Ogólne zasady działania bibliotek (w tym publicznych) określa Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach, która precyzuje między innymi podstawowe zadania stojące przed określonymi typami bibliotek. Ustalenie priorytetów, określenie ich znaczenia i realizacja konkretnych zadań to obowiązek poszczególnych bibliotek, filii bibliotecznych i pracujących w nich bibliotekarzy. Poza realizacją zadań wynikających bezpośrednio z zapisów ustawy (na przykad gromadzenie, opracowanie, przecho-wywanie, ochrona materiałów bibliotecznych itp.) biblioteka powinna kierować się potrzebami i oczekiwaniami czytelników i potencjalnych użytkowników korzystających z usług bibliotecznych w określonym środowisku, warunkach lokalowych i w ramach sprecyzowanych warunków finansowych (budżet instytucji).
Wyznaczone zadania i wybrane cele mogą zrealizować tylko i wyłącznie zaanga-żowani, wykształceni i doświadczeni bibliotekarze. To oni mają bezpośredni kontakt z użytkownikami biblioteki, oni więc dysponują najpełniejszą wiedzą dotyczącą ich oczekiwań, oni również realizują zadania, w tym zadania uznane za priorytetowe.
Pracując w bibliotece, czyli instytucji usługowej, bibliotekarze powinni świadczyć usługi najwyższej jakości. Poprzez takie podejście poszczególnych pracowników biblioteka nie tylko będzie mogła przetrwać, ale będzie mogła stale się rozwijać.
Wyznaczając nowe cele i nowe zadania możliwe będzie nadążanie za zmieniający-mi się potrzebazmieniający-mi użytkowników. Ważne jest, aby priorytety biblioteki były zbieżne z oczekiwaniami czytelników. Zmiany dla samych zmian mogą przynieść nieocze-kiwany i niepożądany efekt, więc ich kierunek (wyznaczony między innymi przez rozwój techniki), powinien być wskazany przez czytelników i realizowany przez bibliotekarzy z uwzględnieniem misji biblioteki. Podejmując się zmian w bibliotece musimy pamiętać komu i czemu służymy.
Liczba potencjalnych użytkowników Miejskiej Biblioteki Publicznej to około 400 tys. osób, w tym mieszkańcy miasta i osoby czasowo przebywające w Szczeci-nie (na przykład studenci). W ciągu roku w naszych placówkach bibliotecznych rejestrowanych jest prawie 60 tys. czytelników, rocznie odnotowujemy ponad 500 tys. odwiedzin (przynajmniej raz w roku odwiedza nas statystyczny miesz-kaniec Szczecina). Wypożyczanych jest ponad 900 tys. książek i innych zbiorów bibliotecznych.
Na sieć MBP w Szczecinie składają się 34 filie biblioteczne, w tym 2 filie tylko dla dorosłych, 2 filie przeznaczone głównie dla dzieci i młodzieży, pozostałe 30 to filie mieszane. Ogólna powierzchnia użytkowa, którą dysponujemy we wszystkich 34 filiach to niespełna 4 tys. m². Najmniejsza nasza filia biblioteczna ma do dyspozycji zaledwie 20 m², największa zaś tylko 289 m². W tych niewielkich pomieszczeniach odbywa się praca bibliotekarzy z czytelnikami: wypożyczanie i udostępnianie zbiorów, przeprowadzanie zajęć kulturalno-oświatowych dla dzieci i młodzieży oraz spotkań dla dorosłych, udostępnianie stanowisk komputerowych.
Godziny pracy filii dostosowaliśmy do potrzeb czytelników. W każdym rejonie miasta funkcjonują placówki biblioteczne, które świadczą swoje usługi w bardzo szerokim zakresie. Największe wypożyczalnie czynne są 68 godzin tygodniowo:
od poniedziałku do piątku od 8.00 do 20.00 i w soboty od 9.00 do 17.00. Niewielkie, osiedlowe filie czynne są 40 godzin tygodniowo: w poniedziałki i wtorki od 8.00 do 16.00 oraz od środy do piątku od 11.00 do 19.00.
W 34 filiach zatrudnionych jest 61 bibliotekarzy, w tym 60 osób (98,4%) posiada wykształcenie wyższe.
Od 1995 roku (powstanie MBP w Szczecinie) w sposób zasadniczy zmianie uległa specyfika pracy bibliotekarza, nie zmieniło się natomiast zadanie główne – świadczenie usług użytkownikom w celu zaspokojenia ich potrzeb czytelniczych.
