Utrwalanie zależności między rozwojem a bezpieczeństwem
5. Bezpieczeństwo i rozwój w strategiach regionalnych Unii Europejskiej
Nierozerwalny związek bezpieczeństwa i rozwoju przyjmowany przez UE znajduje najpełniejsze odzwierciedlenie w zasadniczych dokumentach politycznych UE dotyczących bezpieczeństwa. Europejska strategia bezpieczeństwa (ESB) z 2003 r.
explicite odnosi się do powiązania bezpieczeństwa z rozwojem, stanowiąc, że
„bezpieczeństwo jest niezbędnym warunkiem rozwoju. Konflikty nie tylko przyczy-niają się do niszczenia infrastruktury, w tym infrastruktury społecznej, ale również zwiększają przestępczość, wstrzymują inwestycje i uniemożliwiają prowadzenie normalnej działalności gospodarczej” [Rada Unii Europejskiej 2003]. Podobnie raport z 2008 r. na temat implementacji Strategii [Rada Unii Europejskiej 2008], jak również Strategia bezpieczeństwa wewnętrznego UE z 2010 r. [Rada Unii Europejskiej 2010] poświęcone są powyższym zagadnieniom. Niniejsza część ma na celu analizę strategii regionalnych UE przyjętych dla Sahelu w 2011 r. [Euro-pejska Służba Działań Zewnętrznych 2011], Rogu Afryki w 2011 r. [Council of the European Union 2011] oraz Zatoki Gwinejskiej w 2014 r. [Council of the European Union 2014] przez pryzmat włączenia bezpieczeństwa i rozwoju w jedną, wspólną narrację. Zdecydowana większość państw wszystkich trzech regionów to państwa o wysokim stopniu ryzyka i niestabilności – zgodnie z Fragile State Index 2015 [Fund for Peace] – oraz najniższym klasyfikowanym stopniu rozwoju ludzkiego – zgodnie z Human Development Report 2015 [UNDP 2015] – co stanowi wyzwanie zarówno z punktu widzenia rozwoju, jak i zagrożenie dla bezpieczeństwa.
Każda ze strategii odnosi się bezpośrednio do wzajemnego warunkowania się rozwoju/niedorozwoju i bezpieczeństwa/braku bezpieczeństwa, przykładem czego jest wstęp do strategii regionalnej dla Sahelu: „bezpieczeństwo i rozwój w regio-nie Sahelu regio-nie mogą być od siebie oddzielone, a pomoc państwom w osiągnię-ciu bezpieczeństwa jest integralną częścią umożliwiającą wzrost ich gospodarek oraz redukcję biedy”. Ten nierozerwalny związek (inter-dependence, interlink) uwidacznia się w formułowaniu wspólnych polityczno-ekonomicznych celów zaangażowania UE we wszystkich regionach (common objective of reinforcing
security and development), przy podkreślaniu niemożności osiągnięcia jednego
bez drugiego. Słabość polityczna rządów ma przełożenie na brak stabilności re-gionalnej oraz brak zdolności do walki z zagrożeniami dla bezpieczeństwa oraz dla rozwoju. Bieda, jak jest podkreślane w strategiach, prowadzi do zwiększenia poziomu potencjalnego zagrożenia, generuje rosnącą niestabilność. Bezpośrednim skutkiem niedorozwoju oraz niskiego stopnia bezpieczeństwa jest zwiększenie przepływów migracyjnych. Istotą polityki rozwojowej Unii Europejskiej powinna być w tym kontekście eliminacja źródeł biedy oraz działania na rzecz oddolnych
możliwości rozwoju ekonomicznego, ogólniej: rozwoju ludzkiego – osiągnięcie tego wymaga poprzez mechanizmy i instrumenty bezpieczeństwa wytworzenie względnie stabilnego środowiska.
