Bryła i forma budynku szpitala

Utarte na przestrzeni ostatnich kilkudziesięciu lat negatywne odczucia i stereotypy związane z postrzeganiem budynku szpitala są wynikiem m.in. (za M. Czyński)⁸⁵:

- wyizolowanych lokalizacji szpitali poza miastem, utrudniających dojazd pacjentom i osobom odwiedzającym

- wielkości szpitali - obiekty projektowane na kilkaset łóżek stwarzają wrażenie „maszyn do leczenia”, bezosobowo obsługujących pacjentów

- unifikacji w zakresie formy architektury - budynki pozbawione detalu, z płaskimi fasadami, z rytmem otworów okiennych

- niejednoznacznych oznaczeń dojść i dojazdów do budynku szpitala potęgujących stres, wyobcowanie i uczucie zagubienia.; braku systemu spójnej identyfikacji wizualnej

- braku atrakcyjnie zaprojektowanych terenów wokół szpitala z przyszpitalnymi ogrodami czy parkami.

Wraz z rozwojem nauk o psychologii architektury, zmieniło się postrzeganie budynku szpitala w kontekście procesu leczenia pacjentów. Budynek szpitala, jego forma, stawały się świadomie kształtowanym elementem hospitalizacji, stymulującym i wspomagającym, mającym istotne znaczenie w pozytywnym odczuwaniu otoczenia przez pacjenta.

Zatarcie granicy pomiędzy estetyką architektury szpitalnej a budynkami rekreacyjnymi czy mieszkalnymi, powoduje zmianę ich postrzegania społecznego, mniejsze wyizolowanie z tkanki miasta i zerwanie z wizerunkowym tabu jakim owiane są szpitale, domy opieki etc. Architektura tych obiektów coraz częściej odbiega od stresogennych form sprzyjających wykluczeniu.

Przykładem może być szpital dziecięcy w Portland, ze szklaną fasadą, z przestronnym foyer i wykończonym w drewnie suficie.

Zanim przystąpiono do projektu tego szpitala, architekci wraz z jego władzami stworzyli program i sformułowali najważniejsze wytyczne; celem dominującym było wykreowanie wnętrz będących inspiracją dla dzieci, pełnych nieoczekiwanych rozwiązań, detali i faktur, które jednocześnie wywodzą się z tradycji regionu, oraz takie zaprojektowanie szpitala, by wspomagał on opiekę rodzinną nad dziećmi, jako istotny element procesu leczenia.

Postanowiono zachować we wnętrzu linearne, obłe formy jako te najbardziej przyjazne dzieciom i zabawom dziecięcym.

Wprowadzono spójny system identyfikacji wizualnej oparty na 4 paletach kolorystycznych, reprezentujących regiony geograficzne, z których pochodzą pacjenci tego szpitala.

85Czyński M., Architektura w przestrzeni ludzkich zachowań. Wybrane zagadnienia bezpieczeństwa w środowisku zbudowanym Szczecin, Wydawnictwo Uczelniane Politechniki Śląskiej, 2006.

Ryc. 42, 43 Randall Children’s Hospital al Legacy Emanuel w Portland w Oregon, USA. Realizacja 2012 Arch. ZGF Architects, zdj.: ZGF.⁸⁶

Dodatkowo, każdy z poziomów szpitala oznaczony jest przez wizerunek zwierząt pochodzących z jednego ze wspomnianych czterech regionów. Ponadto, starano się zadbać o jakość wykończenia wnętrz i zapewnić rozwiązania ponad-standardowe o wysokiej jakości (np.

drzwi wykończone bambusem), tak rzadko identyfikowane ze szpitalami.⁸⁷

Trudniej uzyskać efekt nowoczesnej bryły szpitala w przypadku rozbudowy obiektów istniejących. Rozbudowa szpitala w Świebodzinie powodowana była koniecznością uporządkowania programu funkcjonalnego szpitala oraz stworzenia na nowo, odpowiadającego wysokim standardom, bloku operacyjnego z odpowiednim zapleczem technicznym oraz centralną sterylizatornią w piwnicy.