W początkowym okresie bibliotekarze prowadzili i meliorowali katalogi biblioteczne w swoich filiach, oprawiali książki, wypełniali tradycyjną dokumentację biblioteczną (na przykład inwentarze i rejestry biblioteczne, protokoły ubytków), wypisywali i wy-syłali upomnienia do czytelników zalegających ze zwrotem materiałów bibliotecznych.
Teraz filia otrzymuje wydrukowane już inwentarze (bibliotekarze tylko wykreślają z nich pozycje ubytkowane) oraz książki ze znakami własności oprawione w folię.
Wydruk upomnień do wszystkich czytelników odbywa się centralnie (generowane są z systemu bibliotecznego). Aktualnie część zadań, które wykonywali bibliotekarze przejęli pracownicy działów wewnętrznych MBP. W strukturze organizacyjnej na-szej instytucji powstały nowe działy wspierające funkcjonowanie filii bibliotecznych.
Wraz z komputeryzacją działów wewnętrznych, filii bibliotecznych oraz organizacją stanowisk komputerowych dostępnych dla czytelników powstał Dział Informatyzacji.
Dostrzegając zwiększone zainteresowanie czytelników udziałem w różnorodnych inicjatywach kulturalno-edukacyjnych, do organizowania i koordynowania działań tego typu powołany został Dział Promocji.
Przed komputeryzacją procesów bibliotecznych każda placówka prowadziła wła-sny rejestr czytelników oraz gromadziła zobowiązania zapisanych do filii czytelników.
Czytelnik korzystający z usług kilku filii MBP, do każdej z nich musiał się zapisać – podpisać zobowiązania, które gromadzone były w poszczególnych placówkach. Od momentu uruchomienia modułu Wypożyczalnia (w systemie bibliotecznym) tworzona jest jedna baza czytelników. Użytkownik, zapisując się do jednej filii nabywa
upraw-N
NASZE BIBLIOTEKI nienia do korzystania z usług wszystkich placówek MBP (zobowiązania wszystkich zapisanych czytelników gromadzone i aktualizowane są w jednym miejscu).MBP w Szczecinie korzysta z systemu bibliotecznego Prolib. Od 2001 roku skom-puteryzowane są procesy gromadzenia i opracowania zbiorów dla wszystkich filii.
Jednocześnie w procesie retrokonwersji stworzono katalog elektroniczny materiałów bibliotecznych. Realizacja tego zadania umożliwiła naszym czytelnikom:
• zdalny dostęp do katalogu elektronicznego
• indywidualną i samodzielną obsługę konta czytelniczego – sprawdzanie konta czytelniczego w Internecie oraz tytułów dokumentów wypożyczonych i przewidzianych terminów ich zwrotu, weryfikowanie historii konta, edyto-wanie e-maila i hasła do konta
• zdalne rezerwowanie dokumentów • zdalne zamawianie dokumentów
• zdalne prolongowanie dokumentów wypożyczonych
• wykorzystanie poczty elektronicznej do otrzymywania automatycznie wygenerowanych przez system informacji dotyczących zbliżającego się terminu zwrotu wypożyczonych pozycji oraz dostępności zarezerwowanych dokumentów.
OPAC udostępniamy czytelnikom w trybie online. Umożliwia on pełny dostęp do bazy danych systemu Prolib przy użyciu przeglądarki WWW i służy jako narzędzie wyszukiwawcze.
Z poziomu skomputeryzowanych filii można sterować na przykład procesami takimi jak:
• tworzenie i korzystanie z jednej, wspólnej bazy czytelników zapisanych do MBP (automatyzacja ewidencji czytelników)
• wypożyczenia, zwroty, prolongaty (automatyzacja obsługi czytelników) • nadawanie czytelnikom statusów i ich kontrola
• rejestracja ruchu dokumentów między działami a filiami
• informacja o dostępności dokumentów w filiach, książkach zamówionych i zarezerwowanych
• statystyka i raporty obejmujące wyznaczony okres (na przykład dzienne, miesięczne, roczne).