To, co jest podkreślane jako konieczność, to wypracowanie jednej, spójnej i całościowej strategii UE, która bazować będzie na „systematycznych działaniach łączących aspekty polityczne, bezpieczeństwa, rozwojowe”. Deklarowany w strate-giach nexus staje się politycznym sygnałem wysyłanym przez instytucje unijne do parterów regionalnych. Wsparcie UE dla państw rozwijających się, zgodnie z logiką łączenia elementów bezpieczeństwa i rozwojowych, jak deklarowano w strategiach, powinno mieć charakter podejścia całościowego (comprehensive approach), innymi słowy koncepcji unijnej łączącej m.in. elementy współpracy sektora militarnego z sektorem cywilnym.. Podejście całościowe stanowi formę przejęcia przez UE odpowiedzialności w sferze stosunków zewnętrznych i połączenie jej z własnymi interesami [Coolsaet, Biscop, Coelmont 2013], w tym zwłaszcza umocnieniem swojej pozycji na arenie międzynarodowej jako liczącego się podmiotu globalnego.
Comprehensive approach, stanowiąc o konieczności współpracy sektora
militar-nego z cywilnym, sektora związamilitar-nego z polityką bezpieczeństwa z personelem odpowiedzialnym za realizację polityki pomocy rozwojowej, rozszerza kontekst działań o charakterze militarnym poprzez włączenie czynnika zmniejszającego potencjalnie negatywne skutki działań militarnych dla architektury polityczno-ad-ministracyjnej państw konfliktowych. W tym kontekście polityka bezpieczeństwa i polityka rozwojowa przybierają charakter sekwencyjnych działań i wymagają dużego stopnia koordynacji.
Wspólną cechą strategii regionalnych jest przekonanie, że pomoc rozwojowa powinna służyć jako instrument wzmacniający bezpieczeństwo – zarówno regional-ne, jak i bezpieczeństwo obywateli Unii Europejskiej w Europie. Z jednej strony jest to implementowanie ESB, stanowiącej o konieczności działania poza granicami UE, jako formy zapobiegania wydarzeniom mogącym negatywnie wpływać na porządek i ład państw europejskich [Dziewulska 2016: 211]. Z drugiej – wynika to z założenia, zgodnie z którym niedostateczny rozwój państwa stanowi dogodne podłoże dla rozwoju działalności grup terrorystycznych – „brak edukacji i możliwo-ści zatrudnienia dla młodych ludzi skutkują napięciami i zwiększają ich podatność na współpracę z Al-Kaidą” [Europejska Służba Działań Zewnętrznych 2011: 3], jak wyrażono wprost w strategii dla Sahelu. Tym samym wspieranie poprzez rozwój staje się integralną częścią polityki bezpieczeństwa. Za strategią dla Zatoki Gwi-nejskiej: „interesem UE jest promowanie stabilności w Zatoce Gwinejskiej celem ochrony własnych obywateli w UE przed zagrożeniami związanymi z narkotykami, terroryzmem, piractwem, rozbojami oraz innymi formami przestępstw płynącymi z regionu” [Council of the European Union 2014: 3]. Podobne deklaracje włączone są do strategii dla Rogu Afryki i Sahelu, gdzie z punktu widzenia bezpieczeństwa
europejskiego istotne staje się zabezpieczenie handlu i połączeń komunikacyjnych, ochrona interesów ekonomicznych czy inwestycji.
Promowanie wspólnej narracji dla działań na rzecz bezpieczeństwa i rozwoju prowadzone jest dwuwymiarowo – z jednej strony poprzez świadczenie pomocy finansowej, z drugiej poprzez rozwijanie współpracy z organizacjami i instytucjami regionalnymi celem wypracowania wspólnych priorytetów i strategii dla najmniej rozwiniętych państw. Strategie przybierają formę kompleksowego zaangażowa-nia, łączącego elementy polityki handlowej, politycznego dialogu i dyplomacji, pomocy humanitarnej czy zarządzania kryzysowego na podstawie WPBiO. Pokój i bezpieczeństwo wzmacniane są poprzez działania na rzecz utrwalania procesów demokratyzacji, promowania rządów prawa, praw człowieka, pomocy przy budowie struktur i instytucji państwowych, promowania reform prawnych, administracyj-nych, finansowych czy wspierania rozwoju kapitału ludzkiego. Tym samym rozwój państw staje się niezbędnym elementem pokoju i stabilności w kontekście nie tylko wewnętrznym, ale regionalnym i globalnym. Rozwój przestaje być przywilejem, a staje się koniecznością.