Ryc. 44, 45 Budynek „A”Loro Sp. z o.o. ZOZ w Świebodzinie. Arch. E.St. Sipińscy, Realizacja: 2009-2012, zdj.: E.St. Sipińscy

86Na podstawie: http://issuu.com/zgfarchitectsllp/docs/legacy-randall-childrens-hospital?mode=mobile, stan na 12.03.2014r.

87Na podstawie dokumentacji projektowej udostępnionej przez biuro architektoniczne „zgf”

http://www.zgf.com/, stan na 12.03.2014r.

W tym wypadku, inspiracją dla projektowanej rozbudowy, była kolegiata oraz ruiny średniowiecznego zamku zlokalizowane w sąsiedztwie szpitala.

Zaprojektowano zwartą bryłę, która z jednej strony posiadała podziały przeniesione z historycznego otoczenia a jednocześnie, poprzez kolorystykę, stanowiła kontrast w stosunku do niego.

Stworzono nowoczesny obiekt szpitalny, którego forma zewnętrzna jest pozbawiona negatywnych, szpitalnych konotacji.

Powstają także ideowe szpitale np. szpitale - miasta, jak National University Hospital w Oslo w Norwegii.

Jest to jedyny w kraju szpital transplantologiczny, zaprojektowany na 583 łóżka i 28 sal operacyjnych.

Architekci stworzyli kompleks szpitalny na wzór miasta - gdzie różne rodzaje aktywności się przenikają i koegzystują ze sobą.

Ogromne założenie podzielono na oddzielne budynki dla uzyskania bardziej ludzkiej skali.

Horyzontalny plan założenia został wymuszony przez kształt działki i ukształtowanie terenu. W nawiązaniu do idei miasta, użyto naturalne materiały jak kamień, drewno, cegła i ceramika.

Całość założenia podzielono na 4 zony: „town” czyli strefę publiczną z ulicami, komunikacją, i strefą wejściową, „city block” to audytoria, pomieszczenia personelu, biblioteki, „workplace” to gabinety lekarskie, pokoje zabiegowe i laboratoria, a „home” to oddziały i pokoje chorych.⁸⁸ Ogromne założenie dodatkowo zyskuje przyjazną człowiekowi skalę poprzez ekspozycję lokalnej sztuki nowoczesnej w przestrzeni szpitala. Sztuka jest wszędzie: na korytarzach, w przestrzeniach publicznych, pokojach chorych. Powstała nawet książka o sztuce eksponowanej w tym szpitalu - „Rikets Kunst”. W szpitalnej przestrzeni ustawiono pianino, na którym mogą grać pacjenci, kiedy tylko zechcą. Ten szpital niesie przekaz, że design stymuluje i asystuje w procesie medycznym. Należy dodać, że szpital ten został uznany za jeden z najlepszych architektonicznie obiektów tego typu na świecie, stał się wzorem i podstawą trendu, by budować obiekty szpitalne nie tylko nowocześnie wyposażone, ale nowocześnie zaprojektowane.

Tony Monk, znany angielski architekt specjalizujący się w architekturze szpitali, skomentował pobyt pacjentów w szpitalu w Oslo: „Ludzie są szczęśliwi, że tu są, bo pomagają sobie wyzdrowieć”⁸⁹. Zwraca uwagę także na fakt, że architektura szpitali wpływa pozytywnie na postawę personelu, któremu łatwiej się identyfikować z miejscem pracy i który lepiej się czuje i działa efektywniej w atrakcyjnej wizualnie przestrzeni.

88Nickl H., Nickl- Weller Ch. Hospital Architecture, Wirginia, Wydawnictwo Verlagshaus Braun, 2007.

89Na podstawie wywiadu udzielonego dla New York Times 7 pażdziernika 2007r.; link do artykułu:

http://www.nytimes.com/2004/09/07/health/07hosp.html?pagewanted=2&ei=1&en=e97f895aadb9d3d3

&ex=1095556424&_r=0, stan na 02.04.2013r.

