Parki naukowe, badawcze, technologiczne – geneza i definicje

Zdolność do kreowania i wdrażania innowacji przyczynia się do tworzenia przewagi konkurencyjnej przedsiębiorstw, regionów i krajów. Istotną rolę w tworzeniu innowacji mają odgrywać wspomniane ośrodki wspierania innowacji i przedsiębiorczości. Autor w rozprawie skupia się na parkach technologicznych, które w ostatnich latach stały się popularnym narzędziem realizacji założeń polityki innowacyjnej Unii Europejskiej i poszczególnych krajów. Parki technologiczne, obok klastrów przemysłowych, uważane są za najbardziej zaawansowaną i kompleksową formę instytucjonalną w obszarze gospodarki opartej na wiedzy [Felsenstein, 1994; Asheim i Coenen 2005; Matusiak i Bąkowski 2008]. W literaturze przedmiotu z zakresu ekonomii, geografii ekonomicznej, czy polityki publicznej, nie ma jasno sprecyzowanej teorii dotyczącej powstawania parków technologicznych. A. Link i J. Scott [2007] stwierdzili, że najbardziej zbliżona teoria, do której odnieść można fenomen powstawania parków technologicznych, to właśnie koncepcja wspomnianych klastrów przemysłowych. Dzięki bliskości podmiotów tworzących park technologiczny, możliwy jest efektywniejszy przepływ wiedzy między przedsiębiorstwami, jednostkami badawczymi i

50

uczelniami, co sprzyja tworzeniu innowacji. Co więcej, parki technologiczne często starają się przyciągnąć firmy z konkretnych, wysoko specjalistycznych branż (biotechnologia, IT, farmacja), co jest analogiczną sytuacją do klastrów przemysłowych.

Pierwsze parki, jako narzędzie polityki naukowej, a później polityki innowacyjnej, pojawiły się w latach 50-tych XX. wieku. W literaturze przedmiotu, jako pierwsza jednostka tego typu, wymieniany jest Bohanson Research Park w Menlo Park, w Kalifornii, założony w roku 1948 [Wessner, 2009]. Większość badaczy za pierwszy park technologiczny uznaje jednak Stanford Research Park, który powstał w 1951 roku przy Uniwersytecie Stanforda. To właśnie wokół tego parku powstała tzw. Dolina Krzemowa, zagłębie innowacji i wysokich technologii. Jednym z najstarszych parków w Europie jest natomiast Cambridge Science Park, stworzony w 1970 roku [Cambridge Science Park 2013], aż 20 lat po powstaniu Stanford Research Park. Za pierwszy park technologiczny w Polsce należy uznać Poznański Park Naukowo Technologiczny, powstały z inicjatywy Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu w roku 1995 [Matusiak i Bąkowski 2008]. W latach 80-tych i 90-tych XX. wieku zaczęło pojawiać się coraz więcej jednostek tego typu, a badania prowadzone cyklicznie przez Międzynarodowe Stowarzyszenie Parków Naukowych ( ang. International Association of Science Parks and Aresas of Innovation, IASP) wskazują, że ponad 50% parków naukowo technologicznych na świecie powstało po roku 2000 [IASP, 2012]. W latach 80-tych i 90-tych XX. wieku miasta powoływały do życia instytucje nazywane parkami technologicznymi, aby wspomóc proces reindustrializacji, przyczynić się do rozwoju regionalnego oraz tworzyć efekt synergii między firmami znajdującymi się na terenie parków [Castells i Hall 1994]. Swoista moda w tworzeniu parków technologicznych w Europie po roku 2000 może wynikać z polityki Unii Europejskiej. Wiele jednostek tego typu, również w Polsce, powstało dzięki dostępności funduszy unijnych, przeznaczanych na budowę infrastruktury, zarządzanie czy rozwój tzw. środowiska innowacyjnego.

W literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele nazw odnoszących się do koncepcji parku technologicznego: parki naukowe, technologiczne, badawcze, badawcze, naukowo-technologiczne, przemysłowe, przemysłowo-technologiczne [Link, Scott, 2007; Pelle, Bober, Lis, 2008; Link, 2009; World Bank, 2010; Matusiak, 2011]. IASP przeprowadził badanie wśród jednostek tego typu i przedstawił następujące wyniki, dotyczące nazewnictwa [Matusiak, Bąkowski, 2008]:

• park technologiczny – 30% wszystkich parków,

• park naukowy – 24%,

51

• park badawczy – 10%,

• technopol/technopolis – 5%,

• inna – 18%.