6. Wnioski
Analiza zarówno strategii regionalnych, jak i innych unijnych aktów normatywnych nie pozostawia wątpliwości, że UE jako organizacja pozostaje w znacznym stopniu zainteresowana problematyką państw rozwijających się. Problematyka ta poddawana jest jednakże nieustannej ewaluacji, podatna jest na globalne trendy intelektualne i zmiany paradygmatyczne. Na przestrzeni ostatnich kilku lat w unijnym dyskursie politycznym widoczny jest trend korelowania wysokiego stopnia rozwoju z wyso-kim stopniem bezpieczeństwa (oraz a contrario – założenie, że im niższy stopień rozwoju, tym bardziej sprzyjające warunki dla destabilizacji państwa).
Utrwalanie nierozerwalnego związku bezpieczeństwa z rozwojem ma kilkutoro-we implikacje. Po pierwsze, powinno być rozpatrywane w kontekście politycznych ambicji UE w polityce rozwojowej, co związane jest z byciem największym świa-towym donatorem pomocy rozwojowej (wraz z budżetami państw członkowskich). Ambicje te wyrażają się bezpośrednio w chęci kreowania globalnych standardów pomocy rozwojowej, a także ambicjach zarządzania ODA (Official Development Aid). Unijny pomysł na zarządzanie ODA opiera się na wspieraniu podmiotów państwowych, subpaństwowych, regionalnych oraz międzynarodowych w prze-ciwdziałaniu i minimalizowaniu zagrożeń dla bezpieczeństwa regionalnego oraz globalnego. Ponieważ bezpieczeństwo postrzegane jest jako najbardziej krytyczny element istnienia państw i społeczeństw, podmioty będą skłonne do współpracy z Unią, mając na względzie jego poprawę. Tym samym UE realizować może
jednocześnie politykę bezpieczeństwa opartą na współpracy i kreować standardy globalnej pomocy rozwojowej. Po drugie, w sferze praktycznej dochodzi do kon-wergencji instrumentów polityki bezpieczeństwa i polityki rozwojowej – działania te prowadzą do zwiększonej centralizacji i kontroli dostępnych środków w ramach UE. Elementy polityki bezpieczeństwa – która nie jest wyłączną domeną UE – zostają przesunięte do polityki rozwojowej, w której UE ma kompetencje szersze. Przy założeniu, że polityka rozwojowa jest polityką relatywnie niesporną – opartą na normatywnym przekonaniu o konieczności niesienia pomocy państwom roz-wijającym się – prowadzi to do upolitycznienia pomocy rozwojowej przy wyko-rzystaniu argumentu bezpieczeństwa. Po trzecie, zależność ta utrwalana jest nie tylko w dyskursie politycznym, ale także ma swoje odzwierciedlenie w oficjalnych dokumentach, raportach, strategiach politycznych, czego przykładem są wymienione wyżej dokumenty. W tym sensie dochodzi do quasi-legalizacji nierozerwalnego związku bezpieczeństwa i rozwoju. Po czwarte, ujednolicenie narracji bezpie-czeństwa i rozwoju jest wyraźnym sygnałem politycznym odnoszącym się do całościowego podejścia UE do polityki bezpieczeństwa. W tym sensie całościowe, jak zauważają Stephan Keukeleire i Kolja Raube, jako alternatywna koncepcja dla sekurytyzacji, postrzegane jest jako zasadniczo bardziej konstruktywna i poten-cjalnie bardziej efektywna strategia dla łączenia polityk bezpieczeństwa i rozwoju [Keukeleire, Raube 2013: 569].
