery etapy:

• identyfikacja wszystkich inicjatyw parkowych w Polsce,

• weryfikacja zidentyfikowanych inicjatyw parkowych pod kątem spełniania wymagań stawianych parkom technologicznym zgodnie z ich definicją,

• ocena cyklu życia zweryfikowanych parków technologicznych w Polsce i przyporządkowanie faz cyklu życia do stanu działalności parku technologicznego,

• kompleksowe, zasadnicze badanie benchmarkingowe, oparte o wskaźniki. [Jabłoński i in., 2010].

Identyfikacja inicjatyw parkowych odbywała się na podstawie danych zgromadzonych przez PARP, a następnie były one weryfikowane pod względem zgodności z definicją zawartą w Ustawie z dnia 20 marca 2002 r. o finansowym wspieraniu inwestycji, zgodnie z którą parki technologiczne:

• bazują na prawnie uregulowanej i wyodrębnionej, samodzielnie zarządzanej nieruchomości, obejmującej konkretny teren i/lub budynki wraz z infrastrukturą techniczną;

• posiadają koncepcję zagospodarowania terenu należącego do parku oraz plan rozwoju w obszarze aktywności naukowo-badawczej i produkcyjnej związanej z kreacją nowej wiedzy i technologii;

• mają formalne powiązania z instytucjami naukowo-badawczymi i edukacyjnymi, lokalną i regionalną administracją publiczną, działającymi w regionie instytucjami wspierania przedsiębiorczości i transferu technologii oraz finansowania ryzyka (venture capital);

• stwarzają możliwość korzystania przez przedsiębiorców z nieruchomości oraz infrastruktury technicznej na zasadach umownych;

• oferują usługi w zakresie doradztwa, transferu technologii oraz tworzenia rozwoju przedsiębiorstw zlokalizowanych w obrębie nieruchomości.

W badaniu prowadzonym w roku 2012, weryfikacji poddano 24 inicjatywy parkowe, z czego 17 brało udział w poprzednim badaniu, w roku 2010. Wszystkie z 17 parków przeszło pozytywnie weryfikację, jednak trzy z nich zrezygnowały z badania. Pozostałe 7 nowych inicjatyw również przeszło pozytywną weryfikację, z czego dwa zrezygnowały z badania.

13 Autor w pracy przedstawia najważniejsze punkty przyjętej przez autorów raportu metodyki prowadzenia

119

Ostateczna liczba parków zakwalifikowanych do dalszych etapów badania wyniosła zatem 19 podmiotów.

Szczegółowy opis procedury kwalifikowania poszczególnych inicjatyw parkowych do określonych faz rozwoju znajduje się w rozdziale drugim. W ramach przyjętej metodyki przypisanie parku technologicznego do danej fazy rozwoju odbywa się w oparciu o osiem kryteriów oceny, które zostały podzielone na zmienne i odpowiednio punktowane. Punktacji dokonywał zespół ekspertów tworzących raport po wywiadzie z reprezentantem parku technologicznego. Następujące kryteria podlegały ocenie eksperckiej:

• struktura organizacyjna parku;

• okres funkcjonowania parku na rynku;

• procent wykorzystania powierzchni parku;

• liczba typów usług oferowanych przez park dla lokatorów;

• sieć powiązań krajowych i międzynarodowych;

• liczba realizowanych projektów międzynarodowych;

• dynamika przychodów;

• rotacja lokatorów parku [Hołuban-Iwan, Olczak, Cheba, 2012].

Na podstawie powyższych kryteriów 19 parków zostało zakwalifikowanych do poszczególnych faz rozwoju:

• faza embrionalna – 0 podmiotów;

• faza wzrostu – 5 podmiotów;

• faza wczesnej dojrzałości – 7 podmiotów;

• faza dojrzałości – 7 podmiotów;

• faza schyłku – 0 podmiotów.

Ostatnim etapem było przeprowadzenie pogłębionych wywiadów bezpośrednich z osobami reprezentującymi parki technologiczne, w oparciu o kwestionariusz ankiet. Podobnie jak w przypadku Matrycy Wskaźników Efektywności, badanie benchmarkingowe w Polsce opierało się na założeniach Strategicznej Karty Wyników. Cztery główne obszary podlegające analizie, czyli perspektywa finansowa, interesariuszy, procesów wewnętrznych oraz uczenia się i rozwoju, zostały podzielone na dodatkowe obszary:

• źródła finansowania parku technologicznego;

• działalność operacyjna;

• projektowanie i tworzenie parku technologicznego;

120

• wartość dla lokatorów parku;

• powiązania zewnętrzne oraz wpływ na region;

• kreacja i transfer wiedzy;

• kompetencje i doświadczenie.