Skomputeryzowanie wielu czynności i centralne realizowanie niektórych zadań bibliotecznych pozwala bibliotekarzom więcej czasu poświęcać na bezpośrednią pracę z czytelnikami (na przykład profesjonalną obsługę, pomoc w doborze literatury, organizację spotkań, przeprowadzanie szkoleń dla użytkowników). W placówkach MBP w Szczecinie prowadzona jest różnorodna pod względem formy i treści dzia-łalność skierowana do czytelników:
• lekcje biblioteczne, wycieczki do biblioteki, zajęcia czytelnicze, których celem jest między innymi zapoznanie z księgozbiorem, katalogiem elektronicznym,
zasadami zapisu i korzystania z biblioteki, przedstawienie możliwości i zasad wypożyczania zbiorów we wszystkich filiach MBP, promocja i popularyzacja czytelnictwa
• indywidualne i grupowe szkolenia użytkowników, których celem jest między innymi zapoznanie ze stroną internetową naszej biblioteki oraz katalogiem elektronicznym
• aktywność edukacyjna na rzecz osób starszych, której celem jest przeciw-działanie ich marginalizacji oraz wykluczeniu ze społeczeństwa informa-cyjnego – w wybranych filiach MBP organizowane są kursy komputerowe, w trakcie których osoby starsze zwiększają swoje umiejętności w zakresie obsługi komputera oraz korzystania z Internetu
• różnego rodzaju imprezy, także organizowane w trakcie ferii i wakacji, w tym udział w akcjach ogólnopolskich, na przykład takich jak Tydzień Bibliotek, Cała Polska czyta dzieciom, Dzień Bezpiecznego Internetu, Międzynarodowy
Dzień Książki dla Dzieci, Tydzień Zakazanych Książek
• ekspozycje książek, związane z obchodami rocznic i jubileuszy autorów • gazetki i wystawki tematyczne
• spotkania autorskie
• prelekcje o różnorodnej tematyce.
MBP w Szczecinie dysponuje bogatymi zbiorami bibliotecznymi. W 1995 roku przejęliśmy księgozbiór liczący prawie 900 tys. woluminów. W znacznej części był to księgozbiór zniszczony i nieaktualny. W latach 2000–2007 przeprowadzona została głęboka selekcja zbiorów. Ubytkowaliśmy w tym czasie prawie 280 tys. książek znisz-czonych, prawie 1 tys. niepoczytnych i ponad 4 tys. zdezaktualizowanych. Proces ten związany był bezpośrednio z opracowaniem retrospektywnym całego księgozbioru MBP. Dzięki licznym selekcjom przeprowadzanym od powstania naszej instytucji, zdecydowanie wzrosła jakość zbiorów bibliotecznych. Zaczytane i zniszczone były głównie książki z lat 70. i 80., więc księgozbiór który pozostał w filiach to w większości książki wydane po 1990 roku. Aktualne selekcje wynikają, w zasadzie, z bieżącego zniszczenia książek, w tym z „zaczytania” ich przez czytelników.
Księgozbiór zgromadzony w placówkach MBP jest bogaty i różnorodny. We wszystkich działach, zarówno wchodzących w skład literatury pięknej, jak i popu-larnonaukowej, znajdują się interesujące, a co najistotniejsze, w większości nowe książki. Księgozbiór uzupełniany jest na bieżąco zarówno o nowości wydawnicze, jak i książki poczytne, które niezmiennie cieszą się zainteresowaniem czytelników (na przykład bestsellery czy lektury szkolne). Pozycje zniszczone są wycofywane i zastępowane przez nowe wydania. W rozbudowywaniu zbiorów bibliotecznych brane są pod uwagę zarówno dezyderaty bibliotekarzy, jak i samych czytelników.
Zapewniamy dostęp do literatury pięknej, nowości wydawniczych, bestsellerów, oraz klasyki literatury różnym grupom czytelników (dorosłym, dzieciom i młodzieży,
N
NASZE BIBLIOTEKI uczniom, studentom i in.). Dobrze zaopatrzone działy literatury popularnonaukowej są w stanie realizować edukacyjne potrzeby, wynikające zarówno z obowiązko-wego programu szkolnego, jak i z chęci zgłębienia wiedzy wykraczającej poza jego ramy.Naszym zadaniem jest zaspokojenie potrzeb czytelniczych (informacyjnych, edukacyjnych, rozrywkowych) zarówno dorosłych, jak i dzieci. Zbiory biblioteczne mają w związku z tym charakter bardzo uniwersalny.
Aktualnie czytelnicy mają do dyspozycji:
• prawie 600 tys. książek
• ponad 37 tys. dokumentów audiowizualnych, w tym prawie 16 tys. audiobo-oków, 4 tys. filmów, 1,2 tys. dokumentów elektronicznych
• ponad 700 druków muzycznych (na te zbiory składają się między innymi utwory muzyki poważnej, popularne pieśni i piosenki, materiały do gry na instrumentach).
Wszystkie zbiory biblioteczne wypożyczane są na okres jednego miesiąca z moż-liwością dwukrotnej prolongaty.