Różnice w nazewnictwie parków wynikają z różnic kulturowych, prawnych i własnościowych. W Polsce najczęściej stosowaną nazwą jest park technologiczny, we Francji technopolis, a w Stanach Zjednoczonych park badawczy, co wiąże się z funkcjonowaniem parków w ramach uczelni wyższej, bądź w jej bezpośredniej okolicy. Pełnione funkcje są jednak zbieżne i skupiają się na wspieraniu innowacyjności i przedsiębiorczości.

IASP stworzył w 2002 roku definicję parku technologicznego, zgodnie z którą park technologiczny to organizacja zarządzana przez wykwalifikowanych specjalistów, której celem jest podniesienie dobrobytu społeczności w której działa, poprzez promowanie kultury innowacji i konkurencji wśród przedsiębiorców i instytucji opartych na wiedzy [IASP, 2012]. Aby osiągnąć powyższe cele park:

• stymuluje i zarządza przepływem wiedzy i technologii pomiędzy szkołami wyższymi, jednostkami badawczo-rozwojowymi, przedsiębiorstwami i rynkami;

• ułatwia tworzenie i rozwój przedsiębiorstw opartych na wiedzy poprzez inkubowanie i proces pączkowania;

• dodaje przedsiębiorstwom wartości poprzez wysokiej jakości usługi oraz obiekty i terytorium o wysokim standardzie [IASP, 2012].

W polskim ustawodawstwie również istnieje definicja parku technologicznego jako zespół wyodrębnionych nieruchomości wraz z infrastrukturą techniczną, utworzony w celu dokonywania przepływu wiedzy i technologii pomiędzy jednostkami naukowymi, a przedsiębiorcami, na którym oferowane są przedsiębiorcom wykorzystującym nowoczesne technologie usługi w zakresie: doradztwa w tworzeniu i rozwoju przedsiębiorstw, transferu technologii oraz przekształcaniu badań naukowych i prac rozwojowych w innowacje technologiczne, a także tworzenie korzystnych warunków prowadzenia działalności gospodarczej przez udostępnienie nieruchomości i infrastruktury technicznej na zasadach umownych [Ustawa z dnia 20 marca 2002].

Stowarzyszenie Parków Naukowych Wielkiej Brytanii (ang. United Kingdom Science Parks Association, UKSPA) przytacza następującą definicję parku naukowego [UKSPA 2013]: Park naukowy pobudza przedsiębiorczość i transfer technologii poprzez:

52

• zapewnienie warunków, w których duże, międzynarodowe firmy będą mogły się rozwijać i nawiązywać bliskie relacje z centrami technologii, co w następstwie przyczyni się do obustronnych korzyści;

• bezpośrednie relacje z centrami technologii, takimi jak uniwersytety, szkoły wyższe i inne instytuty badawcze.

Stowarzyszenie Uniwersyteckich Parków Badawczych (ang. Association of University Research Parks, AURP) działające w Stanach Zjednoczonych proponuje definicję parku badawczego: Park badawczy to przedsięwzięcie, którego plan zagospodarowania przestrzennego przystosowany jest do badań i ich komercjalizacji. Ma on za zadanie kreować partnerstwo między uniwersytetami, a jednostkami badawczymi, wspierać rozwój nowych przedsiębiorstw, kreować transfer technologii oraz prowadzić do rozwoju wysokich technologii [AURP 2013].

Definicja parku naukowego zaproponowana przez UNESCO [2013] pokrywa się z powyższymi, ponieważ opisuje park jako ekonomicznie i technologicznie rozwinięty kompleks, którego celem jest rozwój i adaptacja wysokich technologii w celu wprowadzenia ich na rynek. Kompleks ten powiązany jest z centrum technologicznym, najczęściej uniwersytetem”.

Niezależnie od nazewnictwa, parki spełniają podobną rolę - mają stymulować przepływ wiedzy i umożliwiać rozwój przedsiębiorczości oraz innowacji. Różnice definicyjne wynikają z uwarunkowań własnościowych, prawnych oraz kulturowych. Zadania i usługi inicjatyw parkowych pozostają jednak podobne, a ich wspólne cechy przedstawione zostały w poniższej tabeli (tabela 6).