Literatura
Bagayoko N., Gilbert M., 2009, The Linkage Between Security, Governance and Development in the European Union in Africa, Journal of Development Studies, t. 45, nr 5: 789-814.
Beall J., Goodfellow T., Putzel J., 2006, Introductory Article: On the Discourse of Terrorism, Security and Development, Journal of International Development, t. 18, nr 1: 51-67.
Berlin I., 1991, Dwie koncepcje wolności i inne eseje, Warszawa: Res Publica.
Burrs L., Jensen S., Stepputat F., 2007, The Security-Development Nexus: Expressions of Sovereignty
and Securitization in Southern Africa, Uppsala: Nordiska Afrikainstitutet.
Buzan B., Weaver O., de Wilde J., 2007, Security: A New Framework for Analysis, Boulder: Lynner Rienner.
Chandler D., 2007, The Security-Development Nexus and the Rise of „Anti-Foreign Policy”, Journal
of International Relations and Development, t. 10, nr 4: 362-386.
Ciupiński A., 2013, Wspólna polityka bezpieczeństwa i obrony Unii Europejskiej. Geneza, rozwój,
funkcjonowanie, Warszawa: Difin.
Coolsaet R., Biscop S., Coelmont J., 2013, Mali: Another European Intervention without the EU?,
Security Policy Brief, nr 42, www.rikcoolsaet.be/files/art_ip_wz/SPB42%20-%20Mali.pdf [dostęp:
20.06.2016].
Council of the European Union, Council Conclusions on the Horn of Africa 2011, www.consilium. europa.eu/uedocs/cms_Data/docs/pressdata/EN/foraff/126052.pdf [dostęp: 14.06.2016]. Council of the European Union, Council Conclusions on the Gulf of Guinea 2014, www.consilium.
Duffield M., 2007, Development, Security and Unending War: Governing the World of Peoples, Cambridge: Polity.
Duffield M., 2010, The Liberal Way of Development and the Development-Security Impasse: Ex-ploring the Global Life-Chance Divide, Security Dialogue, t. 41, nr 1: 53-76.
Dziewulska A., 2016, Pokój po konflikcie: Bośnia, Afganistan, Irak. Wnioski dla strategii
bezpie-czeństwa UE, Warszawa: Centrum Europejskie Uniwersytetu Warszawskiego.
Escobar A., 1995, Encountering Development: The Making and Unmaking of the Third World, Princeton: Princeton University Press.
Europejska Służba Działań Zewnętrznych, 2011, Strategy for Security and Development in Sahel, www.eeas.europa.eu/africa/docs/sahel_strategy_en.pdf [dostęp: 14.04.2016].
Fox F., 1999, The Politicization of Humanitarian Aid: A Discussion Paper for Caritas Europa –
November 1999, Londyn: CAFOD.
Frankowski P., Słomczyńska I., 2011, Unia Europejska – Afryka Subsaharyjska. Uwarunkowania,
mechanizmy, efektywność współpracy, Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii
Curie-Skło-dowskiej.
Frankowski P., 2015, Polityka rozwojowa, w: E. Małuszyńska, G. Mazur (red.), Unia Europejska
2014+, Warszawa: Difin, 450-465.
Fund for Peace, Fragile States Index 2015, http://fsi.fundforpeace.org [dostęp: 13.04.2016]. Gegout C., 2009, EU Conflict Management in Africa: the Limits of an International Actor,
Ethno-poltics, t. 8, nr 3: 403-415.
Gross E., Juncos A. (red.), 2011, EU Conflict Prevention and Crisis Management – Roles, Institutions
and Policies, Londyn: Routledge.
Hettne B., 2010, Development and Security: Origins and Future, Security Dialogue, t. 41, nr 1. Holland M., Doidge M., 2012, Development Policy of the European Union, Basingstoke: Palgrave
Macmillan.
Hoogensen Gjørv G., 2012, Security by any Other Name: Negative Security, Positive Security and a Multi-Actor Security Approach, Review of International Studies, t. 38: 835-859.