Ryc. 46, 47 Oslo University Hospital. Witraże i reliefy. Arch.Medplan.⁹⁰

To samo tyczy się osób odwiedzających. Szpitale starają się umożliwiać pobyt osób bliskich, które mają pozytywny wpływ na pacjenta i mogą wyręczyć personel szpitalny w prostych czynnościach, jak umycie pacjenta, nakarmienie etc. Pomijając duże ryzyko zakażeń, gdy pokoje szpitalne są wieloosobowe, nieprzyjazna przestrzeń szpitala, skomplikowana komunikacja, niejasne oznaczenia dojść, zapach preparatów antyseptycznych i osobliwy hałas powodują zagubienie osób odwiedzających, ich stres i zmniejszenie przydatności do pomocy chorym.

Bardzo ważna jest sama lokalizacja budynku szpitala. Uwzględniając oczywistą konieczność budowania szpitali w pobliżu aglomeracji, które mają obsługiwać oraz w bliskości głównych węzłów komunikacyjnych, szczególnie ważne, w przypadku szpitali dziecięcych, jest lokalizowanie budynków nie w zwartej zabudowie lecz w pobliżu zgrupowań zieleni. W takich przypadkach, budynek szpitala orientuje się tak, by lokować od strony skupisk zieleni oddziały chorych.

Stosuje się duże okna, gdyż przeszklenia z naturalnym widokiem działają na pacjentów terapeutycznie, dając korzystne efekty psychologiczne i medyczne.

Stwierdzono, że pacjenci mający możliwość obserwowania za oknami drzew, szybciej wracali do zdrowia niż pacjenci patrzący na centrum miasta i samochody.⁹¹

Udowodniono także, że pacjenci preferują takie rozwiązania układów funkcjonalnych szpitala, które pozwala na obserwację personelu i przez personel.⁹²

90Nickl H., Nickl- Weller Ch. Hospital Architecture, Wirginia, Wydawnictwo Verlagshaus Braun, 2007.

91Bell P.A. Greene Th.C. Fisher J.D Baum A., Psychologia środowiskowa Gdańsk, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2004.

92Niezabitowska E., praca zbiorowa, Wybrane elementy Facility Management w architekturze, Gliwice, Wydawnictwo Politechniki Śląskiej 2004.

Ryc. 48, 49, 50 Szpital prywatny w Mirandela, Portugalia. Arch. Pitagoras⁹³

Ryc. 51 Hospicjum w Mornington w Australii Realizacja 2007r. Arch. Lyons Realizacja 2012r Ryc.52 Szpital Aldeia de Juso w Cascais w Portugali., Fot. João Morgado Arch. SARAIVA + ASSOCIADOS. Fot. John Gollings & Roger Du Buisson .⁹⁴

Ryc. 53, 54 Centrum opieki nad niepełnosprawnymi dziećmi w Cahor we Francji. Realizacja 2011.

Arch. Atlier d’Architecture Laurent Tournié.⁹⁵

93Źródło: http://www.pitagoras.pt/projectos-ver.php?id=34&cat=1&scat=7, stan na 10.08.2014r.

94http://www.archdaily.com/267278/juso-continuing-care-unit-saraiva-asociados/ stan na 01.03.2013r.

oraz http://www.archdaily.com/93191/mornington-centre-lyons/ stan na 01.03.2013r.

95Źródło: http://www.archdaily.com/302028/daycare-center-for-disabled-children-atelier-darchitecture-laurent-tournie/ stan na 01.03.2013r.

Forma szpitala, jego bryła nie tylko wynika z układu funkcjonalno - przestrzennego wnętrza budynku. W znaczący sposób organizuje przestrzeń wokół, oddziałując często na przechodniów i osoby zupełnie przypadkowe.

Takim ewidentnym przykładem przekazywania wyjątkowych treści społecznych, poprzez świadome kształtowanie fasady szpitala, jest Szpital Harlem w Nowym Jorku.