Infrastruktura, połączenie z jednostkami naukowo-badawczymi oraz rozwinięte struktury organizacyjne w idealnej, modelowej sytuacji pozwalają łączyć na jednym terenie [Matusiak, 2008]:

• instytucje naukowo-badawcze oferujące nowe rozwiązania technologiczne oraz innowacyjne firmy, poszukujące nowych szans rozwoju;

• bogate otoczenie biznesu w zakresie finansowania, doradztwa, szkoleń i wspierania rozwoju innowacyjnych firm;

• parabankowe instytucje, finansujące przedsięwzięcia wysokiego ryzyka;

• wysoką jakość infrastruktury i walory otoczenia;

• wysoki potencjał przedsiębiorczości i klimat biznesu, przyciągający kreatywne osoby z innych regionów;

53

• rządowe, regionalne i lokalne programy wspierania przedsiębiorczości, transferu technologii i rozwoju nowych firm technologicznych.

Tabela 6. Wspólne cechy inicjatyw parkowych

Cel

Kreowanie środowiska proinnowacyjnego, rozwój przedsiębiorczości i innowacyjności, transfer wiedzy między

uniwersytetami a przedsiębiorstwami.

Infrastruktura

Wysokiej jakości, głównie niskokondygnacyjna, wyposażona w usługi wspierające biznes oraz odpowiednie zaplecze techniczne (wysokiej jakości powierzchnia biurowa, laboratoryjna, sprzęt

badawczy).

Powiązania

Uniwersytet lub porównywalna jednostka B+R powinna odgrywać istotną rolę w funkcjonowaniu parku (wsparcie naukowców, przepływ wiedzy, dostęp do kapitału ludzkiego).

Dostęp

Przeważnie ograniczony do jednostek wspierających rozwój technologii, opartych na wiedzy,

z możliwymi preferencjami branżowymi. Źródło: Opracowanie na podstawie: [Almeida, Santos, Silva 2009]

Połączenie wyżej wymienionych elementów ma umożliwić realizację specyficznych celów, które stawiane są przed parkami technologicznymi, mianowicie:

• inkubowanie firm rozpoczynających działalność – wspieranie przedsiębiorczości

generalnie, jak również firm rozwijających wysokie technologie, jest jednym z podstawowych zadań parków technologicznych. Zazwyczaj inkubowane firmy otrzymują ofertę wynajmu powierzchni na preferencyjnych warunkach. Wsparcie dotyczy również usług szkoleniowych, zarządczych, prawnych i księgowych;

• świadczenie usług biznesowych – usługa ta obejmuje doradztwo w obszarze

zakładania i rejestracji działalności gospodarczej, tworzenia biznes planu oraz pozyskiwania funduszy. Usługa nie ogranicza się jedynie do firm inkubowanych, dostępna jest zarówno dla lokatorów parku, jak również firm spoza jego obrębu;

• wynajem powierzchni biurowej, produkcyjnej i laboratoryjno-produkcyjnej –

powierzchnia może być oferowana firmom znajdującym się na końcowym etapie procesu inkubacji w ramach parku, jak również firmom zewnętrznym;

• usługi badawcze – dotyczy to usług prowadzonych przez laboratoria ulokowane w

54

• usługi w zakresie transferu technologii – jest to również jeden z podstawowych

celów funkcjonowania parków technologicznych. Transfer technologii między przedsiębiorstwami a jednostkami B+R jest realizowany, gdy park może zapewnić specjalistyczne usługi, takie jak zarządzanie projektami innowacyjnymi, usługi marketingowe, badania rynku;

• zarządzania terenami inwestycyjnymi – niektóre z parków dysponują powierzchnią

pod inwestycje, którą przeznaczają dla rozwijających się firm;

• działalność szkoleniowo-edukacyjna – jest to kluczowa sprawa dla inkubowanych

przedsiębiorstw oraz forma wsparcia dla firm już istniejących. Firmy te często dopiero uczą się funkcjonowania na rynku, dlatego każde szkolenie dotyczące prowadzenia firmy, pozyskiwania kapitału czy marketingu jest dla nich korzystne [Matusiak, Bąkowski, 2008].

Wymienione wyżej cele są uniwersalne, niezależnie od tego, jaką nazwę, formę prawną czy model funkcjonowania przyjmie dana jednostka. W ciągu ponad 60 lat istnienia koncepcja parków technologicznych ulegała zmianie, a powyższe cele odnoszą się głównie do parków tzw. trzeciej generacji, o których więcej w kolejnym podrozdziale. W niniejszej pracy przyjętą nazwą dla koncepcji parków naukowych, technologicznych, badawczych jest park technologiczny, który jest najczęściej używaną nazwą w Polsce.