W ramach 8 obszarów szczegółowych autorzy badania wskazali 56 miar dla poszczególnych zagadnień¹⁴. Kwestionariusz badania, na podstawie którego eksperci pozyskiwali informacje, był bardzo rozbudowany, przez co sam wywiad trwał długo, co często spotykało się z niechęcią respondentów. Niemalże każde pytanie wymagało podania informacji dotyczącej danego roku sprawozdawczego, a także roku poprzedzającego, co również powodowało wiele problemów w trakcie badania. Uwidaczniało się to głównie w pytaniach dotyczących zagadnień finansowych, przy których konieczna była konsultacja z działem księgowości, bądź dotyczących kwestii technicznych, gdzie należało współpracować z zarządcą nieruchomości.

Autorzy raportu określili dodatkowe miary odnoszące się do parków w określonych fazach rozwoju. W fazie embrionalnej oceniano czas budowy parku, ilość inicjatyw przy współpracy z władzami lokalnymi oraz skuteczność działań marketingowych w pozyskiwaniu lokatorów, rozumiana jako stosunek inicjatyw promocyjnych, które przyczyniły się do pozyskania nowych lokatorów. Niezrozumiałe jest ograniczenie dwóch ostatnich zagadnień do fazy embrionalnej. Współpraca czy skuteczność działań marketingowych ma również znaczenie w kolejnych fazach rozwoju parków. Podobne wątpliwości można mieć w przypadku fazy wzrostu, gdzie pod uwagę brano ilość inicjatyw promocyjnych, dynamikę pozyskiwania lokatorów oraz poziom dźwigni operacyjnej. Każda z powyższych miar może być wykorzystana we wszystkich fazach. Identyczna sytuacja występuje w przypadku fazy dojrzałości, gdzie analizowano ilość powiązań sieciowych między lokatorami, wdrożone i certyfikowane systemy zarządzania, produktywność parku technologicznego mierzona wartością dodaną na jedną osobę zatrudnioną w parku (PLN). Szczególnie zastanawiająca jest pozycja systemów zarządzania, które często wdrażane są już na wcześniejszych etapach rozwoju parku. Najmniej kontrowersji budzi faza schyłku, gdzie oceniano ilość produktów i usług wycofanych z oferty parku technologicznego, dynamika spadku sprzedaży oraz wdrożone systemy controllingowe. Pierwszy z mierników mógłby być jednak zastosowany już wcześniej, ponieważ w świetle ograniczenia dostępności środków finansowych z Unii Europejskiej, część usług szkoleniowych czy doradczych jest wycofywana wraz z

14

121

zakończeniem finansowanego projektu, co zdarza się już we wczesnych fazach rozwoju parku.

Badanie benchmarkingowe parków w Polsce stanowiło użyteczne narzędzie do oceny aktualnej sytuacji parków. Każda metoda ma jednak pewne słabości, w tym przypadku był to zbyt rozbudowany kwestionariusz oceny oraz miary przyjęte w określonych fazach rozwoju parków. Aby benchmarking był narzędziem skutecznym, powinien być przeprowadzany regularnie. Kolejna edycja powinna mieć miejsce w 2014 roku, jednak projekt unijny, w ramach którego badania były prowadzone, zakończył się.

3.4. Podsumowanie

Dotychczas prowadzone badania efektywności parków technologicznych (przedstawione w tabeli 20) mają liczne ograniczenia, dotyczące przede wszystkim zakresu badań. Analiza zawężona jest do konkretnego obszaru działalności, co uniemożliwia szersze spojrzenie na zagadnienie efektywności funkcjonowania parków technologicznych. Parki technologiczne realizując cele ceremonialne, związane z założeniami polityki innowacyjnej, muszą oceniać także cele faktyczne, odnoszące się do efektywności ekonomicznej. Istotny jest zatem taki dobór mierników, który pozwoli w sposób kompleksowy ocenić działalność parków technologicznych.

Przedstawione narzędzia pomiaru efektywności parków technologicznych ograniczają się do inicjatyw dojrzałych, jak w przypadku Matrycy Wskaźników Efektywności lub IASP Strategigramu, bądź też, jak w przypadku benchmarkingu parków technologicznych w Polsce, stosuje się jednakowy zestaw mierników dla parków we wszystkich fazach rozwoju, co może zaburzać analizę i interpretację danych. Stanowią one jednak podstawę do przeprowadzonych w rozdziale czwartym badań empirycznych.

122

4. Mierniki efektywności a fazy rozwoju parku technologicznego – wyniki badań