Howell J., Lind J., 2009, Counter-Terrorism, Aid and Civil Society: Before and After the War on
Terror, Basingstoke: Palgrave Macmillan.
Jahn B., 2005, Barbarian Thoughts: Imperialism and the Philosophy of John Stuart Mill, Review of
International Studies, t. 31, nr 3: 599-618.
Keukeleire S., Raube K., 2013, The Security-Development Nexus and Securitization in the EU’s Policies Towards Developing Countries, Cambridge Review of International Affairs, t. 26, nr 3: 556-572.
Kilby P., 2012, The Changing Development Landscape in the First Decade of the 21st Century and Its Implications for Development Studies, Third World Quarterly, t. 33, nr 6: 1001-1017. McSweeney B., 1999, Security, Identity and Interests: A Sociology of International Relations,
Cam-bridge: Cambridge University Press.
Merket H., 2013, The EU and the Security-Development Nexus: Bridging the Legal Divide, European
Foreign Affairs Review, t. 18: 83-102.
Rada Europejska, 2010, Strategia bezpieczeństwa wewnętrznego Unii Europejskiej. Dążąc do eu-ropejskiego wymiaru bezpieczeństwa, www.consilium.europa.eu/pl/documents.../2010/pdf/qc-3010313plc_pdf [dostęp: 13.06.2016].
Rada Unii Europejskiej, 2003, Europejska Strategia Bezpieczeństwa – bezpieczna Europa w lepszym świecie, www.consilium.europa.eu/uedocs/cmsUpload/031208ESSIIPL.pdf [dostęp: 14.06.2016]. Rada Unii Europejskiej, 2008, Sprawozdanie na temat wdrażania Europejskiej Strategii Bezpieczeń-stwa – Utrzymanie bezpieczeńBezpieczeń-stwa w zmieniającym się świecie, www.consilium.europa.eu/ ueDocs/cms_Data/docs/pressdata/PL/reports/104648.pdf [dostęp: 14.06.2016].
Reid-Henry S., 2010, Spaces of Security and Development: An Alternative Mapping of the Security- -Development Nexus, Security Dialogue, t. 42, nr 1: 97-104.
Stepputat F., 2012, Knowledge Production in the Security-Development Nexus: An Ethnographic Reflection, Security Dialogue, t. 43, nr 5: 439-455.
Stern M., Öjendal J., 2010, Mapping the Security-Development Nexus: Conflict, Complexity, Ca-cophony, Convergence?, Security Dialogue, t. 41, nr 1: 5-30.
UNDP, Human Development Report 2015, http://report.hdr.undp.org [dostęp: 13.06.2016]. UNDP, 1994, Human Development Report, Nowy Jork.
Voutira E., Whishaw Brown S., 1995, Conflict Resolution: A Review of Some Non-Governmental
Practices – „A Cautionary Tale”, Studies on Emergencies and Disaster Relief, Report No. 4,
Refugee Studies Programme, Oxford.
Wallerstein I., 1974, The Modern World-System, Vol. I: Capitalist Agriculture and the Origins of the
European World-Economy in the Sixteenth Century, Londyn: Academic Press.
Wersja skonsolidowana Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Dz.U. C 326 z 26.10.2012. Wersja skonsolidowana Traktatu o Unii Europejskiej, Dz.U. C 326 z 26.10.2012.
Woolcock M., 2009, The Next 10 Years in Development Studies: From Modernization to Multiple Modernities in Theory and Practice, European Journal of Development Research, t. 21: 4-9. Youngs R., 2008, Fusing Security and Development: Just Another Euro-Platitude?, Journal of
Eu-ropean Integration, t. 30, nr 3: 419-437.
Zając J., 2010, Role Unii Europejskiej w regionie Afryki Północnej i Bliskiego Wschodu, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
Zajączkowski K., 2014, O brakach i niedostatkach w polityce zagranicznej UE, Studia Europejskie, nr 3: 9-30.
Zender L., 2009, Security, Londyn: Routledge.