W wyniku przeprowadzonej w 2004r. modernizacji przez firmę HOK Architekci, odrestaurowano i wyeksponowano na głównej fasadzie budynku szpitala historyczne mural z 1937r.

Dzieło powstało w ramach dużego projektu, mającego na celu stworzenie wielu nieznanym jeszcze artystom, możliwości wykonania prac przeznaczonych dla budynków państwowych jak szkoły, szpitale, biblioteki, urzędy. W ramach programu powstało ok. 500 murali dla szpitali publicznych w Nowym Jorku. Mural szpitala Harlem przedstawia zwykłych ludzi, czarnoskórych Amerykanów i Afrykańczyków w zwykłych, codziennych czynnościach. Uznano fresk za bardzo emblematyczny, za ważny element historii samego szpitala, ale również społeczności i całego kraju.

Co istotne, mural nie pozostaje jedynie ważnym wydarzeniem kulturalnym, staje się mechanizmem terapeutycznym, który swoje działanie kieruje zarówno do wnętrza budynku jak i rozpościera w otaczającym go zewnętrzu.⁹⁶

Ryc. 55 Fasada szpitala Harlem w Nowym Jorku [25], Modernizacja 2004r. Arch. HOK⁹⁷

Instytut radioterapii Verbeeten (Breda, Holandia) został zaprojektowany przez biuro architektoniczne Wiegerinck i oddany do użytku w 2010r. Powierzchnia całości założenia wynosi 1800 m2.

96http://www.hok.com/design/type/healthcare/harlem-hospital-center--major-modernization, stan na 15.12.2013r.

97http://www.hok.com/design/type/healthcare/harlem-hospital-center--major-modernization, stan na 15.12.2013r.

Pawilon został zaprojektowany na potrzeby istniejącego szpitala Amphia (Breda) i zawiera dwa bunkry przeznaczone do radioterapii.

Główną zasadą w realizacji tego projektu było uwzględnienie terapeutycznego wpływu architektury na pacjenta. Stąd też cały budynek otoczony jest lamelkową, drewnianą powłoką, zapewniającą dopływ naturalnego światła do wnętrza i stwarzającą przyjazne wewnętrzne dziedzińce. Stanowi tym samym swoisty filtr pomiędzy zewnętrzem budynku a jego wnętrzem, dając zarówno wrażenia otwarcia i swobody, przy jednoczesnym zachowaniu poczucia prywatności.

Ryc. 56, 57 Instytut radioterapii Verbeeten. Wejście do budynku oraz rzut pawilonu. Projekt: Wiegerinck Fot. Kim Zwarts.⁹⁸

Co ciekawe, wykorzystano stare, istniejące wyposażenie meblowe nadając mu tzw. „drugie życie”. Z jednej strony, ten recykling przedmiotów obrazuje zastosowane tu bardzo proekologiczne rozwiązania projektowe. Z drugiej strony, to działanie ma wymiar niesłychanie symboliczny, bowiem jest nadaniem tzw. „drugiego życia”, co bywa równolegle prywatnym, osobistym odczuciem wielu pacjentów poddawanych radioterapii.

Pozytywny wpływ na pacjentów ma wywierać również swoboda w kształtowaniu atmosfery w pokojach bunkrów radiacyjnych, gdzie mają oni możliwość wyboru zarówno muzyki relaksacyjnej jak i koloru oświetlenia wnętrza, redukując tym samym poziom stresu.

Z psychologicznego punktu widzenia, jest to zabieg dający wrażenie, że pacjent w trakcie terapii nie jest pozbawiony poczucia osobistej wolności, swobody czy możliwości dokonywania wyboru i decydowania o sobie.⁹⁹

98źródło: http://wiegerinck.nl/portfolio/instituut-verbeeten/, stan. na 14.08.2014r.

99Na podstawie artykułu Architektura w służbie zdrowia(u) w monografii „Efektywne funkcjonowanie i stosowane rozwiązania architektoniczne w podmiotach leczniczych - wybrane zagadnienia teoretyczno-praktyczne”, monografia w recenzji.