Aktualnie do 10 filii prenumerujemy 48 tytułów czasopism (dodatkowo otrzy-mujemy bezpłatnie 4 czasopisma). Dla czytelników tych filii, w których odnoto-wujemy największe zainteresowanie prasą, prenumerujemy dzienniki, tygodniki, miesięczniki o różnorodnej tematyce i skierowane do osób w różnym wieku i o rozległych zainteresowaniach. Zamówienie prasy do poszczególnych placówek dokonywane jest na każdy kwartał, dlatego możliwe są zmiany i dostosowanie oferty do faktycznych i aktualnych potrzeb czytelników. Racjonalizacji zamó-wień, poza bezpośrednimi „głosami czytelników i bibliotekarzy”, służą raporty wykorzystania prasy generowane z komputerowego systemu bibliotecznego Prolib. Wynika z nich, że największym zainteresowaniem cieszą się dzienniki oraz tygodniki społeczno-polityczne. Mniejsze zainteresowanie odnotowujemy w przypadku, bardzo popularnych wcześniej, czasopism kobiecych oraz prasy dla dzieci i młodzieży.
Od 2014 roku wnikliwie analizujemy wykorzystanie prasy w naszej nowej pla-cówce bibliotecznej – filii nr 54. Po otwarciu zaoferowaliśmy czytelnikom 12 tytułów czasopism wydanych w formie tradycyjnej oraz 19 pełnych, internetowych wydań polskich czasopism o różnorodnej tematyce: społeczno-politycznej, motoryzacyjnej, sportowej, podróżniczej, psychologicznej, kobiecej. Konsekwencją dużego zainte-resowania czytelników czasopismami wydanymi w tradycyjnej, papierowej formie było zwiększenie prenumeraty. Aktualnie do dyspozycji czytelników jest 28 tytułów prasowych.
Poza tradycyjną prasą oferowaną w wybranych placówkach, we wszystkich filiach MBP udostępniamy czytelnikom stanowiska komputerowe podłączone do Internetu.
Dajemy więc możliwość korzystania z internetowych wydań gazet.
MBP w swojej ofercie posiada interaktywne kursy językowe stworzone zgodnie z najnowszymi rozwiązaniami w dziedzinie e-learningu, jak również szkolenia spe-cjalistyczne rozwijające umiejętności z konkretnych dziedzin (Funmedia). Aktualnie czytelnicy mogą korzystać z kursu języka angielskiego (dostosowanego do moż-liwości zarówno dorosłych, jak i dzieci), języka francuskiego, języka niemieckiego oraz szkolenia poprawiającego technikę czytania (CZYTAJ123). Propozycja spotkała się z zainteresowaniem, dzięki możliwości zindywidualizowania procesu nauki, ela-styczności czasu i miejsca uczenia się (hasła dostępu umożliwiają to w bibliotece i w domu) oraz mierzenia postępów w nauce.
We wszystkich filiach nasi czytelnicy uzyskali dostęp do książek i czasopism naukowych z wielu dziedzin (IBUK). Platforma IBUK Libra pozwala na bezpłatne czytanie wybranych publikacji, używanie zakładek i tworzenie notatek, a także za-łożenie własnego konta, na którym można gromadzić udostępnione oraz zakupione prywatnie publikacje. Rozwiązania opcji dodatkowych (wydruk, cytowania, łączenie różnych zasobów) składają się na bardzo przydatne narzędzie nauki dla wszystkich zainteresowanych. We wszystkich filiach bibliotecznych czytelnicy mogą bezpłatnie skorzystać z systemu informacji prawnej Legalis. W 34 placówkach bibliotecznych do dyspozycji czytelników jest 80 stanowisk komputerowych z dostępem do Inter-netu. Gwarantujemy również dostęp do WiFi. We wszystkich filiach czytelnicy mogą skorzystać z drukarki, ksero i skanera.
Ważną rolę w naszej instytucji pełni komunikacja wewnętrzna. W momencie powstania MBP poszczególne jednostki organizacyjne (filie biblioteczne i działy wewnętrzne) miały do dyspozycji tylko telefony. W ciągu 20 lat, wraz z rozwojem techniki, przybywało narzędzi ułatwiających kontakt pomiędzy pracownikami.
Najpierw w działach MBP, a następnie w filiach pojawiły się komputery, a wraz z nimi dostęp do poczty elektronicznej. Eksploatowany przez nas program biblio-teczny Prolib daje możliwość umieszczania informacji na koncie poszczególnych czytelników.
W 2006 roku MBP zamówiła zintegrowany program zarządzania biblioteką – INFOLIB. Do systemu, w zależności od potrzeb, dokłada-ne są nowe moduły. Pracownicy korzystają tylko z tych części sys-temu, do których przydzielono im uprawnienia. Do ich dyspozycji są między innymi następujące moduły:
• Aktualności – uprawnione oso-by mogą wpisywać informacje, komunikaty i instrukcje
adreso-N
NASZE BIBLIOTEKI wane do wszystkichpra-cowników, konkretnych osób lub pracowników określonych jednostek organizacyjnych
• Czas pracy – moduł do rejestrowania i rozliczania czasu pracy, na przykład wyjść prywatnych, służ-bowych, spóźnień, odra-biania wyjść prywatnych, bilansu, historii
• Dłużnicy w windykacji – lista windykowanych dłużników MBP
• Lista dłużników – lista czytelników zalegających ze zwrotem książek (zadłużenia powstałe przed komputeryzacją MBP, jednak nie dłuższe niż 10-letnie)
• Magazyn – zamówienia artykułów papierniczych i biurowych
• Plan pracy – moduł do wpisywania szczegółowego planu pracy poszczegól-nych jednostek organizacyjposzczegól-nych na cały rok kalendarzowy
• Raport sprzątania – szczegółowa informacja o zakresie wykonanych zadań • Rozliczenia książek – moduł do ostatecznego rozliczenia księgozbioru poprzez weryfikację inwentarzy (tradycyjnych i elektronicznych) oraz pro-tokołów ubytków
• Wycena dokumentów – ujednolicone zasady wyceny książek i zbiorów spe-cjalnych niezwróconych lub zniszczonych przez czytelników
• Transport – moduł umożliwiający rezerwację samochodów służbowych na konkretny dzień i godzinę
• Awarie – moduł do rejestrowania awarii
• Dokumenty IM – dostęp do wybranych artykułów z czasopism bibliotekar-skich, referatów przygotowanych przez bibliotekarzy MBP na seminaria • Dokumenty prawne – regulaminy, procedury, zarządzenia obowiązujące
pracowników MBP w Szczecinie
• Dokumenty z zebrań – protokoły z zebrań z kierownikami działów i kierow-nikami filii
• Scenariusze i konspekty – scenariusze i konspekty wszystkich zaplanowa-nych i zrealizowazaplanowa-nych spotkań z czytelnikami
• Prezentacje multimedialne – baza prezentacji multimedialnych opracowa-nych przez bibliotekarzy MBP do wykorzystania na zajęciach z czytelnikami w naszych filiach
• Szkolenia – prezentacje szkoleń komputerowych dedykowanych pracowni-kom naszej biblioteki
• Dyżury – grafik dyżurów pracowników filii bibliotecznych.
W 2015 roku wdrożony został wewnętrzny komunikator – Spark, do którego do-stęp mają wszyscy bibliotekarze. Pozwala na szybkie przesyłanie informacji i plików do konkretnych osób.
Dodatkowym źródłem informacji dotyczących MBP w Szczecinie jest strona inter-netowa naszej instytucji. Aktualizowane na bieżąco wiadomości służą czytelnikom i bibliotekarzom. Szczególnie przydatna i często odwiedzana przez użytkowników jest podstrona Filie biblioteczne. Poza informacjami teleadresowymi (na przykład lokalizacja filii, numer telefonu) są tam godziny otwarcia wszystkich placówek bibliotecznych. Wyraźnie zaznaczone są zmiany godzin funkcjonowania filii. Z tej podstrony można przejść do informacji ogólnych o poszczególnych placówkach (na przykład informacje o zbiorach bibliotecznych – księgozbiór, zbiory specjalne, prenumerata prasy) oraz inicjatywach kulturalno-oświato-wych realizowanych w danej filii.
Ze strony internetowej czytelnicy mają wejście do katalogu elektro-nicznego i indywidualnego konta czytelniczego.
Przedstawione powyżej in-formacje dotyczące specyfiki pracy i funkcjonowania filii MBP w Szczecinie prezentują zaledwie jej niewielki wycinek. Od powstania naszej instytucji, czyli od dwudziestu już lat, celem biblioteki są działania zmierzają-ce do sprawnego i efektywnego funkcjonowania filii, maksymalnego wykorzystania potencjału i umiejętności pracowników oraz organizacji przestrzeni bibliotecznych przyjaznych wszystkim użytkownikom.
N
NASZE BIBLIOTEKI Anna ImbiorowiczFilia nr 6 Miejskiej Biblioteki Publicznej w Szczecinie